WERKZOEKENDEN GESCREEND OP GELETTERDHEID

Transcriptie

1 WERKZOEKENDEN GESCREEND OP GELETTERDHEID Centrum Sociale en Beroepspedagogiek K.U.Leuven Met de steun van ESF: bijdragen tot de ontwikkeling van de werkgelegenheid door het bevorderen van inzetbaarheid, aanpasbaarheid en gelijke kansen door het investeren in menselijke hulpbronnen.

2 1 SITUERING VAN HET PROJECT VERLOOP VAN HET PROJECT OPSTARTFASE ONDERZOEKSFASE TESTFASE Opleiding Eigenlijke testfase EVALUATIEFASE DETECTIE VAN LAAGGELETTERDEN/LAAGGECIJFERDEN BIJ DE VDAB ONTWIKKELDE METHODIEK VERLOOP VAN DE DETECTIE Een vermoeden duikt op Toetsing van het vermoeden Meedelen DOORVERWIJZING NAAR HET CENTRUM VOOR BASISEDUCATIE WARME OVERDRACHT IN DE WERKWINKEL Doorverwijzinginstrument: adressen van Centra voor Basiseducatie Doorverwijzinginstrument: standaard mail Doorverwijzinginstrument: geheugensteuntje voor de werkzoekende INTAKE EN SCREENING DOOR HET CENTRUM VOOR BASISEDUCATIE STROOMDIAGRAM VAN HET DOORVERWIJZINGPROCES SCREENING DOOR EEN CENTRUM VOOR BASISEDUCATIE ANALYSE VAN DE RESULTATEN AANTAL GEDETECTEERDE LAAGGELETTERDE WERKZOEKENDEN DOOR DE VDAB PROFIEL VAN DE GEDETECTEERDE LAAGGELETTERDE WERKZOEKENDEN DOOR DE VDAB ANALYSE VAN HET GEBRUIK VAN DE INSTRUMENTEN VERMELDING IN DE INTAKELEIDRAAD KNIPPERLICHTENLIJST LIJST MET TRUCS SPEUREN NAAR CIJFERS EN LETTERS SCREENING DOOR BASISEDUCATIE BESLUIT AANBEVELINGEN BIJLAGEN Bijlage ACHTERGRONDINFORMATIE OVER BESCHRIJVING LAAGGELETTERDEN/LAAGGECIJFERDEN BAND TUSSEN LAAGGELETTERDHEID / LAAGGECIJFERDHEID EN WERKLOOSHEID Bijlage KNIPPERLICHTEN VOOR LAAGGELETTERDHEID/LAAGGECIJFERDHEID Bijlage TRUCS Bijlage SPEUREN NAAR CIJFERS & LETTERS Bijlage MAIL VOOR DOORVERWIJZING DOOR DE TRAJECTBEGELEIDER Bijlage GEHEUGENSTEUNTJE VOOR DE KLANT Bijlage SAMENWERKINGSAKKOORD VDAB- CENTRA VOOR BASISEDUCATIE-VOCB Bijlage BRONNEN

3 1 Situering van het project Probleemstelling Er bestaat een duidelijke relatie tussen laaggeletterdheid en werkloosheid. Hoe lager de geletterdheid, hoe groter de kans op werkloosheid. Laaggeletterden kunnen via gepaste vorming voldoende basisvaardigheden verwerven, zodat hun kansen op de arbeidsmarkt stijgen. Probleem is echter dat laaggeletterden relatief weinig aan volwassenenonderwijs participeren. Doel en output van het project Het geschetste probleem werd vertaald in een actie bij de eerste doelstelling van het Operationele Plan Geletterdheid Verhogen. Deze actie staat omschreven als: Het VOCB en de VDAB finaliseren in onderling overleg een quickscaninstrument voor detectie van geletterdheidsrisico bij werkzoekenden en een instrument voor plaatsing in leertrajecten in de Centra voor Basiseducatie. VOCB en VDAB werkten in een ESF project samen aan de volgende doelstellingen: - een betere doorstroming van laaggeletterde werkzoekenden naar de Centra voor Basiseducatie en/of andere opleidingsverstrekkers van volwasseneneducatie, met als resultaat een hogere participatiegraad van laaggeletterden aan de volwasseneneducatie - verhogen van de geletterdheidgraad - betere doorstroming naar de arbeidsmarkt van werkzoekenden Om deze doelen te bereiken werd een instrumentarium voor het screenen van laaggeletterde werkzoekenden én een aanpak voor doorstroom naar de Centra voor Basiseducatie ontwikkeld en uitgetest. Men hanteerde daarbij volgende definitie: geletterdheid is de vaardigheid om gedrukte en geschreven informatie te gebruiken om te functioneren in de maatschappij, om persoonlijke doelstellingen te bereiken en de persoonlijke kennis en kunde te ontwikkelen. Voor de uitvoering van het ESF project werd een samenwerkingsovereenkomst tussen de VDAB, het VOCB en de Federatie van Centra voor Basiseducatie afgesloten (toegevoegd als bijlage). Naast enkele verbintenissen, bevat deze overeenkomst ook een flowchart voor de instroom van laaggeletterde werkzoekenden. 3

4 2 Verloop van het project Het project verliep in vier fasen: 1. Opstartfase: opzetten van een stuurgroep (januari 2004), afbakenen van het project (februari 2004) en aanduiden van onderzoeksinstelling (mei 2004) 2. Onderzoeksfase (juni 2004 november 2004) o Literatuurstudie o Opstellen van een ontwerp methodiek en hulpmiddelen o Ontwikkelde instrumenten voorleggen aan klankbordgroep o Ontwikkelde instrumenten aanpassen in definitieve versie 3. Testfase (december 2004 juli 2005) o VDAB consulenten opleiden om laaggeletterden te kunnen detecteren o Start detectie in de testfase (van 1/12/04 tot en met31/07/05) o Regelmatig overleg tussen VDAB consulenten en Centra voor Basiseducatie in de 2 testregio s. 4. Evaluatie en aanbevelingen (augustus 2005 december 2005) 2.1 Opstartfase Tijdens de opstartfase in januari 2004 werd de stuurgroep, die het project inhoudelijk begeleidde, geïnstalleerd. Alle projectmedewerkers hebben elkaar op een eerste werkvergadering ontmoet. Men maakte werkafspraken (februari 2004). De taakinvulling werd geconcretiseerd. Het zoeken naar een onderzoeksinstelling die de screeningsinstrumenten moest ontwikkelen, werd gestart. Een aantal onderzoeksinstellingen diende een voorstel in. In mei 2004 werd gekozen, in consensus tussen VDAB en VOCB, voor de Katholieke Universiteit Leuven, Faculteit psychologie en pedagogische wetenschappen, afdeling sociale pedagogiek en gezinspedagogiek (CSBP). Men koos twee pilootregio s: Mechelen en Turnhout. 2.2 Onderzoeksfase 1 Via de literatuurstudie werd een lijst gemaakt van kenmerken van laaggeletterdheid/laaggecijferdheid en manieren om dit fenomeen te herkennen. Er werd informatie over werkbaarheid van de screening van geletterdheid verzameld. De onderzoekster woonde twee lees- en schrijfgroepen in het Centrum voor Basiseducatie regio Oostende bij. Zij vroeg de cursisten naar hun trucs om hun laaggeletterdheid/laaggecijferdheid te verbergen of te compenseren. Zij verzamelde ook tips voor toeleiding naar een Centrum voor Basiseducatie. Er werden twee rondetafelgesprekken georganiseerd. Een eerste thema was: Screenen van laaggeletterdheid/laaggecijferdheid: waaraan kan men laaggeletterde werkzoekenden herkennen? Vertrekkende vanuit de literatuurstudie werden reacties gevraagd van de praktijkwerkers om tot een lijst te komen van: kenmerken van laaggeletterdheid/-gecijferdheid trucjes om problemen met lezen en schrijven te verbergen manieren om het fenomeen te herkennen aandachtspunten bij de toepassing van een knipperlichtenlijst. 1 In bijlage is een overzicht te vinden van de bronnen die gehanteerd werden om de methodiek Screening van laaggeletterden/laaggecijferden in de Werkwinkel uit te werken. 4

5 Een tweede rondetafelgesprek werd georganiseerd voor de educatieve medewerkers uit de basiseducatie. De kernvraag was: Als er aanwijzingen zijn dat er een geletterdheidprobleem is in het licht van de gewenste baan van een werkzoekende, hoe zie je dan de warme overdracht van de Werkwinkel naar het Centrum voor Basiseducatie? Hoe ga je daar vervolgens op in met het Centrum voor Basiseducatie? Wat is uw praktijk van intake? Wat moet aan die praktijk worden toegevoegd of verbeterd? Op basis van alle verzamelde gegevens werden eindteksten geschreven om de screening van laaggeletterden/laaggecijferden bij de VDAB en de basiseducatie in te voeren. Zo zijn er teksten over: - methodiek - scenario - hulpmiddelen - achtergrondinformatie Na een tussentijdse evaluatie van de pilootprojecten werden de eindteksten bijgestuurd. Op basis van het onderzoek werden methodiek en instrumenten ontwikkeld voor de detectie en doorverwijzing. 2.3 Testfase Opleiding In de pilootprojecten kregen de betrokken trajectbegeleiders van VDAB en intakers bij de Centra voor Basiseducatie een opleiding over de ontwikkelde methodiek. VDAB consulenten VDAB De trajectbegeleiders en verantwoordelijken van Lokaal Klanten Centrum Mechelen en Lokaal Klanten Centrum Turnhout die het meest in contact kwamen met de doelgroep waarin laaggeletterden zijn, werden gedurende één dag opgeleid om te leren omgaan met de detectie en doorverwijzing van een laaggeletterde. De methodiek werd tijdens deze opleiding voorgesteld door de onderzoeksinstelling, alsook het concrete scenario dat gevolgd moet worden en de ontwikkelde hulpmiddelen. In de namiddag was er ook een medewerker van een Centrum voor Basiseducatie aanwezig om op concrete vragen over hun werking in te gaan. Cursistenbegeleiders en intakeverantwoordelijken van de centra basiseducatie De betrokken cursistenbegeleiders en intakeverantwoordelijken uit de centra basiseducatie Noorderkempen, Zuiderkempen, Mechelen/Lier/Heist-op-den-Berg en Willebroek kregen gedurende één dag een toelichting bij de doelstellingen van het project en een verduidelijking van het screeningsproces. De intake in de Centra voor Basiseducatie met daarbij aandacht voor de gemaakte afspraken tussen VDAB en de centra rond overdracht, beslissingen, voortgangsrapportage en opvolging werd toegelicht door de onderzoeker. In de namiddag kregen de deelnemers informatie over het concrete scenario gebruikt door VDAB. Tijdens dit gedeelte waren er ook trajectbegeleiders van de VDAB aanwezig om concrete vragen over hun werking te beantwoorden Eigenlijke testfase Na de onderzoeks- en opleidingsfase is de testfase gestart. Deze liep over de periode van 1 december 2004 tot en met 31 juli Gedurende acht maanden werd bij de autochtone werkzoekenden die bij de trajectbegeleider voor een intakegesprek kwamen, nagegaan of zij een tekort aan lees-, schrijf-, reken-, ICT-vaardigheid hadden. Indien dit een belemmering voor tewerkstelling was, werd verder besproken met de werkzoekende bekeken of er iets aan deze belemmering te doen is door bijvoorbeeld een opleiding bij basiseducatie te volgen. Indien de klant daar niet wenste op in te gaan, werden samen met de klant de verdere stappen naar werk besproken en vastgelegd in een trajectovereenkomst. Indien de werkzoekende wel wou ingaan op de mogelijkheden van het Centrum voor Basiseducatie, werd hij doorverwezen. 5

6 Gedurende de testfase werd op regelmatige basis overleg gehouden om de vaststellingen bij VDAB consulenten van VDAB en bij de intakeverantwoordelijken van de Centra voor Basiseducatie op te volgen en bij te sturen. 2.4 Evaluatiefase In de periode van augustus tot en met december 2005 werden de resultaten van de verschillende regio s door VOCB en de VDAB verwerkt en geanalyseerd. Op basis van de resultaten en bevindingen werden de aanbevelingen opgesteld. 6

7 3 Detectie van laaggeletterden/laaggecijferden bij de VDAB 3.1 Ontwikkelde methodiek De methodiek werd ontwikkeld om vlotter laaggeletterde/laaggecijferde klanten in de Werkwinkel te herkennen en door te verwijzen naar een Centrum voor Basiseducatie. Het herkennen en erkennen van laaggeletterdheid/laaggecijferdheid is een proces waarin drie kernmomenten of fasen te onderscheiden zijn, die elkaar opvolgen, maar die ook door elkaar heen kunnen lopen. De verschillende fasen spelen zich af binnen uiteenlopende contexten. Bovendien zal dit proces verschillen voor elke persoon. De fasen: 1. herkennen (weten, vermoeden) 2. ter sprake brengen (onder ogen zien, delen) 3. en het motiveren (activeren, obstakels overwinnen). Schematisch ziet dit herkenningsproces er als volgt uit: FASEN Herkennen ter sprake brengen motiveren weten onder ogen zien activeren vermoeden (delen) (obstakels overwinnen) aanwijzing werkwinkel oriëntatiecentrum huisbezoek intake en/of opleiding of CBE (1,5 uur) (eenvoudig/kort) CONTEXTEN Ervaringsdeskundige of (ex-)lotgenoot gedeelde ervaring >werk PERSOON = mens uit 1 stuk met meerdere opgaven en problemen werkzoekende + klein + vader/moeder + huisvesting + gezondheid + alleenstaand + Schema 1: laaggeletterdheid (h)erkennen in verschillende fasen afhankelijk van de context, rekening houdend met de persoon in kwestie. Het herkennen en screenen van laaggeletterdheid/laaggecijferdheid kan in verschillende contexten plaatsvinden. Twee soorten contexten zijn te onderscheiden: o ten eerste het professionele circuit: de Werkwinkel, een OC (Oriëntatiecentrum) of het Centrum voor Basiseducatie. o ten tweede het informele circuit: het kan gaan om personen uit de eigen leefomgeving (gezin, vrienden, kennissen) en/of om een ervaringsdeskundige die door de VDAB of het Centrum voor Basiseducatie wordt uitgestuurd om met de betrokkene te praten over zijn vragen, twijfels en oplossingen. 7

8 De invloed van de persoonskenmerken op de laaggeletterdheid/laaggecijferdheid van een individu varieert: 1. de persoon is kansarm (problemen met meerdere aspecten) 2. de persoon heeft problemen met één aspect van zijn leef-, woon- en werksituatie (bijvoorbeeld huisvesting) 3. de persoon trekt in zijn leven (ook op het werk) zijn plan maar is wel laaggeletterd/laaggecijferd. Het is duidelijk dat het herkennen en erkennen van iemands laaggeletterdheid/laaggecijferdheid moeilijker en delicater kan verlopen naarmate de persoonskenmerken complexer en meer verstrengeld zijn. 3.2 Verloop van de detectie De tekst hierna heeft enkel betrekking op de screening in de Werkwinkel Een vermoeden duikt op a) Indicatoren vanuit het dossier (de intakeleidraad) Tijdens het invullen van de intakeleidraad 3 op PC, kan een vermoeden rijzen bij de VDAB consulent dat de klant laaggeletterd/laaggecijferd is. Dit vermoeden kan ontstaan op basis van de observatie van gedragskenmerken of trucs die de klant toepast. Dit vermoeden kan echter ook ontstaan door bepaalde knipperlichten die gaan branden bij de gegevensverzameling met de intakeleidraad. Hieronder volgt een lijstje van items in het dossier die mogelijke knipperlichten zijn voor laaggeletterdheid/laaggecijferdheid. Enkele knipperlichten zijn niet als item opgenomen in de intakeleidraad van de Werkwinkel, omdat deze gegevens niet correct vast te stellen zijn. Deze knipperlichten staan cursief. Geen (COBRA 4 ) diploma s en attesten Negatieve score bij vakrekenen Bij sollicitaties enkel gebruik maken van telefoon, persoonlijk netwerk, interim-werk. Niet zelf ingeschreven bij VDAB Herhaaldelijk van school veranderd tussen 10 en 16 jaar (gebroken schoolloopbaan) Als plus 12 jarige enkel BUSO en/of deeltijds onderwijs en/of middenstandsopleiding en/of ILW gevolgd Geen bijscholingen gevolgd tot nu toe Weinig mobiel, woonplaatsgebonden Reizend bestaan: zigeuner, woonwagenbewoner, schipper, foorkramer, internationale chauffeur, b) Conclusie formuleren na de intake Het aanflitsen van knipperlichten d.w.z. dit item is van toepassing op de werkzoekende zorgt ervoor dat er een vermoeden van laaggeletterdheid/laaggecijferdheid rijst. Dit gebeurt niet automatisch, maar de trajectbegeleider zal zelf moeten beoordelen of er knipperlichten aanflitsen tijdens de intake. Tijdens het afnemen van de intakeleidraad kan bij de sociale vaardigheden het vakje geletterdheid als belemmering aangevinkt worden. 2 Er werd ook een scenario ontwikkeld voor de screening in het Centrum voor Basiseducatie. 3 Deze interviewleidraad op basis van het meest gewenste beroep wordt tijdens een gesprek met de klant door de trajectbegeleider op de pc ingevuld. Het doorlopen van de leidraad resulteert in een trajectvoorstel. 4 Cobra: COmpetentie- en BeroepenRepertorium voor de Arbeidsmarkt. Elke beroepenfiche bevat een beschrijving, basisvereisten en specifieke competenties nodig voor het beroep, producten en werkdomeinen en info over de arbeidsomstandigheden. 8

9 Ook als de klant trucs toepast die typisch zijn voor laaggeletterden/laaggecijferden, kan de trajectbegeleider problemen met lezen, schrijven, rekenen vermoeden. Een lijstje van mogelijke trucs is toegevoegd als bijlage. Om het vermoeden van laaggeletterdheid/laaggecijferdheid te staven, zal de VDAB consulent verdere aanwijzingen moeten verzamelen. Dit is de volgende stap in het screeningsproces: het toetsen van het vermoeden Toetsing van het vermoeden Als de VDAB consulent vermoedt dat een werkzoekende laaggeletterd/laaggecijferd is, kan hij via een set van vragen nagaan of dit vermoeden bevestigd kan worden. Dit is dan een tweede signaal voor het werkelijk bestaan van laaggeletterdheid of laaggecijferdheid. De VDAB consulent heeft zodoende een tamelijk duidelijke, sterke aanwijzing van de laaggeletterdheid of laaggecijferdheid van de klant. Dit is het eindniveau qua herkenning in de Werkwinkel. De trajectbegeleider kan niet verder gaan dan dit niveau, hij stelt geen diagnose noch analyseert hij het geletterdheids-/gecijferdheidsniveau. Hij kan wel vaststellen dat iemand problemen heeft met lezen en/of schrijven en/of rekenen en/of ICT-vaardigheden en dit bij de persoon in kwestie ter sprake brengen (zie paragraaf Meedelen en doorverwijzing respectievelijk warme overdracht ). In de Werkwinkel wordt enkel gesignaleerd, pas in het Centrum voor Basiseducatie wordt het probleem geanalyseerd. Hieronder volgt een opsomming van instrumenten of richtlijnen die gebruikt worden bij het toetsen van een vermoeden van laaggeletterdheid of laaggecijferdheid. Knipperlichtenlijst De knipperlichtenlijst (toegevoegd als bijlage) is geen ondervragingsinstrument maar een hulpmiddel dat tijdens intakes zowel in de Werkwinkel als later in het Centrum voor Basiseducatie de aandacht richt op mogelijke indicaties van lage geletterdheid of gecijferdheid. Beschrijving: Een knipperlicht is een kenmerk van de klant dat typisch is voor laaggeletterde en/of laaggecijferde personen. De knipperlichten kunnen samengebracht worden onder enkele algemenere richtpunten. Deze richten als het ware de aandacht op enkele mogelijke kenmerken van een laaggeletterd en/of laaggecijferd persoon: - school- en leerverleden - socio-economische situatie - persoonskenmerken - sociale contacten - kenmerken van het lezen/schrijven bij laaggeletterden - kenmerken van het cijferen bij laaggecijferden. Ook de opgesomde trucs om laaggeletterdheid/laaggecijferdheid te verbergen (toegevoegd als bijlage), en de problemen in het dagelijkse leven zijn een handig hulpmiddel voor trajectbegeleiders. Het is belangrijk om als trajectbegeleider op de hoogte te zijn van deze mogelijke trucs om deze op tijd te kunnen doorzien en te herkennen als signalen van laaggeletterdheid/laaggecijferdheid. Het is niet de bedoeling om de klant te betrappen op het gebruik van trucs en hem te ontmaskeren. Tijdens de testfase krijgt de VDAB consulent deze knipperlichtenlijst in papieren versie. Toetsingsinstrument: Speuren naar cijfers en letters Dit toetsingsinstrument (toegevoegd als bijlage 4) is een vertaling en aanpassing van het instrument Fast Track dat ontwikkeld werd door The Basic Skills Agency uit Londen. Naast een gebruiksaanwijzing is er een toets. Het is aan te raden om deze toets voor te stellen en af te nemen als er al wat vertrouwen gegroeid is tussen de klant en de trajectbegeleider en de klant zich een beetje veilig voelt. Daarom is het aan te raden om deze pas bij een tweede ontmoeting in de Werkwinkel te gebruiken. 9

10 3.2.3 Meedelen De aanwijzing van laaggeletterdheid/laaggecijferdheid, die blijkt uit de voorgaande fasen, wordt met de werkzoekende besproken. In overleg wordt beslist of de klant al dan niet doorverwezen wordt naar een Centrum voor Basiseducatie. Deze doorverwijzing is onder andere afhankelijk van het jobdoelwit zal laaggeletterdheid/laaggecijferheid hierbij een probleem vormen? van de resultaten van een screeningstoets Speuren naar cijfers en letters (bijlage 4) en van de motivatie van de laaggeletterde/laaggecijferde zelf. Hieronder volgt een opsomming van instrumenten of richtlijnen die kunnen gebruikt worden bij het gesprek met de klant. Gesprekstips Gesprekstips voor trajectbegeleiders voor het meedelen en, mits toestemming van de werkzoekende, het doorverwijzen 5 : - De trajectbegeleider dient zowel informatie te verzamelen als informatie te geven. Het mag geen eenrichtingsgesprek worden. Het gesprek moet spontaan verlopen en mag geen verhoor of ondervraging worden. De informatie moet verzameld en gegeven worden op maat van de klant, op zijn manier en tempo. - Het is belangrijk dat de trajectbegeleider de laaggeletterde volwassenen in vertrouwen aanspreekt over hun probleem. Het gesprek vindt daarom best plaats op een rustig moment en onder vier ogen. - De trajectbegeleider kan de betrokkene geruststellen door: o te vertellen dat hij niet de enige is die moeite heeft met lezen en schrijven o te zeggen dat het niet vreemd is dat iemand maar moeizaam kan lezen of schrijven en dat men zich daar niet voor hoeft te schamen o duidelijk te maken dat het niet een kwestie is van eigen schuld, maar dat het probleem veroorzaakt is door factoren waarvoor de persoon dikwijls zelf niet verantwoordelijk kan gesteld worden. De trajectbegeleider probeert samen met de klant die factoren te vinden en te verduidelijken. o te vertellen dat de cursussen lezen, schrijven en rekenen bij basiseducatie niet zijn zoals op school. De lessen worden in kleine groepjes gegeven, met aangepaste leerstof en zijn volledig gratis. o Heel wat mensen hebben al de stap gezet om daar (beter) te leren lezen, schrijven en rekenen. - De trajectbegeleider licht de betekenis van dit gesprek toe: o Hij kan zeggen dat het gesprek geheel vrijblijvend is en geen invloed heeft op de begeleiding die de klant verder krijgt binnen de Werkwinkel. Het is belangrijk dat de motivatie om te leren lezen en schrijven en rekenen vanuit de persoon zelf komt. Hij mag niet het gevoel hebben onder druk te staan of verplicht te worden. Hij heeft het recht om niet op het voorstel in te gaan. o Hij zegt dat dit niet met anderen verder besproken wordt. o Hij geeft aan dat het kan opluchten om erover te praten en ervaringen uit te wisselen met volwassenen die in dezelfde situatie verkeren. Hij biedt, indien gewenst, ook aan om er met een lotgenoot, (ex-)cursist, ervaringsdeskundige over te spreken. 3.3 Doorverwijzing naar het Centrum voor Basiseducatie Warme Overdracht in de Werkwinkel Het Centrum voor Basiseducatie uit de regio van de Werkwinkel kan zitdagen houden in de Werkwinkel. Bijvoorbeeld elke tweede donderdagvoormiddag komt de verantwoordelijke voor de intake in het Centrum voor Basiseducatie naar de Werkwinkel. Op deze manier wordt de drempel om naar de basiseducatie te stappen voor de laaggeletterde/laaggecijferde werkzoekende sterk verlaagd. Als de trajectbegeleider het vermoeden van laag- 5 Deze tips komen uit de brochures : - Open School Antwerpen. Laaggeletterden doorverwijzen: wat je moet weten. Berchem. - Centrum voor Basiseducatie regio Oostende. Doorverwijzen naar de Basiseducatie: een leidraad [brochure, herwerking van Hoe herkent u analfabetisme Stuurgroep Internationaal Jaar alfabetisering, 1990, Nederland] Oostende. 10

11 geletterdheid/laaggecijferdheid bij de klant kon bevestigen en deze gaat ermee akkoord, dan nodigt hij de klant uit voor deze overdrachtmomenten. Deze warme overdracht kan de vorm krijgen van bespreking tussen trajectbegeleider, de werkzoekende en de persoon van basiseducatie. Maar er zijn ook andere formules mogelijk: een cursist van basiseducatie kan komen getuigen of er wordt een groepsgesprek georganiseerd met een aantal werkzoekenden die in aanmerking komen voor doorverwijzing naar een cursus in het Centrum voor Basiseducatie. Warme overdracht 6 kan omschreven worden als: Eén of meerdere sleutel- of procesmomenten in het traject naar werk of opleiding. Vaak vallen deze sleutelmomenten samen met een wijziging tijdens het traject of een overgang tussen verschillende fasen. Bij de overdracht verschijnen nieuwe actoren op het toneel. De overdracht verloopt gepersonaliseerd, d.w.z. tussen mensen die met elkaar spreken. Wat zijn cruciale elementen voor een geslaagde warme overdracht? - Het op voorhand plannen van de warme overdracht of met andere woorden dit managen. - Netwerkvorming, wat betekent dat de trajectbegeleiders en de intakers van het Centrum voor Basiseducatie elkaar al kennen, elkaar al ontmoet hebben voor het project van start gaat. - Het vlot doorgeven van dossiergegevens aan elkaar. - Ruimte in de Werkwinkel om direct, gepersonaliseerd contact te hebben tussen klant, trajectbegeleider en intaker van het Centrum voor Basiseducatie. - Er kunnen instrumenten zoals casemanagement, toeleidersoverleg, portfolio gebruikt worden om de warme overdracht vlotter te laten verlopen. In het kader van de samenwerkingsovereenkomst tussen VDAB, VOCB en de deelnemende Centra voor Basiseducatie is het mogelijk om in dergelijke warme overdracht te voorzien Doorverwijzinginstrument: adressen van Centra voor Basiseducatie Indien mogelijk wordt een rechtstreekse link voorzien naar de juiste webpagina op Anders kan een scherm met de adressen verschijnen als doorverwijzing naar een Centrum voor Basiseducatie aan te bevelen is (zie voorbeeld hieronder). Gemeente Naam centrum Berchem Open School Antwerpen Kapellen Open School Noord- Antwerpen Adres Telefoonnummer adres Vredestraat 93 03/ info@cbe-antw.be Antwerpsesteenweg 51 03/ team@cbenoordantwerpen.be Contactpersoon naam + foto Doorverwijzinginstrument: standaard mail Na het volledig invullen van de intakeleidraad en in het bijzonder bij het formuleren van het trajectplan, kan een link voorzien worden naar een standaardmail gericht aan het betrokken Centrum voor Basiseducatie (toegevoegd als bijlage 5). Op die manier wordt het centrum op de hoogte gebracht van de interesse van de werkzoekende. Een contactpersoon van het centrum kan dan verder telefonisch, of via een huisbezoek contact opnemen met de klant om o.a. afspraken te maken voor de intake en screening van het niveau van geletterdheid/gecijferdheid. Aan de klant wordt een kopie van deze mail meegegeven aan de klant. 6 Deze elementen kwamen naar voor in het EQUAL-project Adventure@Work (2004). 11

12 3.3.4 Doorverwijzinginstrument: geheugensteuntje voor de werkzoekende Per Centrum voor Basiseducatie kan een formuliertje voor geïnteresseerden opgesteld worden. De foto s en de korte omschrijvingen zijn een geheugensteuntje dat ook door laaggeletterden te begrijpen is (toegevoegd als bijlage 6). De trajectbegeleider kan dit afprinten na het gesprek over de doorverwijzing. 12

13 4 Intake en screening door het Centrum voor Basiseducatie 4.1 Stroomdiagram van het doorverwijzingproces Het hele proces dat een vermoedelijke laaggeletterde / laaggecijferde werkzoekende aflegt, wordt voorgesteld in een stroomdiagram (zie schema 2). Dit stroomdiagram kan een hulp zijn om doorverwijzingbeslissingen te nemen ten aanzien van een werkzoekende (kandidaat-)cursist. Flowchart instroom laaggeletterde werkzoekende Wz biedt zich aan bij VDAB Wz biedt zich aan bij CBE INTAKE door VDAB-consulent Is er een vermoeden van laaggeletterdheid? ja VDAB-consulent verwijst door naar CBE CBE voert screening uit nee Wz start traject bij VDAB CBE informeert de VDAB ja nee Heeft de wz een intake gehad bij de VDAB? nee Is er basistekort lezen, schrijven en/of rekenen? ja Wz volgt opleiding bij CBE binnen het trajectplan van de VDAB Schema 2: Stroomdiagram van het doorverwijzingproces van vermoedelijk laaggeletterde / laaggecijferde werkzoekenden. 4.2 Screening door een Centrum voor Basiseducatie Er zijn verschillende mogelijkheden om een Werkwinkelklant via warme overdracht naar het Centrum voor Basiseducatie door te verwijzen. Voor elke werkzoekende zal de trajectbegeleider de meest geschikte vorm bepalen. Daarna zal in het Centrum voor Basiseducatie de werkzoekende verder gescreend worden om voor hem een opleidingstraject vast te leggen. Aanmelding De eerste aanmelding, of het onthaal van een nieuwe cursist, kan een onderdeel zijn van de warme overdracht die hierboven beschreven staat. Het is niet altijd de intaker die betrokken is bij een eerste aanmelding. De persoon aan het onthaal of de administratieve medewerker kan de eerste aanmelding te verwerken krijgen. De aanmelding kan telefonisch, via mail of door persoonlijke aanwezigheid gebeuren. Vijf à tien minuten volstaan meestal. Het is belangrijk om als medewerker van het Centrum voor Basiseducatie op dat moment volgende gegevens te verzamelen: - De eerste administratieve gegevens van de kandidaat-cursist worden verzameld en geregistreerd. Dit kan via het CVS (Cliënt Volg Systeem) of via een standaardmail van de trajectbegeleider. - Er wordt nagegaan of de kandidaat-cursist bij basiseducatie terecht kan. 13

14 - Er wordt een afspraak vastgelegd tussen de kandidaat-cursist en de bevoegde intaker voor het intakegesprek. Deze afspraak wordt ook doorgegeven aan de trajectbegeleider (telefonisch of via mail). - Er wordt nagegaan of de aangemelde cursist ooit al eens les heeft gevolgd in het Centrum voor Basiseducatie. Als dit zo is, wordt het cursistendossier heropend. - Het aanmeldingsformulier wordt ingevuld. Dit is de eerste pagina van de intakeleidraad. Voorbereiding intakegesprek Ter voorbereiding van het intakegesprek verzamelt en bekijkt de intaker volgende gegevens: - de doorverwijzingsmail van de trajectbegeleider - gegevens in Cliënt Volg Systeem (CVS): voorstel van trajectplan, scholing, werkervaring, jobdoelwit, - indien het al bestaat: het cursistendossier. - de intakeleidraad wordt aangevuld of herbekeken na de aanmelding - testmateriaal, afhankelijk van de aanvankelijke leervraag van de kandidaat-cursist. Intakegesprek Kandidaat-cursist komt niet opdagen Als de kandidaat-cursist niet verschijnt op de afspraak, waarschuwt de intaker de trajectbegeleider telefonisch of via mail. De intaker vraagt aan de trajectbegeleider om een nieuwe afspraak met de klant te maken. Indien mogelijk wordt opnieuw een warme overdracht georganiseerd. Als de kandidaat-cursist wel op de afspraak verschijnt, doorloopt de intaker met hem het scenario dat in de volgende paragrafen wordt beschreven. Verloop van het intakegesprek Het intakegesprek is een voortdurende wisselwerking tussen informatie geven en informatie verzamelen. Dit geldt zowel voor de kandidaat-cursist als voor de intaker. Tijdens deze intake moet volgende informatie over de kandidaat-cursist verzameld worden: - persoonsgegevens van de klant (aanvullen in het al geopende dossier) - leerwensen en leerverwachtingen - niveaubepaling - motivatie - leermogelijkheden, bepaald door: o begaafdheid, intelligentie o sociale vaardigheden o draagkracht o omgevingsfactoren, randvoorwaarden o leerhouding o stoornissen (ADHD, zware dyslexie, ) Om het intakegesprek te structureren kan gebruik gemaakt worden van de intakeleidraad. Screeningsinstrumenten voor de intake Op dit moment bestaan er al kwaliteitsvolle intake-instrumenten die wijd verspreid zijn in de basiseducatie. In het kader van dit project zijn er geen nieuwe screeningsinstrumenten ontwikkeld. Centra voor Basiseducatie kunnen gebruik maken van de bestaande hulpmiddelen bij het maken van keuzes en nemen van beslissingen over het leertraject van de kandidaat-cursist. Valkuilen bij het toetsen Bij het afnemen van toetsen kunnen valkuilen optreden. Het is belangrijk om als intaker op de hoogte te zijn van deze valkuilen. In de VOCB publicatie Evalueren van competenties staat op p. 14 een lijstje met mogelijke valkuilen: - Antwoorden op je eigen vragen - Contrasteffect: de kandidaat-cursist wordt vergeleken met een andere cursist, die goed of slecht presteerde. 14

15 - Discriminatie / vooroordeel: onterechte beoordeling op grond van oneerlijke vooroordelen. - Halo-effect: als één element goed of slecht is, gaat men er van uit dat al de rest ook goed of slecht is. - Sympathie laten doorwegen in het oordeel - Nieuwsgierigheid: doorvragen op niet-relevante elementen - Overhaast oordelen - Preoccupatie: iets anders aan het hoofd hebben en dus geen aandacht schenken aan wat er door de kandidaat-cursist gezegd wordt - Rolverwarring: de intaker vervalt in een andere rol, bijvoorbeeld de rol van lesgever of hulpverlener - Vooringenomenheid: de neiging conclusies te trekken voordat men de feiten kent - Weinig alert zijn voor de verwachtingen van anderen. Kandidaat-cursisten hebben hun eigen ideeën en verwachtingen, die niet altijd met die van jou overeenstemmen. Als je dat niet onderkent, zal je elkaar nooit begrijpen. Kiezen en beslissen Op basis van het intakegesprek worden enkele keuzes voorgesteld en wordt er ook beslist samen met de kandidaat-cursist. Over de volgende punten zal er een beslissing genomen moeten worden: - Is een opleiding in het Centrum voor Basiseducatie mogelijk? - Wat is het beste leertraject of opleidingsplan voor de cursist - waar wordt de cursist geplaatst (opleiding, module, openleercentrum) - in welke tijd is welk aanbod mogelijk en hoe sterk kan er op maat gewerkt worden? Over deze beslissingen krijgt de cursist informatie. Op het einde van de intake moet een beslissing over het opleidingsplan genomen worden. Deze beslissing verwerkt de intaker in het cursistendossier en koppelt hij terug naar de trajectbegeleider. Schema 3 stelt de drie mogelijke beslissingen voor die genomen kunnen worden. Beslissingen bij het opstellen van het opleidingsplan: 1. geen opleiding in CBE mogelijk terug naar trajectbegeleider geen opleiding 2. naar CVO via doorverwijzing VDAB- opleiding (b.v. remediërend rekenen) 3. opleiding in CBE mogelijk en gewenst wachten op start opleiding beslissing in dossier (CVS) aanvullen Schema 3: Beslissingen bij het opstellen van een opleidingsplan Eenmaal de trajectbegeleider op de hoogte gebracht, wordt de trajectovereenkomst afgesloten met de klant. Het trajectplan kan immers nog aangepast worden op basis van de intakeresultaten en het opleidingsplan dat het Centrum voor Basiseducatie voorstelt (bijvoorbeeld een andere cursus die zal gevolgd worden, voorstel om een VDAB cursus remediërend rekenen te starten, ). Om de trajectbegeleider op de hoogte te brengen, kan volgend scenario gebruikt worden: - in het Cliënt Volg Systeem gegevens van de cursist aanvullen: opleidingsplan, doorverwijzing - mail sturen naar de trajectbegeleider met daarin de beslissingen die genomen werden na de intake: o al dan niet doorverwijzing naar CVO of VDAB opleiding (zie schema 2) o opleidingsplan o eventueel belangrijke screeningsresultaten - indien nodig telefonische verduidelijking van de beslissingen. Aanvullen van het dossier van de cursist In het Centrum voor Basiseducatie zitten in elk cursistdossier volgende gegevens (zie map Bouwen aan cursistenbegeleiding ): - aanmeldingsformulier 15

16 - persoonsgegevens - gegevens van de persoonlijke trajectbegeleider 7 - intakerapport met leerwegbepaling - (afspraken)blad met gegevens Centrum voor Basiseducatie, contactpersoon: contract - formulier plaatsingsbeslissing - eventueel doorverwijsformulieren (open leercentrum, remediëring) - overzicht van afgelegd leertraject - toetsresultaten indien relevant (voor overgang naar nieuwe groep bijvoorbeeld) - overzicht van certificaten behaald in de basiseducatie Opvolging en feedback Het Cliënt Volg Systeem (CVS) Tijdens het ESF project was het de bedoeling dat per Centrum voor Basiseducatie iemand toegang had tot het CVS. Het Centrum voor Basiseducatie kon dan persoonsgegevens en informatie over het volgen van de opleiding (start van de cursus, aanwezigheid van de cursist, resultaten en einde van de opleiding) toevoegen aan het dossier dat ook de trajectbegeleider raadpleegt. Op die manier kan de trajectbegeleider op de hoogte blijven. Tevens kan de intaker rekening houden met wijzigingen die door de trajectbegeleider in het CVS ingevoerd werden tijdens het opleidingstraject. Belangrijke wijzigingen in het CVS worden best via een of telefoon aan de andere partner in het project gemeld. Een wijziging kan zijn dat de klant met een andere cursus basiseducatie start. Omgekeerd brengt de trajectbegeleider de contactpersoon in het Centrum voor Basiseducatie op de hoogte als er door hem belangrijke wijzigingen in het dossier werden aangebracht. Feedback op scharniermomenten Scharniermomenten waarop feedback verplicht is, worden opgesomd in onderstaande tabel. SCHARNIERMOMENTEN / CRISISITUATIES INHOUD of ander communicatiemiddel Intakegesprek Werkzoekende is niet verschenen op de afspraak. Afspraken die gemaakt werden: opleidingsplan, doorverwijzing naar andere vormingsinstantie. Advies voor definitieve opmaak trajectovereenkomst. Start van de cursus Werkzoekende is niet gestart na uitnodiging. Start wordt meer dan één maand uitgesteld. Evaluaties tijdens de cursus(module) Evaluatie is gebeurd. Einde van de cursus(module) Einde module. Advies vervolgtraject. Heroriëntering van het traject Advies met betrekking tot heroriëntering of uitbreiding traject. Herhaaldelijke of langdurige afwezigheid werkzoekende omwille van ongeldige of onbekende redenen (meer dan 2 keer afwezig) Afwezigheid + reden aangeven. Stopzetting cursus Stopzetting + reden. 7 Dit is een toevoeging voor dit project met werkzoekende laaggeletterden / laaggecijferden. 16

17 De werkzoekende: o overtreedt regelmatig het huishoudelijke reglement o vertoont probleemgedrag o heeft ernstige individuele problemen o de werkzoekende is langdurig ziek o de werkzoekende heeft een arbeidsongeval Schema 4: Mogelijke scharniermomenten bij de begeleiding van laaggeletterde / laaggecijferde werkzoekenden met de noodzakelijke inhoud die teruggekoppeld moet worden. Feedback voor de klant De klant heeft recht op feedback. Hij moet op de hoogte gehouden worden van de informatie uitwisseling. Dit omwille van de privacyovereenkomsten, maar ook om het traject optimaal uit te bouwen. De klant kan op de volgende manieren feedback krijgen over de informatie uitwisseling: - bellen naar trajectbegeleider of cursistenbegeleider in het bijzijn van de klant - formulier (dat bijvoorbeeld in het portfolio van de klant kan bijgehouden worden) - gezamenlijk overleg tussen de trajectbegeleider, cursistenbegeleider basiseducatie en de klant. Afleveren attesten Er moet bijgehouden worden welke cursisten recht hebben op een attest voor het volgen van de opleiding bij Basiseducatie. De meeste documenten levert de trajectbegeleider al af. Bij aanvang van het opleidingstraject in het Centrum voor Basiseducatie worden hierover best concrete afspraken gemaakt. 17

18 5 Analyse van de resultaten In dit deel worden de resultaten van de testfase bekeken en besproken. 5.1 Aantal gedetecteerde laaggeletterde werkzoekenden door de VDAB LKC Totaal aantal intakegesprekken Aantal laaggeletterden % Mechelen ,33 % Turnhout ,34 % Totaal ,33 % Schema 5: aantal intakegesprekken in testregio s (bron VDAB studiedienst) Gedurende de testperiode van 1 december 2004 tot en met 30 juni hebben in totaal 5906 werkzoekenden een intakegesprek gehad bij de VDAB in de testregio s. In LKC Mechelen is bij 34 van de 2550 werkzoekenden die een intakegesprek hadden, geletterdheid als een belemmering genoteerd in het dossier. In LKC Turnhout zijn er 45 van de 3356 werkzoekenden tijdens een intakegesprek als laaggeletterd gedetecteerd. LKC Totale doelgroep met intakeleidraad Aantal laaggeletterden % laaggeletterden ANTWERPEN ,05% MECHELEN ,36% TURNHOUT ,17% BRUSSEL ,00% LEUVEN ,43% VILVOORDE ,34% BRUGGE ,24% KORTRIJK ,44% OOSTENDE ,18% AALST ,80% GENT ,55% SINT-NIKLAAS ,96% HASSELT ,46% TONGEREN ,29% CENTRALE DIENST ,00% Eindtotaal ,18% Schema 6 : aantal intakegesprekken in de Vlaamse regio s (bron VDAB studiedienst) Opvallend is het feit dat laaggeletterdheid niet meer als een belemmering werd aangeduid in de testregio s dan in andere regio s. Nochtans werden de VDAB consulenten uit de testregio opgeleid en regelmatig bewust gemaakt van het project, dit in tegenstelling tot de VDAB consulenten uit de andere regio s. Het is duidelijk dat voor een betere detectie de opleiding en sensibilisering van VDAB consulenten opgevoerd moet worden. 18

19 5.2 Profiel van de gedetecteerde laaggeletterde werkzoekenden door de VDAB Persoonskenmerken Geslacht Geslacht aantal Man 41 51% vrouw 39 49% totaal 80 Schema 7: geslacht van laaggeletterde werkzoekenden (bron: evaluatieformulieren, gegevens VDAB-VOCB) Er zijn ongeveer evenveel mannen als vrouwen die waarbij laaggeletterdheid gedetecteerd werd. Leeftijd leeftijd aantal < 30 jaar 18 23% jaar 33 41% jaar 28 35% > 50 jaar 1 1% totaal 80 Schema 8: leeftijd van laaggeletterde werkzoekenden (bron: evaluatieformulieren, gegevens VDAB-VOCB) De VDAB consulenten ervaren vooral laaggeletterdheid bij werkzoekenden tussen de 30 en 50 jaar. Het grootste gedeelte (26 personen) is tussen 35 en 40 jaar oud. De werkzoekenden ouder dan 50 jaar worden niet systematisch opgeroepen, waardoor er geen juiste cijfers kunnen gehanteerd worden hieromtrent. Scholingsgraad scholingsgraad aantal BLO 2 3% lager onderwijs 8 10% BUSO 18 23% lager secundair (1ste en 2de graad) 40 50% hoger secundair (3de graad) 7 9% hoger onderwijs (7de jaar) 2 3% hoger onderwijs (niet universitair) 0 0% hoger onderwijs (universitair) 1 1% middenstandsopleiding 1 1% buitenlands onderwijs 1 1% totaal 80 Schema 9: scholingsgraad laaggeletterde werkzoekende (bron: evaluatieformulieren, gegevens VDAB-VOCB) 63 % heeft geen diploma secundair onderwijs (wel BLO, LO of LSO), 23 % heeft een BUSO-diploma, 9 % heeft een HSO diploma. Toch komt het ook voor dat een werkzoekende met hoger onderwijs een geletterdheidsprobleem heeft. Namelijk 4 % heeft een diploma hoger onderwijs (7 de jaar of universiteit). 19

20 Voorkeurberoep Van de 80 belemmeringen komen de volgende voorkeurberoepen het meest voor: voorkeurberoep aantal particuliere schoonmaak 11 14% productiearbeider 9 11% handlanger zwaar of halfzwaar werk 9 11% handlanger licht werk 7 9% keukenhulp 5 6% tuinier 4 5% Bediener van heftruck 2 2,5% Bestuurder van trekker met oplegger 2 2,5% andere % totaal 80 Schema 10: voorkeurberoep laaggeletterde werkzoekende: (bron: evaluatieformulieren, studiedienst VDAB) De meeste voorkeurberoepen zijn beroepen die geen specifieke scholing vereisen. Duurtijd van de werkloosheid werkloosheidsduur aantal < 1 jaar 13 16% 1-2 jaar 44 55% > 3 jaar 23 29% totaal 80 Schema 11: duurtijd werkloosheid van laaggeletterde werkzoekende (bron: evaluatieformulieren, gegevens VDAB-VOCB) De grootste groep laaggeletterden (60 %) is minder dan 3 jaar werkloos. Regionale spreiding regionaal aantal Mechelen 38 48% Turnhout 42 53% Totaal 80 Schema 12: regionale spreiding (bron: evaluatieformulieren, gegevens VDAB-VOCB) Aantal doorverwijzingen doorverwijzing naar CBE aantal Ja 15 19% Neen 14 18% niet geweten 51 64% Totaal 80 Schema 13: aantal doorverwijzingen (bron: evaluatieformulieren, gegevens VDAB-VOCB) We tellen 15 (19 %) doorverwijzingen naar de Centra voor Basiseducatie. 14 werkzoekenden werden niet doorverwezen. De redenen om niet door te verwijzen kennen we op basis van het evaluatieformulier dat werd ingevuld door de trajectbegeleiders. Samengevat zijn dit de mogelijke redenen van niet doorverwijzen: - de trajectbegeleider heeft het er nog niet over gehad met de klant, de doorverwijzing kan dus nog volgen - de klant wil niet - de opleiding is niet vereist voor het huidige/beoogde beroep. 20