Het ontstaan van Emmerhoutlijm, knooppunt van welbevinden

Transcriptie

1 Het ontstaan van Emmerhoutlijm, knooppunt van welbevinden 1. Inleiding In de wijk Emmerhout in Emmen, hebben medewerkers van Espria organisaties samen met de welzijnsstichting Sedna, een gezamenlijke start gemaakt met het kantelen van werken. Op verschillende thema s en niveaus wordt gewerkt aan een nieuwe werkwijze die bijdraagt aan meer welbevinden van de wijkbewoners en minder zorg. De eigen kracht en wederkerigheid van de inwoners, het integraal werken in de wijk en samenhang in de wijk zijn uitgangspunten. Uiteindelijk zal de aanpak leiden tot een kostenbesparing van zorgkosten en tot professionals in de wijk die samenwerken met de kracht en bronnen van bewoners (individueel en op wijkniveau). Vanuit de principes van het bottum up werken en regelruimte voor de professionals, hebben de medewerkers die al in deze wijk werkzaam waren elkaar opgezocht in de Emmerhout pilot. Niet om zich bezig te houden met het anders organiseren, maar met het in de praktijk anders doen. Het team van medewerkers bestaat uit wijkverpleegkundigen van Icare, de praktijkondersteuner GGZ van de huisartsen van Indigo, GGZ Drenthe medewerkers van zowel het FACT team als van ambulant ouderen, begeleiders van de Trans, zowel 24 uurs zorg als van het ambulante team, de woonconsulent van twee flats in de wijk van Woonzorg, de consulent van de Espria Ledenvereniging en een welzijnsmedewerker van Sedna. De betrokken organisaties benutten de pilot om van te leren, om kennis te delen en om op organisatieniveau af te stemmen met de belangen van de wijk. Met bewoners en andere partijen in de wijk is de samenwerking gezocht. 2. Wat is er gedaan in de pilot 2.1 Met klanten op zoek naar welbevinden en eigen kracht. Het zijn vaak kleine dingen die mensen nodig hebben om gelukkiger in het leven te staan. Bijvoorbeeld af en toe eens samen eten, een ander helpen met een kapotte fiets, hulp bij het gebruik van een lift of het leren van de Nederlandse taal. De professionals in het team zoeken met hun cliënten deze wensen en mogelijkheden op en helpen ze samen met anderen te realiseren. Met behulp van de welzijnswerker en vrijwilligers, en in afstemming met de omgeving van de bewoners. Een aantal hulpmiddelen voor de teamleden zijn de werkwijzen op basis van de piramide en good practises uit onder andere het oplossingsgerichte werken. De vragenlijst van het wetenschappelijk onderzoek onder leiding van professor Joris Slaets is daarnaast een bruikbaar hulpmiddel. Het brengt behoeften van mensen in beeld en geeft informatie waarop actie moet worden ondernomen, zowel op individueel niveau van bewoners/klanten als op collectief niveau in samenwerking met de wijk. 1

2 2.2 Integraal werken en gedragsverandering We zijn als professional getraind in het opsporen van ziekte en onmogelijkheden. In het kantelen van werken gaan we daarnaast op zoek naar wat mensen kunnen, van welbevinden, van eigen kracht en samenwerking met informele zorg en met andere instellingen die onze cliënt ook tot hun cliënt rekenen. Deze omslag vergt hard werken en veel discussie in het team. Het betekent loskomen uit het denken vanuit het aanbod van de eigen organisatie. En het betekent ontdekken wanneer het in belang van je klant is om met anderen samen te werken en dingen anders en wellicht zelfs minder of niet te doen. Zo dragen professionals, die eerder alleen maar gewend waren individuele zorg te leveren, nu mede bij aan ontwikkelingen gericht op participatie en het voorkomen van eenzaamheid met bewoners en hun omgeving. Bijvoorbeeld door mensen met elkaar in contact te brengen of een loopgroep in het leven te roepen. En zo is de woonconsulent actief om een vroegere hobby van een huurder voor hem weer mogelijk te maken en bij het ondersteunen van huurders die onderling burendiensten en - initiatieven willen ontwikkelen. De samenwerking onderling, met welzijn en directe omgeving, maakt dat het bevorderen van welbevinden mogelijk is; dit lukt een professional niet alleen. 2.3 Bijdragen aan samenhang in de wijk In Emmerhout zijn bewoners zich op verschillende manieren aan het organiseren om naoberschap, informele zorg en onderlinge diensten te versterken. Naast individuele inzet en hele straten waar veel onderlinge zorg is, heeft Wijkbelangen het op zich genomen om hierin een centrale rol te spelen. Hun Wijkwijzer (wijkwinkel in het winkelcentrum) ontwikkelt zich tot een knooppunt in de wijk, waar bewoners elkaar vinden op vraag en aanbod en vanwaar onderlinge diensten en buurtinitiatieven zich kunnen ontwikkelen. Dit doen ze onder meer met de baliemedewerkers, met de knopers van het vrijwilligersknooppunt, met een donderdagmiddaglunch voor professionals en door een krachtige geluid te laten horen waardoor zij de kern van de samenhang in de wijk vormen. Daarnaast is het bewonersbedrijf Op Eigen Houtje per juni 2014 officieel van start gegaan met de intentie om zich te ontwikkelen tot een bruisende ondernemende ontmoetingsplek. Van, voor en door bewoners zelf. De professionals in de pilot ondersteunen deze beweging in de wijk. Dit doen ze onder andere door geen initiatieven te ontplooien die kunnen concurreren met de activiteiten van, voor en door bewoners, maar door hun inzet en investeringen aan te laten sluiten bij het grotere belang. Ze brengen mensen met elkaar in contact en wijzen hun klanten, niet als cliënt maar als wijkbewoner, op de mogelijkheden in de wijk. En werken samen om bewoners de kans te geven om anderen te helpen, om van betekenis te zijn, om te participeren, sociale contacten op te doen of wijkinitiatieven te faciliteren. Voor professionals en organisaties betekent dit een nieuwe rol; een gastrol bij de eigenaars van de wijk, namelijk de bewoners. 2.4 Veranderingen op organisatieniveau Een nieuwe rol van de organisaties is om het de medewerkers mogelijk te maken om de nieuwe werkwijze in te voeren, om de versnippering en geïsoleerde zorg tegen te gaan, om bronnen van welbevinden te vinden c.q. te benutten en om bewonersinitiatieven te versterken. En dat binnen de context van grote veranderingen waarbij de oude wereld van eigen strategieën, mijlpalen en spreadsheets verandert naar een netwerksamenleving waarin samenwerken en meebewegen centraal staat. Het vergt lef van het management om zekerheden los te laten en vertrouwen te hebben in een beweging waarbij het eindplaatje niet duidelijk is en overal er anders uit kan zien. Het vergt voor de organisaties ook creativiteit bij het bedenken hoe je de krachten in de wijk kunt faciliteren of versterken. In Emmerhout ontstaan uit de samenwerking logische verbindingen, bijvoorbeeld het gezamenlijk gebruik van ruimtes/gebouwen, investering van een keuken in het bewonersbedrijf waardoor de cliënt met een beperking in de rol van gewone wijkbewoner van betekenis kan zijn in zijn of haar eigen omgeving en samenwerking met vrijwillige computerdocenten in de wijk bij het introduceren van I- pads voor de eigen klanten. 2

3 3. Van pilot naar Emmerhoutlijm Aan het einde van de pilotperiode hebben Wijkbelangen en de betrokken organisaties besloten om de samenwerking tussen formele en informele partijen structureel te maken onder de naam Emmerhoutlijm, knooppunt van welbevinden. En hebben ze ook andere (vrijwilligers- en professionele) organisaties uitgenodigd deel te nemen. De aansturing vindt gelijkwaardig plaats door (gemandateerde) organisaties en Wijkbelangen. 3.1 Gezamenlijk doel en aanpak Dit betekent dat de inzet op dit thema van een ieder in de wijk plaatsvindt onder een gezamenlijke doel en aanpak. Te weten: Doel van Emmerhoutlijm Individuele ondersteuning wordt vanuit de gekantelde werkwijze geleverd, gericht op welbevinden. Verbinden van formele en informele ondersteuning, zowel op individueel niveau als op wijkniveau. Kernelementen van de aanpak zijn: 1. Meer welbevinden en minder zorg 2. Nieuw gedrag bij de beroepskrachten 3. Eigenaarschap bij bewoners 4. Samenhang in de wijk Onze gezamenlijke stip op de horizon Bewoners kunnen elkaar vinden; er is naoberschap en onderlinge hulp Bewoners doen er toe; er is sprake van participatie en zingeving De toegang tot ontmoeting en besteding van de dag is laagdrempelig. Er zijn diverse diensten waar bewoners gebruik van kunnen maken; er is sprake van win win situaties zowel van, voor en door bewoners als van samenwerkende organisaties als combinaties daartussen. Vrijwilligers op specifieke terreinen krijgen kennis en back- up aangeboden van professionele organisaties. Daar waar vragen of behoeften breder liggen, worden gezamenlijk (wijk)activiteiten ontwikkeld. Daar waar professionele ondersteuning nodig is, wordt dit eenduidig en integraal geleverd. De nieuwe werkwijze van de professionals is onderdeel van de betrokken organisaties. De visie op basis van de WMO piramide is leidend. 3.2 De stand van zaken bij de start van Emmerhoutlijn Meer welbevinden door nieuw gedrag Professionals zoeken elkaar op en passen de nieuwe aanpak op welbevinden toe. Dit doen zij met hun cliënten in de praktijk, waarbij zij anderen inschakelen waar nodig. Middels casuïstiek besprekingen stemmen zij af. De casuïstiek bespreking staat in het teken van ondersteuning bieden met en rond cliënten, van deskundigheidsbevordering onderling en van het leren samenwerken tussen formele en informele zorg. Nieuwe organisaties sluiten aan, waar onder PromensCare, TSN thuiszorg, Mee Drenthe en anderen. Sedna heeft een coördinerende rol en verbindt signalen. Dit in nauwe samenwerking met Wijkbelangen/de bewoners. Vrijwilligere wijkbewoners (de knopers) maken deel uit van de casuïstiekbespreking. De ontmoeting tussen professionals die werkzaam zijn in de wijk en de knopers, heeft twee elementen: 1. Algemeen, zoals uitwisseling van kennis en ervaringen over het kantelen van werken, over veranderingen in de zorg en de ontwikkelingen in Emmen, kennis van de wijk, aangeven wat bewoners nodig hebben of willen betekenen in de wijk en welke (wijk)initiatieven gemist worden. 3

4 2. Casuïstiek bespreking, met het doel om middels een integrale aanpak goede ondersteuning aan de betrokken persoon te leveren en om elkaar op te voeden in de gekantelde werkwijze. Het onderzoek ondersteunt dit deel. De vragenlijst en de digitale dossiers van Joris Slaets, zijn als hulpmiddel gekozen. Maar uiteraard worden ook de andere bewoners die hier geen gebruik van maken op de gekantelde wijze bediend. De onderzoekers kunnen er zorg voor dragen dat de digitale behoeften- profielen uit de vragenlijsten anoniem besproken worden. Professionals hebben een aantal vragen hier aan toegevoegd. Ook zullen manieren gezocht worden om de vragenlijsten uit het onderzoek te delen en breder te benutten. Huisartsen zijn betrokken via de wijkverpleegkundigen en de praktijkondersteuner GGZ die bij alle huisartsen in de wijk werkzaam is. Eigenaarschap bij bewoners De bewoners van de wijk (Wijkbelangen) hebben zich het eigenaarschap toegeëigend van de informele zorg en onderlinge diensten in de wijk, waarop Emmerhoutlijm is gebouwd: De Wijkwijzer is het coördinatiecentrum van de wij(k)kracht van bewoners en de samenwerking met organisaties. Bestaande vrijwilligers(organisaties) in de wijk verbinden zich met Emmerhoutlijm. Het bewonersbedrijf Op Eigen Houtje ontwikkelt zich voor onderlinge ontmoeting en dienstenruil. Het vrijwilligersknooppunt fungeert in de Wijkwijzer. De knopers spelen een actieve rol in het matchen van bewoners onderling in samenwerking met professionals. Professionals zijn in de donderdaglunch te gast in de wijk voor uitwisseling en afstemming. Professionals en hun organisaties versterken het eigenaarschap. Samenhang in de wijk Op een organische manier ontwikkelt zich de samenhang tussen formele en informele zorg en tussen individuele zorg/dienstverlening en wijkinitiatieven: In een plenair overleg treffen professionals en knopers elkaar (vooralsnog maandelijks) om elkaar te informeren over ontwikkelingen in de wijk en nieuwe initiatieven te starten. De coördinatie is in handen van de welzijnswerker in samenwerking met Wijkbelangen. Andere organisaties, zowel professioneel als vrijwillig, worden uitgenodigd deel te nemen. Nieuwe initiatieven in de wijk van buitenaf worden geknoopt, zoals de start van een repaircafe en het leveren van tegenprestaties vanuit de sociale dienst. De diensten die ooit voor een bepaalde doelgroep zijn ontwikkeld, worden breed toegankelijk gemaakt voor andere wijkbewoners. In het bewonersbedrijf hebben professionals in de wijk de beschikking over een werk- /flexruimte. Ook dit staat in het teken van kennis delen, verbindingen leggen met bewoners en het initiëren van nieuwe initiatieven in de wijk. Een gelijkwaardige aansturing in een stuurgroep door bewoners en organisaties doet recht aan de nieuwe verhoudingen in de wijk. Het logo van Emmerhoutlijm fungeert als keurmerk en verbinding voor de deelnemers. 4

5 3.3 Opgaven voor de toekomst De stuurgroep Emmerhoutlijm wordt gevormd door twee bewoners van Wijkbelangen en twee managers vanuit de samenwerkende organisaties, één van welzijn en één van zorg. Zij vormen samen de dagelijkse aansturing van Emmerhoutlijm en komen met regelmaat bijeen. Zij hebben korte lijnen met de gemeente. Viermaal per jaar komen de betrokken managers van de organisaties bijeen. Hun opgave is ervoor te waken dat de ontwikkelingen organisch blijven plaatsvinden en dat hun eigen organisaties in het nieuwe denken mee gaan. Ook dit overleg staat open voor alle organisaties die zich willen aansluiten. Naast continue bijstelling door de stuurgroep zal in het voorjaar van 2016 een grote evaluatie plaatsvinden. De uitkomsten van het wetenschappelijk onderzoek onder leiding van Joris Slaets die de pilot fase heeft gevolgd, zullen in samenwerking met de gemeente breed gedeeld worden. Leerresultaten van de totstandkoming van Emmerhoutlijm worden verspreid middels een korte film van Espria. De volgende onderwerpen zijn opgaven voor de toekomst, waar de stuurgroep mee aan de slag gaat: Meer welbevinden door nieuw gedrag Voor de casuïstiek bespreking zullen spelregels moeten worden opgesteld ten aanzien van de privacy. In de praktijk zal een goede balans moeten worden gevonden tussen enerzijds een klein gesprekje en anderzijds het inzetten van instrumenten, vragenlijsten of leefplannen. Verder uitbouwen van de werving en scholing van de knopers. De verbinding tussen de vragenlijst Behoefte als kompas van Joris Slaets en de vragenlijst van Samen Oud. Intensievere samenwerking met de huisartsen en andere eerstelijns specialisten in de wijk. Bewaken van ruimte en expertise op de werkvloer om te kantelen en andere teamleden mee te nemen. De vragenlijst van Joris Slaets kan door iedereen gebruikt worden. Echter, er moeten eerst afspraken worden gemaakt over: o wie de persoonlijke gegevens beheert in verband met privacy (huisartsen?) o het anonimiseren van de vragenlijst door de onderzoekers o de kosten van IT en tablets bij digitale toepassing Eigenaarschap bij bewoners Facilitering voor Wijkbelangen om het eigenaarschap en de gelijkwaardigheid in de samenwerking te handhaven. In de vorm van budget, vrijwilligersverzekeringen etc. Het ontwikkelen van een goede balans van het bewonersbedrijf om enerzijds ondernemend en kostendekkend te zijn en anderzijds actief mensen in kwetsbare situaties aan zich te binden. Samenhang in de wijk Bekendheid blijven geven aan Emmerhoutlijm om nieuwe initiatieven te kunnen verknopen. Levend houden, initiatieven ontwikkelen en blijven verbinden. Ideeën voor een vrijwilligersacademie verder uitwerken. Mandatering managers uitbouwen, ook naar organisaties die nieuw aansluiten. Verbinding maken met de ontwikkeling die bij de gemeente gaan plaatsvinden in het kader van de decentralisaties (sociale wijkteam, indicaties, consortia, Gezond In De Stad, wijkgericht werken) De werk- /flexruimte wordt tot eind 2014 gefinancierd door Espria. Daarna zal bij continuering van het huurcontract de stuurgroep een besluit moeten nemen over de financiering. Famke ten Brinke senior adviseur ZIVA en projectleider van de pilot Emmerhout in opdracht van de Espria Academy november