Voerkostbesparing in de varkenshouderij Inmengen van bijproducten in een rantsoen

Transcriptie

1 Departement Industrieel Ingenieur en Biotechniek Bachelor in Agro- en biotechnologie Intensieve veehouderij Voerkostbesparing in de varkenshouderij CAMPUS Geel Dries Beck Academiejaar

2 Voorwoord Bijna drie jaar geleden besliste ik na een theoretische humanioraopleiding een nieuwe stap te zetten in mijn studiecarrière. Na zes jaren achter de banken wilde ik theorie en praktijk combineren in een sector die me al van jonge leeftijd nauw aan het hart lag. Een opleiding als graduaat in Sint-Niklaas leek een logische keuze, maar door mijn specifieke interesse in de varkenshouderij koos ik voor een gespecialiseerde opleiding aan de Katholieke Hogeschool Kempen; een keuze die ik me tot op heden nooit beklaagd heb en die me ongetwijfeld heel wat voor het leven heeft bijgebracht. De keuze om me te specialiseren in een sector die de voorbije jaren meer baisses als hausses kende was niet evident, maar mijn nicht Christel en haar man Patrick overtuigden me van de toekomstmogelijkheden. In Geel kreeg ik het inzicht dat de hedendaagse varkenshouderij heel wat meer bevat dan hard werken in de stal. Docenten verduidelijkten dat management, resultatenanalyse, maar vooral resultatenoptimalisering belangrijke troeven zijn om het productieproces in goede banen te leiden. Een goede band met hen ontstond door wederzijdse motivatie en respect. Een welgemeend woord van dank naar alle docenten is hier zeker op zijn plaats. In het bijzonder wil ik mijn promotor Jos Van Thielen bedanken voor de steun en begeleiding van dit eindwerk. Maar Geel was meer dan studeren alleen. De vriendschappen die hier ontstonden zijn ongetwijfeld voor het leven en zullen goede herinneringen blijven oproepen. Klas- en kotgenoten waren een steun bij het studiewerk maar eveneens onontbeerlijk om het hele schoolgebeuren even aan de kant te schuiven en ontspanning te laten primeren. Het afscheid zal niet definitief zijn, maar ongetwijfeld de nodige emoties met zich meebrengen. Iedereen bedanken is onmogelijk omdat een voorwoord nu eenmaal niet langer dan een bladzijde hoeft te zijn, maar toch wil ik mijn trouwe kotgenoten, Karl, Guy en Stijn en mijn enige klasgenoten, Tim en Nicky, extra vermelden en bedanken voor het wederzijdse respect, vertrouwen en de vele mooie dagen. Van harte! Verder wil ik enkele mensen bedanken die aan de realisatie van dit eindwerk een extra dimensie gaven. Kurt Notteboom van de firma Hendrix Haeck bezorgde me heel wat informatie inzake brijvoeding. Een beter extern begeleider kan ik me moeilijk voorstellen. Kurt kon me alvast overtuigen van zijn gedreven professionele werking en competentie bij deze firma. Bovendien hielp hij me deze zomer in extremis aan een derde stagebedrijf te Passendale. Het bedrijf van Wim Mouton en diens vrouw Bea beschouw ik als een droom voor iedere student die zich wil verdiepen in de realisatie van uitstekende technische resultaten. Op het bedrijf was het mogelijk veel en intensief met brijvoer bezig te zijn en leerde ik op een praktische manier omgaan met de materie. Ik reken alvast op een goed, blijvend contact voor de toekomst en hoop ook voor jullie iets terug te kunnen doen. Bedankt Kurt, Wim en Bea! Ook de bedrijfsleiders van mijn andere stagebedrijven wil ik bedanken voor hun inzet en gedrevenheid. Herman T Seyen, Raf De Roeck en Otto Geyn (medewerker Raf) toonden zich steeds bereid mee te werken aan mijn stageopdrachten. De realisatie van dit eindwerk zou onmogelijk geweest zijn zonder de morele steun van een resem mensen. Eerst en vooral wil ik mijn ouders bedanken die me bij elke beslissing steunden en me de mogelijkheid gaven verder te studeren. Verder kon ik rekenen op de steun van mijn vriendin Caroline en mijn zus Lore. Zonder jullie zou slagen in mijn studies een moeilijke opdracht geworden zijn. Eindigen doe ik met een speciaal en welgemeend woord van dank voor Patrick en Christel.

3 Jullie overtuigden me te kiezen voor een landbouwopleiding en gaven me al heel wat praktische tips. Ik kijk er dan ook naar uit verder met jullie samen te werken in de toekomst.

4 Voerkostbesparing in de varkenshouderij 4 Inhoudstafel Inleiding 7 1 Varkensvoeding 8 2 Voerbestanddelen Droge stof Anorganische stof Organische stof Ruw eiwit Ruw vet Koolhydraten 10 3 Brijvoeding Algemeen Bijproducten Type en herkomst van de meest gebruikte bijproducten Nevenstromen van de graanverwerkende industrie Nevenstromen van de aardappelverwerkende industrie Nevenstromen van de zuivelindustrie Andere bijproducten Levering en beschikbaarheid van bijproducten Bijproductenkeuze in functie van doorstroming en beoordeling Aanvoer van bijproducten Belang van een correcte droge stofbepaling Beoordeling bijproduct met eigen zintuigen Chemische beoordeling bijproduct Beoordeling afleverbon Kritische behandeling van afwijkende analyseresultaten Opslag van bijproducten i.f.v. micro-organismen Schimmels Gisten Entero-bacteriën Opslagmethodes voor natte bijproducten Betonnen bunker Polyester silo Roerwerk Oplag van droge bijproducten Opslag van steekvaste bijproducten in sleufsilo Fermentatie van vochtrijke bijproducten en brijvoeders tijdens opslag Rantsoensamenstelling in de praktijk Water-voer verhoudingen Belang van bijkomende drinkwatervoorziening Nutriënteneisen aan het rantsoen Voorbeeldrantsoenen Biggenrantsoen 1 (7-23kg) Biggenrantsoen 2 (7-23 kg) Drachtrantsoen Drachtrantsoen 2 47

5 Voerkostbesparing in de varkenshouderij Lactorantsoen Lactorantsoen Voormestrantsoen 1 (23-45 kg) Voormestrantsoen 2 (23-45 kg) Vleesvarkensrantsoen (> 45 kg) Vleesvarkensrantsoen 2 (> 45 kg) Voeren van eindmengsels Rantsoeninstellingen Voormengen Aanmaken voormengsel Indoseren Hoofdmengen Eventuele opwarming van het eindmengsel Uitdoseren Brijvoerinstallatie Brijvoersystemen Traditioneel enkelleidingsysteem Kolomvoedering Restloos voederen Multifase brijvoeding of dubbelleidingsysteem Vergelijking verschillende brijvoersystemen Onderdelen van de installatie Weger-menger(s) Centrifugaal pomp Verdringerpomp Frequentieregelaar Stenenvanger Afsluiters Brijvoerventielen Zuurtoevoegingssysteem Toevoegingssysteem voor vloeibare componenten Brijvoercomputer Uitdoseertroggen Kamplan feeder Sensorvoedering Variomixbak Trog Vergelijking verschillende typen uitdoseersystemen Controle van de brijvoerinstallatie Opslag Indoseren Menger Uitdoseren Periodieke controle Computerinstellingen Meest voorkomende fouten gemaakt bij een brijvoerinstallatie Proeven gedaan op het stagebedrijf Periodieke controle van eindmengsels Eindmengselbeoordeling door Selko Controle natte bijproducten Rendabiliteit brijvoeding Rendabiliteit op vermeerderingsbedrijven 76

6 Voerkostbesparing in de varkenshouderij Rendabiliteit op vleesvarkensbedrijven Rendabiliteit op een gesloten bedrijf Financiering van een brijvoerinstallatie VLIF steun Opinie van erkende kredietinstellingen 83 Besluit 84 Literatuurlijst 85

7 Voerkostbesparing in de varkenshouderij 7 Inleiding De winstmarges in de hedendaagse varkenshouderij worden steeds kleiner waardoor schaalvergroting zich opdringt. De toenemende concurrentie vanuit Zuid-Amerikaanse landen en vooral vanuit het Oostblok verplichten Vlaamse varkenshouders tot optimaler produceren. Optimaler produceren gaat hand in hand met kosten drukken en inkomsten verhogen. De inkomsten kunnen door toeslagen slechts beperkt verhoogd worden, maar door te besparen op de belangrijkste kostenposten kunnen saldo s aanzienlijk ruimer worden. Kosten kunnen verlaagd worden door elke tak in de productieketen te optimaliseren en uitstekende technische resultaten te behalen. Technisch cijfers zijn ongetwijfeld belangrijk in de varkenshouderij, maar net als elke andere onderneming mogen uitstekende technische resultaten het economische belang niet overstijgen. Uiteindelijk wil elk bedrijf een zo hoog mogelijk saldo realiseren om te kunnen blijven groeien en evolueren. Maar op welke kosten moet of kan een modern varkensbedrijf dan besparen? In principe kan op elke kostenpost bespaard worden, maar het meest logische is de grootste kostenfactor te reduceren tot een minimum. Ongetwijfeld staat voer bovenaan de kostenlijst van elk varkensbedrijf, waardoor hierop besparen heel wat mogelijkheden biedt. De voerkosten drukken is geen nieuwigheid in de intensieve veehouderij. Vanaf het begin van de professionalisering van de sector in de jaren zestig werden op de gemengde bedrijven reeds zelf geteelde granen in het rantsoen gemengd. Het inmengen van granen gebeurde vaak zonder rekening te houden met nutritionele aspecten rond diervoeding. Technische resultaten werden echter steeds belangrijker waardoor een correctere formulatie zich opdrong. Grote krachtvoerfirma s namen geleidelijk de markt in handen en gebruikten hun kennis om te fungeren als tussenpersoon tussen akkerbouwer en veeteler. In de jaren negentig kweekten steeds meer vleesvarkenshouders hun eindproduct door een onderhands contract met de krachtvoerindustrie te sluiten, waardoor deze firma s geleidelijk aan de markt in handen namen. Klanten werden op deze manier gebonden en niet de bedrijfsleiders, maar wel de toeleverende bedrijven versterkten hun positie. Steeds meer bedrijfsleiders beseffen op welke manier de krachtvoerindustrie groot en machtig geworden is en proberen door bedrijfseigen voerbesparingen zelfstandig te blijven. Door op voer te besparen worden krachtvoerleveranciers vaak omgevormd naar kernvoerleveranciers waardoor hun aandeel in varkensrantsoenen daalt en hun machtspositie ingedijkt wordt. Voerbesparingen worden in de praktijk op verschillende manieren gerealiseerd. Inmengen van CCM wordt vaak toegepast op gemengde bedrijven, maar vormt een probleem op bedrijven die zich enkel richten op varkenshouderij. Brijvoeding met inmenging van reststromen uit de industrie blijkt de meest toegepaste methode van voerkostbesparing op grondloze bedrijven. Bedrijven die functioneren op brijvoeding pronken vaak met financieel aantrekkelijke gegevens. Maar zijn deze gegevens in werkelijkheid even correct? Of moeten voerwinstcijfers gerelativeerd worden? Meer dan voldoende stof om het hele brijvoergebeuren door te lichten en een rentabiliteitsstudie te maken voor verschillende types bedrijven.

8 Voerkostbesparing in de varkenshouderij 8 1 Varkensvoeding Een varken heeft energie nodig voor onderhoudsprocessen zoals het in stand houden van de lichaamstemperatuur, ademhaling, bloedsomloop, enz. Ook voor de productie zoals groei bij vleesvarkens en melkproductie bij lacterende zeugen is energie noodzakelijk. De energie in varkensvoeders wordt geleverd door vet, eiwit, zetmeel, suikers en overige organische stof. In België wordt deze energie varkensvoeder uitgedrukt in EW (energiewaarde). Hoe hoog de EW in een product is, is afhankelijk van de samenstelling van het product. Hiervoor worden de voedermiddelen ontleed volgens onderstaande weende analyse. Figuur 1.1 Weende analyse

9 Voerkostbesparing in de varkenshouderij 9 2 Voerbestanddelen 2.1 Droge stof Alhoewel water het belangrijkste nutriënt is voor een varken, telt het niet mee in de voederwaarde van een voedermiddel. Bij vochtrijke bijproducten wordt de voederwaarde ook altijd uitgedrukt in droge stof. Droge stof is gedefinieerd als dat deel wat overblijft na drogen op 103 graden Celsius gedurende minimaal 4 uur. Bij deze bepaling verdampt echter niet alleen het water maar ook stoffen zoals alcohol en vluchtige vetzuren. 2.2 Anorganische stof Anorganische stof is dat deel dat na verbranding van droge stof overblijft. De anorganische stof heeft geen energiewaarde maar wel een bepaalde voederwaarde. De anorganische stof bevat bijvoorbeeld belangrijke componenten als fosfor en calcium, maar ook ongewenste stoffen zoals zand behoren tot de AS-fractie. 2.3 Organische stof De organische stof (het gedeelte van het product dat wel verbrandt) bevat wel energiewaarde mits het varken deze organische stof ook kan verteren. Hout bijvoorbeeld bevat wel organische stof maar geen voederwaarde omdat een varken deze organische stof niet kan verteren. 2.4 Ruw eiwit Eiwitten zijn opgebouwd uit circa 20 verschillende aminozuren. Deze aminozuren zijn in te delen in een tweetal categorieën: Niet essentiële aminozuren; deze kunnen gemaakt worden door de varkens zelf, dit gebeurt vanuit de ombouw van andere aminozuren Essentiële aminozuren; deze kunnen niet door een varken zelf worden aangemaakt en zullen daarom via het voeder verstrekt moeten worden. De meest bekende aminozuren zijn lysine, methionine, cystine, threoninene en tryptofaan; dit zijn allen essentiële aminozuren en het eerst beperkend. Dat wil zeggen dat een tekort aan één van deze aminozuren tot gevolg heeft dat de eiwitaanzet (groei) wordt verlaagd. Figuur 2.1 Chemische structuur van lysine

10 Voerkostbesparing in de varkenshouderij 10 Eiwitten worden in de maag en de dunne darm door enzymen afgebroken tot aminozuren. Alleen de aminozuren die in de dunne darm beschikbaar komen, gebruikt het varken voor bijvoorbeeld eiwitaanzet. Vandaar dat vooral wordt gesproken over darm- of ileaalverteerbare aminozuren zoals bijvoorbeeld darmverteerbaar lysine. 2.5 Ruw vet Vetten komen maar in kleine hoeveelheden in voermiddelen voor, maar leveren wel veel energie. Eén gram vet levert ongeveer drie keer zoveel energie als één gram zetmeel of suiker. Een varken kan vet uit voer heel efficiënt omzetten naar lichaamsvet. Bij de groei van een varken wordt ook vet aangezet, vandaar is het aantrekkelijk een hoeveelheid vet in het rantsoen op te nemen. 2.6 Koolhydraten Koolhydraten zijn, doordat ze in veel grondstoffen procentueel het meeste voorkomen, de grootste energieleverancier voor varkens. In plantaardige grondstoffen komen koolhydraten vooral voor in de vorm van zetmeel (ZET) en suiker (SUI). Deze zijn voor het varken nagenoeg volledig verteerbaar in de dunne darm. De overige organische stof die met name ruwe celstof (RC) bevat wordt in de dikke darm verteerd (gefermenteerd onder invloed van bacteriën). Deze heeft een positief effect op de darmgezondheid en kan het beste door de zeug worden verteerd, doordat deze een groter dikke darmpakket bezit dan bijvoorbeeld een vleesvarken. In welzijnsvoeders voor zeugen wordt een minimumeis aan overige organische stof gesteld vanwege het effect op de rust bij zeugen.

11 Voerkostbesparing in de varkenshouderij 11 3 Brijvoeding 3.1 Algemeen Figuur 3.1 GMP-logo Het fabriceren van voedingsmiddelen voor de mens brengt onvermijdelijk afval met zich mee. Deze afvalstromen, hetgeen in feite hoogwaardige grondstoffen zijn en die ik dan ook met de term nevenstromen zal benoemen - vinden een nuttige toepassing in of als veevoeder. Het bewijs dat dit hoogwaardige grondstoffen zijn, wordt geleverd door de kwaliteitseisen die aan deze nevenstromen worden gesteld. Goede Mengvoeder Praktijken (GMP) bevatten een reeks van voorschriften en vereisten met betrekking tot de gebouwen, de uitrusting, de hygiëne en hoe deze in het productieproces moeten worden ingepast. Met behulp van het HACCP-systeem worden de meest kritische beheerspunten (CCP s) in het proces opgespoord en worden beheersmaatregelen voor deze kritische punten opgesteld. HACCP staat voor Hazard Analysis of Critical Control Points, of een gevarenanalyse van kritische beheerspunten. De meetresultaten van de beheersmaatregelen worden geregistreerd zodat bij overschrijding van de normen corrigerende acties ondernomen kunnen worden. Het hele productieproces en de beheersmaatregelen worden duidelijk gedocumenteerd Naast rundveebedrijven verwerken ook steeds meer varkenshouders reststromen in hun rantsoen om voerkosten te drukken en technische resultaten beter te kunnen sturen. Brijvoeding wordt door een selecte groep varkenshouders in de bedrijfsstrategie ingepast en vraagt vaak een aangepaste instelling van de bedrijfsleider inzake voerbeleid. Zo zijn de gebruikte nevenstromen, in tegenstelling tot droogvoer vaak vloeibare extracten die verpompt dienen te worden door het voercircuit. Via een computergestuurde brijvoerinstallatie en door persluchtgeregelde ventielen komt het gewenste voer in elke trog terecht. Kenmerkend voor brijvoer is dat de voer-water verhouding perfect te regelen is en een extra drinkwatervoorziening vaak overbodig blijkt te zijn. Vloeibaar voer verstrekken biedt ongetwijfeld heel wat mogelijkheden, maar in een komende analyse zal blijken dat brijvoerconcepten enkel bestemd zijn voor vooruitstrevende ondernemers die voeding als één van de belangrijkste aspecten van hun bedrijf beschouwen. 3.2 Bijproducten De totale productie nevenstromen bedraagt ongeveer 4,6 miljoen ton in België. De oorsprong ervan is te vinden in zowat elke tak van de voedingsindustrie. De belangrijkste leveranciers van nevenstromen vinden we echter in de suikerindustrie, de aardappelverwerkende industrie en de graanverwerkende industrie (met onder andere de productie van bloem, mout, bier). Maar ook de groenteverwerkende industrie, de olieverwerkende industrie en de fermentatie-industrie zijn leveranciers van nevenstromen. Belangrijk is ook te weten wat de grondstoffen zijn waaruit de nevenstroom ontstaat, waar het in het productieproces vrijkomt en of er additieven en hulpstoffen gebruikt worden in dit proces. Bijproducten worden niet geproduceerd, maar ontstaan als gevolg van een

12 Voerkostbesparing in de varkenshouderij 12 productieproces. Basisproducten zoals bijvoorbeeld tarwe zijn meestal constanter van samenstelling dan het restproduct tarwezetmeel. Het is dus goed om te weten waar het bijproduct vandaan komt en hoe het bijproduct tot stand is gekomen. Afhankelijk van het type grondstof zal spreiding in voedingswaarde in meer of mindere mate optreden. In de praktijk worden vier soorten grondstoffen onderscheiden: Enkelvoudige onbewerkte grondstoffen (bijvoorbeeld granen) Enkelvoudige bewerkte grondstoffen (bijvoorbeeld tarwegries) Enkelvoudige bewerkte natte grondstoffen (bijvoorbeeld bierborstel) Samengestelde bewerkte natte en droge grondstoffen (bijvoorbeeld koekmixen) Variaties zijn eveneens te verwachten als gevolg van jaar- en seizoensinvloeden, maar ook tussen fabrieken als gevolg van verschillen in productieproces Type en herkomst van de meest gebruikte bijproducten In dit deel bespreek ik het aanbod van de voornaamste nevenstromen. Van elke nevenstroom geef ik een korte beschrijving van de jaarlijkse productie, het productieproces, de adviezen voor opslag, de gebruikte additieven en hulpstoffen en de voederwaarde. Uitzonderlijk gebruikte bijproducten komen in dit werk niet aan bod om de essentie niet uit het oog te verliezen. Figuur 3.2 Transport van natte bijproducten Nevenstromen van de graanverwerkende industrie Amystar (behoort tot de groep van de tarwezetmelen) Jaarlijkse productie Jaarlijks wordt ton amystar geproduceerd. Met een droge stofpercentage van 20 % resulteert dit in ton droge amystar. Figuur 3.3 Amystar in mengtank Omschrijving nevenstroom Figuur 3.4 Amystar Amystar behoort tot de productgroep van tarwezetmeelsuspensie en is afkomstig van Amylum. Het is een vloeibare nevenstroom van de tarwezetmeelraffinage hoofdzakelijk bestaande uit de kleinere zetmeelkorrels. De basisgrondstof is tarwe, die op basis van strenge kwaliteitseisen wordt ingekocht en gecontroleerd. De hele tarwekorrel wordt gereinigd, geconditioneerd, gemalen en gezeefd waarna tarwebloem, tarwekiem en tarwezetmelen vrijkomen. De tarwebloem wordt met behulp van water en fysische processen gescheiden in tarwezetmeel en tarwe-eiwit

13 Voerkostbesparing in de varkenshouderij 13 (gluten). Uit de verschillende processen komen nevenstromen vrij die het product amystar vormen. Het product wordt ingedikt tot circa 21% drogestof, aangezuurd en rechtstreeks naar de varkenshouder gebracht. Voedingstechnische informatie Amystar heeft een lichte kleur en een frisse geur. Het product is zeer stabiel en het zetmeelgehalte blijft behouden tijdens opslag. Bovendien is het een zeer goede zetmeel- en energiebron voor alle diercategorieën, ook voor jonge biggen. De energiewaarde is goed en uit onderstaande tabel blijkt dat een aanzienlijk deel van het rantsoen kan bestaan uit tarwezetmeel. Tabel 3.1 Maximale percentage (op basis van drogestof) amystar dat opgenomen kan worden in een rantsoen Gespeende Vleesvarkens Vleesvarkens zeugen biggen kg kg % Amystar tot 20% tot 30% tot 40% tot 40 % Productmatrix Tabel 3.2 Productmatrix amystar Gehalten per kg droge stof Ruw eiwit 55 g. Ruw vet 30 g. Ruwe celstof 20 g. As 40 g. EW (* 100) 141 Zetmeel 700 g. Conservering/opslag Het product dient opgeslagen te worden in een vloeistofdichte, zuurbestendige ruimte, zoals een opslagsilo of een gecoate betonnen opslagbunker. Het is met een geringe hoeveelheid organisch zuur geconserveerd om het circa 2 maanden houdbaar te maken. De ph van het product varieert van 2.8 tot 3.4 wat positief is voor het voorkomen van gisten in de brijvoerinstallatie. Verder verdient het de aanbeveling het product regelmatig te roeren om uitzakking te voorkomen. Procesbeschrijving Figuur 3.5 Procesbeschrijving bij de vervaardiging van amystar

14 Voerkostbesparing in de varkenshouderij 14 Voordelen Goed verpompbaar Constant aanbod gedurende het hele jaar Enkelvoudig plantaardig product HACCP waardig product Uitstekende energieleverancier (zetmeel) voor alle diercategoriën Zeer constante nutritionele samenstelling Draagt bij aan de diergezondheid door lage ph en organische zuren Nadelen Steeds meer vraag naar het product product dat ook kan fungeren als energiebron in vergistinginstallaties Door de toenemende vraag stijgt de prijs, waardoor het aandeel in het rantsoen beperkt dient te worden Variatie in ds %, koolhydraten en RE Soms te hoge Na-gehaltes Biergist Jaarlijkse productie Jaarlijks wordt ton natte biergist geproduceerd. Omgerekend naar het drogestofgehalte van 10 % komt dit neer op ton droge stof per jaar. Omschrijving nevenstroom Biergist ontstaat tijdens de productie van bier en is afkomstig van een brouwerij. De basisgrondstof is hop, die volgens strenge kwaliteitseisen wordt ingekocht, geselecteerd en gecontroleerd. Door middel van het kiemen ontstaat er mout, waarbij een belangrijk deel van het zetmeel omgezet wordt in moutsuikers. Dan wordt de bierborstel afgescheiden en ontstaat er wort. De wort wordt geënt met gisten, die de aanwezige koolhydraten omzetten in alcohol. Daarna komt biergist beschikbaar, die wordt vermarkt als vochtrijk diervoeder. Voedingstechnische informatie Figuur Biergist Biergist bevat een hoog aandeel eiwit en is rijk aan aminozuren, met name lysine. Het is daarmee een uitstekende vervanger van droge eiwitrijke grondstoffen als vismeel, soja, raap en erwten. Biergist bevat circa 4,5% alcohol, wat de energiewaarde van biergist aanzienlijk verhoogt. Bovendien zijn er aanwijzingen dat alcohol de onderhoudsbehoefte van het varken verlaagt (de varkens zijn rustiger), waardoor meer energie overblijft om van te groeien. De groei en de voederconversie worden hierdoor positief beïnvloed. Biergist is tevens rijk aan vitamine B wat bijdraagt aan een goede intermediaire stofwisseling en een goed functionerend zenuwstelsel van het dier. Biergist kan op basis van drogestof als volgt worden opgenomen in het rantsoen (maximale hoeveelheden).

15 Voerkostbesparing in de varkenshouderij 15 Tabel 3.3 Maximale percentage (op basis van droge stof) biergist dat opgenomen kan worden in een rantsoen Gespeende Vleesvarkens Vleesvarkens zeugen biggen kg kg % Biergist tot 5% tot 8% tot 12% tot 10 % Productmatrix Tabel 3.4 Productmatrix biergist Gehalten per kg droge stof Ruw eiwit 458 g. Ruw vet 35 g. Ruwe celstof 5 g. As 64 g. EW (* 100) 199 Zetmeel 0,0 g. Conservering/opslag Het product dient te worden opgeslagen in een vloeistofdichte ruimte, zoals een opslagsilo of een gecoate betonnen opslagbunker. Biergist is, indien het aangezuurd wordt, circa 6 tot 8 weken houdbaar. Het aanzuren van biergist is gewenst om de aanwezige gisten af te doden en daarmee de voederwaarde en eiwitkwaliteit te behouden. Het toe te voegen zuur heeft circa 2 dagen nodig om zijn werking optimaal uit te voeren. Verder is het noodzakelijk dat het product regelmatig geroerd wordt om uitzakking te voorkomen. Procesbeschrijving Figuur 3.7 Procesbeschrijving bij de vervaardiging van biergist Voordelen Goed verpompbaar Constant aanbod gedurende het hele jaar Uitstekende plantaardige eiwitleverancier Extreem hoog aminozuurgehalte Bevat alcohol dat rust brengt bij de varkens HACCP waardig Bevat veel vitamine B

16 Voerkostbesparing in de varkenshouderij 16 Nadelen Beperkt houdbaar indien de aanzuring niet optimaal verloopt RE-gehalte sterk afhankelijk van brouwerij tot brouwerij Hoog fosforgehalte (?) Hoge ph (3-6) zorgt ervoor dat de kans op bacteriële besmetting reëel is Nevenstromen van de aardappelverwerkende industrie Aardappelstoomschillen Jaarlijkse productie Samenvattend kunnen we zeggen dat er jaarlijks ton aardappelschillen geproduceerd worden. Dit getal omhelst de aardappelstoomschillen, maar ook de rauwe aardappelschillen. Met een droge stofpercentage van 17 % is de resterende massa ton droge stof. Omschrijving nevenstroom Aardappelstoomschillen bevatten de schil en de buitenste laag van de aardappel. Ze komen vrij bij de verwerking van gewassen aardappelen tot geschilde aardappelen door middel van de stoomschilprocedure. Eventueel vermaalt men de stoomschillen en/of voegt men enzymen toe om de verpompbaarheid te verbeteren. Dit product ontstaat bij de verwerking van aardappelen tot frites, puree, zetmeel en andere aardappelproducten. Omdat de eindproducten bestemd Figuur 3.8 Aardappelstoomschillen zijn voor menselijke consumptie, worden hoge kwaliteitseisen gesteld aan de grondstoffen en het productieproces, dat geborgd wordt door HACCP. De aardappelen worden bij binnenkomst gewassen, en vervolgens met stoom behandeld. Door het stomen komt de schil los. De schil, en een deel van de zetmeellaag direct onder de schil, worden vervolgens door middel van borstels verwijderd. De stoombehandeling zorgt er ook voor dat het zetmeel wordt ontsloten. Aan het einde van het proces worden de schillen zeer fijn vermalen en gehomogeniseerd. Voedingstechnische informatie Onderzoek met varkens laat zien dat het product goed verteerbaar is, mede doordat het zetmeel goed ontsloten is. Uit recente onderzoeken door Beuker blijkt dat het product van natuur snel fermenteert, de ph snel onder de vier daalt en er organische zuren en een beetje alcohol worden gevormd. Diverse aanwijzingen tonen dat gefermenteerde stoomschillen een positief effect kunnen hebben op de groei, voederconversie en gezondheid van varkens. De opname in brijvoerrantsoenen bevordert de homogeniteit van de brij, m.a.w. aardappelstoomschillen helpen de ontmenging van brij te voorkomen. Het product kan op basis van drogestof als volgt worden opgenomen in het rantsoen: (maximale hoeveelheden)

17 Voerkostbesparing in de varkenshouderij 17 Tabel 3.5 Maximale percentage (op basis van droge stof) aardappelstoomschillen dat opgenomen kan worden in een rantsoen Gespeende Vleesvarkens Vleesvarkens zeugen biggen kg kg % Ass / 5 tot 7.5% 10 tot 15% 10 tot 20% Productmatrix Tabel 3.6 Productmatrix aardappelstoomschillen Gehalten per kg droge stof Ruw eiwit 182 g. Ruw vet 31 g. Ruwe celstof 104 g. As 98 g. EW (* 100) 114 Zetmeel 280 g. Conservering/opslag Het product dient te worden opgeslagen in een vloeistofdichte, zuurbestendige ruimte, zoals een opslagsilo of een gecoate betonnen opslagbunker. De stoomschillen ondergaan een natuurlijke fermentatie waardoor de ph daalt tot beneden de 4. De hierbij gevormde organische zuren zijn positief voor de stabiliteit van het opgeslagen product en voor de gezondheid van varkens. De houdbaarheid is circa 6 maanden en optimalisering van de verpompbaarheid door toevoeging van enzymen is mogelijk. Procesbeschrijving Figuur 3.9 Procesbeschrijving bij de vervaardiging van biergist Voordelen Levering gedurende het ganse jaar HACCP waardig Goede energieleverancier Zorgt voor homogenere eindbrij en bijgevolg minder ontmenging Roerwerk is overbodig bij opslag Draagt bij aan de gezondheid van varkens (lage ph en organische zuren)

18 Voerkostbesparing in de varkenshouderij 18 Nadelen Daling ds % tijdens opslag Te hoge Na en K gehaltes zijn geen uitzondering Samenstelling wijzigt grondig bij inzet nieuwe aardappelseizoen stoomschillen van nieuwe aardappelen moeilijker verteerbaar Voorgebakken frieten Jaarlijkse productie Jaarlijks worden ton voorgebakken én rauwe aardappelsnippers geproduceerd. Met een droge stofgehalte van 18 % resulteert dit in ton droge stof op jaarbasis. Omschrijving nevenstroom Voorgebakken frieten ontstaan bij de verwerking van aardappelen tot frieten. Na het bakproces vindt een selectie van de frieten (o.a. opstarten baklijn, onjuiste vorm, verkleuring) plaats en komt het product vrij. De gestelde normen hebben dus geen betrekking tot voedselveiligheid. Op het moment van winning voldoet de nevenstroom aan de normen voor humane voeding. Voedingstechnische informatie De combinatie van ruw vet (plantaardig) en zetmeel maken voorgebakken frieten tot een hoogwaardige energiebron voor zeugen en vleesvarkens. Het aanwezige zetmeel is volledig ontsloten. Tijdens het inkuilen vindt er een fermentatieproces plaats en conserveert het product zich. De ph daalt tot onder de 4.5 en er worden organische zuren gevormd. Zoals bij aardappelstoomschillen zijn er aanwijzingen dat er een Figuur 3.10 Voorgebakken frieten positief effect ontstaat op de groei, voederconversie en gezondheid van varkens. Het product kan op basis van drogestof als volgt worden opgenomen in het rantsoen (maximale hoeveelheden). Tabel 3.7 Maximale percentage (op basis van droge stof) frieten dat opgenomen kan worden in een rantsoen % voorgebakken frieten Productmatrix Gespeende Vleesvarkens Vleesvarkens zeugen biggen kg kg / 5 tot 7.5% 15 tot 20% 15 tot 20% Tabel 3.8 Productmatrix voorgebakken frieten Gehalten per kg droge stof Ruw eiwit 69 g. Ruw vet 150 g. Ruwe celstof 20 g. As 30 g. EW (* 100) 171 Zetmeel 660 g.

19 Voerkostbesparing in de varkenshouderij 19 Conservering/opslag Het product dient te worden opgeslagen in een sleufsilo, en bij voorkeur luchtdicht te worden afgedekt. Om het fermentatieproces goed te laten werken, is het raadzaam om de sleufsilo eerst twee dagen los te laten liggen en daarna af te dekken. Het is aan te bevelen de kuil ongeveer twee weken dicht te houden. Voorgebakken frieten ondergaan een natuurlijke fermentatie waardoor de ph daalt tot onder de 4.5. De hierbij gevormde organische zuren zijn zowel positief voor de stabiliteit van het opgeslagen product als voor de gezondheid van de varkens. De opslagduur is, mits goed ingekuild, enkele maanden. Procesbeschrijving Figuur 3.11 Procesbeschrijving bij de vervaardiging van biergist Voordelen Levering gedurende het ganse jaar HACCP waardig Goede energieleverancier Zorgt voor homogenere eindbrij en bijgevolg minder ontmenging Draagt bij aan de gezondheid van varkens (lage ph en organische zuren)

20 Voerkostbesparing in de varkenshouderij 20 Nadelen Brijvoerinstallatie moet voorzien zijn van een voormenger Verontreiniging van product is mogelijk opstoppingen in bvi Opmengen met een nat product is noodzakelijk om voorgebakken frieten verpompbaar te maken Nevenstromen van de zuivelindustrie Kaaswei Jaarlijkse productie Er wordt jaarlijks 3.3 miljard liter wei aangeboden door de verwerkende industrie. Omschrijving nevenstroom Bij de bereiding van kaas ontstaan reststromen van wei en room. Deze kunnen in andere productieprocessen hergebruikt worden. Tijdens twee stappen van het kaasmaken komt wei vrij. Allereerst tijdens het versnijden van wrongel, dit is ongeveer een derde van de hoeveelheid wei. De rest van de wei verlaat het kaasproces tijdens het persen. Van deze beide wei-stromen wordt het laatste restje room gescheiden en terug in het proces gevoerd. Kaaswei is dus grofweg de vloeistof die overblijft nadat het vet en de caseïne uit de productstroom verwijderd zijn. Het is een vloeistof die, naast de vele nutriënten als Figuur 3.12 Kaaswei eiwitten, lactose, vitamines en mineralen, ook enzymen, hormonen en andere groei-stimulerende middelen bevat. Naast hun nutritionele waarde hebben sommige wei-componenten een structuur opbouwende rol in producten. Voedingstechnische informatie Vanwege het hoogwaardige eiwit is wei een uitermate geschikt co-product voor de varkenshouderij. Door de natuurlijke verzuring heeft kaaswei een lage ph van gemiddeld 3,5. Kenmerkend voor het product is dat de calcium die er in aanwezig is bijzonder goed opneembaar is wat vooral voor zeugen heel wat voordelen biedt. Het product kan op droge stofbasis als volgt worden opgenomen in het rantsoen: (maximale hoeveelheden) Tabel 3.9 Maximale percentage (op basis van droge stof) frieten dat opgenomen kan worden in een rantsoen Gespeende Vleesvarkens Vleesvarkens zeugen biggen kg kg % kaaswei tot 5% tot 5% tot 7% tot 7% Productmatrix Tabel 3.10 Productmatrix kaaswei Gehalten per kg droge stof Ruw eiwit 178 g. Ruw vet 53 g. Ruwe celstof 0 g. As 92 g.