Jaarverslag Centrum Bipolaire Stoornissen

Transcriptie

1 Jaarverslag Centrum Bipolaire Stoornissen

2 Jaarverslag Inhoud Organisatie Zorg Onderzoek Innovaties Financieel Conclusie Jaarverslag Centrum Bipolaire Stoornissen

3 Centrum Bipolaire Stoornissen Het Centrum Bipolaire Stoornissen (SCBS) is een van de drie specialistische centra van Dimence. Het centrum houdt zich sinds de start in 2010 bezig met diagnostiek, behandeling, onderzoek en innovaties op het bipolaire vakgebied. In twee jaar tijd zijn grote sprongen gemaakt en heeft het centrum zich snel ontwikkeld. Het centrum groeide op belangrijke gebieden, zoals innovatie, wetenschappelijk onderzoek, behandelingen en deskundigheidsbevordering. Dit is gepaard gegaan met een toename in het aantal betrokken en deskundige werknemers. In dit magazine staan we stil bij deze ontwikkeling en blikken we vooruit op nieuwe uitdagingen in een toekomst die, in het licht van de herziening van de zorg, veel veranderingen brengt. Dankzij de inzet van alle medewerkers is het resultaat dat in dit verslag geschetst wordt mogelijk gemaakt. We willen iedereen die hieraan bijgedragen heeft dan ook van harte bedanken! Wij wensen u veel leesplezier en nodigen u uit om te reageren. Anja Stevens psychiater, manager a.stevens@dimence.nl Bart Geerling verpleegkundig specialist i.o., hoofd bedrijfsvoering b.geerling@dimence.nl 3

4 Centrum Bipolaire Stoornissen Organisatie Dimence richt zich op het bevorderen van de geestelijke gezondheid. Daarvoor helpen wij cliënten, patiënten en medewerkers zich te ontwikkelen en het beste uit zichzelf te halen. Met deze missie maakt Dimence zich sterk om de beste behandeling en zorg te bieden aan diverse doelgroepen. Daarbij zijn een goede inhoudelijke ontwikkeling en het betrekken van topprofessionals van het grootste belang. Daarom investeert Dimence in specialistische centra. Een van die centra is het Centrum Bipolaire Stoornissen. Het centrum verzorgt gespecialiseerde diagnostiek en behandeling voor patiënten met een complexe bipolaire stoornis. Ook verricht het centrum second opinions en biedt het consultaties aan. Daarnaast initieert het centrum innovaties, onderzoek en deskundigheidbevordering en voert deze uit. Jaarverslag Centrum Bipolaire Stoornissen

5 Het Centrum Bipolaire Stoornissen geeft haar behandeling vorm volgens de laatste wetenschappelijke inzichten en is onderscheidend in haar verpleegkundige behandeling en in de begeleiding van zwangere vrouwen met een bipolaire stoornis. Op het gebied van onderzoek en innovatie behoort het Centrum Bipolaire Stoornissen tot de koplopers van Nederland. Binnen het centrum staan diagnostiek, behandeling, onderzoek en innovaties op het bipolaire vakgebied centraal. Het Centrum Bipolaire Stoornissen heeft de ambitie om uit te groeien tot een centrum waarin derdelijns behandeling en zorg geboden wordt en resultaten van onderzoek direct vertaald worden in nieuwe of verbeterde behandelmethoden. Om dit te realiseren werkt het centrum nauw samen met diverse partners, zoals kenniscentra, hogescholen en universiteiten, tweedelijns teams voor bipolaire stoornissen binnen Dimence en met de andere specialistische centra. Het SCBS kent vier kerndomeinen: Diagnostiek van en behandeling bij (complexe) bipolaire stoornissen Onderzoek Innovatie Deskundigheidsbevordering In figuur 1 wordt getoond hoe de aandacht van het SCBS verdeeld is over deze vier domeinen en het management van het centrum. Organisatie De positie van het SCBS binnen Dimence is op twee manieren te verduidelijken. Allereerst kent het SCBS drie deelname kringen (figuur 2). De kern van het SCBS wordt gevormd door zeven vaste werknemers. Daaromheen vormen de leden van de regioteams bipolair het kernteam van het SCBS. Als laatste is er de kenniskring van het SCBS, hierin verzamelen zich alle werknemers van Dimence die op enige manier betrokken zijn bij de behandeling voor patiënten met de bipolaire stoornis. Daarnaast kan het SCBS worden weergegeven in het organigram van Dimence (figuur 3). Het centrum draagt zorg voor de inhoudelijke uitwisseling met de tweedelijns teams in de verschillende regio s van Dimence. Operationeel zijn deze teams ingebed in de circuits van de betreffende regio s. Met deze organisatievorm wordt bereikt dat er inhoudelijk een eenheid is zonder dat de binding met bijvoorbeeld andere zorgprogrammatische teams verloren gaat. Het SCBS valt organisatorisch onder de regiodirectie Midden-Overijssel. Figuur 1: Activiteiten van het SCBS Figuur 2: SCBS deelname kringen Figuur 3: Dimence organigram Deskundigheidsbevordering Management Innovatie Behandeling Onderzoek Kenniskring Kernteam SCBS Raad van bestuur Dimence Regiodirectie Circuit LBZ Regioteam bipolair SCBS

6 Medewerkers Het SCBS heeft een klein team van enthousiaste medewerkers. Daarnaast worden de initiatieven van het SCBS ondersteund en mede uitgevoerd door medewerkers in de regioteams voor bipolaire stoornissen. Zonder deze inzet zou het centrum veel minder progressie boeken. Het team Centrum Bipolaire Stoornissen bestaat uit: Anja Stevens, psychiater, manager SCBS Bart Geerling, verpleegkundig specialist i.o., hoofd bedrijfsvoering SCBS Nadine Weisscher, GZ-psycholoog, onderzoeker SCBS Peter Goossens, verpleegkundig specialist, senior onderzoeker SCBS Rutger Wissink, onderzoeksondersteuner SCBS Tanja Dijk, secretaresse SCBS Thea Daggenvoorde, verplegingswetenschapper, onderzoeker SCBS Het kernteam bestaat uit de volgende personen: Anneke Traas, gespecialiseerd verpleegkundige, team bipolaire stoornissen Almelo Bastiaan Spaak, gespecialiseerd verpleegkundige, team bipolaire stoornissen Almelo Fenna van Koningsveld, psychiater, team bipolaire stoornissen Almelo Ingvar Hazemeijer, psychiater, subteam bipolaire stoornissen, Zwolle Marlies de Groot, GZ psycholoog, team bipolaire stoornissen Almelo Titus Beentjes, verpleegkundig specialist, subteam bipolaire stoornissen Deventer Willemien Zemmelink, verpleegkundig specialist, subteam bipolaire stoornissen, Zwolle Deskundigheidsbevordering Een van de kerntaken van het SCBS is het bevorderen van deskundigheid. In de afgelopen twee jaar heeft het centrum verschillende vormen van het uitwisselen van kennis opgezet. De kenniskring De kenniskring neemt bij de deskundigheidbevordering een centrale plaats in. Iedere medewerker van Dimence die werkt met patiënten met een bipolaire stoornis of daar interesse voor heeft is van harte welkom in de kenniskring. Het SCBS organiseert viermaal per jaar een bijeenkomst voor de kenniskring waarin wisselende thema s aan bod komen. Zo worden er onderzoeksresultaten, en de implicaties die deze (kunnen) hebben voor de praktijk, gepresenteerd. Nieuw verworven kennis wordt gedeeld; zo is er elke keer een terugkoppeling vanuit de bijeenkomsten van het Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen (KenBiS) en worden belangwekkende presentaties van (inter)nationale symposia en congressen belicht. Uiteraard is er ook aandacht voor onderzoek of innovaties die opgezet gaan worden. Ook worden de deelnemers uitgenodigd om casuïstiek in te brengen. Artikelen Om de uitwisseling tussen de kenniskring leden te stimuleren is recent gestart met een artikelbespreking. Maandelijks mailt een van de leden van het kernteam een relevant artikel aan alle kenniskringleden. Daar kan gelijk onderling op gereageerd worden maar de artikelen komen ook terug in de kenniskring bijeenkomsten. Indien er Jaarverslag Centrum Bipolaire Stoornissen

7 Team Centrum Bipolaire Stoornissen Prettig, duidelijk, goed om alles eens op een rijtje te zetten. Reactie van een patiënt. aanleiding voor bestaat wordt gekeken of er een vervolg plaats moet vinden, bijvoorbeeld als een uitkomst aanleiding geeft tot een aanpassing op het zorgprogramma. Scholing Verschillende leden van het kernteam verzorgen, al dan niet structureel, een bijdrage in diverse scholingsprogramma s. Jaarlijks is een belangrijke bijdrage aan de masterclass bipolaire stoornissen die door het KenBiS georganiseerd wordt. Tevens is de cursus zwangerschap en psychiatrie een al jaren geliefd programma onderdeel van het voorjaarscongres van de Nederlandse Vereniging voor Psychiatrie. Overige activiteiten Het SCBS heeft een eenmalige bijeenkomst georganiseerd over netwerk theorieën en psychiatrie. Netwerk theorieën proberen een antwoord te vinden op de vraag hoe het beste ziektebeelden in te delen, een vraag waar tot op heden nog geen consensus over is bereikt. Met de netwerk theorie als kader kan men tot een andere beschouwing van symptoomclusters komen. Twee inleidingen, van dr. R. Goedkoop en prof dr. G. Glas, vormden de opmaat een boeiende discussie. Voor geïnteresseerden, een samenvatting van de middag is op te vragen bij het SCBS. 7

8 Centrum Bipolaire Stoornissen Zorg Het SCBS richt zich op de behandeling van de complexe bipolaire stoornis en voert diagnostiek en second opinions uit. Verwijzingen komen uit heel Nederland, de behandeling vindt bij voorkeur wel in de regio plaats. Ook qua zorgaanbod innoveert het SCBS. Groepen patiënten met een eigen, onderscheidende zorgvraag worden op een passende manier benaderd. Dit heeft onder andere geleid tot het ontstaan van een kinderwens poli en een programma speciaal voor adolescenten. Het centrum verricht tweede- en (potentiële) derdelijns zorg. Daarnaast biedt het centrum consultatie voor interne en externe partners. Jaarverslag Centrum Bipolaire Stoornissen

9 Diagnostiek bij complexe bipolaire stoornissen Diagnostische vragen worden altijd multidisciplinair behandeld, er vindt in alle gevallen een dossierstudie, verpleegkundig onderzoek en een psychiatrisch onderzoek plaats. Indien nodig wordt dit aangevuld met een psychodiagnostisch onderzoek en/of een hetero anamnese. Zowel patiënt als verwijzer ontvangen een terugkoppeling van de bevindingen en een eventueel behandeladvies. In enkele gevallen wordt er (al dan niet tijdelijk) behandeld binnen het SCBS. In 2011 is een stabilisatie te zien van het aantal diagnostische vragen in vergelijking met de voorgaande jaren (tabel 1). Indien er meer ruchtbaarheid aan het SCBS en de diagnostische mogelijkheden gegeven wordt is de verwachting dat het aantal vragen een groei kan doormaken. Binnen de huidige productieruimte zit het SCBS aan haar plafond. Groei kan alleen dan plaatsvinden wanneer er geoormerkte productieruimte door de zorgverzekeraars gegenereerd wordt. Kinderwenspoli Het centrum startte in 2010 met een kinderwenspoli (KWP). De kinderwenspoli is er voor alle vrouwen met psychiatrische problemen en een kinderwens. Bij de kinderwenspoli worden alle vragen over de risico s, erfelijkheid en medicatie beantwoord. Daarnaast ontvangen de aanstaande ouders informatie over voorzorgsmaatregelen die ze kunnen nemen om de risico s voor zowel moeder als kind zo klein mogelijk te houden. Tijdens de zwangerschap en de eerste twee maanden postpartum wordt medicamenteuze behandeling geboden en wordt een zwangerschapsplan opgesteld. In 2011 zijn er 16 patiënten voor de KWP aangemeld en is de KWP regelmatig geconsulteerd met kinderwensvragen. Adolescenten De adolescent met een bipolaire stoornis onderscheidt zich als doelgroep door het vaker voorkomen van gemengde episodes en dysfore manie. Ook vragen jongeren om een ander gebruik van terminologie en is er sprake van specifieke leeftijdgebonden thematiek die het beloop van de bipolaire stoornis kan beïnvloedden en vice versa. Door de behandeling daar op af te stemmen is een betere aansluiting mogelijk. Om de behandeling vorm te geven is er contact geweest met experts op dit gebied in het binnen- en buitenland. In januari 2012 gaat de eerste psychoeducatiecursus voor adolescenten met een bipolaire stoornis van start. Het SCBS participeert in een werkgroep adolescenten, opgericht binnen het Kenniscentrum Bipolaire Stoornissen (KenBiS). De werkgroep richt zich op twee doelstellingen. Het opzetten van criteria voor behandelcentra voor de adolescenten is het eerste doel, het schrijven van een addendum voor de richtlijn is de tweede doelstelling. Tabel 1: Overzicht van het aantal patiënten per deelgebied tussen 2008 en Nadere diagnostiek Second opinions Kinderwenspoli MDQ screening Overig Totaal 9

10 Centrum Bipolaire Stoornissen Onderzoek Het Centrum Bipolaire Stoornissen hecht veel waarde aan het verrichten van wetenschappelijk onderzoek en heeft het leveren van een bijdrage aan de verbetering van diagnostiek en behandeling van de bipolaire stoornis als een van de primaire doelen. Om dit onderzoek te structureren en te stimuleren zijn er drie onderzoekslijnen in het leven geroepen: gedragswetenschappelijk, medisch en verpleegkundig. Elke onderzoekslijn wordt gecoördineerd door een hoofdonderzoeker. Hieronder vindt u korte beschrijvingen van deze onderzoekslijnen, daarnaast worden enkele onderzoeken uitgelicht. Gedragswetenschappelijke onderzoekslijn De gedragswetenschappelijke onderzoekslijn heeft als thema: Bipolaire stoornis en/of borderline persoonlijkheidsstoornis? Diagnostische dilemma s en implicaties voor behandeling. Dr. Nadine Weisscher, in 2008 gepromoveerd op een onderzoek naar The AMC Linear Disability Score (ALDS): measuring disability in clinical studies aan de Universiteit van Amsterdam, coördineert deze onderzoekslijn. De aanwezigheid van een borderline persoonlijkheidsstoornis heeft een ongunstig effect op het beloop van een bipolaire stoornis (de geschatte comorbiditeit is 6-30%). Jaarverslag Centrum Bipolaire Stoornissen

11 Uit de beperkte onderzoeksresultaten blijkt dat er bij deze patiënten naast een zeer ongunstig ziektebeloop, ook sprake is van een slechtere prognose en respons op medicatie, langere behandelduur en frequentere psychiatrische opnames (c.q. hogere kosten), hogere drop-out, verhoogde kans op middelenmisbruik, toename van het suïciderisico en meer beperkingen in het sociale en beroepsmatige functioneren. De nadruk bij behandeling van de bipolaire stoornis heeft lang gelegen op medicamenteuze behandeling. Inmiddels zijn er diverse studies gepubliceerd waarin de effectiviteit van psychotherapie als aanvulling op medicatie wordt aangetoond. Eveneens is er de laatste jaren in de literatuur steeds meer aandacht voor de prevalentie, moeilijkheden betreffende de differentiaal diagnostiek en implicaties voor behandeling bij patiënten met een bipolaire stoornis en comorbide borderline persoonlijkheidsstoornis. Er moet echter nog onderzoek gedaan worden naar het effect van een psychotherapeutische behandeling van de persoonlijkheidsstoornis zelf. Vanuit deze gedachte is begin 2011, in samenwerking met het team persoonlijkheidsstoornissen van het circuit langdurige behandeling en zorg van Dimence Midden- Overijssel de gedragswetenschappelijke onderzoekslijn van het Centrum Bipolaire Stoornissen opgericht. De onderzoekslijn richt zich op prevalentie, differentiaal diagnostiek, behandeluitkomsten en kosteneffectiviteit. De onderzoeksgroep is samengesteld uit verschillende disciplines en experts op het gebied van zowel bipolaire stoornissen als borderline persoonlijkheidsstoornis en bestaat uit: Dr. Nadine Weisscher, onderzoeksleider, Centrum Bipolaire Stoornissen, Dimence, GZ-psycholoog i.o. tot specialist, GGz Centraal Prof. dr. Ralph Kupka, hoogleraar Bipolaire Stoornissen VU Medisch Centrum, psychiater GGz ingeest / Altrecht Dr. Peter Goossens, Verpleegkundig specialist, Centrum Bipolaire Stoornissen, Dimence, Lector Saxion hogeschool Dr. Nel Draijer, Klinisch psycholoog psychotherapeut, GGz ingeest, UHD, VU Medisch Centrum Drs. Georg Riemann, Promovendus, VU Medisch Centrum, Psychotherapeut, docent Saxion Hogeschool Drs. Marjolein Hol, GZ-psycholoog i.o. tot specialist, Dimence Marjolein Hol heeft haar onderzoeksvoorstel geschreven voor het wetenschappelijk onderzoek in het kader van haar opleiding tot klinisch psycholoog. Coördinatoren van de onderzoekslijnen: Anja Stevens, Nadine Weisscher en Peter Goossens 11

12 We hebben een informatief gesprek over zwangerschap en MDS bij u gehad. We vonden het een prettig en verhelderend gesprek. Reactie van een patiënte na een bezoek aan de kinderwenspoli. Ook heeft de onderzoeksgroep recent een NWO subsidie toegekend gekregen voor een promotiebeurs getiteld: Toetsing van een geïntegreerd behandelprotocol voor patiënten met een bipolaire stoornis en een comorbide borderline persoonlijkheidsstoornis. Een randomized clinical trial. Het komende jaar start het promotietraject. De onderzoekslijn wordt gepresenteerd op symposia en congressen en de eerste artikelen gericht op de prevalentie en differentiaal diagnostiek worden geschreven. Medische onderzoekslijn De medische onderzoekslijn richt zich op zwangerschap en psychiatrie. Coördinatie is in handen van drs. Anja Stevens. Op dit moment is Anja, naast haar werkzaamheden als psychiater en manager van het Centrum Bipolaire Stoornissen, bezig met een promotieonderzoek getiteld: De invloed van slaapverstoring tijdens de zwangerschap en rondom de bevalling op het functioneren in de periode na de bevalling bij vrouwen met een bipolaire stoornis. Zwanger zijn en het krijgen van een kind is voor de meeste vrouwen een vreugdevolle gebeurtenis. Voor vrouwen met een bipolaire stoornis is het hebben van een kinderwens vaak het begin van een zoektocht naar informatie over erfelijkheid, invloed van de zwangerschap op de bipolaire stoornis en wel of geen medicatiegebruik tijdens de zwangerschap. Vooral de postpartumperiode is voor vrouwen met een bipolaire stoornis een risicovolle periode. De kans op een recidief is met medicatiegebruik 25-30% en zonder medicatiegebruik tegen de 70%. Er zijn geen cijfers bekend over subsyndromale symptomen in de postpartum periode. Meer en meer is er aandacht voor slaapverstoring rondom de bevalling op postpartum psychopathologie. Echter, er is nog geen onderzoek gedaan waarin zowel stemming als slaap worden gemeten bij een groep zwangere vrouwen met een bipolaire stoornis (en/of een postpartum psychose in de voorgeschiedenis). In 2012 start de inclusie van (in totaal 130) patiënten voor het eerder genoemde promotieonderzoek. In dit onderzoek wordt bekeken of slaapverstoring tijdens de zwangerschap en/of in de periode van de bevalling een voorspeller (risicofactor) is voor depressieve, (hypo)manische of psychotische verschijnselen in de postpartum periode. Daarnaast wordt onderzocht wat het beloop van de bipolaire stoornis is tijdens de zwangerschap en de postpartum periode. Zo kijken we onder andere naar het medicatiegebruik tijdens de zwangerschap en het vóórkomen van depressieve en (hypo)manische symptomen. Meer kennis over de invloed van slaapverstoring tijdens zwangerschap en de perinatale periode kan helpen bij het ontwikkelen van richtlijnen voor preventie/behandeling van een postpartum psychose en postpartum depressie bij vrouwen met een verhoogd risico hierop. Het is een naturalistische studie. De studie heeft geen invloed op de behandeling die gegeven wordt. Patiënten worden eenmaal geïnterviewd (bij inclusie) en vervolgens wordt op vooraf vastgestelde tijden gevraagd vragenlijsten in te vullen. Jaarverslag Centrum Bipolaire Stoornissen

13 Ook houden deelneemsters gedurende in totaal acht weken een slaapdagboek bij. Na de bevalling zullen obstetrische gegevens opgevraagd worden bij de gynaecoloog. Het onderzoek duurt vanaf enig moment in de eerste drie maanden van de zwangerschap tot twaalf weken na de bevalling. Het onderzoek is een samenwerking van het Centrum Bipolaire Stoornissen en het VUmc (prof. dr. Ralf Kupka en prof. dr. Adriaan Honig zijn promotoren, dr. Elise Knoppert-van der Klein en dr. Peter Goossens zijn copromotoren). Eno (zorgverzekeraar) heeft een subsidie gegeven. Dit prospectieve cohort willen we als basis gebruiken voor meerdere (deel) onderzoeken. Tevens zijn er plannen om de ontwikkeling van de kinderen te volgen met als doel meer duidelijkheid te krijgen van het effect van medicatie en/of psychiatrische symptomen tijdens de zwangerschap op de ontwikkeling van de kinderen. Een literatuuronderzoek is gedaan door M. van der Klis, student verplegingswetenschap (begeleid door dr. Peter Goossens) met als thema: Tegen welke zorgen, problemen en onzekerheden lopen vrouwen met een psychiatrische stoornis aan voor of tijdens zwangerschap. Het opzetten van een kwalitatieve studie is in uitvoering. Verpleegkundige onderzoekslijn Het Centrum Bipolaire Stoornissen heeft een lange traditie in verplegingswetenschappelijk onderzoek. Dr. Peter Goossens, die in 2008 promoveerde op een onderzoek naar de verpleegkundige zorg voor patiënten met een bipolaire stoornis aan de Radboud Universiteit te Nijmegen, coördineert deze onderzoekslijn. In 2010 en 2011 heeft de verplegingswetenschappelijke onderzoekslijn zich gericht op 2 deelgebieden: verpleegkundige zorg op de klinische afdeling, en zelfmanagement bij bipolaire stoornissen. Het deelgebied verpleegkundige zorg op de klinische afdeling kent meerdere onderzoeken. Allereerst wordt een beschrijvend onderzoek uitgevoerd binnen meerdere centra in Nederland naar de verpleegkundige zorg aan patiënten met een bipolaire stoornis die met een acute manie op een opnameafdeling verblijven. Hierbij wordt gekeken naar voorkomende problemen bij de patiënt, verpleegkundige doelen en interventies. Dit onderzoek wordt uitgevoerd door drs. Thea Daggenvoorde, dr. Peter Goossens en Bart Geerling. Een tweede onderzoek binnen dit deelgebied, naar de gevolgen voor de naastbetrokkenen van bipolaire patiënten tijdens een acute manie, wordt momenteel voorbereid door Titus Beentjes, verpleegkundig specialist GGz en student verplegingswetenschap. Deze multicentre studie zal in het voorjaar van 2012 worden uitgevoerd. In 2011 deed Titus literatuuronderzoek naar deze materie. Een artikel hierover is aangeboden aan en geaccepteerd door een vooraanstaand peer reviewed verplegingswetenschappelijk journal. Ook binnen het deelgebied zelfmanagement bij bipolaire stoornissen is veel progressie geboekt. Zo publiceerde dr. Peter Goossens begin 2010 een artikel in The International Journal of Nursing Studies over het herkennen van vroege voortekenen van terugval. Dit artikel werd genomineerd voor de Rosemary Crown Award. De prijs voor de beste Europese verplegingswetenschappelijke studie ingesteld door the European Academy of Nursing Science. Het artikel won de Dimence publicatieprijs in Peter presenteerde de resultaten van zijn studie op meerdere internationale symposia. In 2010 deed Thea Daggenvoorde een kwalitatieve studie naar belevingen van patiënten met een bipolaire stoornis met betrekking tot een signaleringsplan. 13

14 In 2011 werd aangevangen met de voorbereidingen van het promotieonderzoek van drs. Silvio van de Heuvel, docent verpleegkunde bij Saxion Hogeschool. Binnen zijn promotieonderzoek richt hij zich op remmende of bevorderende factoren bij het aanleren van zelfmanagement strategieën. Hiervoor gaat hij in eerste instantie patiënten, naastbetrokkenen en professionals kwalitatief interviewen. Vervolgens gaat hij na een uitgebreide literatuurstudie kwantitatief data verzamelen. Prof. dr. Theo van Achterberg is promotor, dr. Peter Goossens en dr. Cees Terlouw zijn copromotoren. Ook participeert Dimence in het promotieonderzoek van drs. Nienke van de Voort die een Cluster Randomized Clinical Trial uitvoert naar de effecten van collaborative care bij patiënten met een bipolaire stoornis. Deze studie is een coproductie van Vu Ingeest, InHolland en Dimence. Overig onderzoek Het Centrum Bipolaire Stoornissen coördineert het onderzoek van studenten in het kader van hun opleiding. Een voorbeeld hiervan is het afstudeeronderzoek van drs. Thea Daggenvoorde: Ervaringen van patiënten met een bipolaire stoornis met een signaleringsplan, een fenomenologisch onderzoek. Hieronder een korte samenvatting van dit onderzoek. Een bipolaire stoornis is een ernstige chronische psychiatrische ziekte. Het leren leven met deze ziekte vraagt zelfmanagement interventies van patiënten. Het maken en gebruiken van een signaleringsplan is één van de middelen. Patiënten kunnen hiermee de regie in hun eigen leven hernemen. De resultaten uit dit onderzoek leiden tot een toename van kennis vanuit patiëntperspectief over het opstellen en gebruiken van signaleringsplannen. Het beschikbaar maken van deze kennis kan in het bijzonder verpleegkundige professionals helpen om zelfmanagement interventies van patiënten efficiënt te ondersteunen en te versterken. Het vergroot daarmee de mogelijkheden de behandeling beter af te stemmen op het herstelproces van de patiënt. Het onderzoek werd afgebakend aan de hand van de volgende onderzoeksvraag: Hoe wordt het opstellen en gebruiken van een signaleringsplan door patiënten met een bipolaire stoornis ervaren?. Het was een kwalitatief, fenomenologisch onderzoek. Vijftien participanten werden gevraagd naar hun ervaringen in ongestructureerde interviews. Op basis van de onderzoeksgegevens werden vier clusters van belevingen onderscheiden: het leren signaleren van terugvalsymptomen, het hulpmiddel signaleringsplan, de ondersteuning door de professional en het signaleringsplan als communicatiemiddel met naasten. Het leren herkennen van terugvalsymptomen nadat de diagnose bipolaire stoornis gesteld was bleek een proces, waarin belevingen als confrontatie, weerstand, ontkenning, acceptatie en verdriet een rol speelden. Patiënten (her)vonden regie en zelfmanagementinterventies werden geleerd. Naast ondersteuning door een professional, waarbij de individuele afstemming nauw luisterde, hielp contact met lotgenoten ook. Professionals hebben kennis van patiëntervaringen nodig om het maken en gebruiken van het signaleringsplan adequaat te kunnen ondersteunen. Deze overtuiging, passend bij de herstelbenadering, moet nog groeien bij professionals. Een ander voorbeeld van onderzoek door het Centrum Bipolaire Stoornissen is het onderzoek naar het vóórkomen van de bipolaire stoornissen bij unipolaire stoornissen. Uit verschillende onderzoeken blijkt dat patiënten met een bipolaire stoornis vaak onjuist gediagnosticeerd worden. In veel gevallen gaat het dan om de diagnose unipolaire stoornis. Jaarverslag Centrum Bipolaire Stoornissen

15 Dit wordt vaak veroorzaakt doordat patiënten met een hypomanie zich niet melden bij de hulpverlener omdat ze in deze fase geen problemen ervaren. Alles gaat immers geweldig. Bij een depressie is dat zeker niet het geval en vaak meldt een patiënt zich dan wel en krijgt dan ook de diagnose depressie. Deze onjuiste diagnose kan verstrekkende gevolgen hebben voor de patiënt en verhoogt de kosten voor de gezondheidszorg. Om te zien hoe de literatuur zich verhoudt tot de praktijk binnen Dimence, heeft het Centrum Bipolaire Stoornissen een onderzoek uitgevoerd binnen de behandelteams van Volwassenen 1 & 2 van Dimence, regio Midden-Overijssel. Door middel van een dossieronderzoek ( , n=489) is bepaald hoeveel patiënten positief scoorden op een bipolaire stoornis en welke andere diagnoses er werden gesteld. 3,3% (16/489) scoort positief, de meerderheid scoort ook positief op (onder andere) een unipolaire stoornis. Opvallend is dat lang niet alle patiënten die positief scoorden gezien zijn door het Centrum Bipolaire Stoornissen of werden doorverwezen naar het team bipolaire stoornissen van Dimence (5/16, 31,25%) (op basis van onvolledige gegevens). Daarnaast is in een screeningsonderzoek ( , n=208) geprobeerd vast te stellen hoe groot de groep onjuist gediagnosticeerde patiënten is. Hiervoor werd een aanvullend screeningsinstrument geïntroduceerd: de Mood Disorder Questionnaire (MDQ). In voorgaande, vergelijkbare onderzoeken zijn met behulp van de MDQ goede resultaten behaald. In dit onderzoek scoorde 24% van de patiënten positief op de MDQ, van deze patiënten is de helft gezien door het Centrum Bipolaire Stoornissen en bij 32% daarvan werd een bipolaire stoornis gediagnosticeerd. De verwachte groep patiënten in behandeling op basis van een onjuiste diagnose is dus 7,7% (0,24 x 0,32) (het werkelijke percentage kan verschillen, onder andere door de grote groep uitvallers). In het screeningsonderzoek is ook gekeken hoe de resultaten van de MDQ zich verhouden tot de Mini Plus. De gegevens tonen aan dat patiënten makkelijker positief scoren op de MDQ dan op de Mini Plus (respectievelijk 24% en 4,9%). Een conclusie kan zijn dat op de MDQ vaker vals positief wordt gescreend en op de Mini Plus vaker vals negatief. Dit blijkt deels ook uit de onderzoeksgegevens. Op basis van de Mini Plus scores zou 1,6% van de patiënten (2/122) de diagnose bipolaire hebben ontvangen. Voor de MDQ is dit 3,8% (8/208) en gezamenlijk 4,3% (9/208). Dit onderzoek toont aan dat de MDQ van meerwaarde is in het proces van diagnosticeren. Het opnemen van de MDQ in de intake, of in een behandeling, heeft geresulteerd in het bijstellen, of correct stellen van de diagnose bipolaire stoornis in negen gevallen. Een belangrijk resultaat, vooral gezien de negatieve consequenties van onjuiste behandeling voor deze groep patiënten. Het Centrum Bipolaire Stoornissen heeft dan ook de aanbeveling gedaan de MDQ als vast onderdeel op te nemen bij de intake van patiënten aangemeld voor een unipolaire stoornis. Het Centrum Bipolaire Stoornissen participeert in twee van de drie fasen van het validatie onderzoek naar de Lithiummeter. De ontwikkeling van de lithiummeter (het thuis meten van de lithiumspiegel in het bloed) is een belangrijke stap voor het zelfmanagement bij bipolaire stoornissen. De lithiummeter wordt ontwikkeld door Medimate, Enschede. Het validatieonderzoek wordt in samenwerking met het Medisch Spectrum Twente en Mediant uitgevoerd. 15

16 Publicaties en voordrachten Naast het vele onderzoek dat binnen de onderzoekslijnen in de steigers staat of waaraan druk gewerkt wordt, heeft twee jaar onderzoek binnen het Centrum Bipolaire Stoornissen publicaties opgeleverd in wetenschappelijke tijdschriften, hebben medewerkers van het centrum (internationale) voordrachten gehouden en werd het centrum gevraagd bijdrages te leveren in verschillende media voor patiënten met een bipolaire stoornis. Een kort overzicht hiervan volgt nu. Alle artikelen zijn op te vragen bij het Centrum Bipolaire Stoornissen. Artikelen Beentjes, T.A.A. & Goossens, P.J.J. ( ). Caregiver Burden in Bipolar Hypomania and Mania: a systematic review. Perspectives in psychiatric care, accepted. Goossens, P.J.J. & Stevens, A.W.M.M. (2011). De vervolgbehandeling bij een patiënt met een bipolaire stoornis: een gevalsbeschrijving over Evidence Based Practice, richtlijnbehandeling en uitkomstindicatoren. Sociale Psychiatrie, 30(96), Van der Voort, T.Y., Van Meijel, B. Goossens, P.J.J., Renes, J, Beekman, A.T.F. & Kupka R.W. (2011). Collaborative Care for Patients with Bipolar Disorder: a randomised controlled trial. BMC Psychiatry, 11, 133. Goossens, P.J.J., Kupka, R.W., Beentjes, T.A.A. & Van Achterberg, T. (2010). Recognising prodromes of manic or depressive recurrence in outpatients with bipolar disorder: A cross-sectional study. International Journal of Nursing Studies, 47, (Dimence publicatieprijs 2011, is genomineerd geweest voor de Rosemary Crown Award). Abstracts Stevens, A.W.M.M. & Geerling, B. (2011). Detecting bipolar disorder in patients at a unipolar outpatient clinic. Bipolar disorders, 13 (suppl. 1), 94. Stevens, A.W.M.M. (2011). Beloop en behandeling van bipolaire stoornissen: een longitudinaal perspectief: Risicofactoren in de perinatale en postpartum periode. Tijdschrift voor psychiatrie, suppl 1, S13. Stevens, A.W.M.M. & Geerling, B. (2011). Risk factors associated with postpartum psychopathology in women with bipolar disorder. International Clinical Psychopharmacology, vol 26, S26. Stevens, A.W.M.M., Knoppert-van der Klein, E.A.M. & Kölling, P. (2011). Zwangerschap en psychiatrie: kinderwens bij bipolaire stoornis. Tijdschrift voor psychiatrie, supp. 1, S Daggenvoorde, T. & Goossens, P.J.J. (2010). Experiences of patients suffering from a bipolar disorder with the development and use of an action plan. Abstractbook, Nordic conference of mental health Nursing. Goossens P.J.J. (2010). The Early Warning Signs Intervention in Bipolar Disorder. Abstractbook, Nordic conference of mental health Nursing. Stevens, A.W.M.M. & Geerling, B. (2010). Pregnant women and men and bipolar disorder; becoming manic after delivery. Bipolar Disorders, 12 (suppl. 1), 51. Stevens, A.W.M.M., Knoppert-van der Klein, E.A.M. & Kölling, P. (2010). Zwangerschap en psychiatrie: kinderwens bij bipolaire stoornis. Tijdschrift voor psychiatrie, 52 (suppl. 1), 188. Stevens, A.W.M.M. & Van Verschuer, M. (2010). Psychofarmaca tijdens zwangerschap en postpartumperiode (discussiegroep). Tijdschrift voor psychiatrie, 52 (suppl. 1), 253. Voordrachten Geerling, B. & Stevens, A.W.M.M. (2011), Hidden bipolar patients at a unipolar outpatient clinic, poster, the 11th International Review on Bipolar Disorder, Rome. Goossens P.J.J. (2011). Recognizing prodromes of manic or depressive recurrence in outaptients with a bipolar disorder; a cross sectional study. APNA 25 conference Anaheim USA. Jaarverslag Centrum Bipolaire Stoornissen

17 Stevens, A.W.M.M. (2011). Riskfactors associated with postpartum psychopathology in women with bipolar disorder. IRBD, Rome Stevens, A.W.M.M. (2011). Risicofactoren in de perinatale en postpartum periode. Voorjaarscongres NVVP, Amsterdam. Stevens, A.W.M.M. (2011) Risicofactoren voor psychopathologie in de perinatale en postpartum periode. Voorjaarscongres NVVP, Amsterdam. Stevens, A.W.M.M. & Geerling, B. (2011) Detecting bipolar disorder in patients at a unipolar outpatient clinic, poster, Ninth conference on bipolar disorder, Pittsburgh USA. Weisscher, N. (2011). Workshop: Bipolaire stoornis en borderline persoonlijkheidsstoornis. Diagnostische dilemma's en implicaties voor behandeling. What's New, 7de studiemiddag gedragswetenschappers, GGz Centraal, Hilversum. Beentjes, T.A.A. (2010). Zelfmanagement bij bipolaire stoornissen, Masterclass bipolaire stoornissen Kenbis, Zeist. Geerling, B. (2010). Psychopathologie bipolaire stoornis. Onderwijs VT/VB Dimence, Deventer. Daggenvoorde, T. & Goossens, P.J.J. (2010). Experiences of patients suffering from a bipolar disorder with the development and use of an action plan. Nordic Conference of Mental Health Nursing, Helsinki Finland Goossens P.J.J. (2010). Enhancing Self- Management to Support Recovery and Empowerment in Patients with Bipolar Disorder. ISPN conference, St. Louis. Goossens P.J.J. (2010). Workshop: The Early Warning Signs Intervention in Bipolar Disorder. Nordic Conference of Mental Health Nursing, Helsinki, Finland. Goossens, P.J.J. & Beentjes, T.A.A. (2010). Zelfmanagement. In samenwerking met een ervaringsdeskundige. Klinische les, Symphora groep, Amersfoort. Goossens, P.J.J. & Beentjes, T.A.A. (2010). Zelfmanagement. In samenwerking met een ervaringsdeskundige. 5e bijeenkomst van Masterclass, GGzVS, Utrecht. Goossens, P.J.J., Daggevoorde, T. (2010). Zelfmanagement. Nordic Conference of Mental Health Nursing. Helsinki. Spaak, B. (2010). De bipolaire stoornis. Consultatie verzorgend personeel huize Friso. Almelo. Stevens, A.W.M.M. (2010). De bipolaire stoornis en creativiteit. Vereniging voor Manisch Depressieven en Betrokkenen, voordracht themadag VMDB. Utrecht. Stevens A.W.M.M. (2010). Invloed perinatale slaapverstoring op postpartum psychopathologie bij vrouwen met een bipolaire stoornis, Klinisch Wetenschappelijke Bijeenkomst Kenbis, Deventer. Stevens A.W.M.M. (2010) Nieuwe antipsychotica en cognitieve functiestoornissen bij affectieve psychose. Villa Sassoo symposium, Haren. Stevens, A.W.M.M. (2010). Psychiatrische problemen tijdens zwangerschap en postpartumperiode. Symposium verloskunde en neonatologie, Enschede. Stevens, A.W.M.M. (2010). Zorgprogramma bipolaire stoornissen, werkconferentie Zorgprogrammering Circuit LBZ West Overijssel, Dimence, Zwolle. Stevens, A.W.M.M. & Geerling, B. (2010). Pregnant women and men and bipolar disorder; becoming manic after delivery. Poster 4e Biennial conference ISBD, Sao Paolo. Stevens, A.W.M.M., Knoppert-van der Klein, E.A.M. & Kölling, P. (2010). Zwangerschap en psychiatrie: kinderwens bij bipolaire stoornis (cursus). Voorjaarscongres NVVP, Maastricht. Stevens, A.W.M.M. & Van Verschuer, M. (2010). Psychofarmaca tijdens zwangerschap en postpartumperiode (discussiegroep). Voorjaarscongres NVVP, Maastricht. Columns Geerling, B., briefcolumn, de Wegwijzer, Zwolle, Juli Maart 2011 Goossens, P.J.J., column, informatiebrief de Polair, 1 6 Stevens, A.W.M.M., internetcolumn, 17

18 Centrum Bipolaire Stoornissen Innovaties Jaarverslag Centrum Bipolaire Stoornissen

19 Zwangerschap en psychiatrie Landelijk, maar ook binnen verscheidene teams van Dimence, is een groeiende belangstelling voor psychiatrische zorg aan vrouwen met een zwangerschapwens en vrouwen die al zwanger zijn en met een psychiatrische stoornis kampen merkbaar. In 2011 onderzocht Dimence de mogelijkheden om tot verbeteringen in de zorg (zowel inhoudelijk als organisatorisch) rondom zwangerschap en psychiatrie te komen. Op basis van een analyse van de huidige in- en externe situatie heeft het SCBS aan de raad van bestuur van Dimence aanbevolen een interne lijn van zorg, specifiek gericht op deze doelgroep, op te starten, gevolgd door een externe zorglijn waarin wordt samengewerkt met ketenpartners. De raad van bestuur heeft een positief advies gegeven en in 2012 wordt dan ook gestart met het vormgeven van de interne zorglijn. Interview bundel Een journaliste en ervaringsdeskundige heeft het initiatief genomen voor een interview bundel rondom het onderwerp psychiatrie en zwangerschap. Het SCBS werkt mee aan de totstandkoming hiervan en zal het inleidende hoofdstuk schrijven. Bipolaire adolescenten In het hoofdstuk zorg werd de behandeling van adolescenten als unieke groep al aangestipt. Dit zorgprogramma is het resultaat van de innovatieve kracht van het SCBS. De psycho-educatie cursus die vanaf januari wordt aangeboden onderstreept dit. Ondertussen blijft het SCBS actief in het verbeteren van zorg voor adolescenten, onder andere in de landelijke werkgroep vanuit het KenBiS, waarin criteria voor behandelcentra voor adolescenten geformuleerd worden. Het schrijven van een addendum voor de richtlijn bipolaire stoornissen is de tweede opdracht van deze werkgroep. Elzo de bipolaire beer Sharon Bracken heeft in 2009 een voorlichtingsboek met prachtige prenten uitgegeven voor kinderen met een bipolaire stoornis en kinderen van ouders met bipolaire stoornis. De vertaling van dit Engelse werk kan een leegte in het huidige voorlichtingsaanbod kan opvullen. De vertaling is gereed waardoor de Nederlands versie in 2012 op de markt komt. CareIndicator Ontwikkeling van een online slim signaleringssysteem. In het systeem kunnen patiënten en naasten aangeven hoe het met patiënt gaat en op welke (van te voren vastgelegde) signalen er een verandering is. Het systeem weegt alle meldingen en boven een, per patiënt vastgestelde cut-off wordt er automatisch een bericht naar de behandelaar gestuurd. Het systeem wordt ontwikkeld in samenwerking met Vellekoop & Meesters, ICT consultancy. Het systeem is in 2011 ontwikkeld en in de eerste maanden van 2012 wordt een pilot uitgevoerd. Indien de resultaten positief zijn, wordt de CareIndicator verder uitgerold. Online psycho-educatie cursus De universiteit van Cardiff heeft een online psycho-educatie programma ontwikkeld voor bipolaire stoornissen. In verschillende modulen worden patiënten door alle relevante onderwerpen gegidst. In 2010 en 2011 hebben verschillende patiënten de Engelse versie geprobeerd en hun (positieve) ervaringen geven aanleiding om een Nederlandse versie te ontwikkelen. De eerste contacten met de ontwerpers zijn positief en het SCBS hoopt in 2012 de Nederlandse versie te kunnen presenteren. 19

20 Georg Riemann krijgt de NWO promotiebeurs voor leraren overhandigd van staatssecretaris Zijlstra Centrum Bipolaire Stoornissen Financieel Jaarverslag Centrum Bipolaire Stoornissen

21 Om de ontwikkelingen zoals de hiervoor beschreven onderzoeken en innovaties mogelijk te maken is een gezonde financiële basis nodig. Om afhankelijkheid te voorkomen, heeft het SCBS verschillende bronnen van inkomsten: Zorgverzekeringsgelden (toegekende tweedelijns productie) Ontwikkelbudget Dimence Subsidies en Fondsen Financiering van onderzoek door derden Zorgverzekeringsgelden In 2011 had het centrum een productietaakstelling van ,-. Met een resultaat van ,- is dit ruimschoots behaald. Productietechnisch was het SCBS gedurende 2010 nog niet een geheel zelfstandige productie-eenheid, waardoor er geen vergelijkbare cijfers voor dat jaar zijn. Deze financiële stroom is de basis onder het centrum. Hiermee wordt het grootste deel van de salariskosten gedekt en kunnen de overige geldstromen daadwerkelijk ingezet worden voor ontwikkeling en innovatie. In 2011 lag de gemiddelde productiviteit op 115,6% bij een verdienratio van Het aantal verrichtingen (2.013 verrichtingen) laat tevens een stijgende lijn zien bij een gelijkblijvende behandelformatie. Voor 2012 wordt gestreefd naar een stabilisatie van de productiecijfers. Ontwikkelbudget Het toegekende ontwikkelbudget van ,- voor drie jaar is in 2010 gedeeltelijk benut. De oorzaak lag gedeeltelijk aan het feit dat in 2010 veel activiteiten zijn gestart en dat er nog geen volledige kosten voor gemaakt waren. Als reactie daarop heeft het SCBS een spreiding van het budget over meerdere jaren voorgesteld. Hierdoor heeft het centrum zich verzekerd van een bijdrage van Dimence tot en met Het ontwikkelgeld wordt alleen besteed aan innovaties, onderzoek en deskundigheidsbevordering , , , , , ,00 Eindtotaal ,00 Derde geldstroom Het centrum heeft als doelstelling om in de eerste drie jaar van zijn bestaan een substantiële derde geldstroom op te bouwen waardoor, ook na het stoppen van het ontwikkelbudget, de financiering van de ontwikkelactiviteiten gewaarborgd blijft. In 2010 en 2011 heeft het SCBS een aantal activiteiten ontplooid om de derde geldstroom op gang te brengen. Zo zijn er gesprekken gevoerd met een zorgverzekeraar voor verkrijgen van extra productieruimte voor specialistische zorg (derdelijns zorg). Hoewel de inspanningen nog niet tot een concreet resultaat hebben geleid, zijn er voor 2012 meerdere initiatieven in voorbereiding. Het centrum werkt hierbij nauw samen met de zorginkoop van Dimence. Op het gebied van fondsen en subsidies zijn de eerste (bescheiden) successen geboekt. In 2011 is een bedrag van ,- gerealiseerd. Voor 2012 zijn verschillende aanvragen in voorbereiding. Ook hier wordt nauw samengewerkt met de afdeling financiën van Dimence. Financiering van onderzoek door derden Naast het zelf verwerven van subsidies, werkt het centrum ook samen met derden om financiering van onderzoek te bewerkstelligen. In samenwerking met Saxion zijn inmiddels twee promotieonderzoeken gefinancierd; een promotiebeurs voor leraren van de Nederlandse Organisatie voor Wetenschappelijk Onderzoek en een onderzoek voucher bekostigd door Saxion. 21

22 Centrum Bipolaire Stoornissen Conclusie Jaarverslag Centrum Bipolaire Stoornissen

23 Er is een groeiende samenwerking met andere Nederlandse expertisecentra, zoals het Specialistisch Centrum Bipolaire Stoornissen van Dimence. Uit: Manisch-depressief: hebben of zijn? Oratie prof. dr. Ralph Kupka, Vrije Universiteit Amsterdam, 14 april De eerste twee jaar van het SCBS tonen aan dat er in korte tijd veel geïnitieerd en uitgerold kan worden. Naast de behandelfunctie heeft de nadruk gelegen op het opzetten van de drie onderzoekslijnen in alle hoofddisciplines van de psychiatrie. Hierin zijn we geslaagd en we zijn dan ook blij om drie promotieonderzoeken te kunnen presenteren die in de komende jaren uitgevoerd gaan worden. In een tijd waarin de GGz aan grote veranderingen onderhevig is, is een voortdurende herbezinning op activiteiten en de financiering daarvan een noodzaak. Het centrum vormt hierop geen uitzondering. Om de ontwikkelingen en initiatieven te kunnen waarborgen, wordt in de komende jaren een extra grote inspanning gevraagd op het gebied van derdelijns gelden. In samenwerking met de afdeling financiën gaat het centrum hier de komende tijd extra aandacht aan besteden. Een andere consequentie van het veranderende klimaat in de GGz vraagt om een patiëntgerichte benadering en (verdere) specialisatie van zorg. Door verzekeraars te overtuigen van de specialisatiegraad van het SCBS hoopt het centrum geoormerkte productiegelden te bemachtigen om zo de toekomstbestendig te zijn. Met een deel van de ingezette ontwikkelingen (CareIndicator, online PE-cursus) wordt meer regie en eigenrichting voor de patiënten gerealiseerd. Het bevorderen van zelfmanagement en het daarmee voorkomen van afhankelijkheid van zorg is en blijft, naast het minimaliseren van stemmingsepisoden, één van de voornaamste doelstellingen in de behandeling. Tot slot willen we iedereen die op welke wijze dan ook heeft bijgedragen aan het SCBS van harte bedanken. Door deze ondersteuning is het centrum geworden wat het nu is. We hopen in de naaste toekomst deze ondersteuning te blijven ontmoeten. 23

24 Centrum Bipolaire Stoornissen Hanzelaan 1, Almelo Postbus AJ Almelo