Rapportage. Onderwijsconsulenten Onderwijsconsulenten+ 1 augustus augustus 2013

Transcriptie

1 Rapportage Onderwijsconsulenten Onderwijsconsulenten+ 1 augustus augustus 2013 Den Haag, november 2013

2 Onderwijsconsulenten(+) en Stichting Ondersteuning Scholen en Ouders (SOSO) De Onderwijsconsulenten zijn in 2002 ingesteld door de minister van OCW en zijn per 1 augustus 2009 organisatorisch ondergebracht bij de Stichting Ondersteuning Scholen en Ouders (SOSO). Onderwijsconsulenten begeleiden en adviseren bij individuele problemen rond de toelating van geïndiceerde leerlingen of bij de besteding van het leerlinggebonden budget. Onderwijsconsulenten+ zoeken structurele oplossingen voor groepen zorgleerlingen. Zie ook , SOSO/Onderwijsconsulenten(+)

3 INHOUDSOPGAVE VOORWOORD... 1 INLEIDING EN LEESWIJZER CONCLUSIES, TRENDS EN AANBEVELINGEN Korte samenvatting van cijfers en feiten... 4 Conclusies en trends uit de praktijk van de onderwijsconsulenten(+) Aanbevelingen SOSO/Onderwijsconsulenten(+) ORGANISATIE: WERKWIJZE SOSO en Onderwijsconsulenten(+) Werkwijze Onderwijsconsulenten Werkwijze Onderwijsconsulenten Bureau Onderwijsconsulenten(+) WERKZAAMHEDEN EN BEVINDINGEN ONDERWIJSCONSULENTEN Inleiding Bevindingen rond de aanvragen voor advies en begeleiding Vraaggericht en onafhankelijk Reguliere casussen en minicasuïstiek Regionale verschillen in de casuïstiek? Samenwerking met instanties en personen Complicerende factoren en structurele knelpunten Problematiek in het (voortgezet) speciaal onderwijs Problematiek in het regulier onderwijs Onderwijs/zorgcombinaties Leerlingenvervoer Doorplaatsingsproblematiek / moeilijk plaatsbare leerlingen Wet- en regelgeving en financiering Overige complicerende factoren en knelpunten Cijfers en feiten over het rapportagejaar 2012/ Samenvatting van de kerngegevens Aantal aanmeldingen in het rapportagejaar Met een advies afgerond Aard van de oplossing Afgebroken zaken Heropende zaken Redenen voor de advies- en begeleidingsaanvragen Thuiszitters Spreiding (voortgezet) speciaal onderwijs en regulier onderwijs Spreiding primair onderwijs (PO) en voortgezet onderwijs (VO) Spreiding naar cluster en provincie Spreiding naar stoornis of handicap Spreiding naar geslacht WERKZAAMHEDEN EN BEVINDINGEN ONDERWIJSCONSULENTEN Inleiding Overzicht van OC+-activiteiten in dit rapportagejaar Bevindingen rond de OC+-projecten De resultaten van de OC+-projecten De knelpunten van de OC+-projecten Aanbevelingen en aandachtspunten Bijlage I SAMENWERKING MET HET COLLEGE VOOR DE RECHTEN VAN DE MENS Statistieken werkzaamheden onderwijsconsulenten 2012/ Bijlage II In 2012/2013 afgeronde adviezen uit eerdere aanmeldingen Bijlage III Overzicht van gebruikte afkortingen... 53

4 VOORWOORD Het landelijk netwerk van de onafhankelijke onderwijsconsulenten begeleidt en adviseert sinds 2002 individuele leerlingen en hun ouders bij problemen rond schoolplaatsing of de besteding van middelen uit de rugzak (de leerlinggebonden financiering, LGF). Sinds 2004 worden vanuit de Onderwijsconsulenten+ (lees: onderwijsconsulenten-plus, hierna ook: OC+) projecten geïnitieerd die moeten leiden tot structurele onderwijsoplossingen voor groepen zorgleerlingen. Dit is de tiende jaarrapportage van de Onderwijsconsulenten(+) en de vierde onder de vlag van de SOSO, de Stichting Ondersteuning Scholen en Ouders. 1 Na enkele jaren van forse groei was er in het schooljaar 2011/2012 enige stabilisatie in het aantal aangemelde casussen, met een groei van slechts 2%. In het schooljaar 2012/2013 was de groei echter weer groter. Met 1270 aangemelde casussen is er sprake van een toename van 7% ten opzichte van 2011/ % van de aanmeldingen betrof een thuiszitter. Waar de hulpvraag bij de aanmelding voorheen meestal een plaatsingsprobleem betrof, bijvoorbeeld door wachtlijsten in het speciaal onderwijs of een wenselijke overstap naar regulier onderwijs, blijkt nu de belangrijkste hulpvraag 'advies passend onderwijs' te zijn. Het gaat daarbij voornamelijk om leerlingen met complexe problematiek die niet op een goede plek zitten, die uit een behandelingsetting afkomstig zijn of die al thuiszitter zijn, en van wie onduidelijk is wat een passende onderwijsplek voor hem of haar is. Betrokkenen zeggen het écht niet meer te weten of geven tegenstrijdige adviezen, waardoor ouders niet weten waar ze goed aan doen. Een onderwijsconsulent wordt dan gevraagd om te adviseren waar de leerling op zijn plaats zou zijn. De problematiek van de leerlingen die worden aangemeld bij de Onderwijsconsulenten is zwaarder en complexer geworden. Dit bevestigt het beeld dat betrokkenen in toenemende mate niet weten waar deze leerlingen het beste terecht kunnen. Dikwijls vallen deze leerlingen tussen verschillende onderwijssoorten in, waardoor het voor betrokkenen lastig is om een goede oplossing te vinden. De onderwijsconsulenten hebben in het afgelopen schooljaar bovendien gemerkt dat de deuren, zowel in het regulier als in het speciaal onderwijs, over het algemeen sneller dicht gingen dan voorheen, uit angst voor de (financiële) gevolgen van Passend onderwijs. Het schooljaar 2013/2014 is het laatste schooljaar waarin onder de huidige systematiek wordt gewerkt. Op 1 augustus 2014 treedt Passend onderwijs in werking en vervalt de leerlinggebonden financiering. Passend onderwijs biedt nieuwe mogelijkheden en kansen voor leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte. Desondanks zijn er in het onderwijsveld ook twijfels over de haalbaarheid om alle zorgleerlingen binnen het samenwerkingsverband op te vangen. Voor de leerlingen bij wie problemen ontstaan, blijven de onderwijsconsulenten ook onder Passend onderwijs beschikbaar. 1 Van 2002 tot augustus 2009 vielen de Onderwijsconsulenten(+) onder de Advies Commissie Toelating en Begeleiding. Alle voorgaande jaarrapportages kunt u vinden op onder publicaties. 1

5 Naast bemiddeling en advisering hebben de onderwijsconsulenten een signaleringsfunctie. In deze rapportage wordt over trends en knelpunten gerapporteerd en op basis daarvan worden aanbevelingen gedaan, met als doel een verbetering van de onderwijsmogelijkheden voor leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte. Ik dank de onderwijsconsulenten en bureaumedewerkers hartelijk voor hun bijdrage in het afgelopen jaar en richt een bijzonder dankwoord aan de professionals die onderwijsoplossingen voor deze leerlingen mogelijk hebben gemaakt! Aïscha Trokasti-Udondek MA Directeur Bureau Onderwijsconsulenten(+) November

6 INLEIDING EN LEESWIJZER Met de invoering van de regeling Leerlinggebonden financiering (LGF; ook 'rugzakje' genoemd) in 2003 kregen ouders de mogelijkheid te kiezen tussen regulier onderwijs of (voortgezet) speciaal onderwijs voor hun gehandicapte kind. Als ouders regulier onderwijs voor hun kind wensen, kan uit het rugzakje extra ondersteuning gefinancierd worden, zoals ambulante begeleiding, leermiddelen of extra formatie. 2 De LGF is ingevoerd om de emancipatie en integratie van gehandicapte leerlingen in het regulier onderwijs te bevorderen. Tegelijk met de LGF-regeling werd het netwerk van onafhankelijke onderwijsconsulenten ingesteld. De onderwijsconsulenten begeleiden en adviseren ouders 3 en scholen bij plaatsings- en bestedingsproblemen rond de LGF. In 2004 werd de afdeling Onderwijsconsulenten+ in het leven geroepen. Deze afdeling houdt zich bezig met het vinden van structurele onderwijsoplossingen voor groepen zorgleerlingen. 4 In deze rapportage doen de SOSO en de Onderwijsconsulenten(+) verslag over het schooljaar 2012/2013. Hoofdstuk 1 bevat de conclusies, trends en aanbevelingen van de SOSO/Onderwijsconsulenten(+). In hoofdstuk 2 staat een korte toelichting op de algemene werkwijze van de onderwijsconsulenten(+) en het bureau. Hoofdstuk 3 gaat in op de bevindingen en resultaten van de (individuele) casuïstiek van de onderwijsconsulenten. Hoofdstuk 4 beschrijft de bevindingen rond de projecten van de onderwijsconsulenten+. De samenwerking met het College voor de Rechten van de Mens wordt kort toegelicht in hoofdstuk 5. Bijlagen I en II bieden statistische informatie over de werkzaamheden van de onderwijsconsulenten. De betekenis van de afkortingen die in deze rapportage gebruikt worden, staat in bijlage III In januari 2006 is een subsidieregeling LGF voor het middelbaar beroepsonderwijs (MBO) ingevoerd. Waar in de tekst het woord ouder(s) wordt gebruikt, kan ook bedoeld zijn: voogd(en), verzorger(s), etc. Onder zorgleerlingen worden leerlingen verstaan die een clusterindicatie hebben. 3

7 1. CONCLUSIES, TRENDS EN AANBEVELINGEN 1.1 Korte samenvatting van cijfers en feiten 5 Het aantal aanmeldingen bij Bureau Onderwijsconsulenten blijft een stijgende lijn vertonen. Ten opzichte van 2011/2012 is het aantal met 7% gestegen (van 1188 naar 1270). In totaal werden in dit rapportagejaar 1097 casussen met een advies afgesloten. Dat is bijna 5% meer dan vorig jaar. Het betreft 741 aanmeldingen uit dit rapportagejaar, en 356 casussen uit voorgaande jaren. 6 Er zijn nog 452 casussen uit dit jaar in behandeling. Voor het eerst is plaatsingsproblematiek (33%) niet meer de belangrijkste reden om een onderwijsconsulent in te schakelen. In het afgelopen jaar vroegen ouders vooral 'advies over passend onderwijs' (43%), maar vaak ligt daaraan ook een plaatsingsprobleem ten grondslag. Het betreft in deze categorie veelal leerlingen met complexe problematiek. Bij deze groep is ook voor professionals niet altijd duidelijk wat een passende onderwijsplek is: speciaal of regulier onderwijs, cluster 3 of 4? Het aantal interventies bij (dreigende) verwijdering en schorsing is afgenomen, van 14% vorig jaar naar 7% dit jaar. Echter, ook hier kan de daling verklaard worden uit de groei van de categorie 'advies passend onderwijs'. Van de 542 leerlingen voor wie advies passend onderwijs is gevraagd, zitten er 227 (42%) thuis! 5 6 In verband met afrondingsverschillen zijn afwijkingen mogelijk in aantallen en/of percentages. Zie ook paragraaf 3.5 en bijlage I en II. 4

8 Bij casussen rond plaatsingsproblematiek heeft 43% van de ouders een voorkeur voor regulier onderwijs. Vorig jaar was dat 44%. Opvallend is dat bij casussen rond advies passend onderwijs de voorkeur voor speciaal onderwijs groter is. Voorkeur ouders bij reden aanvraag plaatsingsproblematiek Casus Mini-casus Totaal % dit jaar Regulier onderwijs % Speciaal onderwijs % Geen voorkeur of onbekend % Totaal % Voorkeur ouders bij reden aanvraag advies passend onderwijs Casus Mini-casus Totaal % dit jaar Regulier onderwijs % Speciaal onderwijs % Geen voorkeur of onbekend % Totaal % Het aantal als minicasus geopende zaken loopt verder terug: vorig jaar 164, dit jaar 140. Bovendien is 47% van de minicasussen alsnog een reguliere casus geworden. Bij een minicasus wordt verwacht dat in korte tijd een oplossing gevonden kan worden. Door verschillende omstandigheden, zoals complexere problematiek van de zorgleerlingen en de afhoudende opstelling van scholen, blijkt vaak meer tijd nodig te zijn. Net als vorig jaar betreffen de aanvragen 77% jongens en 23% meisjes. 56% van de leerlingen voor wie de hulp van een onderwijsconsulent is ingeschakeld heeft een cluster 4-indicatie; vorig jaar was dat nog 59%. Het aantal leerlingen dat (nog) geen clusterindicatie heeft is gestegen van 27% vorig jaar naar 30% dit jaar. In dit rapportagejaar zijn 35 onderwijsconsulenten(+) bij de activiteiten betrokken (34% vrouwen, 66% mannen). Voorbeeld van een casus uit de praktijk van de onderwijsconsulenten: Marina zit op het VSO, cluster 4. Zij is daar niet langer op haar plek en wordt door haar school verwezen naar een andere VSO-school, een cluster 2-school. Marina heeft de basisschoolperiode ook op een cluster 2-school doorgebracht. De VSO-school cluster 2 weigert Marina aan te nemen vanwege de cluster 4-problematiek (gedragsproblemen). De cluster 4-school is van mening dat de gedragsproblemen voortkomen uit communicatieproblematiek; daarom acht zij een cluster 2-school meer passend. Er ontstaat een patstelling waarbij de scholen naar elkaar verwijzen. De ingeschakelde onderwijsconsulent verdiept zich in de onderwijsgeschiedenis van Marina en voert diverse gesprekken met betrokkenen, onder wie medewerkers van de betreffende scholen, de leerplichtambtenaar en de persoonlijk begeleider van Marina. Het lukt de onderwijsconsulent de diverse standpunten van betrokkenen te verduidelijken en hen weer op één lijn te krijgen. Het resultaat van de bemiddeling van de onderwijsconsulent is dat Marina alsnog wordt geplaatst op de cluster 2- school, waarbij goede afspraken zijn gemaakt rondom de nieuwe schoolsituatie en een eventuele terugkeer naar de cluster 4-school (als dat nodig zou blijken). 5

9 1.2 Conclusies en trends uit de praktijk van de onderwijsconsulenten(+) Mede op basis van de uitkomsten van de enquête onder de onderwijsconsulenten(+) worden de volgende trends gesignaleerd: Afwachtende houding scholen in verband met de komst van Passend onderwijs Samenwerkingsverbanden en scholen zijn het afgelopen schooljaar vooral bezig (geweest) met de organisatorische en bestuurlijke invulling van hun taken onder Passend onderwijs. De onderwijsconsulenten merken dat veel scholen de boot afhouden uit onzekerheid over de financiën in de komende jaren. (Inmiddels is op de website financiële informatie opgenomen om meer duidelijkheid voor de scholen te scheppen.) De onderwijsconsulenten ervaren bovendien regelmatig dat scholen zorgleerlingen weren vanwege de verwachte financiële gevolgen van de gebudgetteerde financiering op basis van de situatie in 2011 en de verevening van de gelden onder Passend onderwijs. Handelingsverlegenheid in het regulier én speciaal onderwijs De onderwijsconsulenten stellen vast dat zowel in het regulier als in het (voortgezet) speciaal onderwijs 'moeilijke' zorgleerlingen 7 in toenemende mate worden geweerd, waarbij de scholen zich beroepen op handelingsonbekwaamheid. In de individuele casuïstiek kunnen de onderwijsconsulenten scholen handvatten bieden om ten aanzien van de betreffende leerling niet langer handelingsverlegen te zijn, of kunnen zij helpen bij het vinden van een plaats op een andere school die zich wel bekwaam acht om met de problematiek van die leerling om te gaan. Vooral in het geval van het (V)SO is het weigeren of verwijderen van leerlingen op grond van handelingsverlegenheid zorgelijk, omdat het speciaal onderwijs een bodemvoorziening is. Leerlingen die van deze scholen worden verwijderd hebben vaak weinig of geen perspectief meer op onderwijs. Diverse VSO-scholen neigen er bovendien toe, met het oog op de invoering van de Wet passend onderwijs en de Wet kwaliteit VSO meer leerlingen in het regulier onderwijs te laten opvangen, zo nodig met behulp van ambulante begeleiding. Veel VO-scholen staan echter niet te wachten op leerlingen uit het VSO en maken een pas op de plaats met het oog op de komst van Passend onderwijs, zo ondervinden de onderwijsconsulenten. Tegelijkertijd is het nieuwe stelsel erop gericht mogelijkheden te creëren voor leerlingen met een extra ondersteuningsbehoefte. De onderwijsconsulenten hopen dan ook dat er gaandeweg bij scholen meer mogelijkheden zullen ontstaan om ook deze leerlingen op te nemen. De zorgstructuur in het regulier VO schiet regelmatig te kort. Dat doet zich vooral in het eerste jaar gelden, als zorgleerlingen te maken krijgen met verschillende docenten, klaslokalen, wisselende roosters etc. 7 Het betreft vaak zorgleerlingen met ernstige gedragsproblematiek en/of psychiatrische problematiek. 6

10 Wachtlijsten (V)SO Vooral bij cluster 4-scholen nemen de wachtlijsten toe. Scholen wachten af hoe de ontwikkelingen uitpakken (financiën, Passend onderwijs). Aandachtspunt hierbij is het grensverkeer: leerlingen uit een bepaalde regio die nu naar een VSO-school gaan in een andere regio. In principe geldt: de verwijzer (het verwijzend SWV) betaalt. Wanneer er geen verwijzer is, bijvoorbeeld wanneer de leerling voor het eerst naar school gaat, dan valt de leerling onder het samenwerkingsverband in de gemeente waar de leerling woont. Onderwijs/zorgarrangementen nodig voor leerlingen met specifieke problematiek Er zijn leerlingen die wel onderwijs kunnen volgen, maar die door hun problematiek tegelijkertijd (intensieve) zorg nodig hebben (bijvoorbeeld ernstig meervoudig beperkte kinderen). Het wordt steeds moeilijker voor deze doelgroepen maatwerkoplossingen te vinden. Het grootste knelpunt voor deze groepen zorgleerlingen is van financiële aard: de bekostiging moet uit twee verschillende geldstromen komen en er is sprake van bezuinigingen (AWBZ, PGB). Ook reeds gerealiseerde voorzieningen staan onder druk door de onzekerheid over de toekomstige financiering ervan. Andere knelpunten zijn dat samenwerking tussen scholen en zorginstanties soms moeilijk van de grond komt, en dat de regelgeving van onderwijs en zorg complex en uiteenlopend is. 8 Er wordt al jaren voor gepleit de verschillende geldstromen van de ministeries van OCW en VWS te combineren en de regelgeving flexibeler te maken; ontschotting kan bijdragen aan het (blijven) realiseren van onderwijs/zorgcombinaties. Vanuit Onderwijsconsulenten+ is aandacht besteed aan deze problematiek (zie hoofdstuk 4). De onderwijsconsulenten+ ondervinden dat er onder de ketenpartners veel behoefte aan verbinding is. Onderwijs en zorg hebben elkaar nodig, maar men zoekt elkaar niet gemakkelijk op. Een OC+ kan dan als bruggenbouwer veel betekenen. De contacten met ketenpartners als VO, (V)SO, REC, CCE, MEE, leerplichtambtenaren, zorginstellingen, (jeugd)ggz, Bureau Jeugdzorg, gemeenten en de onderwijsinspectie verlopen in het algemeen goed en men is in toenemende mate bereid tot samenwerking. De rijksoverheid wil met de Wet passend onderwijs, de nieuwe Jeugdwet en de Wet langdurig intensieve zorg meer mogelijkheden voor zorgleerlingen creëren. De onderwijsconsulenten hopen dat dit in de praktijk zal leiden tot betere oplossingen voor deze leerlingen. 8 Zie ook het rapport van de Kinderombudsman: 7

11 Doorplaatsingsproblematiek van uitbehandelde leerlingen Een groep moeilijk plaatsbare leerlingen betreft jongeren die niet teruggeplaatst kunnen worden op de school van herkomst of een andere school na een verblijf in een behandelcentrum, jeugdzorginstelling of justitiële inrichting met daaraan verbonden plaatsbekostigd onderwijs. Scholen weren deze 'probleemleerlingen', en (behandel)instellingen vinden dat zij geen taak hebben in terug- of doorplaatsing naar regulier of speciaal onderwijs. Overdracht vindt dan ook niet of nauwelijks plaats. Vaak worden deze jongeren thuiszitter. 9 De Onderwijsconsulenten+ werken aan een handreiking met aanbevelingen voor het oplossen van de doorplaatsingsproblematiek (zie hoofdstuk 4), en ook op de website worden aanbevelingen gedaan om deze problematiek aan te pakken (zie onder meer de Handreiking 'Focus op onderwijstraject'). Veel zorgleerlingen zitten thuis Het aandeel bij Bureau Onderwijsconsulenten aangemelde thuiszitters is onverminderd hoog: 42%. Bijna 61% daarvan betreft leerlingen op het VO of VSO. De werkelijke groep thuiszitters is ongetwijfeld nog groter. Deze groep komt onder meer aan de orde in het rapport 'Van leerplicht naar leerrecht' van de Kinderombudsman (zie voetnoot 8). De staatssecretaris schrijft in een reactie 10 op dit rapport dat Passend onderwijs meer maatwerk mogelijk zal maken, waardoor kinderen die nu nog thuiszitten een grotere kans op een plek op een school krijgen. Voor thuiszitters die door hun beperking niet voltijds naar school kunnen en die daardoor in de knel komen met Leerplicht, zijn er mogelijkheden, maar die zijn niet altijd bekend bij betrokkenen of het ontbreekt aan medewerking van de betreffende instanties, zeggen de onderwijsconsulenten. De Leerplichtwet stelt voltijds aanwezigheid op school weliswaar als eis, maar in sommige gevallen kan een beroep gedaan worden op artikel 11g van de leerplichtwet (vrijstelling schoolbezoek in geval van gewichtige omstandigheden) en in het speciaal onderwijs bestaat op grond van de WEC artikel 12 de mogelijkheid om onderwijstijdsverkorting aan te vragen. Met nog een jaar te gaan tot de invoering van Passend onderwijs baart het de onderwijsconsulenten extra zorgen dat er nog altijd zoveel thuiszitters zijn. Scholen bezuinigen, klassen worden groter en voor leerlingen met extra zorgbehoefte wordt het moeilijker zich in het regulier onderwijs te handhaven. De onderwijsconsulenten verwachten dat vooral gedragsmoeilijke leerlingen de komende jaren eerder zullen uitvallen: door de grotere klassen hebben docenten minder tijd en gelegenheid om individuele aandacht aan deze leerlingen te geven De definitie van een thuiszitter is volgens Ingrado: een leerplichtige jongere tussen de 5 en 16 jaar of een jongere van 16 of 17 jaar die valt onder de kwalificatieplicht en die ingeschreven staat op een school of onderwijsinstelling en die zonder geldige reden meer dan 4 weken verzuimt, zonder dat hij/zij ontheffing heeft van de leerplicht resp. vrijstelling van geregeld schoolbezoek wegens het volgen van ander onderwijs. In deze rapportage wordt thuiszitter ook gebruikt voor jongeren die niet (meer) ingeschreven staan, maar voor wie wel inschrijvingsplicht geldt. De reactie van de staatssecretaris is te lezen op: 8

12 Met enige regelmaat worden leerlingen bij de onderwijsconsulenten aangemeld die al meer dan een half jaar thuiszitten (in uitzonderlijke gevallen zitten de leerlingen soms zelfs al jaren thuis). Dat is zorgwekkend. Het is van belang dat betrokkenen eerder actie ondernemen, zodat het oplopen van achterstanden zoveel mogelijk kan worden voorkomen. Leerplichtambtenaren kunnen hier een belangrijke rol in spelen. Zij kunnen ouders van thuiszitters verwijzen naar de onderwijsconsulenten, die ervaring hebben met het begeleiden van langdurig thuiszitters bij het herstel van de onderwijsgang. Onvoldoende mogelijkheden voor begaafde leerlingen met ASS Reguliere VO-scholen zijn in het algemeen onvoldoende toegerust om begaafde leerlingen met ASS die voldoen aan de toelatingscriteria (toereikend IQ en een duidelijk VMBO-t/HAVO/VWOadvies) succesvol diplomagericht onderwijs op dat niveau te bieden. Het aantal VSO-scholen met HAVO/VWO is beperkt. Scholen die deze leerlingen wel goed kunnen opvangen, houden dat soms liever stil omdat zij een aanzuigende werking vrezen. Toch is, mede dankzij een aantal OC+projecten rondom begaafde leerlingen met ASS, al veel bereikt voor deze groep leerlingen. Zie bijvoorbeeld de lijst met scholen voor 'Diplomagericht HAVO/VWO/VMBO-t onderwijs voor leerlingen met ASS' en het evaluatieverslag van vier OC+-projecten in de regio zuid over dit onderwerp op onder publicaties. Vervolgonderwijs vooral probleem voor leerlingen met ASS Diploma HAVO of VWO gehaald en nu thuiszitter. Dat is een trend die de onderwijsconsulenten signaleren. De onderwijsconsulenten merken dat MBO- en HBO-instellingen leerlingen met ASS afhouden, omdat deze scholen van mening zijn de benodigde zorgstructuur niet te kunnen bieden. De behoefte aan kleinschalige onderwijs/zorgprojecten zal groter worden De onderwijsconsulenten+ hebben vooral zorgen over de groepen extra kwetsbare zorgleerlingen. Gevreesd wordt dat deze leerlingen onder Passend onderwijs tussen wal en schip vallen. Het aantal cluster 4-leerlingen neemt toe, terwijl er door de budgettering en verevening onvoldoende financiële middelen zijn om deze leerlingen straks te kunnen opvangen. Het regulier onderwijs is in toenemende mate beducht om deze zorgleerlingen toe te laten. De onderwijsconsulenten+ verwachten dat de behoefte aan kleinschalige onderwijs/zorgprojecten hierdoor zal toenemen. De toekenning van leerlingenvervoer Toekenning van leerlingenvervoer door gemeenten blijft een knelpunt. De criteria van de verordeningen worden steeds strikter toegepast. Er zijn in de casuïstiek diverse voorbeelden van leerlingen die thuiszitter zijn als gevolg van het vervoersbeleid van de gemeente. Soms is er wel een aanbod voor (begeleid) openbaar vervoer. 9

13 1.3 Aanbevelingen SOSO/Onderwijsconsulenten(+) SOSO/Onderwijsconsulenten(+) doet de volgende aanbevelingen: Overdraagbaarheid van OC+-projecten vergroten Met de komst van Passend onderwijs in augustus 2014 worden de samenwerkingsverbanden (SWV) verantwoordelijk voor onderwijs op maat voor alle kinderen. De SWV'en zullen zelf voorzieningen moeten treffen om zorgleerlingen een passend onderwijsaanbod te doen. Daarmee komt de taak van OC+ te vervallen. Dit betekent dat OC+ komend schooljaar afgebouwd gaat worden. Er wordt veel gedaan om de ervaringen van de OC+-projecten over te dragen aan de samenwerkingsverbanden en scholen. De publicaties (blauwdrukken, werkwijzers, hulpmiddelen, brochures) worden in het veld goed ontvangen, merken de onderwijsconsulenten. Zij gebruiken de publicaties vaak bij het geven van voorlichting en bij de contacten met scholen en instellingen (zie voor alle beschikbare informatie onder publicaties). Ook vanuit het veld zelf werkt men enthousiast mee aan de totstandkoming van de werkwijzers, en deze serie informatieve handreikingen is eveneens opgenomen in de toolkit voor scholen en samenwerkingsverbanden op de website Passend onderwijs ( In de schooljaren 2012/2013 en 2013/2014 loopt een proef rondom OC-adviseurschap. Het adviseurschap is bedoeld als ondersteunende, adviserende en informerende functie voor het onderwijsveld, waarbij kennisoverdracht het uitgangspunt is. De adviesfunctie biedt mogelijkheden om een samenwerkingsverband in korte tijd snel en daadkrachtig verder te helpen (zie hoofdstuk 4). Monitoring van casuïstiek na invoering van Passend onderwijs Passend onderwijs heeft als opdracht voor elke leerling een onderwijsaanbod op maat te realiseren. Dat zou betekenen dat geen enkel kind meer buiten de boot valt. Samenwerkingsverbanden en scholen bereiden zich al twee jaar voor op deze niet eenvoudige taak. Goede ondersteuning in de reguliere scholen moet er voor zorgen dat zo min mogelijk kinderen verwezen worden naar het speciaal onderwijs. Dat is een grote opgave. Uit onderzoek van de Ombudsman is bovendien gebleken dat de positie van de ouders niet gelijkwaardig zou zijn ten opzichte van de school, en dat hun formele inspraakmogelijkheden niet leiden tot een versterking van hun positie. De toenmalige minister van Onderwijs heeft in dat kader toegezegd extra middelen ter beschikking te stellen voor het krachtig(er) kunnen inzetten van de onderwijsconsulenten. Aanmeldingen bij Bureau Onderwijsconsulenten kunnen opgevat worden als signalen dat Passend onderwijs er niet in slaagt deze kinderen een passend onderwijsaanbod te geven. Monitoring van alle aanmeldingen is een goed instrument om inzicht te verkrijgen in de knelpunten van dit nieuwe onderwijssysteem. Periodiek zal over de geconstateerde knelpunten gerapporteerd worden aan het ministerie. 10

14 Duidelijkheid over wet- en regelgeving; meer financiële mogelijkheden Duidelijkheid over de financiële consequenties bij de invoering van Passend onderwijs voorkomt dat samenwerkingsverbanden en scholen inhoudelijke besluiten blijven uitstellen. Hoewel de overheid meer duidelijkheid heeft gegeven, onder meer via voorlichting door de implementatiemanagers passend onderwijs en via informatie op zal een en ander zich nog wel moeten uitkristalliseren in de diverse lagen binnen de organisaties van de samenwerkingsverbanden. Om ook zeer zorgbehoeftige leerlingen gebruik te kunnen laten maken van hun recht op onderwijs zouden financieringsmogelijkheden en wet- en regelgeving van onderwijs en zorg beter op elkaar moeten aansluiten. Zo wordt bijvoorbeeld gepleit voor het mogelijk maken van onderwijs op zorgboerderijen. Handelingsvaardigheid scholen vergroten Samenwerkingsverbanden en scholen moeten zich bewuster worden van de problematiek van zorgleerlingen, zodat zij daar beter op kunnen inspelen. Dit geldt ook voor het (V)SO: daar zou men meer aandacht moeten hebben voor leerproblemen als oorzaak van gedragsproblemen. Aan deze punten wordt inmiddels ruimer aandacht besteed, onder meer in de Wet kwaliteit (V)SO en programma's als School aan Zet, maar verbetering is in de praktijk nog steeds wenselijk. Zowel in de opleiding als bij de nascholing van docenten zou er meer deskundigheidsbevordering moeten zijn over de stoornissen en handicaps die het leerlingen bemoeilijken om zonder extra ondersteuning onderwijs te volgen. Informatie over (de gevolgen van) Passend onderwijs Niet alleen voor scholen was er het afgelopen schooljaar nog veel onduidelijk over de gevolgen van de invoering van Passend onderwijs, ook onder ouders was er onrust merkbaar. Zij maken zich zorgen over de gevolgen van Passend onderwijs voor de begeleiding van hun kind. Op het bureau kwamen daar regelmatig vragen over binnen. De overheid heeft hier inmiddels op ingespeeld door informatie te verstrekken, onder meer via de websites en Ook ouderverenigingen en sectorraden houden zich bezig met het informeren van de ouders. Voorlichting blijft zeker een aandachtspunt, want er is vooral nog veel onzekerheid onder (ouders van) zorgleerlingen die met de invoering van Passend onderwijs in de overgang van het primair naar het voortgezet onderwijs zitten. 11

15 2. ORGANISATIE: WERKWIJZE 2.1 SOSO en Onderwijsconsulenten(+) Sinds 2009 vallen de Onderwijsconsulenten(+) onder het bestuur van de Stichting Ondersteuning Scholen en Ouders (SOSO). De SOSO houdt toezicht en ontwikkelt in samenwerking met de directeur van het bureau het beleid. Er is frequent afstemmingsoverleg tussen de directie van het bureau en het dagelijks bestuur. Leden van het dagelijks bestuur zijn ook vaak aanwezig op de scholingsbijeenkomsten van de onderwijsconsulenten en onderwijsconsulenten+. Het algemeen bestuur is in het rapportagejaar vier keer bijeen geweest. De SOSO-bestuursleden ontvangen voor hun werkzaamheden een gebruikelijke vergoeding Werkwijze Onderwijsconsulenten 12 Ouders, scholen en andere instanties kunnen een aanvraag voor advies en begeleiding door een onderwijsconsulent indienen als zij problemen ondervinden rond de plaatsing, het handelingsplan of de besteding van de rugzak van leerlingen met een handicap, ziekte of stoornis. Via een telefonische intake stelt een medewerker van het ondersteunend bureau op basis van een aantal criteria vast of de aanvraag in behandeling genomen kan worden. Dan wordt een dossier aangemaakt en wordt de casus aan een onderwijsconsulent toegewezen. De (onafhankelijke) onderwijsconsulenten zoeken naar oplossingen die uitgaan van het belang van het kind; zijn of haar specifieke zorg- en onderwijsbehoeften vormen het uitgangspunt. Een onderwijsconsulent inventariseert en analyseert de wensen van de ouders en de scholen. Zo nodig vraagt hij (of zij 13 ) ook eventueel andere betrokken partijen naar hun zienswijze en opvattingen, of raadpleegt hij relevante instanties uit zijn netwerk. Op basis van alle verkregen informatie brengt de onderwijsconsulent een advies uit waarin de naar zijn mening beste oplossing wordt weergegeven. De aanpak van de onderwijsconsulenten wordt uitgebreid beschreven in werkwijzer 3 Als passend onderwijs niet in de rugzak past. Best practices uit de praktijk van de onderwijsconsulenten ; zie In het rapportagejaar geldt: leden van het dagelijks bestuur ontvangen 300 per dagdeel en leden van het algemeen bestuur 150 per dagdeel. Voor meer informatie en voor een beschrijving van de taken en bevoegdheden van de Onderwijsconsulenten(+) verwijzen wij naar de website: Voor de leesbaarheid wordt hierna (meestal) gerefereerd aan onderwijsconsulenten met 'hij', 'hem' e.d., maar steeds wordt ook uitdrukkelijk 'zij', 'haar', e.d. bedoeld. Ca. 34% van de OC's is vrouw. 12

16 Voorbeeld van een casus uit de praktijk van de onderwijsconsulenten: Ron zit wegens gedragsproblemen al ruim twee maanden thuis als hij wordt aangemeld bij de onderwijsconsulenten. Ron zit op het VWO van een reguliere school, maar de school verwijst hem door naar het VSO. In het VSO zijn er echter zeer beperkte mogelijkheden om VWO te volgen. Herstel van de schoolgang op de oude school is geen optie, en daarom wordt aan een onderwijsconsulent gevraagd om te helpen bij het vinden van een passende oplossing. De onderwijsconsulent neemt contact op met de betrokkenen: Ron en zijn ouders, diverse scholen, de leerplichtambtenaar en het samenwerkingsverband in de regio. Uitgaande van de gedachte 'regulier waar het kan, speciaal waar het moet', streeft de onderwijsconsulent naar plaatsing op een reguliere school voor voortgezet onderwijs. Het lukt de onderwijsconsulent een school voor regulier VO te vinden waar Ron, met ondersteuning vanuit het rugzakje, zijn schoolloopbaan op VWO-niveau kan voortzetten. 2.3 Werkwijze Onderwijsconsulenten+ 14 De onderwijsconsulenten+ hebben als doelstelling passend onderwijs te creëren voor leerlingen met een handicap, ziekte of stoornis. Het gaat daarbij om structurele oplossingen voor groepen zorgleerlingen. Voorstellen voor OC+-projecten komen bijvoorbeeld van de onderwijsconsulenten zelf, van ouders, scholen of het ministerie van OCW. Een projectaanvraag wordt op basis van een aantal criteria beoordeeld. Na goedkeuring schrijft de onderwijsconsulent+ een projectplan met een analyse van de doelgroep en een duidelijke beschrijving van doelstelling, criteria, slaagkansen en risicofactoren. Het projectplan dient als discussiedocument in de eerste overlegrondes met de deelnemende partijen. De OC+ leidt de betrokkenen naar een intentieverklaring en een samenwerkingsovereenkomst. De rol van de onderwijsconsulent+ is die van initiator, procesbegeleider, bruggenbouwer en/of 'aanjager'. Hij of zij is een onafhankelijke en onpartijdige deskundige, die vooral in de opstartfase een beoogd samenwerkingsproject ondersteunt dat zich richt op het oplossen van een structureel knelpunt in het onderwijs. Vanaf de start van een OC+-project faciliteert de OC+ het overleg tussen partijen, zonder zelf partij in het samenwerkingsproject te zijn. Zodra de definitieve samenwerkingsovereenkomst door partijen is getekend, eindigt de betrokkenheid van de onderwijsconsulent+. Het 'OC+-deel van het project' wordt op dat moment afgesloten. Het is vervolgens aan de samenwerkingspartners om onder leiding van een projectleider ook feitelijk een duurzame en structurele voorziening te realiseren. De OC+ rapporteert met een eindverslag zijn bevindingen aan de projectleider van Onderwijsconsulenten+ en aan het bestuur. Beschreven worden de gevolgde aanpak, de geboden ondersteuning, het resultaat daarvan en de inzet van de partijen. Meer informatie over de OC+-projecten, de aanpak en de bereikte resultaten staat op De werkwijzers 1, 2, 4 en 5 - die ook op de website staan - beschrijven enkele specifieke projecten. 14 Deze beschrijving is een verkorte versie uit hoofdstuk 1 van werkwijzer 4. Zie 13

17 2.4 Bureau Onderwijsconsulenten(+) Bureau Onderwijsconsulenten(+) ondersteunt het adviserings- en begeleidingsproces administratief en facilitair. Alle contacten met ouders en scholen lopen via het bureau. De medewerkers van het bureau voeren de (telefonische) intakegesprekken en wijzen de casussen toe aan de onderwijsconsulenten. Bij de afsluiting van dit rapportagejaar is de bezetting van het bureau als volgt: mevrouw A. Trokasti-Udondek MA, directeur mevrouw drs. M.J.E. Verhoeven, projectleider onderwijsconsulenten+ mevrouw S. Staarink-van der Zee, beleidsmedewerker mevrouw F. Herman, intakemedewerker mevrouw L. Jaspers, intakemedewerker mevrouw W. Langehenkel, secretaresse Voor enkele projecten werd Van Unnik Business Services ingeschakeld. Tot de taken van het bureau behoren ook de deskundigheidsbevordering van de onderwijsconsulenten(+), de contacten met het ministerie van OCW en andere belanghebbenden, PR-activiteiten, etc. Hiertoe is in het afgelopen jaar onder meer het volgende ondernomen: Overleg en afstemming met het SOSO-bestuur. Periodiek overleg met het ministerie van OCW over ontwikkelingen en trends. Contacten met het College voor de Rechten van de Mens (voorheen de Commissie Gelijke Behandeling) in het kader van de samenwerking rond vraagstukken uit het funderend onderwijs. Regelmatig overleg met de ketenpartners, zoals de CG-Raad, Ouders en Rugzak, het Meldpunt Indicatiestelling LGF, ouderorganisaties, gehandicaptenbelangenorganisaties, MEE, CCE, Ingrado, ZieZon en regionale samenwerkingsverbanden. Algemene informatieverstrekking over de werkzaamheden van de Onderwijsconsulenten(+), de LGF en zorgleerlingen. Gerichte voorlichting aan scholen, schoolbesturen, samenwerkingsverbanden, ouders, ouderorganisaties en HBO-studenten. Het organiseren van scholingsbijeenkomsten en OC+-overleg. Ontwikkeling van een interne nieuwsbrief met actuele informatie voor onderwijsconsulenten(+), bestuursleden en bureaumedewerkers. Deelname aan beurzen. Aanvulling van de website met nieuwe publicaties, zoals blauwdrukken en OC+-Nieuwsbrieven. Deelname aan studiedagen en seminars door de onderwijsconsulenten(+), bestuursleden en bureaumedewerkers. 14

18 3. WERKZAAMHEDEN EN BEVINDINGEN ONDERWIJSCONSULENTEN 3.1 Inleiding Dit hoofdstuk beschrijft de werkzaamheden, activiteiten en ervaringen van de onderwijsconsulenten in het schooljaar 2012/2013. De gegevens zijn mede gebaseerd op de informatie uit het cliëntvolgsysteem, de verslagen van de regionale OC-bijeenkomsten en de jaarlijkse enquête onder de onderwijsconsulenten Bevindingen rond de aanvragen voor advies en begeleiding In de rapportage van vorig jaar is al vermeld dat de onderwijsconsulenten, scholen, leerplichtambtenaren, ouderorganisaties en belangenorganisaties voor gehandicapten bij de invoering van Passend onderwijs een groeiende ondersteuningsbehoefte verwachten bij ouders en scholen. Nu al is een stijging van het aantal aanmeldingen te zien. Nadat de groei in het vorige rapportagejaar leek af te vlakken (2% meer aanmelding dan in 2010/2011) is in 2012/2013 een stijging van 7% geregistreerd; er is voor 1270 zorgleerlingen begeleiding door een onderwijsconsulent aangevraagd. 74% van de casussen speelt zich af in (de overgang naar) het VO en het VSO. Er is een gestage toename te zien: vorig jaar betrof het 72% en in 2010/ %. 15 Bij de interpretatie van de enquêteresultaten dient men zich te realiseren dat ervaringen en bevindingen algemeen, maar ook individueel kunnen zijn; iedere onderwijsconsulent heeft zijn of haar mening gegeven. De informatie is gebaseerd op een respons van ca. 85%. Niet alle onderwijsconsulenten hebben alle vragen beantwoord. 15

19 Het aantal casussen zonder clusterindicatie is gestegen ten opzichte van vorig jaar: van 27% naar 30% (379 van de 1270 casussen). Voor 117 van deze 379 kinderen (31%) is de indicatie in aanvraag Vraaggericht en onafhankelijk Onderwijsconsulenten zijn onafhankelijke, onpartijdige deskundigen die vraaggericht en oplossingsgericht werken. Bij hun advies gaan zij uit van het belang van het kind, maar zij respecteren daarbij de zienswijze van alle partijen (ouders, leerling, school, andere betrokkenen). Bij de advisering spelen vele facetten een rol, zoals toekomstperspectief van de leerling, de motivatie en verwachtingen van de ouders en soms de sociale context. Ook stelt de OC zich de vraag of de leerling gebaat is bij een bepaalde vorm van onderwijs en of de (verwijzende) school al het mogelijke heeft gedaan om aan de zorgbehoefte van de leerling tegemoet te komen. Belangrijk is dat de communicatie open is en dat de OC naast de ouders blijft staan. Dat houdt niet automatisch in dat de OC de wens van de ouders volgt. De onafhankelijkheid van de onderwijsconsulenten zit vooral in hun formele positie; zij zijn geen verlengstuk van ouders of school. Scholen lijken daar wel eens aan te twijfelen door het ouders aan te rekenen dat zij een onderwijsconsulent hebben ingeschakeld. Het vergt vaak tact en volharding van de onderwijsconsulenten om het wederzijdse vertrouwen tussen ouders en school te herstellen. 16

20 De voorkeur van de meeste ouders gaat uit naar regulier onderwijs (zie ook en bijlage I). Plaatsing op het door de ouders gewenste type onderwijs lukt niet altijd, onder meer omdat: scholen zeggen handelingsverlegen te zijn of de benodigde zorg niet te kunnen bieden; de problematiek van de leerling volgens de school niet bij de doelgroep past; er onvoldoende aanbod in de regio is en/of er wachtlijsten zijn (vooral bij cluster 4-scholen); scholen van herkomst weigeren een leerling na behandeling en plaatsbekostigd onderwijs terug te nemen; reguliere scholen vaak tegen terugplaatsing van leerlingen van cluster 4-scholen zijn; ouders te hoge verwachtingen hebben van de mogelijkheden (soms door een acceptatieprobleem, soms door een overschatting van de capaciteiten van hun kind). Bureau Onderwijsconsulenten heeft in dit rapportagejaar laten onderzoeken hoe de interactie tussen ouders en onderwijsconsulenten in het consultatieproces door beide partijen ervaren wordt. Eerstejaarsstudenten van de Universiteit Utrecht hebben deze vraag onderzocht door middel van observaties en interviews. De volgende vier thema s blijken een belangrijke rol te spelen in de interactie: - inspraak en positie; - terugkoppeling en informatievoorziening; - snelle en daadkrachtige aanpak, persoonlijk contact en relaties; - onafhankelijkheid en onpartijdigheid. Uit de conclusie van het rapport (tekst ingekort en bewerkt): Inspraak en positie blijken belangrijke concepten te zijn in de interactie tussen onderwijsconsulent en ouders. De onafhankelijkheid en onpartijdigheid, terugkoppelingen en informatievoorziening en persoonlijk contact, relatie en een snelle en daadkrachtige aanpak van de onderwijsconsulent zijn ook belangrijke elementen die naar voren komen uit de data. De onderwijsconsulenten hebben de gewoonte om zeer snel te handelen: een afspraak voor het eerste huisbezoek wordt vaak al op de dag van aanmelding gemaakt. Dit komt voor de ouders vaak als een blijde verrassing. Ouders zijn erg afhankelijk van de expertise van de onderwijsconsulent, en andersom kan de onderwijsconsulent niets zonder de informatie en toestemming van ouders. Naast expertise vormt ook het gezag van de onderwijsconsulent een element dat erg wordt gewaardeerd door ouders; daarmee kunnen wegen ingeslagen worden die voor ouders onbegaanbaar waren. Ook inspraak van ouders is essentieel. Gedurende het consultatieproces willen ouders keuzemogelijkheden voorgeschoteld krijgen, zodat er ook daadwerkelijk iets in te brengen valt. Zowel de ouders als de consulenten benadrukken het belang van een neutrale en onafhankelijke houding van de onderwijsconsulent en een snelle en daadkrachtige aanpak. Dit geeft veel ouders het gevoel dat ze serieus genomen worden. In het begin van een consultatieproces is persoonlijk contact onontbeerlijk, benadrukken zowel de ouders als de onderwijsconsulenten. Ouders zeggen de betrokken, menselijke en geïnteresseerde houding van de onderwijsconsulent als zeer positief te ervaren. Zij zijn vaak wanhopig door de omstandigheden rondom hun kind en voelen dat ze nu - eindelijk - begrepen worden. Een onderwijsconsulent omschreef de interactie tussen ouder en consulent als volgt: Wij proberen een soort smeermiddel te zijn. Als er zand in het raderwerk zit, dan proberen wij er als oliespuit te zijn.' 17