Zakboek varkens. Feiten Data Cijfers

Transcriptie

1 Zakboek varkens Feiten Data Cijfers

2

3 Eerste uitgave, 2010 Uitgever: SCS Boehringer Ingelheim Comm.V. Afdeling Vetmedica Arianelaan 16 B-1200 Brussel Naar: The Real Pig Handbook uitgave van Boehringer Ingelheim Vetmedica GmbH Zakboek Varkens uitgave van Boehringer Ingelheim Vetmedica b.v. Deze versie werd aangepast door: ir. Peggy De Backer Cartoons: Eric Senmartin

4 Inhoud Afkortingen... 6 I. FYSIOLOGIE Groeicurve / Temperatuur Groeicurve Rectale temperatuur, ademhaling, hartslag Lichaamstemperatuur en ademhalingsfrequentie in functie van de leeftijd Bloedparameters / Immunologie Plasmabestanddelen Bloedbeeld Verloop van de immunoglobulines na de geboorte Verloop van de maternale antilichamen tegen verschillende pathogenen II. VOEDING Spijsvertering Gebit Tandformule Maagdarmstelsel van het varken Darmpassage Borst- en buikorganen van het varken Mest en urine Voeder Eiwit- en energiebehoefte van opfokgelten en gelten Voedingswaarden en aminozuurverhoudingen in zeugenvoeder per kg voeder (88% DS) Voorbeelden van voederstrategieën gebaseerd op behoefte georiënteerde energiegift. (Gemiddelde waarden voor zeugen en gelten) Voedingswaarden van biggenvoeders per kg voeder (88% DS)... 31

5 Verschillende voederschema s voor biggen Voedingswaarden van vleesvarkensvoeders per kg voeder (88% DS) Vitaminen- en mineralenbehoefte per kg voeder Mineralenvoorziening Sporenelementenvoorziening Vitaminevoorziening Verhoging van de voedergift bij omgevingstemperaturen lager dan de thermoneutrale zone (bij drachtige zeugen) Conditiescore zeugen (Body Condition Score BCS) Samenstelling van de biest Samenstelling van gewone zeugenmelk Waterbehoefte en debiet van de drinknippels Kwaliteitsnormen drinkwater III. REPRODUCTIE Sperma van de beer Kwaliteitsnormen sperma Geslachtsapparaat van de beer Geslachtsapparaat van de zeug Hormonen betrokken bij de reproductieve cyclus van de zeug Verloop van de geslachtshormonen in het bloedplasma van de zeug Reproductie van de zeug Inseminatietijdstip Bevruchting en ontwikkeling van de eicellen Data rond het afbiggen Normen vruchtbaarheidsparameters bij zeugen... 60

6 Inhoud IV. HUISVESTING EN MANAGEMENT Aanbevolen omgevingstemperatuur Vloer Licht Geluidsniveau Luchtkwaliteit Vloeroppervlakte Meerwekenritme en groepsgrootte Aantal groepen in meerwekensystemen Evolutie van de varkensstapel in België, Evolutie van het aantal bedrijven met varkens en het gemiddelde aantal varkens per bedrijf, , België Technische kengetallen in de vermeerdering, boekjaren , Vlaanderen Verdeling van de totale kosten, bedrijfstak vermeerdering, boekjaar Technische kengetallen in de vetmesting, boekjaren , Vlaanderen Verdeling van de totale kosten, bedrijfstak vetmesting, boekjaar Evolutie van de prijsindexen voor veevoedergrondstoffen en vleesvarkensvoeder Vergelijking van de productiekosten in verschillende Europese landen, Technische kengetallen in verschillende Europese landen, Trends in de Europese varkensindustrie, V. DIERGEZONDHEID Ziektesymptomen veroorzaakt door het circovirus (PCVD) Ziektesymptomen van enzoötische pneumonie (M. hyo) Ziektesymptomen van ileïtis/pia Ziektesymptomen veroorzaakt door het PRRS virus... 93

7 Symptomen Periparturient Hypogalactie Syndroom (PHS) of Metritis Mastitis en Agalactie syndroom (MMA) Ziektesymptomen van influenza Infectieroutes Gezondheidsproblemen bij zeugen Luchtwegaandoeningen bij biggen en vleesvarkens Darmaandoeningen bij biggen en vleesvarkens PRRS of Influenza? Overlevingsduur van varkenspathogenen Economische waardering van productieverliezen Economisch effect van verschillende ziekte-uitbraken case studies Circovirus, chronische infectie Circovirus, klinische infectie Ileïtis, milde infectie Ileïtis, ernstige infectie Mycoplasma infectie Influenza uitbraak PRRS, milde uitbraak PRRS, zware uitbraak VI. BIBLIOGRAFIE VII. INDEX

8 Afkortingen # = aantal APP = Actinobacillus pleuropneumoniae BCS = Body Condition Score Ca = calcium ca. = circa, ongeveer C = graden Celcius Cl = chloor Cl. perfr. A = Clostridium perfringens type A Cl. perfr. C = Clostridium perfringens type C Co = kobalt CO 2 = koolstofdioxide cm³ = kubieke centimeter Cu = koper Cys = cysteïne d = dagen db = decibel dl = deciliter dp = verteerbaar fosfor E. coli = Escherichia coli EU = Europese Unie EDV = Epizoötische Diarree Virus Fe = ijzer FSH = Follikel Stimulerend Hormoon g = gram GAVV = gemiddeld aanwezig vleesvarken gem. = gemiddelde GnRH = Gonadotropin Releasing Hormoon H 2 S = waterstofsulfide H. parasuis = Haemophilus parasuis I = jodium IE = Internationale Eenheden K = kalium kcal = kilocaloriën 6

9 kg = kilogram KMnO 4 = kaliumpermanganaat kve = kolonie vormende eenheden l = liter LH = Luteïniserend Hormoon LG = levend gewicht Lys = lysine m = meter m² = vierkante meter m³ = kubieke meter max. = maximum MCH = Gemiddeld Corpusculaire Haemoglobine of Gemiddeld Cel Haemoglobine MCHC = Gemiddeld Corpusculaire Haemoglobine Concentratie MCV = Gemiddeld Corpusculair Volume of Gemiddeld Cel Volume ME = Metaboliseerbare Energie Met = methionine Mg = magnesium mg = milligram M. hyo = Mycoplasma hyopneumoniae min = minuut min. = minimum MJ = Megajoule ml = milliliter mm = millimeter MMA = Metritis Mastitis Agalactie syndroom mmol = millimol Mn = mangaan Na = natrium NH 3 = ammoniak NE = Netto Energie 7

10 Afkortingen O 2 = zuurstof P = fosfor PCV2 = Porcien CircoVirus type 2 PCVD = Porcien CircoVirus type 2 geassocieerde ziekten PDNS = Porcien Dermatitis en Nefropathie Syndroom pg = picogram (10-9 gram) PHS = Periparturient Hypogalactie Syndroom PIA = Porciene Intestinale Adenomatose ppm = parts per million PPV = Porcien Parvovirus PRDC = Porcine Respiratory Disease Complex PRRS = Porcien Respiratoir en Reproductief Syndroom S = zwavel Se = selenium SIV = Swine Influenza Virus, varkensgriep virus Strep. suis = Streptococcus suis TGE = Transmissible Gastro Enteritis Thr = threonine Try = tryptofaan u = uur U = eenheden μg = microgram (10-6 gram) UK = Verenigd Koninkrijk μl = microliter (10-6 liter) μs = micro Siemens (10-6 Siemens) - geleidbaarheid w = weken Zn = zink 8

11 I. Fysiologie Groeicurve / Temperatuur Bloedparameters / Immunologie II. Voeding Spijsvertering Voeder III. Reproductie IV. Huisvesting en management V. Diergezondheid VI. Bibliografie VII. INDEX

12

13 Groeicurve / Temperatuur

14 I. Fysiologie Groeicurve / temperatuur Groeicurve Diergroep Biggen Leeftijd (weken) Dagelijkse groei (g/dag) Gemiddeld gewicht (kg) VLEES- VARKENS (bij een groei van 750 g/ dag)

15 Groeicurve Leeftijd (weken) Gewicht (kg) 13

16 I. Fysiologie Groeicurve / temperatuur Rectale temperatuur, ademhaling, hartslag Temperatuur ( C) Ademhalingsfrequentie (ademhalingen / min) Hartslag (slagen/ min) Bron: Loeffler, 2002 (aangepast) Lichaamstemperatuur en ademhalingsfrequentie in functie van de leeftijd Leeftijd Temperatuur (± 0.3 C) Ademhalingsfrequentie Tot 1 week /min Tot 4 weken /min Tot 8 weken /min Tot 12 weken /min Tot 16 weken /min Ouder dan 16 weken /min Beer /min Zeugen /min Bron: Huber,

17 Bloedparameters / Immunologie

18 I. Fysiologie Bloedwaarden / immunologie Plasmabestanddelen Parameter Referentiewaarde Eenheid Enzymen Alkalisch fosfatase tot 170 U/l Creatine kinase tot U/l γ Glutamyltransferase tot 45 U/l Glutamaat dehydrogenase tot 4 U/l Glutamaat oxaalacetaat transaminase tot 35 U/l Elektrolyten Calcium mmol/l Ijzer μg/dl Kalium 4 5 mmol/l Koper μg/dl Magnesium mmol/l Natrium mmol/l Fosfaat mg/dl Selenium μg/l Substraten Bilirubine (totaal) tot 0.25 mg/dl Eiwit (totaal) g/dl Glucose mg/dl Ureum mg/dl Creatinine mg/dl Albumine g/dl Bron: Kraft & Dürr,

19 Bloedbeeld Parameter Referentiewaarde Eenheid Haemogram Erytrocyten x 10 6 /μl Haemoglobine g/dl Haematocriet % MCV μm 3 MCH pg MCHC g/dl Trombocyten x 10 3 /μl Leukocyten x 10 3 /μl Differentieel haemogram Neutrofiele granulocyten: - band neutrofielen 0 7 % - gesegmenteerde neutrofielen % Eosinofiele granulocyten 0 6 % Basofiele granulocyten 0 2 % Lymfocyten % Monocyten 0 5 % Bron: Kraft & Dürr,

20 I. Fysiologie Bloedwaarden / immunologie Verloop van de immunoglobulines na de geboorte 1.2 Immunoglobuline concentratie (g/100 ml) Passief verworven antistoffen Actief verworven antistoffen Immuniteits gap op speenleeftijd Dagen na geboorte Bron: Sieverding, 2000 (aangepast) 18

21 Verloop van de maternale antilichamen tegen verschillende pathogenen Relatieve hoeveelheid antistoffen PRRS, Circo, Lawsonia M. hyo SIV Vlekziekte APP Parvo Weken na geboorte 19

22

23 Spijsvertering

24 II. Voeding - Spijsvertering Gebit I 1 I 2 I 3 C P 1 P 2 P 3 P 4 M 1 M 2 M 3 I 1 I2 I 3 C P 1 P 2 P 3 P 4 M 1 M 2 M 3 Gebit van een 2-jarige beer: I1 = Centrale snijtanden I2 = Laterale snijtanden I3 = Hoeksnijtanden C = Hoektanden P1 P4 = Premolaren M1 M3 = Molaren Bron: Veterinary anatomy, 1996 Tandformule Melkgebit Permanent gebit 3 Id 1 Cd 3 Pd 3 I 1 C 4 P 3 M 3 Id 1 Cd 3 Pd 3 I 1 C 4 P 3 M Bron: Veterinary anatomy,

25 Maagdarmstelsel van het varken Caecum Duodenum Centrifugale winding spiraal colon Centripetale winding spiraal colon Jejunum Bron: Ruckebush, 1981 Darmpassage Lengte Passage snelheid Dunne darm: m Dikke darm: m Dunne darm: u Dikke darm: u Duur van de totale spijsvertering Begin van de uitscheiding (uur na voederopname) Maximum van de uitscheiding (uur na voederopname) Einde van de uitscheiding Bron: Richter et al., 1992 (aangepast) u (ochtendvoedering) u (avondvoedering) u (ochtendvoedering) u (avondvoedering) 4-5 dagen 23

26 II. Voeding - Spijsvertering Borst- en buikorganen van het varken A B C D E F G H J 1e rib 7e rib 10de rib 14de rib Ilium (darmbeen) Ischium (zitbeen) M. spinalis M. longissimus M. iliopsoas a b c d e f g h i Linker long Thymus Hart in pericard Diafragma Lever Maag Milt Pancreas Linker nier k l m n o p Jejunum Ileum Caecum Colon ascendens Colon descendens Urineblaas 1 5 Long regio: 1, 2 Gespleten lobus cranialis pulmonis sin 3 Lobus caudalis pulmonis sin 4 Incisura cardiaca 5 Fiss. interlobaris caud. 6 8 Lever regio: Colon regio: 11 eerste, 12 tweede, 13 derde, 14 vierde centripetale bocht 15 eerste centrifugale bocht 16 linker lateraal blaasligament 6 Lobus hepatis sin. med. 7 Lobus hepatis sin. lat. 8 Incisura interlobaris 9 Omentum major 10 Niervet Bron: Veterinary anatomy,

27 Mest en urine Mest Mesthoeveelheid ph-waarde kg/dag meestal alkalisch watergehalte 55 75% Urine Urine uitscheiding big zeug l/dag l/dag ph-waarde (voederafhankelijk) Dichtheid (g/cm³) big zeug ± ± Ureum (g/l) Bron: Richter et al., 1992 (aangepast) 25

28

29 Voeder

30 II. Voeding Voeder en drinkwater Eiwit- en energiebehoefte van opfokgelten en gelten Levend gewicht (kg) Dagelijkse groei (g/dag) Netto energie (kcal/dag) Netto energie (kcal/kg) Darmverteerbaar lysine in voeder (g/kg) Lysine in voeder (g/kg) Voederniveau (kg/dag) Opfok Integratie Bron: DLG, Andere essentiële aminozuren zie pag Lysine = darmverteerbaar lysine /

31 Voedingswaarden en aminozuurverhoudingen in zeugenvoeder per kg voeder (88% DS) Zeugen in begin van de dracht (dag 1-84) Zeugen in laatste deel van de dracht (dag ) Lacterende zeugen NE (kcal/kg) Lysine (g) Lys:Met/ Cys:Thr:Try 100:60:65:17 100:60:65:17 100:65:70:19 Ruw eiwit (g) Min. ruw vezel (g) Ca (g) dp (g) P (g) Na (g) Bron: DLG, 2008 (aangepast) 1 Met fytase supplementatie 29

32 II. Voeding Voeder en drinkwater Voorbeelden van voederstrategieën gebaseerd op behoefte georiënteerde energiegift (Gemiddelde waarden voor zeugen en gelten) ad libitum conditie op peil brengen dracht werpen spenen dekken Weken drachtvoeder 1 drachtvoeder 2 lactatievoeder B drachtvoeder 1 drachtvoeder 2 1) lactatievoeder drachtvoeder 2 drachtvoeder 2 1) W lactatievoeder drachtvoeder 2 drachtvoeder 2 1) lactatievoeder drachtvoeder 2 aantal voederbeurten per dag B = bronstmeel; W = werpmeel; 1 of verhoogde voedergift van drachtvoeder Bron: DLG,

33 Voedingswaarden van biggenvoeders per kg voeder (88% DS) Prestarter voeder (5-7 kg LG) Speenvoeder (7-12 kg LG) Veilig speenvoeder 1 (7-12 kg LG) Startervoeder (12-25 kg LG) NE (kcal/kg) Lysine (g) Lys: Met/ Cys: Thr: Try Ruw eiwit (g) Ruw vezel (g) :0.53:0.63:0.18 1:0.53:0.63:0.18 1:0.53:0.63:0.18 1:0.53:0.63: min Ca (g) dp (g) P (g) Na (g) Bron: DLG, 2008 (aangepast) 1 Aangepast speenvoeder in geval van maagdarmstoornissen rond het spenen. Te verstrekken gedurende een korte periode. 2 Met fytase supplementatie 31

34 II. Voeding Voeder en drinkwater Verschillende voederschema s voor biggen Geboorte Spenen Afmest 1) 2) 3)* 4)* Leeftijd (weken) Prestarter voeder (5-7 kg) Starter voeder (*7-25 of kg) Speenvoeder (7-12 kg) Voormest voeder (> 25 kg) Veilig speenvoeder (7-12 kg) Bron: DLG, 2008 (aangepast) 32

35 Voedingswaarden van vleesvarkensvoeders per kg voeder (88% DS) Lichaamsgewicht (kg) NE (kcal/kg) Ruw eiwit (g/kg) Lysine (g/kg) Darm verteerbaar lysine (g/kg) Ruw vezel (g/kg) Ca (g/kg) P (g/kg) dp (g/kg) Na (g/kg) Bron: LfL, 2007 (aangepast) 1 Met fytase supplementatie 33

36 II. Voeding Voeder en drinkwater Vitaminen- en mineralenbehoefte per kg voeder Big kg Varken kg Varken kg Varken kg Drachtige zeugen / Fokberen Lacterende zeugen Mineralen K (g) Na (g) Cl (g) Mg (g) Sporenelementen Fe (mg) Zn (mg) Cu (mg) Mn (mg) I (mg) Se (mg) Vitamines A (IE) D (IE) E (IE) K (mg) B1, Thiamine (mg) B2, Riboflavine (mg) B3, Niacine (mg)

37 Big kg Varken kg Varken kg Varken kg Drachtige zeugen / Fokberen Lacterende zeugen Vitamines B5, Pantotheenzuur (mg) B6, Pyridoxine (mg) B9, Foliumzuur (mg) H, Biotine (mg) B12, Cyanocobalamine (mg) Choline (mg) Bron: NRC,

38 II. Voeding Voeder en drinkwater Mineralenvoorziening Mineraal Belangrijkste functies Gebreksverschijnselen Magnesium (Mg) Kalium (K) Natrium (Na) Chloor (Cl) - Botopbouw - Zenuwstelsel, prikkeloverdracht - Transport door celmembranen - Waterhuishouding - Waterhuishouding - Hartstelsel - Zenuwstelsel - Transport door celmembranen - Waterhuishouding - Bouwstof van bloed - Transport door celmembranen - Prikkelbaar, agressief gedrag - Beenzwakte - Verstoorde beweging - Minder voederopname - Ruwe huid - Lusteloosheid - Minder voederopname en groei - Lagere melkproductie - Uitdroging - Minder voederopname en groei - Ruw haarkleed / ruwe huid Zwavel (S) Bouwstof van: - aminozuren en enzymen - haren en hoeven - Onbekend - hormonen Bron: Handboek varkenshouderij 2004, naar NRC, 1998 en Straw et al.,

39 Sporenelementenvoorziening Sporenelement Belangrijkste functies Gebreksverschijnselen Ijzer (Fe) Zink (Zn) Mangaan (Mn) Koper (Cu) Jodium (I) Selenium (Se) Kobalt (Co) - Bloedhaemoglobine - Zuurstoftransport - Opbouw enzymen/ hormonen - Skeletgroei - Spermaproductie - Huid en haar - Enzymsystemen - Stofwisseling - Voortplanting - Enzymsystemen - Bloedhaemoglobine - Oxidatieprocessen - Schildklierhormoon (T3/T4) - Voortplanting - Groei, weerstand en vruchtbaarheid - Anti-oxidant met Vit E - Energiestofwisseling - Element van Vit B12 - Eiwit- en vetstofwisseling - Verlaagde groei / voederopname - Ruw haarkleed / ruwe huid - Moeizame ademhaling - Bloedarmoede / bleekheid - Huidaandoeningen - Verminderde voeder - opname en groei - Verlengd werpproces; meer doodgeboren biggen; kleine tomen; zwakke biggen - Beengebreken - Verhoogde vetaanzet - Zwak geboren biggen; minder melkproductie; onregelmatige bronst - Verminderde voederopname en groei - Beengebreken - Bloedarmoede - Vergrote schildklier - Niet levensvatbare biggen - Verlengd werpproces - Minder melkproductie; kleine tomen met zwakke biggen; verlengd werpproces - Moerbeihartziekte - Lagere spermaproductie - Maagzweren - Spierdegeneratie - Vit. B12 tekort - Verminderde voederopname en groei - Ruwe huid Bron: Handboek varkenshouderij 2004, naar NRC, 1998 en Straw et al.,

40 II. Voeding Voeder en drinkwater Vitaminevoorziening Vitamine Belangrijkste functies Gebreksverschijnselen Vetoplosbare vitamines Vit A, retinol Vit D3, cholecalciferol Vit E, tocopherol Vit K, menadion - Gezichtsvermogen - Huid en slijmvlies opbouw - Voortplanting - Botopbouw - Immuunsysteem - Ca/P metabolisme - Botopbouw - Anti-oxidant - Energiestofwisseling - Immuunsysteem - Functioneren geslachtsorganen - Bloedstolling Wateroplosbare vitamines B1, thiamine B2, riboflavine B3, niacine - Energiestofwisseling - Functioneren hart en zenuwstelsel - Eiwitstofwisseling - Vetstofwisseling - Vruchtbaarheid - Vorming van de huid - Eiwit-, vet- en koolhydraatstofwisseling - Spierkrampen - Verminderde vruchtbaarheid - Verminderd gezichtsvermogen - Droog en dof haarkleed - Immuundepressie - Verstoorde botvorming - Verminderde groei - Vruchtbaarheidsstoornissen - Degeneratie hart / spieren - Moerbeihartziekte - Immuundepressie - MMA - Maagzweren - Reproductieproblemen - Bloedingen - Bleek geboren biggen / navelbloedingen - Geen eetlust, gewichtsverlies - Slechte hartfunctie - Vroeg / zwak geboren biggen - Lage lichaamstemperatuur - Braken / diarree - Aantasting van de zenuwen - Verminderde groei en voederopname - Huidaandoeningen - Voortplantingsstoornissen - Verminderde melkgift - Stijve en kromme poten - Gewichtsverlies, anorexie - Braken / diarree - Bloedarmoede - Huidaandoeningen 38

41 Vitamine Belangrijkste functies Gebreksverschijnselen B5, pantotheenzuur B6, pyridoxine B9, foliumzuur B12, cyanocobalamine Choline C, ascorbinezuur - Huidfunctie - Vorming immuunstelsel - Interne stofwisseling - Functioneren zenuwstelsel - Functioneren geslachtsorganen - Eiwit-, vet- en koolhydraatstofwisseling - Bloeddrukregulatie - Ijzerbenutting - Eiwitstofwisseling - Vorming rode bloedcellen - Vorming immuunstelsel - Intermediaire stof wisseling - Vorming rode bloedcellen - Functioneren zenuwstelsel - Vetstofwisseling - Vorming immuunstelsel - Ijzerbenutting en -transport H, biotine - Intermediaire stof wisseling Carnitine - Enzymsystemen - Vetstofwisseling - Transport vetzuren - Celbescherming - Schubbige rode huid met korsten - Verlamming achterhand - Verminderde werking immuunstelsel - Diarree - Vruchtbaarheidsstoornissen - Verminderde voederopname en groei - Bloedarmoede - Ruw haarkleed - Spieraandoeningen - Bloedarmoede - Reproductiestoornissen (kleine tomen) - Huidaandoeningen - Kleine tomen / zwakke biggen - Bloedarmoede - Ongecoördineerde bewegingen - Leververvetting - Ongecoördineerde bewegingen - Voortplantingsstoornissen - Verminderde immunocompetentie - Verminderde groei - Bleke pasgeboren biggen - Overmatige bloedingen - Klauwaandoeningen - Ruwe, bruine huid - Verminderde groei - Vergiftigingen - Weinig energie - Hartfalen - Zwakke beenderen Bron: Handboek varkenshouderij 2004, naar McDowell en Straw et al., 1999 (aangepast) 39

42 II. Voeding Voeder en drinkwater Verhoging van de voedergift bij omgevingstemperaturen lager dan de thermoneutrale zone (bij drachtige zeugen) Individuele huisvesting 1 Groepshuisvesting 2 Temperatuur ( C) Verhoging voedergift (g/dier/dag) Temperatuur ( C) Verhoging voedergift (g/dier/dag) Bron: DLG, 2008 Individueel gehuisveste dieren hebben een hogere temperatuur nodig dan dieren die in groep gehuisvest worden MJ ME meer per C lagere temperatuur; 19 C = thermoneutraal MJ ME meer per C lagere tempatuur; 14 C = thermoneutraal 40

43 Conditiescore zeugen (Body Condition Score BCS) BCS Voedingstoestand 5 zeer vet 4 vet 3,5 goed 3 normaal 2,5 iets te mager 2 mager 1 vermagerd Omschrijving heupen en ruggengraat sterk bedekt heupen en ruggengraat niet voelbaar heupen en ruggengraat nauwelijks voelbaar heupen en ruggengraat met stevige druk voelbaar heupen en ruggengraat met lichte druk voelbaar heupen en ruggengraat zichtbaar en voelbaar heupen en ruggengraat duidelijk zichtbaar Bron: Sieverding, 2000 (aangepast) Lichaamsvorm rond ovaal buisvormig buisvormig buisvormig, met ingevallen zijden ribben en wervels zichtbaar benige structuur zichtbaar 1 = Vermagerde zeug met duidelijk zichtbare ruggengraat. 2 = Magere zeug met zichtbare ruggengraat. 3 = Ideale conditie tijdens lactatie en bij spenen. Ruggengraat net voelbaar. 4 = Licht overgewicht 5 = Te vet, rond lichaam Het is aangeraden de conditie van de zeugenstapel regelmatig te controleren door middel van een spekdiktemeting. 41

44 II. Voeding Voeder en drinkwater Samenstelling van de biest Droge stof (%) 24.1 Energie (MJ/kg) 10.9 Ruw eiwit (%) 15.1 Lactose % 2.8 Ruw vet (%) 3.4 Ruwe as (%) 0.7 Bron: Kirchgeβner, 2004 naar Richter et al., 1992 Samenstelling van gewone zeugenmelk Droge stof (%) 20.8 Energie (MJ/kg) 5.1 Ruw eiwit (%) 5.5 Lactose % 4.9 Ruw vet (%) 9.2 Ruwe as (%) 0.8 Bron: Kirchgeβner, 2004 naar Richter et al.,

45 Waterbehoefte en debiet van de drinknippels Biggen 5 kg LG 10 kg LG 20 kg LG Vleesvarkens kg LG kg LG kg LG Zeugen niet drachtig / in begin van de dracht in gevorderd drachtstadium in lactatie Waterbehoefte (l/dier/dag) l/big (ad libitum indien mogelijk) Debiet (l/min) Beren Bron: Brede,

46 II. Voeding Voeder en drinkwater Kwaliteitsnormen drinkwater referentie ernstig risico ph 5 8 < 4 en > 9 Geleidbaarheid (µs/cm) < > Hardheid (mmol/l) < 2.67 > 4.46 Ammonium (mg/l) < 1 > 2 Nitraat (mg/l) < 50 > 100 Nitriet (mg/l) < 0.1 > 1 Ijzer (mg/l) < 0.2 > 5 Mangaan (mg/l) < 1 > 2 Sulfaat (mg/l) < 100 > 250 Sulfide (mg/l) 0 > 0 Chloride (mg/l) < 250 > KMnO 4 -waarde (mg/l) < 50 > 100 E. coli (kve/ml) afwezig > 100 Coliforme bacteriën (kve/ml) Totaal kiemgetal (kve/ml) Bron: Brede, 2006 (aangepast) afwezig > 100 < 100 >

47 Reproductie

48 III. Reproductie Sperma van de beer Volume van het ejaculaat Kleur Consistentie Aantal spermacellen Levensduur van spermacellen in de uterus ml grijs - wit waterig - vlokkig per ml u ph Bron: Richter et al., 1992 (aangepast) 46

49 Kwaliteitsnormen sperma Beweeglijke spermacellen > 70% Abnormale morfologie < 20% Cytoplasma druppels < 15% Bron: Shipley,

50 III. Reproductie Geslachtsapparaat van de beer Zijaanzicht 1. Testikel 2. Epididymis 3. Ductus deferens 5. Glandula vesicularis 7. Glandula bulbourethralis 8. Penis 9. Flexura sigmoidea 10. Musculus retractor penis 11. Spiraalvormige penispunt 12. Preputium 13. Diverticulum preputiae 14. Nier Bron: Mémento de l éleveur de porc ITP editie,

51 Gedetailleerd 1. Testikel 2. Epididymis 3. Ductus deferens 4. Ureter in bekkengebied 5. Glandula vesicularis 6. Prostaat 7. Glandula bulbourethralis 8. Penis 9. Flexura sigmoidea 10. Musculus retractor penis 11. Spiraalvormige penispunt Bron: Mémento de l éleveur de porc ITP editie,

52 III. Reproductie Geslachtsapparaat van de zeug Zijaanzicht 1. Ovarium 2. Oviduct 3. Corpus uteri 4. Uterushoorn 5. Cervix 6. Ligamentum uteri 7. Vagina 8. Vulva 9. Urineblaas 10. Nier 11. Rectum Bron: Mémento de l éleveur de porc ITP editie,

53 Gedetailleerd 1. Ovarium 2. Oviduct 3. Corpus uteri 4. Uterushoorn 5. Cervix 6. Ligamentum uteri 7. Vagina 8. Vulva Bron: Mémento de l éleveur de porc ITP editie,

54 III. Reproductie Hormonen betrokken bij de reproductieve cyclus van de zeug Hypothalamus Oestrogeen stimuleert GnRH GnRH Gonadotropin-Releasing-Hormone Effect: vrijstelling van LH en FSH FSH Follikel stimulerend hormoon Effect: follikelgroei Hypofyse Follikel met eicellen Oestrogeen Dag 21 Ovarium op Effect: verschillende Voorbereiden van dagen de uteriene mucosa van de cyclus op innesteling van embryo s. Inductie van Dag 13 bronstsymptomen. Dag 10 Prostaglandine Effect: Degeneratie van het corpus luteum Uterus LH Luteïniserend hormoon Effect: follikelrijping, ovulatie, vorming van corpus luteum Ovulatie dag 2 Dag 4 Corpus luteum Progesteron remt GnRH Het corpus luteum produceert progesteron (zwangerschapshormoon) Effect: In stand houden van de dracht Bron: Aumüller, 2000 (aangepast) 52

55 Verloop van de geslachtshormonen in het bloedplasma van de zeug FSH LH Oestrogeen Progesteron Ovarium Ovulatie Corpus luteum Follikel Ontwikkeling Functioneel stadium Degeneratie Myometrium Cyclusfase Oxytocine gevoeligheid Oestrus Metoestrus Dioestrus Pro-oestrus Bron: Schnurrbusch en Hühn, 1994 (aangepast) 53

56 III. Reproductie Reproductie van de zeug Geslachtsrijp Dekrijp Cyclus na dagen na 1-2 cycli bij een lichaams gewicht van min kg het hele jaar Cyclusduur 21 dagen (18-24) Berigheid Ovulatietijdstip Ovulatiegraad Duur van de ovulatie Gelten: uur Zeugen: uur u na begin van de berigheid Gelten: follikels Zeugen: follikels ca. 1-6 uur Vruchtbaarheidsduur van de eicellen max uur 54

57 Duur transport spermacellen tot eileider Duur rijping spermacellen in eileider Vruchtbaarheidsduur van geïnsemineerd sperma in de eileider Bewaartemperatuur van sperma Optimaal inseminatietijdstip ca min ca. 4-6 uur ca uur C Eerste inseminatie: 8-18 uur na begin sta-reflex Tweede inseminatie: uur na begin sta-reflex Evt. derde inseminatie: uur na de tweede, bij aanhouden sta-reflex Drachtduur gem. 115 dagen ( ) Bron: Truschner, 2000 (aangepast) 55

58 III. Reproductie Inseminatietijdstip Berigheidsduur late berigheid Stareflex Levensvatbaarheid sperma normale berigheid Inseminatie Eisprong vroege berigheid Dag Tijdstip van spenen Bron: Weitze, 2000 (aangepast) 56

59 Bevruchting en ontwikkeling van de eicellen Optimaal tijdstip voor drachtcontrole plaats van innesteling 12 filamenteuze blastocyst ovarium infundibulum cervix overgang oviduct - uterus 11 geëlongeerde blastocyst 10 blastocyst in eileider vagina 8 sferische blastocyst vulva dagen na 1e inseminatie urineblaas uterus hoorn gekiemde blastocyst blastocyst ontwikkelingsstadium 1-cellig stadium 2-cellig 4-cellig morula stadium stadium Bron: Schnurrbusch,

60 III. Reproductie Data rond het afbiggen Gemiddelde Drachtduur (dagen) 115 Duur geboorte / worp (uur) 2-4 Duur geboorte / big (min) Afkomen nageboorte (uur) 1-2 Geboorteproblemen (%) Mummies / worp (#) Totaal geboren biggen / worp (#) Doodgeboren biggen (%) Gelten: < 5 Zeugen: < 10 Gelten: 0.2 Zeugen: 0.3 Gelten: Zeugen: Gelten: 7 Zeugen: 8 58

61 Gemiddelde Biggen met een geboortegewicht < 800 g (%) Dood/zwak geboren biggen per worp (%) Levend geboren biggen / worp (#) Geboortes met intacte navelstreng (%) Afbreken navelstreng na geboorte (min) Eerste uiercontact na geboorte (min) Eerste biestopname na geboorte (min) Gelten: 3 Zeugen: 4 Gelten: Zeugen: Gelten: Zeugen: tot 20 tot 20 Bron: Prange, 2004 (aangepast) 59

62 III. Reproductie Normen vruchtbaarheidsparameters bij zeugen 60 Verliesdagen Abortus Mummies Regelmatige terugkomers Onregelmatige terugkomers Interval spenenbronst max. max. max. Norm dagen/opgeruimde zeug of 3-4% extra zeugen/jaar (1 extra zeug = 365d) 4% van de aanwezige zeugen/ jaar 2% (max % mummies < 10cm en max. 1-2% mummies > 10cm) max. 9 à 10% max. 5 à 6% min % van gespeende zeugen in bronst < 6 dagen Invloedsfactoren Management: opruimbeleid op het bedrijf, drachtdiagnose via scannen Infecties: PRRS; PCV2; Parvo; Aujeszky;, Overige: zie onregelmatige terugkomers Capaciteit van de baarmoeder (te weinig plaats: vnl. grote nesten en gelten), infecties (parvo, PRRS, PCV2, Aujeszky, ) Kwaliteit sperma, tijdstip van inseminatie (bronstdetectie), te korte lactatie, stress (huis vesting, transport, onrust in groep), veel oude zeugen (>7 worp), voederniveau en -samenstelling Infecties, algemeen ziek zijn, stress (huisvesting, transport, onrust in groep), mycotoxines (zearalenone), T : te warm (>32 C) of te koud (slechte isolatie, koud water, te magere zeugen) Lactatiebronst, slecht zichtbare bronst, conditieverlies tijdens lactatie, voeding, veel eersteworps zeugen, lactatielengte (te kort-te lang), seizoen (einde zomer-begin herfst > interval)