Astroforum s vakantiegids 2016

Transcriptie

1 Astroforum s vakantiegids 2016 Gratis en wel: Je astronomische vakantiegids 2016 Handig & Compact voor op de achterbank, in de ligstoel en voor op vakantie. Al het materiaal is samengesteld uit gratis kaartjes, hemel.waarnemen.com. Kortom 100% legaal en eigen werk (teksten van Norbert Schmidt en rekenwerk van Marc van der Sluys) Veel plezier ermee, en we lezen je verslagen

2 Astroforum s vakantiegids Wat neem je mee? 3 Wat zou je moeten zien? 3 De Maanfasekalender voor Juli en Augustus 5 Maanfase Juli: 5 Maanfase Augustus: 6 Astronomische duisternis 7 De Astrokalenders (via hemel.waarnemen.com) 8 Astrokalender Juli 8 Astrokalender Augustus 24 Schetssjablonen 49 Het grote Messierlogboek 51

3 Wat neem je mee? Niet iedereen heeft beschikking over een telescoop. Vaak is een verrekijker met redelijke opening/vergroting (bijvoorbeeld 7*50 of 8*40) en een ligstoel voldoende. De bijgeleverde messierlijst is uitgebreid genoeg om een hoop verrekijkerobjecten te bewonderen. Wat zou je moeten zien? Behalve het feit dat het lekker donker is op je campingstek, ben je waarschijnlijk goed in de gelegenheid om sterrenbeelden als boogschutter te zien. Die staan in Nederland te laag. In zuidelijker streken is het sterrenbeeld (samen met Schorpioen) een walhalla voor de verrekijker en telescoop. Dit is het kaartje van begin Juli. Blik op het Zuiden. Onderin het kaartje staat boogschutter. Je ziet ook de lichte kleur van de Melkweg. Richting Boogschutter kijk je namelijk recht naar het centrum van onze Melkweg Veel mooie messier- objecten en talloze bolhopen zijn te zien. Gebruik de atlas om boogschutter en schorpioen eens te bestuderen De zomerhighlight: 12 op 13 augustus: De Perseiden

4 12 augustus is het hoogtepunt van deze meteorenzwem. Een nadeeltje: de Maan stoort behoorlijk. Maar in theorie kun je tot 70 meteoren per uur zien. De enige tip die ik je kan meegeven is het aanschaffen of meenemen van een heerlijke ligstoel en deken, wat drinken en eten (niet te veel zoetigheid) en wat waarneemvriendjes. Tip: organiseer van te voren een barbecue. Niet omdat het moet, maar omdat het kan. Een verrekijker is niet nodig. De perseïden zijn met het blote oog te zien. De meteoren lijken vanuit één punt: het sterrenbeeld Perseus te komen. Dit wordt het radiant genoemd. Het radiant heeft alles met de beweging van de aarde te maken, en kun je vergelijken als je met een auto door de sneeuw rijdt. De sneeuw lijkt uit één punt te komen. Je hoeft daar niet persé naar te kijken, in de praktijk zie je overal meteoren. Een beetje in de richting van Perseus liggen is voldoende. Zie ook het opzoekkaartje (hemel.waarnemen.com)

5 De Maanfasekalender voor Juli en Augustus Iets om rekening mee te houden: de Maan. Met volle Maan zie je veel minder objecten. Maanfase Juli: In de eerste helft van de maand is het nieuwe Maan. Probleem is nog wel dat het niet echt donker wordt. Pas tegen het eind van de maand zijn er (zeker in Zuidelijker oorden) wat donkere momenten.

6 Maanfase Augustus: In de eerste helft van de maand is het nieuwe Maan. Augustus is een fijne sterrenkijkmaand omdat de dagen al wat korter worden. Zeker tegen het eind. Ik plan er vaak mijn vakantie omheen. Vertrek bij afnemende maan en je kunt enkele dagen heerlijk kijken.

7 Astronomische duisternis Juli 2016 Augustus 2016

8 De Astrokalenders (via hemel.waarnemen.com) Astrokalender Juli vrijdag 1 juli 08.40: De Maan is in het punt van zijn baan dat het dichtst bij de Aarde ligt: het perigeum. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt km. Door de geringere afstand lijkt de Maan nu groter aan de hemel te staan dan gemiddeld: 32 39,0. De Maan is op dit moment krimpend, voor 10% verlicht en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, zichtbaar. Het kaartje toont de Maan om 04:35 uur in het sterrenbeeld Stier, op een hoogte van 10 boven de horizon, in het oosten. Met een verrekijker op een statief zijn, vooral op de grens tussen licht en donker op de Maan, de maankraters goed te zien. zaterdag 2 juli 05.00:

9 De Maan staat op slechts 24' ten zuiden van Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). De dichtste nadering van deze nauwe samenstand gebeurt om 05:27, in onze streken op 12 hoogte boven de oostnoordoostelijke horizon en in de schemering. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 5 uur. Het tweetal staat dan in het oostnoordoosten, op een hoogte van ongeveer 8, op een onderlinge afstand van 30'. De Zon staat slechts 4 onder de horizon. De Maan is voor 8% verlicht : Als het weer meewerkt is vanochtend, voor de volgende Nieuwe Maan, de laatste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is 2,5 dagen voor Nieuwe Maan; de Maan is voor 7,3% verlicht en krimpend. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 2,4 en is kort voor zonsopkomst, dus tegen het einde van de nacht, met moeite te zien. Bijgaand kaartje toont de Maan om 04:36 uur in het sterrenbeeld Stier, op slechts 4,3 boven de horizon, in het oostnoordoosten. De Zon staat nu 13,8 lager aan de hemel dan de Maan. De Maan komt om 03:58 op, 1,4 uur voor de Zon. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan is nu 31,2. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is aan te bevelen. Een eenvoudige verrekijker kan helpen om de dunne sikkel gemakkelijker te vinden. In tegenstelling tot de laatste maansikkel speelt de eerste verschijning van de jonge Maan een rol in een aantal traditionele kalenders, als indicator van het begin van een maand. De laatste dunne maansikkel is gewoon een mooi verschijnsel aan de sterrenhemel. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina : Mercurius staat in het perihelium. De afstand van de planeet tot de Zon is op dit moment kleiner dan gemiddeld: 0,308AE, of zo'n 46,002 miljoen km. Een waarnemer op Mercurius ziet de schijnbare diameter van de Zon ongeveer 3,3 maal zo groot als een waarnemer op Aarde, en de planeet ontvangt circa 10,9 maal meer licht en warmte van de Zon dan de Aarde.

10 zondag 3 juli De maand juli is zeer geschikt om de open cluster M11, ook de Wild Duck cluster genaamd, te bekijken. De open cluster is te vinden in het sterrenbeeld Schild, heeft een magnitude van 5,8m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 14,0. De opkomst van dit object is om 20:18 uur, de ondergang om 07:15 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 01:49 uur, op 32 boven de horizon. Voor het waarnemen van deepsky-objecten is de precieze datum minder belangrijk dan een donkere, liefst maanloze, hemel. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Voor het waarnemen van een relatief helder en scherp deepsky-object als deze open cluster is een verrekijker (op een statief) al voldoende, al geeft een (kleine) telescoop meer details weer. maandag 4 juli Dit is een goed moment in het jaar om de planetaire nevel M57, genaamd de Ringnevel in Lyra, te bekijken. M57 is te vinden in het sterrenbeeld Lier, heeft een magnitude van 9,0m en een schijnbare afmeting van 2,5. De opkomst van dit object is om 15:59 uur, de ondergang om 11:32 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 01:47 uur, op 71 boven de horizon. Om een donker moment zonder Maan te vinden kunnen de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon van pas komen. Bij het waarnemen van een zwakker en nevelig object als deze planetaire nevel is een redelijke telescoop nodig om detail te kunnen zien : De Maan staat 6.4 ten zuiden van Mercurius (-1.7m), in het sterrenbeeld Tweelingen. De dichtste nadering gebeurt om 06:47, bij ons op een hoogte van 10, maar bij daglicht. Vanuit onze streken is er van de samenstand niet veel te zien.

11 13.01: Het is Nieuwe Maan. Vanaf de Aarde gezien staat de Maan in dezelfde richting als de Zon, zodat de verre kant van de Maan wordt verlicht en de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is. Daarnaast staat de Nieuwe Maan alleen bij daglicht boven de horizon. Vanwege deze twee oorzaken kunnen we de Maan op dit moment niet waarnemen. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment voor het waarnemen van deepsky-objecten. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 5,0 ten zuiden langs de Zon beweegt : De Aarde is in het aphelium van haar baan. De afstand tot de Zon is nu groot en bedraagt 1,017AE, ofwel 152,104 miljoen km. Vanaf de Aarde gezien is de Zon nu kleiner dan gemiddeld, en daarnaast ontvangt de Aarde door de grotere afstand bijna 3,5% minder zonlicht en zonnewarmte. De zomers op het noordelijk halfrond zijn dan ook meetbaar koeler dan die op het zuidelijk halfrond, maar ook langer Op dit moment staat de Aarde ongeveer 5 miljoen km verder van de Zon dan in het perihelium, in januari. dinsdag 5 juli 03.39: De Maan staat 6.0 ten zuiden van Venus (-3.4m), in het sterrenbeeld Tweelingen. De dichtste nadering vindt om 03:39 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux. Bij ons is de samenstand niet of nauwelijks zichtbaar : Van 22:49 tot 23:48 uur staan alle Galileïsche manen ten oosten van Jupiter. Van binnen naar buiten: Ganymedes, Io, Europa en Callisto. Jupiter staat in het westen op een hoogte van 11 boven de horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 9 onder de horizon, in de schemering. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een stabiele verrekijker voldoende.

12 woensdag 6 juli 22.23: Als het weer meewerkt is het vanavond, sinds de laatste Nieuwe Maan, de eerste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is op dit moment 2,4 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is wassend en voor 7,0% verlicht. De schijnbare breedte van de maansikkel bedraagt 2,2 en hij is kort na zonsondergang zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 22:19 uur in het sterrenbeeld Kreeft, op slechts 5,2 boven de horizon, in het westnoordwesten. Op dit moment staat de Maan 9,0 hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan gaat om 23:02 onder, 1,0 uur na de Zon. De schijnbare afstand tussen Zon en Maan is nu 30,6. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te raden. Een eenvoudige verrekijker kan helpen om de dunne sikkel te zien. In verschillende traditionele kalenders begint een maand bij de eerste verschijning van de dunne maansikkel na Nieuwe Maan; ons woord maand komt dan ook van Maan. Daarnaast is een smalle maansikkel een mooi gezicht. donderdag 7 juli 05.24: Mercurius is in bovenconjunctie en beweegt achter de Zon langs. De binnenplaneet is nu onzichtbaar, doordat deze zich te dicht bij de Zon bevindt. In deze positie staan Mercurius, de Zon en de Aarde op één lijn. De planeet beweegt vanaf de Aarde gezien niet exact achter de Zon langs, maar 1,4 ten noorden ervan, en wordt niet bedekt door de Zon. In bovenconjunctie staat een binnenplaneet op maximale afstand (1,329 AE, ofwel 198,8 miljoen km) van de Aarde en heeft een minimale schijnbare diameter (5,1 ). Voor de conjunctie bevond Mercurius zich aan de ochtendhemel, erna staat de planeet aan de avondhemel :

13 De Maan staat 2,6 ten zuiden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering gebeurt om 01:30, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. Bekijk de samenstand op 7 juli rond 22:45 uur. Het tweetal staat dan in het westen, circa 8 boven de horizon, 3,0 van elkaar verwijderd. De Maan is voor 13% verlicht. vrijdag 8 juli 23.15: De Maan staat 1,4 ten zuidwesten van Jupiter (-1,4m), in het sterrenbeeld Leeuw. De dichtste nadering vindt plaats om 10:22 op 9 onder de horizon en bovendien bij daglicht. De samenstand is te zien op 8 juli rond 23:15 uur, of op 9 juli rond 22:45 uur. Het tweetal staat in het eerste geval in het westen, op een hoogte van ongeveer 8, op een afstand van 6,9 van elkaar. In het tweede geval staan de twee hemellichamen boven de westzuidwestelijke horizon, op een hoogte van circa 14, 5,6 van elkaar verwijderd. De Maan is voor ongeveer 26% verlicht :

14 De Galileïsche maan Europa staat 10,0 ten zuiden van Ganymedes. Jupiter staat in het westen op een hoogte van 4 boven de horizon. Een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon is hierdoor noodzakelijk. De Zon staat 12 onder de horizon. Om de manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al voldoende. maandag 11 juli 00.25: Mercurius staat 5.0 ten zuiden van Pollux, de helderste ster van het sterrenbeeld Tweelingen (+1,1m). De dichtste nadering vindt plaats om 00:25 op 9 onder de horizon. De samenstand is vanuit de Benelux niet of nauwelijks zichtbaar. Mercurius heeft op dit moment een helderheid van -1,5m : Venus staat in het perihelium. De afstand van de planeet tot de Zon is op dit moment kleiner dan gemiddeld: 0,718AE, of zo'n 107,479 miljoen km. Vanaf Venus lijkt de Zon circa 1,4 maal zo groot als vanaf de Aarde. De planeet ontvangt door de geringere afstand tot de Zon ongeveer 2,0 maal meer licht en warmte dan de Aarde :

15 De Galileïsche maan Io staat 5,6 ten noorden van Europa. Jupiter staat boven de westelijke horizon, op een hoogte van 12, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 7 onder de horizon en het schemert. Om de manen van Jupiter te bekijken is een goede, stabiele verrekijker genoeg. dinsdag 12 juli 00.15: De Maan staat 4,8 ten noorden van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 08:51 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux en bovendien bij daglicht. De samenstand is te zien rond 0:15 uur, of op 12 juli rond 22:45 uur. Het tweetal staat in het eerste geval in het westzuidwesten, op een hoogte van ongeveer 6, op een onderlinge afstand van 6,8. In het andere geval is de samenstand te zien op een hoogte van ongeveer 18 in het zuidwesten, 7,6 van elkaar verwijderd. De Maan is voor ongeveer 54% verlicht : De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de avond en vroege nacht zichtbaar. Om de Maan waar te nemen door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name voor) Eerste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en de Maan is daarmee duidelijk meer dan een gladde schijf, gezien door een verrekijker of telescoop.

16 22.58: De Galileïsche maan Ganymedes staat op 18,3 ten zuiden van Callisto. Jupiter staat in het westen op een hoogte van 10 boven de horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 8 onder de horizon en het schemert. woensdag 13 juli 07.24: De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment km. Door de grotere afstand lijkt de Maan nu kleiner aan de hemel te staan dan gemiddeld: 29 33,5. De Maan is wassend, voor 59% verlicht en is met name 's avonds (in het zuiden) en in de vroege nacht (in het westen) goed te zien. vrijdag 15 juli 00.16:

17 De Maan staat 6,8 ten noorden van Mars (-0,9m), in het sterrenbeeld Weegschaal. De dichtste nadering vindt om 00:16 plaats, in de Lage Landen op 11 hoogte boven de zuidwestelijke horizon. De Maan is voor 76% verlicht. zaterdag 16 juli 02.15: De Maan staat 2,8 ten noorden van Saturnus (+0,5m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering gebeurt om 07:53, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen en bovendien bij daglicht. De samenstand is te zien rond 2:15 uur. De twee objecten staan dan boven de zuidwestelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 4, 4,0 van elkaar vandaan. De Maan is voor 84% verlicht. zondag 17 juli 00.46: Mercurius staat 31' ten noorden van Venus (-3.4m), in het sterrenbeeld Kreeft. De dichtste nadering gebeurt om 00:46, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. Vanuit onze streken is er van de samenstand niet veel te zien. De helderheid van Mercurius is nu -0,9m. maandag 18 juli 22.34:

18 Tussen 22:34 en 23:21 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. Van binnen naar buiten: Io, Europa, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat in het westen op een hoogte van 7 boven de horizon, dus kies een waarneemplaats met een vrije blik op de horizon. De Zon staat 8 onder de horizon, in de schemering. woensdag 20 juli Dit is een goed moment in het jaar om de planetaire nevel M27, ook de Halternevel genaamd, op te zoeken. De planetaire nevel is te vinden in het sterrenbeeld Vosje, heeft een magnitude van 8,1m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 15,2. Het object komt om 17:38 uur op, gaat om 09:59 uur onder en staat om 01:50 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 61 boven de horizon. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Om een donker moment zonder Maan te vinden kunnen de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon van pas komen. Om detail te kunnen zien in een zwakker en contrastarm hemellichaam als deze planetaire nevel is een redelijke telescoop nodig :

19 Het is Volle Maan. De Maan staat tegenover de Zon aan de hemel. We zien hierdoor de Maan vrijwel de hele nacht, en de verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Maan als geheel op dit moment erg goed te zien is, zijn er weinig details op de Maan zichtbaar. Voor een waarnemer in het midden van het deel van de Maan dat naar de Aarde toe gekeerd is staat de Zon in het zenit, en doordat het zonlicht vanuit de richting van de Aarde komt zien we vanaf de Aarde geen schaduwen van bergen en kraters, zodat er nauwelijks contrast is in het maanbeeld. Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender bij het waarnemen van zwakkere objecten aan de sterrenhemel. woensdag 27 juli 01.00: De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de late nacht en vroege ochtend zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en de Maan is daarmee, bekeken door een verrekijker of telescoop, duidelijk meer dan een gladde schijf. Zie ook: Hoe ontstaan de fasen van de Maan? in de veelgestelde vragen :

20 De Maan is in het punt van zijn baan dat het dichtst bij de Aarde ligt: het perigeum. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt km. Door de geringere afstand lijkt de Maan nu groter aan de hemel te staan dan gemiddeld: 32 19,5. De Maan is afnemend, voor 43% verlicht en is vooral laat in de nacht (in het (zuid)oosten) en 's ochtends vroeg (ongeveer in het zuiden) goed te zien. Het kaartje toont de Maan om 05:11 uur in het sterrenbeeld Walvis, op 37 boven de zuidoostelijke horizon. Al met een verrekijker op een statief zijn kraters te zien, met name op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan. donderdag 28 juli 14.00: De meteorenzwerm δ-aquariden bereikt zijn maximum. De radiant van de zwerm staat rond 4:00 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 21 boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 18 meteoren per uur te verwachten. De meteoren hebben lange sporen, zijn traag en helder. Rond 5:15 uur gaat het schemeren en om 5:57 uur komt de Zon op. De Maan komt om 1:56 uur op, is voor ongeveer 30% verlicht en kan eventueel storen. Het beste moment om δ-aquariden waar te nemen is rond 1:45 uur (zie het kaartje). De radiant staat op dat moment zo'n 16 boven de zuidzuidoostelijke horizon; niet erg gunstig. Door de matige omstandigheden zijn er in onze streken dan vermoedelijk maar circa 4 meteoren per uur van deze zwerm te zien. Samen met meteoren van andere zwermen, en sporadische meteoren, zijn er in totaal circa 17 meteoren per uur zichtbaar. De piek van deze zwerm is relatief hoog en de duur van het maximum is met 14 dagen vrij lang, zodat er in totaal zeer veel meteoren te zien zijn. Er is geen speciale apparatuur nodig om meteoren waar te kunnen nemen. Wanneer het helder is volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen. vrijdag 29 juli 05.15:

21 De Maan staat op slechts 18,3' ten zuiden van Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). De dichtste nadering van deze nauwe samenstand gebeurt om 14:16, in onze streken op 27 hoogte, maar bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 5:15 uur. Het tweetal staat dan in het oosten, circa 27 boven de horizon, 4,3 van elkaar vandaan. De Maan is voor 26% verlicht : Het maximum van de meteorenzwerm δ-cassiopeiïden vindt vandaag plaats. Rond 6:00 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 79 ) aan de hemel. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 10 meteoren per uur te verwachten. Rond 5:15 uur gaat het schemeren en om 5:58 uur komt de Zon op. De Maan komt om 2:41 uur op, is voor ongeveer 20% verlicht en stoort niet erg. Het beste moment om δ-cassiopeiïden waar te nemen is rond 2:30 uur (zie het kaartje). De radiant van de zwerm staat dan ongeveer 61 boven de horizon, in het noordoosten. Er zijn dan bij ons ieder uur naar schatting ongeveer 6 meteoren van deze zwerm zichtbaar. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, circa 20 meteoren per uur zichtbaar. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de duur van het maximum is met 5 dagen vrij kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Meteoren waarnemen kan zonder speciale instrumenten. Het blote oog, een heldere hemel, een ligstoel en wat geduld zijn de belangrijkste ingrediënten. zaterdag 30 juli 22.00:

22 Mercurius staat 17,7' ten noordoosten van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering gebeurt om 21:31, bij ons op een hoogte van 7 boven de westelijke horizon en in de schemering. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 22 uur. Het tweetal staat dan zo'n 2 boven de westnoordwestelijke horizon, 18' van elkaar verwijderd. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 4 onder de horizon. Mercurius heeft op dit moment een helderheid van -0,0m. zondag 31 juli 04.05: De ster SAO 95419, een ster met een helderheid van +5,9m in het sterrenbeeld Orion, wordt bedekt door de Maan. De ster verdwijnt om 04:05 achter de dunne verlichte maanrand en komt om 04:48 uur weer tevoorschijn aan de onverlichte kant van de Maan. Bij het begin van de bedekking staat de Maan te Utrecht 3 boven de horizon, bij het einde 9. De Maan is voor 9% verlicht : Van 22:12 tot 22:34 uur staan alle Galileïsche manen ten westen van Jupiter. In toenemende afstand van de planeet staan Europa, Io, Ganymedes en Callisto. Jupiter staat boven de westelijke horizon, op een hoogte van 5. Een waarneemplaats met een vrije blik op de

23 horizon is hierdoor noodzakelijk. De Zon staat 7 onder de horizon en het schemert. Om de Galileïsche manen van Jupiter te bekijken is een verrekijker op statief al genoeg.

24 Astrokalender Augustus maandag 1 augustus 06.34: Als het weer meewerkt is vanochtend, voor de volgende Nieuwe Maan, de laatste keer dat we de dunne maansikkel kunnen waarnemen. Het is op dit moment 1,8 dagen voor Nieuwe Maan; de Maan is krimpend en voor 3,5% verlicht. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 1,1 en is met moeite aan het eind van de nacht, kort voor zonsopkomst, zichtbaar. Bijgaand kaartje toont de Maan om 05:20 uur in het sterrenbeeld Tweelingen, op een hoogte van slechts 5,5 boven de oostnoordoostelijke horizon. Op dit moment staat de Maan 13,4 hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan komt om 04:33 op, 1,5 uur voor de Zon. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan bedraagt 21,5. Een waarneemplaats met goed zicht op de horizon is aan te bevelen. Een eenvoudige verrekijker kan van pas komen om de dunne sikkel gemakkelijker te vinden. In tegenstelling tot de laatste maansikkel is het waarnemen van de eerste, jonge maansikkel belangrijk voor een verschillende kalenders, als indicator van het begin van een maand. De laatste smalle maansikkel aan de hemel ziet er vooral erg fraai uit. Meer verschijningen en uitleg zijn te vinden op de pagina Eerste en laatste maansikkels : De planetoïde 20 Massalia is in oppositie. Het kleine planeetje, in het sterrenbeeld Steenbok, heeft nu een schijnbare helderheid van slechts +9,9m en kan alleen met een behoorlijke telescoop worden waargenomen. Voor een waarnemer in Utrecht staat Massalia rond

25 01:46 uur in het zuiden, op circa 21 boven de horizon. Klik op het kaartje hiernaast voor een grotere kaart, met de positie van de planetoïde en sterren tot magnitude +10,5m.

26 dinsdag 2 augustus 22.45: Het is Nieuwe Maan. De Maan staat vanaf de Aarde gezien in de richting van de Zon, zodat de donkere kant van de Maan naar de Aarde gekeerd is en de verre zijde van de Maan wordt verlicht. Bovendien is de Nieuwe Maan alleen overdag boven de horizon. De Maan is door deze combinatie van oorzaken op dit moment onzichtbaar. Doordat de Maan zowel minimaal verlicht is, als 's nachts onder de horizon staat, zijn de dagen rond Nieuwe Maan een goed moment om deepsky-objecten waar te nemen. Er vindt in onze streken geen zonsverduistering plaats, doordat de Maan 3,7 ten zuiden langs de Zon beweegt. donderdag 4 augustus De maand augustus is zeer geschikt om de nevel NGC6992, bekend als de Sluiernevel, waar te nemen. NGC6992 is te vinden in het sterrenbeeld Zwaan en zijn schijnbare afmeting bedraagt 60,0. De opkomst van dit object is om 16:15 uur, de ondergang om 11:16 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 01:48 uur, op 70 boven de horizon. Voor het vinden van een donker en maanloos moment, zie de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon. Er is een behoorlijke telescoop nodig om in een zwak en contrastarm hemellichaam als deze nevel iets van details te kunnen zien : De Maan staat 3.5 ten zuiden van Venus (-3.3m), in het sterrenbeeld Leeuw. De dichtste nadering gebeurt om 06:03, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen en in de schemering. De samenstand is vanuit de Lage Landen vrijwel onzichtbaar

27 21.37: Vanavond kunnen we, onder gunstige omstandigheden, de eerste maansikkel zien na de afgelopen Nieuwe Maan. Het is 2,0 dagen na Nieuwe Maan; de Maan is wassend en voor 4,2% verlicht. De maansikkel heeft een breedte aan de hemel van 1,3 en is met moeite aan het begin van de avond te zien, kort na zonsondergang. Bijgaand kaartje toont de Maan om 21:40 uur in het sterrenbeeld Leeuw, op een hoogte van slechts 2,2 boven de horizon, in het westen. Op dit moment staat de Maan 6,2 hoger aan de hemel dan de Zon. De Maan gaat 0,6 uur na de Zon onder, om 22:01. De afstand aan de hemel tussen Zon en Maan bedraagt 23,6. Een waarneemplaats met vrije blik op de horizon is nodig. Een verrekijker is waarschijnlijk nodig om de dunne sikkel te zien. In verschillende traditionele kalenders begint een maand bij de eerste verschijning van de dunne maansikkel na Nieuwe Maan; het begrip Nieuwe Maan hangt samen met nieuwe maand. Los daarvan ziet een jonge maansikkel aan de hemel er fraai uit : De Maan staat 1,4 ten zuiden van Mercurius (+0,2m), in het sterrenbeeld Leeuw. De dichtste nadering gebeurt om 00:20, onder de horizon voor een waarnemer in de Lage Landen. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar op 4 augustus rond 21:45 uur. De twee objecten staan dan zo'n 2 boven de westelijke horizon, op een afstand van 2,0 van elkaar. De Maan staat eveneens 2,2 ten zuiden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering gebeurt om 08:44, bij ons op een hoogte van 7, maar bij daglicht. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 21:45 uur. De twee objecten staan dan in het westnoordwesten, circa 2 boven de horizon, 6,5 van elkaar verwijderd. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 4 onder de horizon. De Maan is voor 4% verlicht.

28

29 vrijdag 5 augustus 21.45: Venus staat 1,0 ten noorden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering gebeurt om 18:33, bij ons op 30 hoogte, maar bij daglicht. De samenstand is met veel moeite te zien rond 21:45 uur. Het tweetal staat dan in het westnoordwesten, circa 2 boven de horizon, 1,0 van elkaar vandaan. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 4 onder de horizon. De helderheid van Venus is nu -3,3m : De Maan staat 53' ten westen van Jupiter (-1,3m), in het sterrenbeeld Leeuw. De dichtste nadering gebeurt om 04:52, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar op 5 augustus rond 22:15 uur. Het tweetal staat dan zo'n 2 boven de westelijke horizon, op een afstand van 4,1 van elkaar. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Maan is voor 9% verlicht. zaterdag 6 augustus

30 Dit is een goed moment in het jaar om de planetaire nevel NGC7009, ook de Saturnusnevel genaamd, te zien. De planetaire nevel staat in het sterrenbeeld Waterman, heeft een helderheid van 8,0m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 1,7. Het object komt om 20:45 uur op, gaat om 06:47 uur onder en staat om 01:48 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 27 boven de horizon. Zoek een donkere waarneemplaats en kijk rond Nieuwe Maan, bijvoorbeeld in de dagen rond 2 augustus. Om een donker moment zonder Maan te vinden kunnen de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon van pas komen. Om een relatief helder, maar vaag hemellichaam als deze planetaire nevel te kunnen zien is een verrekijker op statief weliswaar voldoende, maar een telescoop is nodig om details weer te geven. Foto: DSS. maandag 8 augustus 11.00: De meteorenzwerm δ-aquariden noord bereikt zijn maximum. Rond 3:30 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 40 ) aan de hemel. Zelfs onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm slechts zo'n 4 meteoren per uur te verwachten. Rond 5:30 uur gaat het schemeren en om 6:12 uur komt de Zon op. De Maan stoort niet. Door de matige omstandigheden zijn er bij ons dan ieder uur vermoedelijk slechts ongeveer 2 meteoren zichtbaar van deze zwerm. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, circa 21 vallende sterren per uur te zien. De piek van deze zwerm is relatief laag, maar de duur van het maximum is met 21 dagen vrij lang, zodat in totaal toch nog een redelijk aantal meteoren te zien is. Zie de detailpagina δ-aquariden noord 2016 voor meer informatie over deze meteoren.

31 22.00: De Maan staat 4,7 ten noordoosten van Spica, de helderste ster van het sterrenbeeld Maagd (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 18:56 plaats, bij ons op een hoogte van 28, maar bij daglicht. De samenstand is te zien rond 22 uur. De twee objecten staan dan in het westzuidwesten, circa 10 boven de horizon, op een onderlinge afstand van 4,9. De Maan is voor 32% verlicht. woensdag 10 augustus 00.00: Het maximum van de meteorenzwerm η-eridaniden vindt vandaag plaats. Rond 7:30 uur staat de radiant van de zwerm in het hoogste punt (op 25 ) aan de hemel. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 5 meteoren per uur te verwachten. Rond 5:30 uur gaat het schemeren en om 6:16 uur komt de Zon op. De Maan is voor ongeveer 45% verlicht, maar gaat om 0:00 uur onder. Het beste moment om η-eridaniden waar te nemen is rond 4:00 uur (zie het kaartje). De radiant staat op dat moment zo'n 12 boven de zuidoostelijke horizon, dus niet zeer gunstig. Er is dan bij ons ieder uur niet meer dan één meteoor zichtbaar van deze zwerm. Samen met meteoren van andere zwermen, en sporadische meteoren, zijn er in totaal circa 30 meteoren per uur zichtbaar. De piek van deze zwerm is relatief laag en de duur van het maximum is met 4 dagen vrij kort, waardoor er ook in totaal maar weinig meteoren te zien zijn :

32 Condensed Astronomy Observation Record Index: Subject/Position: Date: Time: Observing Location: Aperture: Focal Length: EP/Mag: Conditions: Transparency: Notes: Subject/Position: Date: Time: Observing Location: Aperture: Focal Length: EP/Mag: Conditions: Transparency: Notes: Subject/Position: Date: Time: Observing Location: Aperture: Focal Length: EP/Mag: Conditions: Transparency: Notes: De Maan staat in het apogeum; het punt van zijn baan om de Aarde dat het verst van de Aarde ligt. De afstand tot de Maan bedraagt op dit moment km. De schijnbare diameter van de Maan is kleiner dan gemiddeld (29 33,5 ), door de grotere afstand. De Maan is wassend, voor 42% verlicht en hij is vooral 's avonds in het zuiden en aan het begin van de nacht in het westen zichtbaar. Het kaartje toont de Maan om 21:52 uur in het sterrenbeeld Weegschaal, op 18 boven de horizon, in het zuidwesten. Met een verrekijker op een statief zijn, vooral op de grens tussen licht en donker op de Maan, de maankraters goed te zien : Subject/Position: Date: Time: Observing Location: Aperture: Focal Length: EP/Mag:

33 De planetoïde 19 Fortuna is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Waterman staat, heeft tijdens de oppositie een magnitude van slechts +9,6m. Er is daarom een telescoop met redelijke opening nodig om het object te kunnen zien. Voor een waarnemer in Utrecht staat Fortuna rond 01:43 uur in het zuiden, op circa 25 boven de horizon. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +10,5m.

34 20.21: De Maan is in de fase van Eerste Kwartier. De rechter helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is met name 's avonds zichtbaar. Rond, en vooral voor Eerste Kwartier is een goed moment om het maanoppervlak waar te nemen; Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan komt de Zon net op. De lange schaduwen van de bergen en kraterranden brengen een extra diepte-effect met zich mee en het maanoppervlak krijgt daarmee, bekeken door een kijker, een duidelijk driedimensionaal karakter. donderdag 11 augustus 19.31: De planetoïde 349 Dembowska is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Zuidervis staat, heeft tijdens de oppositie een schijnbare magnitude van slechts +9,7m en kan alleen met een behoorlijke telescoop worden waargenomen. Voor een waarnemer in Utrecht staat Dembowska rond 02:05 uur in het zuiden, op circa 11 boven de horizon. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +10,5m. Kijk voor meer details over de oppositie van Dembowska op deze pagina :

35 De Maan staat 7,3 ten noorden van Mars (-0,4m), in het sterrenbeeld Schorpioen. De dichtste nadering gebeurt om 02:25, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. Bekijk de samenstand op 11 augustus rond 23 uur. Het tweetal staat dan in het zuidwesten, circa 10 boven de horizon, 7,5 van elkaar verwijderd. De Maan is voor 61% verlicht.

36 vrijdag 12 augustus 19.00: Het maximum van de meteorenzwerm Perseïden vindt vandaag plaats. De radiant van de zwerm staat rond 7:30 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 84 boven de horizon. Onder ideale omstandigheden zijn er van deze zwerm zo'n 85 meteoren per uur te verwachten. De meteoren zijn helder en snel en hebben nalichtende sporen. Rond 5:45 uur gaat het schemeren en om 6:21 uur komt de Zon op. De Maan is voor ongeveer 70% verlicht en kan flink storen dit jaar; de zwakkere meteoren zullen hierdoor niet zichtbaar zijn. De Maan gaat om 1:35 uur onder. Het beste moment om Perseïden waar te nemen is rond 3:30 uur (zie het kaartje). De radiant staat op dat moment zo'n 58 boven de noordoostelijke horizon. In onze streken zijn dan vermoedelijk altijd nog circa 60 meteoren per uur van deze zwerm te zien. In totaal zijn er, door meteoren van andere zwermen en sporadische meteoren, circa 72 meteoren per uur zichtbaar. De piek van deze zwerm is relatief hoog, maar de duur van het maximum is met 3 dagen vrij kort, waardoor het totaal aantal meteoren in deze zwerm toch niet al te groot is. Er is geen speciale apparatuur nodig om meteoren waar te kunnen nemen. Wanneer het helder is volstaat het blote oog, terwijl een ligstoel en warme kleding voor extra comfort kunnen zorgen.zie de pagina Perseïden 2016 voor meer details voor deze zwerm : De Maan staat 3,1 ten noorden van Saturnus (+0,6m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering vindt om 13:59 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand rond 21:45 uur. Het tweetal staat

37 dan boven de zuidzuidwestelijke horizon, op een hoogte van ongeveer 18, op een onderlinge afstand van 4,5. De Maan is voor 69% verlicht. zaterdag 13 augustus Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de bolhoop M2 waar te nemen. M2 staat in het sterrenbeeld Waterman, heeft een helderheid van 6,5m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 12,9. Het object komt om 19:51 uur op, gaat om 07:44 uur onder en staat om 01:50 uur in het hoogste punt aan de hemel, op 37 boven de horizon. Om een donker moment zonder Maan te vinden kunnen de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon van pas komen. Voor het waarnemen van een relatief helder en scherp deepsky-object als deze bolhoop is een verrekijker (op een statief) al voldoende, al geeft een (kleine) telescoop meer details weer. Augustus is een goede maand om de bolhoop M15 te zien. M15 staat in het sterrenbeeld Pegasus, heeft een magnitude van 6,4m en een schijnbare afmeting van 12,3. De opkomst van dit object is om 18:39 uur, de ondergang om 08:49 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 01:46 uur, op 50 boven de horizon. Helder weer en een donkere, maanloze hemel zijn belangrijker voor het waarnemen van deepsky-objecten dan de precieze datum. Voor het waarnemen van een relatief helder en scherp deepsky-object als deze bolhoop is een verrekijker (op een statief) al voldoende, al geeft een (kleine) telescoop meer details weer. Gegevens van andere fraaie deepskyobjecten zijn te vinden op de pagina Deepsky-objecten per maand. Foto: DSS 11.50:

38 Saturnus is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting langs de ecliptica om en gaat weer in de gangbare richting bewegen. Dit is het einde van Saturnus' oppositielus en de planeet wordt nu langzaam minder goed zichtbaar. De planeet is op dit moment met name 's avonds goed zichtbaar, maar gaat iedere dag wat vroeger onder en is steeds korter zichtbaar. Saturnus is met het blote oog als een heldere ster vrij gemakkelijk aan de hemel te vinden. Al met een verrekijker op een statief zijn de beroemde ringen van de reuzenplaneet te onderscheiden. Met een telescoop kunnen meer details, zoals de schaduw van de ring op de planeet en de scheidingen in de ringen worden waargenomen, evenals de grootste manen van Saturnus. Zie de maandelijkse slingerdiagrammen voor de manen van Saturnus. De helderheid van Saturnus bedraagt +0,6m, zijn schijnbare diameter is 17,2. We vinden de planeet in het sterrenbeeld Slangendrager. Gebruik deze hemelkaart om de planeet op te zoeken. Voor meer informatie over de positie en zichtbaarheid van de planeet, zie het hoofdstuk Saturnus.

39 maandag 15 augustus Deze tijd van het jaar is prima geschikt om de bolhoop M30 waar te nemen. De bolhoop is te vinden in het sterrenbeeld Steenbok, heeft een helderheid van 7,5m en zijn schijnbare afmeting bedraagt 11,0. De opkomst van dit object is om 21:59 uur, de ondergang om 05:34 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 01:49 uur, op slechts 15 boven de horizon. Een waarneemlocatie met een goede blik op de zuidelijke horizon is daardoor noodzakelijk om de bolhoop waar te nemen. Om een donker moment zonder Maan te vinden kunnen de schemerdiagrammen in het hoofdstuk De Zon van pas komen. Foto: DSS : Mercurius is in het aphelium van zijn baan. De afstand tot de Zon is nu groot en bedraagt 0,467AE, ofwel 69,817 miljoen km. Vanaf Mercurius lijkt de Zon circa 2,2 maal zo groot als vanaf de Aarde. De planeet ontvangt door de geringere afstand tot de Zon ongeveer 4,7 maal meer licht en warmte dan de Aarde. dinsdag 16 augustus 02.04: De Maan bedekt SAO , een ster met een helderheid van +5,7m in het sterrenbeeld Boogschutter. Om 02:04 wordt de ster bedekt door de dunne onverlichte maanrand en om 03:11 komt deze weer tevoorschijn van achter de verlichte rand. In Utrecht staat de Maan

40 dan 13, respectievelijk 6 boven de horizon. De Maan is voor 93% verlicht, wat het niet gemakkelijker maakt om de bedekking waar te nemen : Mercurius bereikt zijn grootste oostelijke elongatie en is avondster. De hoekafstand van Mercurius tot de Zon bedraagt De planeet staat ten oosten van de Zon en gaat na de Zon onder. De planeet heeft nu magnitude +0,6, is voor 51% verlicht en heeft een schijnbare diameter van 7,4. Wanneer 's avonds de burgerlijke schemering eindigt (om 21:39 uur) is Mercurius 1 onder de westelijke horizon te vinden. Dit is dus een zeer ongunstige avondverschijning (voor meer uitleg over de wisselende zichtbaarheid van Mercurius, zie Waardoor zijn Mercurius en Venus soms ver van de Zon slecht zichtbaar? in de veelgestelde vragen). Mercurius gaat 00:34 uur na de Zon onder (om 21:35 uur). Er is een horizonkaart voor deze verschijning beschikbaar. De grootte van het stipje op de kaart is een maat voor de helderheid. Voor de grootste elongatie is Mercurius helderder dan erna. Bij het waarnemen van Mercurius kan een verrekijker van pas komen. Voor een lijst met ochtend- en avondverschijningen, zie de tabel Grootste elongaties van Mercurius. donderdag 18 augustus 11.27: Het is Volle Maan. De Maan staat vrijwel precies tegenover de Zon aan de hemel. We zien hierdoor de Maan vrijwel de hele nacht, en de verlichte kant van de Maan is naar de Aarde gekeerd. Hoewel de Volle Maan veel opvallender is dan iedere andere maanfase, is dit niet

41 het beste moment om de Maan waar te nemen. Doordat het zonlicht op de Maan ongeveer uit de richting van de Aarde komt zijn er vanaf de Aarde geen schaduwen van kraters en bergen op de Maan te zien, wat ervoor zorgt dat er nauwelijks contrast is op het maanoppervlak. Daarnaast is de Volle Maan een stoorzender bij het waarnemen van zwakkere objecten aan de sterrenhemel :. Het maximum van de eclips vindt om 11:44 plaats, bij ons onder de horizon en bovendien bij daglicht. De details van de verduistering zijn te vinden op deze pagina. Zie ook Hoe ontstaat een maansverduistering? in de veelgestelde vragen. Voor de gegevens van andere eclipsen, zie de lijst met maansverduisteringen. zaterdag 20 augustus 08.28: Mercurius staat 3.8 ten zuidwesten van Jupiter (-1.2m), in het sterrenbeeld Maagd. De dichtste nadering gebeurt om 08:28, bij ons 8 onder de horizon en bovendien bij daglicht. De samenstand is vanuit de Lage Landen vrijwel onzichtbaar. De helderheid van Mercurius is nu +0,7m :

42 De planetoïde 2 Pallas is in oppositie. De planetoïde, die in het sterrenbeeld Pegasus staat, heeft tijdens de oppositie een schijnbare helderheid van slechts +9,2m en kan alleen met een behoorlijke telescoop worden waargenomen. Voor een waarnemer in Utrecht staat Pallas rond 01:13 uur in het zuiden, op circa 48 boven de horizon. De kaart (zie hiernaast) toont de positie van de planetoïde en sterren tot een helderheid van +10,2m. maandag 22 augustus 03.19: De Maan is in het punt van zijn baan dat het dichtst bij de Aarde ligt: het perigeum. De afstand tussen de Aarde en de Maan bedraagt km. De schijnbare diameter van de Maan is groter dan gemiddeld (32 33,3 ), door de kleinere afstand. De Maan is krimpend, voor 80% verlicht en is met name in de late nacht en vroeg in de ochtend goed te zien, in het (zuid)oosten, respectievelijk zuiden. Het kaartje toont de Maan om 04:51 uur in het sterrenbeeld Vissen, op 42 boven de zuidelijke horizon. Al met een verrekijker, het liefst op statief, zijn, vooral op de grens tussen licht en donker op de Maan, de maankraters goed te zien. dinsdag 23 augustus 22.15: Mars staat 1,8 ten noorden van Antares, de helderste ster van het sterrenbeeld Schorpioen (+1,0m). De dichtste nadering vindt om 18:15 plaats, in de Lage Landen op een hoogte van 9, maar bij daglicht. Bekijk de samenstand op 23 augustus rond 22:15 uur, of op 24

43 augustus rond 21:15 uur. De twee objecten staan in het eerste geval in het zuidzuidwesten, op een hoogte van ongeveer 7, 1,8 van elkaar vandaan. In het andere geval is de samenstand te zien in het zuidzuidwesten, op zo'n 10 boven de horizon, zo'n 1,8 van elkaar vandaan. De Zon staat slechts 5 onder de horizon. Mars heeft op dit moment een helderheid van -0,2m : Mars staat 4,4 ten zuiden van Saturnus (+0,7m), in het sterrenbeeld Slangendrager. De dichtste nadering gebeurt om 15:46, bij ons 3 onder de horizon en bovendien bij daglicht. Bekijk de samenstand op 23 augustus rond 22:30 uur, of op 24 augustus rond 21:30 uur. De twee objecten staan in het eerste geval zo'n 9 boven de zuidwestelijke horizon, 4,4 van elkaar vandaan. In het tweede geval staan de twee hemellichamen boven de zuidzuidwestelijke horizon, op een hoogte van circa 13, 4,4 van elkaar verwijderd. Mars heeft op dit moment een helderheid van -0,2m. donderdag 25 augustus 05.41: De Maan is in de fase van Laatste Kwartier. De linker helft van de Maan is nu verlicht en de Maan is vooral in de late nacht en vroege ochtend zichtbaar. Om de Maan te zien door een verrekijker of telescoop is de tijd rond (en met name na) Laatste Kwartier zeer geschikt. Op de grens tussen het verlichte en het donkere deel van de Maan gaat de Zon net onder. De bergen en kraterranden werpen hierdoor lange schaduwen, wat een extra diepte-effect veroorzaakt, en het oppervlak van de Maan krijgt daarmee een driedimensionaal karakter, gezien door een kijker.

44

45 vrijdag 26 augustus 02.00: De Maan staat 41' ten zuiden van Aldebaran, de helderste ster van het sterrenbeeld Stier (+0,9m). De dichtste nadering vindt om 19:06 plaats, onder de horizon voor een waarnemer in de Benelux en bovendien bij daglicht. De samenstand is te zien op 26 augustus rond 2 uur. De twee objecten staan dan in het oostnoordoosten, op een hoogte van ongeveer 12, op een onderlinge afstand van 4,8. De Maan is voor 41% verlicht. zaterdag 27 augustus 21.00: Venus staat 3,9' ten noordoosten van Jupiter (-1,2m), in het sterrenbeeld Maagd. De dichtste nadering gebeurt om 00:31, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar op 27 augustus rond 21 uur, of op 28 augustus rond 21 uur. Het tweetal staat in het eerste geval zo'n 3 boven de westelijke horizon, 10' van elkaar verwijderd. In het tweede geval staan de twee hemellichamen in het westen, op zo'n 2 boven de horizon, zo'n 52' van elkaar vandaan. Kies een waarneemplaats met vrije blik op de horizon. De Zon staat slechts 4 onder de horizon. De helderheid van Venus is nu -3,3m. Voor de zichtbaarheid van de planeten, zie Vannacht aan de hemel. zondag 28 augustus

46 22.28: Mercurius staat 5.0 ten zuiden van Venus (-3.3m), in het sterrenbeeld Maagd. De dichtste nadering gebeurt om 22:28, voor een waarnemer in onze streken onder de horizon. De samenstand is vanuit de Benelux niet of nauwelijks zichtbaar. Mercurius heeft op dit moment een helderheid van +1,0m

47 maandag 29 augustus Dit is een goed moment in het jaar om de planetaire nevel NGC7293, bekend als de Helixnevel, te zien. De planetaire nevel staat in het sterrenbeeld Waterman en zijn schijnbare afmeting bedraagt 12,8. De opkomst van dit object is om 21:36 uur, de ondergang om 05:45 uur en het bereikt zijn grootste hoogte om 01:43 uur, op 17 boven de horizon. Bij het waarnemen van een zwak en contrastarm object als deze planetaire nevel is een behoorlijke telescoop nodig om iets te kunnen zien. Foto: DSS. dinsdag 30 augustus 15.04: Mercurius is stationair in ecliptische lengte. De planeet keert zijn bewegingsrichting ten opzichte van de sterren om en gaat tegen de gangbare richting in bewegen. Dit verschijnsel vindt plaats tussen de grootste avondelongatie en de benedenconjunctie van een binnenplaneet. woensdag 31 augustus 06.30: De Maan staat 2,4 ten zuiden van Regulus, de helderste ster van het sterrenbeeld Leeuw (+1,4m). De dichtste nadering vindt om 18:06 plaats, bij ons op een hoogte van 18, maar bij daglicht. De samenstand is alleen met veel moeite zichtbaar rond 6:30 uur. Het tweetal

48 staat dan in het oostnoordoosten, circa 5 boven de horizon, op een onderlinge afstand van 5,7. De Zon staat slechts 4 onder de horizon. De Maan is voor 2% verlicht.

49 Schetssjablonen De kind ren een kleurboek op de achterbank en jij een plankje, rood lampje en dit sjabloon. Zo doet iedereen mee. (op de volgende pagina ivm uitprinten).

50

51 Het grote Messierlogboek

52 Een Astroforum.nl productie

53

54 Inleiding Voor je ligt een boekje met alle messierobjecten. Messier was een Fransman die eigenlijk op zoek was naar kometen, maar tijdens zijn speurtocht allerlei komeet-achtigen vond die hij heeft opgeschreven rond De lijst is een leuk begin van je waarneemcarrière. Sommigen zijn zo verslingerd aan de Messier-lijst dat ze zelfs marathons organiseren Dat gebeurt meestal rond maart. Er zijn naast de Messier-objecten nog een flink aantal sterrenhopen en nevels die met een kleine kijker (bijvoorbeeld een 8cm kijker) of verrekijker (bijv: 7x50) te vinden zijn. Messier bekeek zijn genoteerde objecten met verschillende kijkers. De meeste objecten zijn door hem gevonden met een kijker die je nu kunt vergelijken met een 11-15cm spiegelkijker Hij had toentertijd wel het geluk dat hij geen last had van lichtvervuiling. Veel lees- puzzel- en waarneemplezier en Clear Skies

55 Astroforum.nl 2007 v.1.1 Toelichting Bovenin zie je de omschrijving. Type: Supernova restant Sterrenbeeld: Taurus (stier) Magnitude: 8.4 Grootte: 8.0 x 4.0 Verrekijker: Telescoop: Uitdaging Makkelijk Type: Geeft aan welk type object het is. Sterrenbeeld: Spreekt voor zich. Magnitude: Helderheid van het object. Hoe lager de waarde, hoe helderder het object. (Let op Dit kan een instinker zijn, een object (zoals M33) kan een lage magnitude hebben,