Psychofarmaca tijdens de zwangerschap Gevolgen voor het kind op korte en lange termijn
|
|
- Vincent de Ruiter
- 2 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 1 Psychofarmaca tijdens de zwangerschap Gevolgen voor het kind op korte en lange termijn Hanneke Wennink, kinderarts Noera Kieviet, arts-assistent / arts-onderzoeker kindergeneeskunde Psychiatrie Obstetrie Pediatrie Expertisecentrum
2 2 Inhoud workshop Casuïstiek (NK) Achtergrond (NK) Congenitale afwijkingen (HW) De eerste week postpartum (NK) Lange termijnontwikkeling (HW) Borstvoeding (NK) POP expertisecentrum en informatievoorziening (HW)
3 3 Mevrouw A Mevrouw A bezoekt het POP spreekuur. Zij is zwanger van haar tweede kind (AD 10 weken). Tijdens haar eerste zwangerschap ontwikkelde zij een depressie. Deze is uiteindelijk effectief behandeld met sertraline, hiermee is zij destijds 3 maanden post partum gestart. Toen patiënte wist dat ze weer zwanger was is ze gestopt met sertraline. De depressieve klachten zijn sindsdien toenemend van aard. Haar psychiater heeft een actuele depressie vastgesteld. Patiënte vraagt u of zij veilig weer kan herstarten met sertraline.
4 4 Mevrouw B Mevrouw B bezoekt het POP spreekuur voor pre-conceptioneel advies. Zij heeft een zwangerschapswens en is bekend met een bipolaire stoornis waarvoor zij Lithium gebruikt. Haar laatste decompensatie (manie) was 4 maanden geleden. In verband met haar actuele zwangerschapswens is zij alvast met lithium gestopt. Patiënte en haar partner willen liever geen medicatie gebruiken tijdens de zwangerschap en willen graag weten wat de kans is op decompensatie tijdens de zwangerschap en postpartum.
5 5 Epidemiologie 15% van de zwangeren heeft psychiatrische problematiek tijdens de zwangerschap, met name depressie en angst 1 Bij depressie in de voorgeschiedenis is de kans op een recidief tijdens de zwangerschap of in de eerste zes maanden post partum 60-80% zonder behandeling 2 Risico op post partum psychose bij bipolaire stoornis zonder behandeling 0,1-0,2% (achtergrondrisico) 20-40% 3 1. Andersson L. et al. American J of Obstetrics and Gynecology Cohen L.S. et al. JAMA Kompenhauer J.L. NTG 1994
6 De afweging 6
7 7 Gevolgen van onbehandelde psychiatrische problematiek voor het kind Prematuriteit 1 Dysmaturiteit/laag geboortegewicht 1 Neonatale onrustsymptomen 2 Verlaagde apgarscore 3 Regulatie en hechtingsproblematiek 4 Ontwikkelingsproblematiek 5 Indirect: effecten van maternale leefstijl 1. Goedhart e.a. Psychom med Zuckerman e.a. J dev behav ped Alder J e.a. J of Mat Fet Med Vliegen e.a Hay DF e.a. J of Child psychol and psychiatr 2008
8 De afweging 8
9 9 Inhoud workshop Congenitale afwijkingen (HW) De eerste week postpartum (NK) Lange termijnontwikkeling (HW) Borstvoeding (NK) POP expertisecentrum en informatievoorziening (HW)
10 10 Congenitale afwijkingen Zonder medicatie in zwangerschap ASD/VSD (OR % BI ) (niet significant) 1 Lip/gehemeltespleten en hartafwijkingen (OR 1.5, 95% BI ) (niet significant) 2 1. Zhu JL. e.a. Pediatrics Hansen D. e.a. Lancet 2000
11 11 Congenitale afwijkingen Antidepressiva Selectieve serotonine heropname remmers (SSRI s) Risico ASD/VSD in sommige studies van 0,5% naar ±1,5% 1 Grote, meest recente studie vindt dit echter niet 2 Tricyclische Antidepressiva (TCA s) Clomipramine: 1 studie risico ASD/VSD bij clomipramine van 0,5% naar 2-3% 1, grote recente studie vindt dit echter niet 1,2 Overige antidepressiva mirtazapine, venlafaxine en bupropion onderzoek beperkter, geen verhoogd risico op aangeboren afwijkingen 4,5 1. Kallen B.A. ea. Birth Defects Res Part A Clin Mol Teratol Huybrechts ea NEJM Udechuku A. ea Australian and New Zealand J of Psychiatry Djulus J. ea J Clin Psychiatry Einarson A. ea. Am J Psychiatry 2001
12 12 Congenitale afwijkingen Antipsychotica Klassieke antipsychotica geen verhoogd risico 1 Atypische antipsychotica: waarschijnlijk geen verhoogd risico Antipsychotica tijdens de zwangerschap. Geneesmiddelenbulletin McCauley-Elsom K. ea. J of Psycic and Mental Health Nursing Haberman F. e.a. J of Clin Psychopharmacology 2013
13 13 Congenitale afwijkingen Benzodiazepines Statistisch geen verhoogd risico, echter wel aangeboren afwijkingen beschreven 1,2 1. McElhatton. Reproductive Toxicology Richtlijn benzodiazepingebruik in de zwangerschap en tijdens lactatie NVK NVOG 2013
14 14 Congenitale afwijkingen Stemmingsstabilisatoren Lithium: risico op Ebstein anomalie 0.1-1% 1 Carbamazepine: risico 3% 2 Valproaat: risico 8.7% 2 Lamotrigine: geen verhoogd risico 3 1.Gentile S. ea. Expert opinion in Drug Safety Galbally M. ea. Austr and New Zealand J of Psychiatry Molgaard-Nielsen D. ea JAMA 2011
15 15 Congenitale afwijkingen?
16 16 Inhoud workshop Congenitale afwijkingen (HW) De eerste week postpartum (NK) Lange termijnontwikkeling (HW) Borstvoeding (NK) POP expertisecentrum en informatievoorziening (HW)
17 17 Eerste week Postpartum PPHN Neonatale Adaptatie Klinisch kraambed
18 18 Eerste week postpartum PPHN Na blootstelling aan SSRI s: Risico op Persistente Pulmonale Hypertensie van de Neonaat (PPHN): risico mogelijk verhoogd echter absolute risico klein (<1%) 1 1. Grigoriadis BMJ 2014
19 19 Eerste week postpartum Neonatale Adaptatie Klinisch syndroom door onttrekking van medicatie 1 Geassocieerd met late, in utero blootstelling aan (N)SSRI s 2 Antipsychotica 1 Benzodiazepines 3 Na lithium en benzodiazepines tevens risico op floppy infant syndroom 1. Galbally M. et al. Aust N Z J Psychiatry Levinson-Castiel R. et al. Arch Pediatr Adolesc Med Uzun S. et al. Psychiatr Danubina 2010
20 20 Eerste week post partum Neonatale adaptatie 22-30% symptomen van neonatale adaptatie 1,2 Symptomen van onrust, meestal mild en self-limiting 1,2 Symptomen ontstaan vaak binnen 48 uur en duren 2 dagen (max 6 dagen bij prematuren) 1,2 Symptomen aspecifiek 1 1. Kieviet et al. Neurops Dis and Treatment Sie et al. 2013
21 21 Eerste week postpartum Neonatale Adaptatie Vraagstukken Wat is de pathofysiologie? Wat zijn risicofactoren? Hoe observeren en diagnosticeren?
22 22 Eerste week postpartum Neonatale Adaptatie: pathofysiologie Hypotheses Multifactoriële oorzaak Hormonen en neurotransmitters spelen een rol
23 23 Eerste week postpartum Neonatale Adaptatie: pathofysiologie Onderzoeksvraag: is het serotonerge systeem betrokken bij het ontstaan van neonatale adaptatie? Prospectieve gecontroleerde studie, n=63 Pasgeborenen allemaal blootgesteld aan selectieve antidepressiva tijdens zwangerschap 5-HIAA in urine van pasgeborenen met en zonder neonatale adaptatie vergeleken gedurende de eerste 3 dagen post partum
24 24 Eerste week postpartum Neonatale Adaptatie: pathofysiologie 5-HIAA was significant hoger bij kinderen met ontwenning (p0.001) op dag 1. Deze associatie werd beïnvloed door de mate van maternale stress Serotonerge systeem lijkt een rol te spelen bij neonatale adaptatie
25 Eerste week postpartum Neonatale Adaptatie: pathofysiologie 25
26 26 Eerste week postpartum Neonatale Adaptatie: risicofactoren In een observationele studie (n=247) hebben we meerdere mogelijke risicofactoren voor ontwenning onderzocht Hieruit kwam het volgende naar voren: Borstvoeden beschermt tegen ontwenning OR 0.3 (BI ) p0.003 De dosering beïnvloedt het risico op ontwenning niet OR1.5 (BI ) p 0.13 SSRIs veroorzaken iets vaker ontwenning dan SNRIs/NaSSAs OR 2.5 (BI ) p0.04 Kieviet et al. Acta Pediatrica 2015
27 27 Eerste week postpartum Neonatale adaptatie: Finneganscore Gevalideerd voor opiaatontwenning Optreden, progressie en beloop van ontwenning 4-7 = milde ontwenning 8 is ernstige ontwenning Score wordt elke 8 uur afgenomen Essentieel bij score: Verpleegkundige objectief Arts concludeert of er ontwenning is
28 28 Eerste week postpartum Neonatale Adaptatie: observatielijst Finneganscorelijst lang (31 items) foutgevoelig Observationele studie (n=183) waarbij pasgeborenen werden geobserveerd dmv de Finneganscorelijst Lijst van 8 items sensitiviteit 97.7% specificiteit 86.2% Hypertonie Tremoren in rust Dunne/waterige ontlasting Slaap <1/<2 uur na voeding Slecht drinken Hyperactieve Morro Kieviet et al. J of Mat and Neonat med 2014
29 29 Eerste week postpartum Neonatale Adaptatie: klinisch kraambed Doelen klinisch kraambed: Observatie neonatale adaptatie Observatie psychiatrische symptomen moeder/aanpassen behandeling Observatie moeder-kind interactie Coachen moeder Observatieduur wisselt tussen ziekenhuizen tussen uur Protocol SSRI en zwangerschap: minimaal 12 uur Kraamafdeling heeft voorkeur
30 30 Eerste week postpartum Neonatale Adaptatie: klinisch kraambed Optimale duur van klinisch kraambed onbekend Observationele studie (n=182) SLAZ naar de incidentie en het tijdstip van medische interventies tijdens het klinisch kraambed gerelateerd aan psychiatrische problematiek/psychofarmacagebruik. Prevalentie van 1 of meer interventies: 40% 84% van interventies <48 uur Advies: observatieduur uur
31 Eerste week postpartum Neonatale Adaptatie: klinisch kraambed 31
32 32 Eerste week postpartum Conclusies 20-30% van de pasgeborenen ontwikkeld symptomen van neonatale adaptatie Symptomen zijn veelal mild, echter aspecifiek Neonatale adaptatie lijkt een multifactoriële oorzaak te hebben waarbij o.a. serotonine een rol speelt De dosering heeft geen invloed op ontwenning, borstvoeden beschermt Observatie u dmv de (verkorte) Finneganscorelijst
33 33 Eerste week postpartum Discussiepunten Speelt het risico op neonatale adaptatie mee in de afweging wel of geen medicatie? Is thuisobservatie mogelijk? Zijn er andere factoren die een rol spelen bij het ontstaan van ontwenning? Vragen?
34 34 Inhoud workshop Congenitale afwijkingen (HW) De eerste week postpartum (NK) Lange termijn effecten (HW) Borstvoeding (NK) POP expertisecentrum en informatievoorziening (HW)
35 35 Lange termijn effecten antidepressiva SSRI s: 2 recente reviews 1,2 en twee recente studies 3,4 Totaal 21 studies Leeftijd varieerde van 3 maanden tot 6 jaar 12 geen effect 9 wel effect: milde verschillen met name grove motoriek, sociaal emotioneel Confounding by indication Andere antidepressiva: onderzoek beperkt, geen nadelige effecten bekend 1. Suri R. ea J of Clin Psych 2014; 2. Hermansen TK. Ea Child neuopsychol Skurtveit S. e.a. BJOG Santucci AK J Clin Pysch 2014
36 36 Lange termijn effecten antidepressiva Autisme en ADHD Autisme na SSRIs: studies tegenstrijdig 1-3, recente meta-analyse OR 1.89 ( ) 1, causaliteit niet aan te tonen geen correctie voor belangrijke factoren zoals erfelijkheid confounding by indication ADHD na SSRIs: 3 studies geen relatie, 1 wel een relatie OR 1.8 ( ) 1. Man KK. Ea. Neurosc Behav Rev Laugesen K ee BMJ open Figueroa R ea J Dev Behav Pediatr Clements CC ea Mol Psych 2014
37 37 Lange termijn effecten antipsychotica, lithium en benzodiazepinen Antipsychotica: beperkt onderzoek 1,2 Lithium: beperkt onderzoek, echter tot nu toe geen negatieve lange termijneffecten 3 Benzodiazepines: beperkt onderzoek 4 1. Johnson KC ea. Arch of Gen Psych Peng M. ea. Psychopharmacol Jacobson SJ ea. Lancet Viggedal G. ea. J of Child Psychol and Psychiatr 1993
38 38 Lange termijn effecten stemmingsstabilisatoren Lamotrigine: beperkt onderzoek 1,2,3 Carbamazepine: tegenstrijdig 1,4 Valproaat: afgenomen intelligentie, autisme spectrumstoornissen 1,2,4 1.Nadebaum C. ea Dev Neuropsychol Dodd S e.a. Current Drug Safety Veiby G. ea. Epilepsia Banach R. ea. Drug Safety Meador KJ. e.a. Neurology 2010.
39 39 Lange termijn effecten?
40 40 Inhoud workshop Congenitale afwijkingen (HW) De eerste week postpartum (NK) Borstvoeding (NK) Lange termijn effecten (HW) POP expertisecentrum en informatievoorziening (HW)
41 41 Borstvoeding Voor en nadelen Beschermend effect op infecties, astma, obesitas 1 Dempt lichamelijke respons van de moeder op stress 2 Geassocieerd met een lagere kans op post partum depressie? (OR 1.2) 3 Verstoorde nachtrust door borstvoeden, CAVE effect op psychiatrisch ziektebeeld Géén bewijs dat borstvoeding beter is voor kwaliteit van de hechting op éénjarige leeftijd 4 1. Salone e.a. J am Dent Assoc Mezzacappa ES e.a. Health Psychology Hamdan A. e.a. J Psych in Medicine
42 42 Borstvoeding In geval van psychotische stoornissen: nachtrust essentieel Bromocriptine en cabergoline kunnen psychoses uitlokken 1,2 geen lactatieremmende medicatie geven! 1. Boyd A. et al. Psychiatr Q Chansg S. et al. General Hospital Psychiatry 2008
43 43 Borstvoeding Relatieve kinddosis: < 10% veilig 1 Antidepressiva: Afwegen bij fluoxetine Onvoldoende ervaring bupropion, duloxetine Antipyschotica: Wel bij Haldol Onvoldoende ervaring atypische antipsychotica Stemmingsstabilisatoren: - Niet bij lithium en lamotrigine Benzodiazepines Niet toegestaan 1. Weissman AM. Et al. Am J Psychiatry Lareb geneesmiddelen zwangerschap en borstvoeding 2014
44 44 Borstvoeding?
45 45 Inhoud workshop Congenitale afwijkingen (HW) De eerste week postpartum (NK) Borstvoeding (NK) Lange termijnontwikkeling (HW) POP expertisecentrum en informatievoorziening (HW)
46 46 POP expertisecentrum Gynaecoloog, psychiater en kinderarts Pre-conceptioneel of tijdens de zwangerschap Advies, geen behandeling
47 47 Lareb (www.lareb.nl) 2014
48 48 Handboek psychiatrie en zwangerschap 2015
49 49 Casus mw A. Kans op recidief depressie 60-80% zonder behandeling Gevolgen van onbehandelde depressie: Groter risico op vroeggeboorte en dysmaturiteit Risico op hechtingsproblematiek en ontwikkelingsproblematiek Gevolgen van sertraline gebruik: Geen aangeboren afwijkingen 20-30% kans op neonatale adaptatie waarvoor klinisch kraambed Borstvoeding kan Lange termijngevolgen: geen of mild
50 50 Casus mw B. Kans op decompensatie tijdens zwangerschap bij bipolaire zwangerschap groot: zonder medicatie 60-80% op depressie en 25% kans op postpartum psychose Gevolgen lithiumgebruik: Mogelijk licht verhoogd risico op Ebstein anomalie Kans op neonatale adaptatie klinisch kraambed Borstvoeding kan niet, echter nachtrust essentieel Geen lange termijngevolgen bekend tot nu toe
51 51 Take home message Psychiatrische problematiek tijdens zwangerschap en postpartum komt veel voor Advies op individuele basis, multidisciplinair Er bestaat geen risicovrije beslissing, blijft afwegen Kies de juiste dosering
Chapter 10. Samenvatting
Chapter 10 Samenvatting Samenvatting 149 Dit proefschrift richt zich op symptomen van neonatale adaptatie (NA) na blootstelling aan selectieve antidepressiva (SA) in utero. Deze symptomen zijn meestal
Psychiatrie rond zwangerschap. Corné van Lieshout, psychiater
Psychiatrie rond zwangerschap Corné van Lieshout, psychiater Casus 1 Mw. Pietersen 32 jaar Na 1 e partus (25 e ) depressief, na 2 mnd spontaan over Na 2 e partus (28 e ) weer depressief. HA gaf 50mg sertraline
Werkafspraak SSRI in de zwangerschap oktober 2014
Werkafspraak SSRI in de zwangerschap oktober 2014 Doel: Praktische leidraad voor psychiaters, verloskundigen, gynaecologen, kinderartsen, ziekenhuisapothekers en andere disciplines betrokken bij adviseren
Multidisciplinair (pre)conceptioneel advies
Multidisciplinair (pre)conceptioneel advies POP expertise centrum Amsterdam Prof.Dr.Adriaan Honig SLAZ/VUmc Verloskunde conferentie 3 februari 2012 Utrecht Marion Heres Adriaan Honig Hanneke Wennink Multidisciplinair
Zwangerschap en bipolaire stoornis avontuur voor patient en behandelaar. Anja Stevens
Zwangerschap en bipolaire stoornis avontuur voor patient en behandelaar Anja Stevens 14 december 2013 Inhoud Inleiding Kinderwens Zwangerschap Bevalling Kraambed en daarna Zwangerschapsplan Vaders Take
SSRI. Protocol NVOG/NVK 2012 VSV Geert Jan Blok
SSRI Protocol NVOG/NVK 2012 VSV 14-01-14 Geert Jan Blok Preconceptionele periode: Er bestaat geen duidelijke voorkeur voor een bepaalde SSRI. Indien een patiënte al goed is ingesteld op een bepaalde SSRI
De Multidisciplinaire Richtlijn SSRI s tijdens zwangerschap, kraambed en lactatie. Tom Schneider, gynaecoloog Mede namens de Richtlijncommissie
De Multidisciplinaire Richtlijn SSRI s tijdens zwangerschap, kraambed en lactatie Tom Schneider, gynaecoloog Mede namens de Richtlijncommissie Waarom een richtlijn Prevalentie depressie 20%, angststoornissen
Zwangerschap bij de psychiatrische patient. Cijfers telefoondienst TIS. TIS kenniscentrum. vragen/exposities SSRI s 20-11-2015
Zwangerschap bij de psychiatrische patient Bernke te Winkel Wetenschappelijk medewerker Teratologie Informatie Service TIS kenniscentrum Cijfers telefoondienst TIS Informatie geven Website (en boek) -
Titel protocol ziektebeeld SSRI/SNRI gebruik in zwangerschap Transmuraal verloskundig samenwerkingverband
Titel protocol ziektebeeld SSRI/SNRI gebruik in zwangerschap Discipline Transmuraal verloskundig samenwerkingverband Doel/doelstelling Eenduidig beleid bij SSRI/SNRI gebruik in zwangerschap. Achtergrondinformatie
Gebruik van SSRI-medicijnen
Gebruik van SSRI-medicijnen voor en tijdens uw zwangerschap en in uw kraambed Uw huisarts of psychiater heeft u een SSRI voorgeschreven. SSRI staat voor selectieve serotonine heropname remmer. SSRI is
Postpartum psychiatrie op de moeder-baby unit
Oprichtingssymposium LKPZ 9 september 2010, Corpus, Oegstgeest Postpartum psychiatrie op de moeder-baby unit Kathelijne Koorengevel, psychiater Monica Ouwens, dans- en bewegingstherapeut Afdeling Psychiatrie
Gebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed.
Gebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed. Ziekenhuis Gelderse Vallei Deze folder geeft informatie over de mogelijke risico s en gevolgen voor moeder en kind van het
Protocol SSRI/SNRI gebruik in de zwangerschap en de behandeling van de
Protocol SSRI/SNRI gebruik in de zwangerschap en de behandeling van de pasgeborene. VSV Refaja Gemaakt op: Auteur: Versie Geldig tot: 01-04-2016 26-03-2014 (herziene versie) Marjon Riksen (gynaecoloog),
Antidepressiva en Zwangerschap: een kwetsbare combinatie
Antidepressiva en Zwangerschap: een kwetsbare combinatie Prof.dr. Gerard Visser Prof.dr. Fred Schobben Prof.dr. Jan Buitelaar Prof.dr. Toine Egberts Dr. Edu Mulder Dr. Huib Burger Dr. M. Smidt Dr. Tessa
Protocol Psychofarmaca tijdens graviditeit en lactatie
Protocol Psychofarmaca tijdens graviditeit en lactatie Inhoud Verantwoording...2 ALGEMENE AANBEVELINGEN...3 1. Inleiding en achtergrondrisico s...3 2. Preconceptie-advies...3 3. Zwangerschap...3 4. Noodplan...4
Gebruik van antidepressiva voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed
Gebruik van antidepressiva voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Dit document bevat vertrouwelijke informatie van JijWij. Het kopiëren en/of verspreiden van dit document zonder voorgaand schriftelijke
pagina 1 van 7 Let op: Deze geprinte versie is 24 uur geldig. SSRI gebruik in de zwangerschap en kraambed Medische Werkinstructie Algemeen Inleidende gegevens Doel: Type: Handelingsclassificatie: Anatomische
Stop or Go? TerugvalprevenBe training bij het begeleid ahouwen van anbdepressiva in de zwangerschap.
Stop or Go? TerugvalprevenBe training bij het begeleid ahouwen van anbdepressiva in de zwangerschap. Promovendi: Drs. Nina Molenaar, arts, Erasmus MC Marlies Brouwer, MSc, psycholoog, UU Projectleiders:
Patiënteninformatie. Psychiatrie- Obstetrie- Paediatrie (POP)-poli. Informatie voor patiënten over de POP-poli van Tergooi.
Patiënteninformatie Psychiatrie- Obstetrie- Paediatrie (POP)-poli Informatie voor patiënten over de POP-poli van Tergooi. Inhoudsopgave Pagina Inleiding 4 Psychiatrische aandoeningen en kinderwens of
6 a 8 controles afhankelijk van professionele noodzaak en/of behoefte vrouw. -Er is aandacht gegeven aan medische en psychosociale.
Time task matrix zorgproces SSRI gebruik in de zwangerschap Versie 10 maart 2015 Alles in rood is specifiek voor gebruik SSRI, alles in zwart is gebruikelijke zorg voor iedere zwangere (voor de meest recente
Gebruik van antidepressiva (SSRI) voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed
Gebruik van antidepressiva (SSRI) voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Inleiding Uw behandelend arts of psychiater heeft u SSRI medicatie voorgeschreven. SSRI staat voor selectieve serotonine
SSRI-medicijnen. Gynaecologie / Verloskunde. Gebruik rondom de zwangerschap. Inhoud. 1. Achtergrond. 2. Als u zwanger wilt worden
Gynaecologie / Verloskunde SSRI-medicijnen Gebruik rondom de zwangerschap Inhoud 1. Achtergrond 2. Als u zwanger wilt worden 3. Als u zwanger bent 4. Gevolgen van SSRI-gebruik 5. De bevalling 6. Het kraambed
borstvoeding Uit enkele case-reports is bekend dat trazodon in kleine hoeveelheden overgaat in de moedermelk.
Kinderwens, en : trazodon 2519 t/m 2522 NNH = Number Needed to Harm; non-sri = geen serotonineheropnameremmer; RR = Relatieve Risico; RV = Risico Verschil; SNRI =serotonine-noradrenalineheropnameremmer;
Bipolaire stoornis en zwangerschap. Anja Stevens Dimence, kenniskring SCBS, 22 september 2016
Bipolaire stoornis en zwangerschap Anja Stevens Dimence, kenniskring SCBS, 22 september 2016 Wat willen we? Een gezond kind, maar liefst ook een gezonde moeder en vader/partner! Oftewel een gezond gezin
, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis
2015041635, v26; FK Achtergrondinformatie Bipolaire Stoornis 5 Consultatiedocument Farmacotherapeutisch Kompas voor registratiehouders Graag reactie voor 30 november 2017 van de registratiehouders die
Psychiatrie, Obstetrie en Pediatrie (POP) POP-adviescentrum
Psychiatrie, Obstetrie en Pediatrie (POP) POP-adviescentrum Psychiatrie, Obstetrie en Pediatrie (POP) -adviescentrum Kennemer Gasthuis Wat is de POP-poli? POP staat voor Psychiatrie - Obstetrie (verloskunde)
Neonatale onttrekkingsverschijnselen kunnen zijn: De bevalling Het kraambed
SSRI-medicatie Uw huisarts of psychiater heeft u een SSRI voorgeschreven. SSRI staat voor selectieve serotine heropnameremmer. Er zijn verschillende soorten SSRI s. Deze medicijnen worden onder andere
SSRI-gebruik tijdens de zwangerschap
SSRI-gebruik tijdens de zwangerschap Afdeling gynaecologie mca.nl Inhoudsopgave Zwangerschap en depressie 3 Gevolgen van SSRI-gebruik tijdens de zwangerschap 3 Adviezen - zwangerschap 5 Adviezen - bevalling
OBSTETRIE CASUS 2. Ochtendprogramma 5 maart
OBSTETRIE CASUS 2 Ochtendprogramma 5 maart Marie Jansen G1P0 AD 10 wkn, 25 jaar Algemene VG: blanco MedicaKe: geen Huidige graviditeit: ongepland Sociaal: Ze is niet zeker van haar huidige relake maar
Gebruik van SSRI-medicatie tijdens zwangerschap en borstvoeding. Maatschap Gynaecologie & Kindergeneeskunde IJsselland Ziekenhuis
Gebruik van SSRI-medicatie tijdens zwangerschap en borstvoeding Maatschap Gynaecologie & Kindergeneeskunde IJsselland Ziekenhuis Inleiding Uw huisarts of psychiater heeft u een SSRI voorgeschreven. (Selectieve
SSRI-medicatie en zwangerschap BEHANDELING
SSRI-medicatie en zwangerschap BEHANDELING SSRI-medicatie en zwangerschap Je huisarts of psychiater heeft je een SSRI voorgeschreven. SSRI staat voor selectieve serotonine heropnameremmer. Het zijn medicijnen
OPPER studie Onderzoeksprogramma Postpartum Psychose Erasmus MC, Rotterdam
Postpartum Psychose Postpartum psychose patientenvereniging opgericht! www.kraambedpsychose.nl Veerle Bergink 31 Oktober 2012 Postpartum Psychose Binnen 4 weken na de bevalling Incidentie: 1 op de 1.000
NVOG Voorlichtingsbrochure GEBRUIK VAN SSRI-MEDICATIE VOOR EN TIJDENS DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED
NVOG Voorlichtingsbrochure GEBRUIK VAN SSRI-MEDICATIE VOOR EN TIJDENS DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED 1 GEBRUIK VAN SSRI-MEDICATIE VOOR EN TIJDENS DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED 1. Achtergrond 2.
De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology
De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Geen 3 Casus: 39-jarige man,
De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie. P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology
De toegevoegde waarde van antipsychotica bij de behandeling van een depressie P. Moleman directeur Moleman Psychopharmacology Relaties met een farmaceutisch bedrijf of sponsor Geen Antidepressivum, antipsychoticum
Gebruik van SSRI-medicatie Voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed. Poli Gynaecologie
00 Gebruik van SSRI-medicatie Voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Poli Gynaecologie 1 Uw huisarts of psychiater heeft u een SSRI voorgeschreven. SSRI staat voor selectieve serotonine heropname-remmer.
Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer
Depressie tijdens de zwangerschap uit de taboesfeer Depressie en angstklachten tijdens de zwangerschap komen regelmatig voor. Toch wordt dit onderwerp nog vaak als taboe ervaren en is niet duidelijk welke
cannabisbladeren vanuit Nederland
Het komt niet door mijn marihuana, schat Is cannabis wel zo onschuldig als het lijkt? Prof. dr. Koen Smets UZ Gent, dienst Neonatale Intensieve Zorgen Studiedag vroedvrouwen 24 maart 2015 Epidemiologie
SSRI s bij moeder: richtlijn versus prak:jk
SSRI s bij moeder: richtlijn versus prak:jk J.E. Wakker- Deelen, A.C. de Mol Albert Schweitzer Ziekenhuis Dordrecht Opbouw Achtergrond Richtlijn NVK Onderdeel 1: Enquête onder alle afdelingen neonatologie/kindergeneeskunde
De POP polikliniek Voor zwangeren
De POP polikliniek Voor zwangeren Afdeling gynaecologie, psychiatrie & kindergeneeskunde Locatie Veldhoven U bent verwezen naar de POP polikliniek. In deze folder leggen we u uit wat deze polikliniek inhoudt.
Gebruik van antidepressiva voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed
Gebruik van antidepressiva voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Dit document bevat vertrouwelijke informatie van JijWij. Het kopiëren en/of verspreiden van dit document zonder voorgaand schriftelijke
ZORGPROGRAMMA PERINATALE GEESTELIJKE GEZONDHEID. Gilbert Lemmens Innovaties in de GGZ Gent 2017
ZORGPROGRAMMA PERINATALE GEESTELIJKE GEZONDHEID Gilbert Lemmens Innovaties in de GGZ Gent 2017 Zorgprogramma perinatale geestelijke gezondheid? Mentale stoornissen zijn meest voorkomende ziekten tijdens
Zwangerschap met lithium
Zwangerschap met lithium Lithium is een belangrijk medicijn in het behandelen en/of voorkomen van uw manische en/of depressieve klachten. Bij het gebruik van medicijnen tijdens de zwangerschap is voorzichtigheid
Gebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed
Gebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Auteur: dr. J.J. Duvekot namens de werkgroep SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed. 2012 NVOG Het
Stop or Go? TerugvalprevenDe training bij het begeleid aiouwen van anddepressiva in de zwangerschap.
Stop or Go? TerugvalprevenDe training bij het begeleid aiouwen van anddepressiva in de zwangerschap. Promovendi: Drs. Nina Molenaar, arts, Erasmus MC Marlies Brouwer, MSc, psycholoog, UU Projectleaders:
Fysiologische veranderingen tijdens en na de zwangerschap: de invloed op psychofarmaca
Fysiologische veranderingen tijdens en na de zwangerschap: de invloed op psychofarmaca Maisa Sjak Shie ziekenhuisapotheker 31 maart 2011, voorjaarscongres NvvP Amsterdam Belangenverstrengeling Geen Inhoud
Gebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed
Gebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed Bron: Nederlandse vereniging van Obstetrie en Gynaecologie Inhoud 1. Achtergrond 2. Als u zwanger wilt worden 3. Als u zwanger
Informatie voor mensen met een manischdepressieve. hun partners en andere betrokkenen. Kinderwens3
Informatie voor mensen met een manischdepressieve stoornis, hun partners en andere betrokkenen. Kinderwens3 Kinderwens Informatie voor mensen met een manisch-depressieve stoornis, hun partners en andere
Factsheet SSRI gebruik in de zwangerschap
Factsheet SSRI gebruik in de zwangerschap 16 mei 2013 Aanleiding Actuele ontwikkelingen op het gebied van Integrale zorg en ontwikkeling van regionale protocollen over uiteenlopende onderwerpen in de verloskundige
Ontwikkeling van een instrument / werkwijze om perinatale zorg te stroomlijnen in psychiatrische en sociaal zwakkere moeders
POP : Regeren is Vooruitzien Ontwikkeling van een instrument / werkwijze om perinatale zorg te stroomlijnen in psychiatrische en sociaal zwakkere moeders Om een goede dokter te zijn. Logistiek Empathie
Geen roze wolk. Psychische klachten & zwangerschap. Maaike Kloosterman-de Groot
Geen roze wolk Psychische klachten & zwangerschap Maaike Kloosterman-de Groot Op het internet. Inleidend verhaal Indeling van de presentatie Inleiding Psychiatrische problemen in de zwangerschap Risicofactoren
Lichamelijke aandoeningen & Ernstige psychiatrische aandoeningen. Maarten Bak
Lichamelijke aandoeningen & Ernstige psychiatrische aandoeningen Maarten Bak Ernstige psychiatrische aandoening Gezondheid Faculty name 2 Mensen met EPA overlijden op jongere leeftijd Munk-Laursen 2014
Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling
Slaapstoornissen in de psychiatrie: het belang van behandeling - Dr. Marike Lancel - Divisie Forensische Psychiatrie Slaapcentrum voor Psychiatrie Assen Het interactieve brein in slaap 12-10-2012 Slaapstoornissen
Een kwestie van maatwerk
Medicamenteuze interventies ter vermindering van agressief gedrag Een kwestie van maatwerk Dr Rob Heerdink Pharmacoepidemiology & Clinical Pharmacology Utrecht Institute for Pharmaceutical Sciences Universiteit
op het latere leven Anja Huizink Vrij Universiteit Amsterdam Radboud Universiteit Nijmegen
De gevolgen van prenatale stress op het latere leven Anja Huizink Vrij Universiteit Amsterdam Radboud Universiteit Nijmegen De ontwikkeling begint prenataal Dierstudies: prenatale stress Programmerend
POP polikliniek. voor vrouwen vóór, tijdens en na de zwangerschap. Wat moet u echt weten! We kijken samen hoe we u kunnen helpen.
POP polikliniek voor vrouwen vóór, tijdens en na de zwangerschap U heeft een afspraak op de POP-poli. Dit betekent Psychiatrie, Obstetrie (verloskunde) en Pediatrie (kindergeneeskunde). In de POP polikliniek
Veel vrouwen gebruiken medicijnen tijdens hun zwangerschap. Van veel van deze medicijnen zijn de mogelijke teratogene effecten vaak nog niet goed beke
107 Veel vrouwen gebruiken medicijnen tijdens hun zwangerschap. Van veel van deze medicijnen zijn de mogelijke teratogene effecten vaak nog niet goed bekend. Onderzoek naar welke medicijnen gebruikt worden
Vragen van patiënten aan Stichting Pandora over antidepressiva in de zwangerschap -een explorerende studie-
Vragen van patiënten aan Stichting Pandora over antidepressiva in de zwangerschap -een explorerende studie- F. T.M. Bos (1), T Leenders (2), M.W. Knuttel (1) en L.T.W. de Jong - van den Berg (2), 1. Stichting
De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus EA DEN HAAG. Datum 27 april 2012 Betreft Kamervragen. Geachte voorzitter,
> Retouradres Postbus 20350 2500 EJ Den Haag De Voorzitter van de Tweede Kamer der Staten-Generaal Postbus 2008 2500 EA DEN HAAG Bezoekadres: Parnassusplein 5 25 VX DEN HAAG T 070 340 79 F 070 340 78 34
Neuro-imaging bij bipolaire stoornissen: een overzicht
Neuro-imaging bij bipolaire stoornissen: een overzicht Max de Leeuw, psychiater en senior onderzoeker GGZ Rivierduinen/LUMC KenBiS, 17 juni 2016 Leiden Inhoud Emotieverwerking Werkgeheugen Beloning Eerstegraads
Chapter 6 Samenvatting
Chapter 6 Samenvatting 127 In hoofdstuk 1 van dit proefschrift wordt een beschrijving gegeven van geneesmiddel-geïnduceerde extrapyramidale stoornissen en wordt het doel van het proefschrift uiteengezet.
Nederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het onderwerp van dit proefschrift is depressieve en angst symptomen in chronische dialyse patiënten en andere patiënten. Het proefschrift bestaat uit twee delen (deel A en deel
Bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen. Nikkie Aarts
Bijwerkingen van psychotrope geneesmiddelen Nikkie Aarts Afdeling Epidemiologie & Inwendige Geneeskunde 3 de Lustrum Farmacovigilantie Platform Nederland Dinsdag 19 mei 2015 Promotietraject In de dagelijkse
Bipolaire stoornis en zwangerschap: ervaringen uit de praktijk
g e v a l s b e s c h r i j v i n g Bipolaire stoornis en zwangerschap: ervaringen uit de praktijk a. c. m. k l e i n s m a n, e. a. m. k n o p p e r t - v a n d e r k l e i n samenvatting Patiënten met
Tweede Kamer der Staten-Generaal
Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Vergaderjaar 2009 2010 Aanhangsel van de Handelingen Vragen gesteld door de leden der Kamer, met de daarop door de regering gegeven antwoorden 3329 Vragen van het lid
in gesprek over: Medicijnen tegen depressies
in gesprek over: Medicijnen tegen depressies Colofon Auteur: P.F. Bouvy Redactie: E.A.M. Knoppert-van der Klein (eindredacteur) E. van Meekeren A.W.M.M. Stevens M.A.V. van Verschuer Publicatie: Nederlandse
Gebruik van SSRI-medicatie
PATIËNTEN INFORMATIE Gebruik van SSRI-medicatie voor en tijdens de zwangerschap en in het kraambed 2 PATIËNTENINFORMATIE Achtergrond Uw huisarts of psychiater heeft u een SSRI voorgeschreven. SSRI staat
Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie,
Depressief syndroom Persoonlijke Psychiatrie, 21-6-2017 Jan Spijker, psychiater, hoogleraar Chronische Depressie, Radboud Universiteit Nijmegen hoofd programma depressie Pro Persona, Nijmegen Indeling
Vragen aan Pandora Helpdesk over gebruik antidepressiva bij zwangerschap Door Froukje Bos, beleidsmedewerker, PandoraNieuws december 2006
Vragen aan Pandora Helpdesk over gebruik antidepressiva bij zwangerschap Door Froukje Bos, beleidsmedewerker, PandoraNieuws december 2006 De afgelopen zeven jaar is het antidepressivagebruik in ons land
Samenvatting en Discussie
101 102 Pregnancy-related thrombosis and fetal loss in women with thrombophilia Samenvatting Zwangerschap en puerperium zijn onafhankelijke risicofactoren voor veneuze trombose. Veneuze trombose is een
NVOG Voorlichtingsbrochure BENZODIAZEPINEN BIJ DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED
NVOG Voorlichtingsbrochure BENZODIAZEPINEN BIJ DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED 1 BENZODIAZEPINEN BIJ DE ZWANGERSCHAP EN IN HET KRAAMBED 1. In het kort 2. Wat zijn benzodiazepinen? 3. Als u zwanger wilt
Benzodiazepine Bij zwangerschap en in het kraambed. Poli Gynaecologie
00 Benzodiazepine Bij zwangerschap en in het kraambed. Poli Gynaecologie Uw arts heeft u als medicijn benzodiazepine voorgeschreven. Deze medicijnen kunnen tijdens een zwangerschap gebruikt worden. Deze
Door dwang gegijzeld. (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen. Roos C. van der Mast
Door dwang gegijzeld (Laat-begin) obsessieve-compulsieve stoornis bij Ouderen Roos C. van der Mast OCS bij ouderen De obsessieve-compulsieve stoornis is een persisterende en stabiele diagnose die zelden
Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2
179 In dit proefschrift werden de resultaten beschreven van studies die zijn verricht bij volwassen vrouwen met symptomen van bekkenbodem dysfunctie. Deze symptomen komen frequent voor en kunnen de kwaliteit
Maternaal psychofarmacagebruik
Maternaal psychofarmacagebruik Algemeen Gebruik van psychofarmaca tijdens de zwangerschap leidt bij 20-30% van de pasgeborenen tot ontwenningssymptomen. Veelal zijn deze mild (onrust, slaapproblemen, voedingsproblemen).
Addendum. Nederlandse Samenvatting
Addendum A Nederlandse Samenvatting 164 Addendum Cardiovasculaire ziekten na hypertensieve aandoeningen in de zwangerschap Hypertensieve aandoeningen zijn een veelvoorkomende complicatie tijdens de zwangerschap.
Depressie. Postpartum depressie
Depressie Postpartum depressie juli 2016 Doel Het op eenduidige wijze handelen bij een depressie / postpartum depressie. Definitie Depressie: sombere stemming en/of een duidelijke vermindering van interesse
Het is niet altijd wat het lijkt dat het is!! Rens Evers Psychiater MFCG Limburg Koraalgroep
Het is niet altijd wat het lijkt dat het is!! Rens Evers Psychiater MFCG Limburg Koraalgroep Inhoud Inleiding Casusistiek Met uitleg over verschillende beelden Veel voorkomende diagnoses Oplossingen Conclusie
Vos&de Kruif2015. Hedwig Vos, huisarts Marjolijn de Kruif, psychiater
Vos&de Kruif2015 Hedwig Vos, huisarts Marjolijn de Kruif, psychiater Geen belangen Vos&de Kruif2015 Van menarche tot menopauze: hormonen en neurotransmitters Psychiatrische klachten rondom menstruatie,
VSV: Verloskundige kringen van: de Kempen-Eindhoven- Strabrecht, en Máxima Medisch Centrum, Veldhoven
VSV: Verloskundige kringen van: de Kempen-Eindhoven- Strabrecht, en Máxima Medisch Centrum, Veldhoven Transmurale richtlijn, 08-03-2010 Datum invoering: 2010 Datum revisie: 2015 Depressie en het gebruik
Stemmingsstoornissen tijdens de zwangerschap en de postpartumperiode
Stemmingsstoornissen tijdens de zwangerschap en de postpartumperiode e.a.m. knoppert-van der klein, i.m. van vliet, p. kölling, c.j. sleeboom-van raaij samenvatting Depressies komen in gelijke mate voor
Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm
Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Inleiding Zwanger worden als je een chronische ontstekingsziekte van de darm (IBD = inflammatory Bowel disease) hebt zoals de ziekte van Crohn
Vrouwen in de overgang, depressie en de richtlijn M. D E K R U I F D E P R E S S I E A M B U L A N T V R O U W E N P O L I
Vrouwen in de overgang, depressie en de richtlijn M. D E K R U I F D E P R E S S I E A M B U L A N T V R O U W E N P O L I Disclosure (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk relevante
Workshop medicatie bij angststoornissen Alejandro Goilo Joanneke van der Linde
Workshop medicatie bij angststoornissen Alejandro Goilo Joanneke van der Linde Workshop medicatie bij angst Farmacotherapie angst stoornissen in vogelvlucht Casuïstiek Dhr. A Eigen inbreng Eventueel Mw.
Samen Psychische Klachten De Baas. Uitnodiging symposium. Borstvoeding en depressie MST Enschede Spectrumzaal. Dinsdag 21 april 2015 17.30-22.
Samen Psychische Klachten De Baas Uitnodiging symposium Borstvoeding en depressie MST Enschede Spectrumzaal Dinsdag 21 april 2015 17.30-22.15 uur Samen psychische klachten de baas Wij zijn blij u te kunnen
Somatische zorg voor mensen met een psychotische aandoening
Somatische zorg voor mensen met een psychotische aandoening zorggebruik, resultaten 1 dr. Wilma Swildens a, dr. Fabian Termorshuizen b,c, drs. Alex de Ridder M.D. a, dr. Hugo Smeets, M.D. b,d,, prof dr.
Kanker en depressie. Symposium Psychosociale oncologie Sterkte met je tumor 13 april 2017 Marijn Tijssen, psychiater MUMC+
Kanker en depressie Symposium Psychosociale oncologie Sterkte met je tumor 13 april 2017 Marijn Tijssen, psychiater MUMC+ Disclosure belangen (potentiële) belangenverstrengeling Voor bijeenkomst mogelijk
Hyperacusis vanuit psychiatrisch perspectief: diagnostiek en psychofarmacologische behandeling Ines Sleeboom-van Raaij consulent-psychiater
Hyperacusis vanuit psychiatrisch perspectief: diagnostiek en psychofarmacologische behandeling Ines Sleeboom-van Raaij consulent-psychiater 24 april 2014 Jaarvergadering KNO en HHH Disclosures Geen Hyperacusis
Nederlandse samenvatting
Addendum A 173 Nederlandse samenvatting Het doel van het onderzoek beschreven in dit proefschrift was om de rol van twee belangrijke risicofactoren voor psychotische stoornissen te onderzoeken in de Ultra
NEUROPSYCHIATRISCHE SYMPTOMEN BIJ M.PARKINSON
NEUROPSYCHIATRISCHE SYMPTOMEN BIJ M.PARKINSON - SLAAPSTOORNISSEN - STEMMINGSSTOORNISSEN - PSYCHOTISCHE SYMPTOMEN / DELIER - MCI / PDD W.Garenfeld 24092014 SLAAPSTOORNISSEN BIJ M.PARKINSON PREVALENTIE:
Depressie bij ouderen Herstel als voorwaarde voor rehabilitatie?
Depressie bij ouderen Herstel als voorwaarde voor rehabilitatie? Rob Kok, psychiater, epidemioloog Parnassia Bavo Groep Den Haag Waarom rehabilitatie? Eerherstel van wie? Over welke ouderen hebben we het
POP als onderdeel van psychosociale zorg Almere 2009-2012. Monique Frohn, psychiater Gunilla Kleiverda, gynaecoloog Dianne Maingay, kinderarts
POP als onderdeel van psychosociale zorg Almere 2009-2012 Monique Frohn, psychiater Gunilla Kleiverda, gynaecoloog Dianne Maingay, kinderarts Almere algemeen Ongeveer 2000 bevallingen in FZ, 250 thuis,
Psychofarmaca bij d e de ouderen Waarom slikken zij? A D. D Hooghe Hooghe
Psychofarmaca bij de ouderen Waarom slikken zij? A. D Hooghe Psychofarmaca Benzodiazepines en aanverwanten Antidepressiva Antipsychotica Antipsychotica Assessment of antipsychotic prescribing in Belgian
DE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC
DE AANPAK VAN GEDRAGSSTOORNISSEN BIJ OUDEREN MET DEMENTIE IN EEN WZC Infomoment voor huisartsen en verplegend personeel van WZC Sint-Camillus in Wevelgem Dokters Fien Dendoncker en Jan Vanroose 25/09/2014
VSV Zoetermeer. Ketenprotocol. Diabetes gravidarum. Auteurs: Esther van Uffelen Ingrid Mourits. Versie 1.0
Ketenprotocol Auteurs: Esther van Uffelen Ingrid Mourits 1 Inleiding Het Verloskundig Samenwerkings Verband Zoetermeer (VSV Zoetermeer ) is in 2012 opgericht ter verbetering van de verloskundige zorg in
Chronobiologie en de bipolaire stoornis
Chronobiologie en de bipolaire stoornis Rixt Riemersma-van der Lek, psychiater Polikliniek voor bipolaire stoornissen Universitair Medisch Centrum Groningen Email: r.f.riemersma@umcg.nl GGNet Symposium
hoofdstuk 2 hoofdstuk 3
Om de herkenning van patiënten met depressieve stoornis in de eerste lijn te verbeteren wordt wel screening aanbevolen. Voorts worden pakketinterventies aanbevolen om de kwaliteit van zorg en de resultaten
Van chaos naar structuur: ontpopping van een POP-poli in een perifeer opleidingsziekenhuis
Van chaos naar structuur: ontpopping van een POP-poli in een perifeer opleidingsziekenhuis LKPZ symposium 9 september 2009 K.M. Paarlberg, Gelre Apeldoorn Ontpopping van een POP-poli KMP 2010 Verloskundige
VSV Preventie groep B streptokokken ziekte neonaat september 2011
VSV Preventie groep B streptokokken ziekte neonaat september 2011 1.0 EPIDEMIOLOGIE In Nederland is circa 20% van alle zwangeren draagster van GBS. Naar schatting zal gemiddeld 50% van alle kinderen, van