Verslag werksessie transitiebureau VWS/VNG: risicoanalyse decentralisatie begeleiding gehandicaptenzorg 16 mei 2011

Transcriptie

1 Verslag werksessie transitiebureau VWS/VNG: risicoanalyse decentralisatie begeleiding gehandicaptenzorg 16 mei 2011 Aanwezig VWS: dhr. Holman, mw. van den Brink Aanwezig VNG: mw. Noorlandt-Austen Aanwezig VGN: Mw. de With (bestuurder de Zijlen en VGN bestuurslid), mw. van Oldeniel (bestuurder Boogh), dhr. Gerding (voorzitter RvB, Gemiva-SVG groep), dhr. Kos (voorzitter RvB ASVZ), dhr. Houtepen (hoofd management Control Amarant), dhr. Fontijn (manager zorg en programmamanager Wmo, Daelzicht), mw. Wesseling (manager innovatie, Interaktcontour), dhr. Geerdink (bestuurder Pluryn Hoenderloo Groep), mw. Beukers (RvB, Robert Coppes Stichting), dhr. Wesselman (directeur-bestuurder De Haardstee), dhr. Juurlink (directeur regio Zuid, Talant), dhr. Bouma (stafmedewerker regelgeving en financiering, Promens care), dhr. Koot (manager Sturing en Financiering, VGN bureau), mw. Van der Meulen (senior beleidsmedewerker Sturing en Financiering, VGN bureau) Inleiding dhr. Holman VWS De overheveling van de AWBZ functie begeleiding naar de Wmo vormt een belangrijk onderdeel van het regeerakkoord van het kabinet Rutte I. Met het bestuursakkoord dat gesloten is tussen o.a. VNG en VWS komt de uitvoering van de overheveling weer een stap dichterbij. Het bestuursakkoord moet nog wel goedgekeurd worden door de leden van de VNG tijdens het ledencongres op 8 juni. Als het bestuursakkoord wordt afgewezen en er niet komt, zullen de doelen uit het regeerakkoord waarschijnlijk via aparte trajecten (WSW, overheveling begeleiding, overheveling jeugdzorg) worden ingezet. Het ministerie van VWS en de VNG zijn gezamenlijk verantwoordelijk voor een goede transitie van de decentralisatie van AWBZ begeleiding naar Wmo. Om dit zo zorgvuldig mogelijk te laten verlopen is er een transitiebureau opgericht waarin medewerkers van beide organisaties zijn vertegenwoordigd. Het transitiebureau bevindt zich nu in de zogenaamde fact-finding fase. Waar zitten kansen en risico's? Waar ontstaan de echte problemen en welke oplossingen zijn hiervoor te bedenken? Naast de consultatieronde met de brancheorganisaties organiseert het transitiebureau voor de zomer 32 regiobijeenkomsten. Deze bijeenkomsten zijn bedoeld voor de regionale AWBZ-aanbieders en de gemeenten die in die regio actief zijn. De nadruk ligt in deze bijeenkomsten op informatievoorziening, partijen bij elkaar brengen en consultatie van het veld als het gaat om aandachtspunten bij de overheveling. Het doel van deze bijeenkomst met de gehandicaptenzorg is het helder krijgen van het antwoord op de volgende twee vragen: - Welke problemen verwachten we bij de overhevelingsoperatie voor de gehandicaptenzorg? - Hoe kunnen we ervoor zorgen dat we op landelijk, bovenregionaal, regionaal en lokaal niveau de aanbieders en gemeenten bij elkaar brengen? Presentatie VGN Mw. de With geeft in een presentatie een korte schets van de doelgroep en begeleidingsactiviteiten in de gehandicaptenzorg en de betekenis van de decentralisatie voor deze sector. In de AWBZ gefinancierde gehandicaptenzorg maken cliënten gebruik van individuele begeleiding cliënten krijgen begeleiding in groepsverband (ook, maar niet alleen, in de vorm van dagbesteding). In het speciaal onderwijs wordt ook begeleiding vanuit de AWBZ geboden. De gehandicaptenzorg kenmerkt zich met name door de grote diversiteit binnen de gehandicaptenzorg. Die diversiteit uit zich onder andere in: - leeftijd (van baby tot volwassene); - het type (VG, LG, ZG, LVG, j-lvg, SGLVG, NAH) en de zwaarte van de beperking - de bijkomende stoornissen en beperkingen (vaak dubbele grondslagen) - de geleidelijke overgang tussen intra- en extramurale zorg en vice versa

2 De gehandicaptenzorg biedt in deze diversiteit een integraal pakket aan zorg. Zorgvragen lopen door elkaar heen en zijn op elkaar afgestemd (inhoudelijk, organisatorisch en logistiek). Bijna elke cliënt in de gehandicaptenzorg krijgt te maken met een opeenstapeling van maatregelen (overheveling begeleiding, IQ maatregel, overheveling jeugdzorg, WSW etc.). Een individuele maatregel kan ook meerdere gevolgen hebben. Bij veel cliënten is de huisvesting gekoppeld aan de zorg. Op het moment dat je als cliënt de zorg verliest, verlies je dus ook je huis. Bij overheveling van de dagbesteding kan een cliënt een beroep moeten doen op de sociale werkvoorziening. Op het moment dat hier een wachtlijst bestaat, verlies je (tijdelijk) de zorg. Aan de andere kant maken ook cliënten met een intramurale indicatie gebruik van dagbestedingsvoorzieningen. Als een instelling veel extramurale cliënten met dagbesteding verliest, kan dat ook leiden tot sluiting van de voorziening voor de intramurale cliënten. Het doemscenario voor de gehandicaptenzorg is dat gemeenten een integrale dagbesteding organiseren voor alle AWBZ-groepen. De specialistische zorg voor de verschillende subgroepen in de gehandicaptenzorg gaat hiermee verloren. Andere zorgen vanuit de gehandicaptenzorg bij de overheveling: - Diversiteit in beleid van gemeenten (verschillende inhoudelijke invulling, administratieve lasten, aanbesteding, aparte afspraken en tarieven per gemeente); - Gebrek aan kennis van de gehandicaptenzorg (zit niet in het systeem van gemeenten); - Schaalgrootte gehandicaptenzorg (en zeker de subgroepen) is te klein (en daarmee niet aantrekkelijk) voor gemeenten. De communicatie over de overheveling naar cliënten is heel belangrijk. Gezien hun beperkingen in het (begrijpend) lezen en schrijven, is persoonlijke communicatie over de maatregel aan cliënten noodzakelijk. Het is belangrijk om een goede inventarisatie te hebben van de effecten van de maatregel en de fasering die hiermee gepaard gaat. Bij een aantal subgroepen in de gehandicaptenzorg moet je je ernstig afvragen of zij niet uitgesloten moeten worden van de maatregel. Aanvullende ronde bij aanbieders: welke aanvullende risico s ziet u voor de gehandicaptenzorg? Risico s rondom specifieke groepen: NAH groep (cliënten met niet-aangeboren hersenletsel) Dit zijn cliënten met complexe problemen op cognitief, sociaal-emotioneel en medisch/ fysiek vlak. Zij stonden voor het hersenletsel midden in het leven en moeten als gevolg van het hersenletsel een nieuw bestaan opbouwen waarin veel niet meer mogelijk is. Deze cliënten krijgen professionele begeleiding op het cognitieve deel en vaak op de lichamelijke zorg door specifiek op NAH geschoolde mensen. Eigen kracht en eigen regie is voor deze groep cliënten (en hun partners) die alles al is kwijtgeraakt (werk, sociale contacten etc.) erg lastig. In de begeleiding voor deze groep is een speciaal tarief opgenomen in verband met de therapeutische setting die een belangrijke rol speelt. De aanbieders zijn bang dat dit bij overheveling naar de gemeenten verdwijnt. Het specialisme is bovendien niet haalbaar voor elke gemeente te organiseren en ook de schaalgrootte van deze groep is te klein. LVG met gedragsproblematiek (jeugd en volwassenen) Dit zijn cliënten met een licht verstandelijke beperking met bijkomende gedragsproblematiek. Niet begrepen worden, uit zich vaak in agressief gedrag. De mantelzorg trekt het niet meer, waardoor deze cliënten veel individuele begeleiding op maat ontvangen. Dit gaat om intensieve trajecten in het organiseren van het omgaan

3 met dit type gedrag. Daarnaast is het lastig om voor deze groep de dagbesteding zo zinvol te maken, dat ze ook komen. Ergens naar toe gaan is voor deze groep al een uitdaging op zich (zorgmijders). Met 15 uur begeleiding per week kunnen cliënten uiteindelijk thuis blijven wonen, maar zonder (of met minder) begeleiding vallen ze terug in probleemgedrag en daarmee zwaardere zorg (draaideurproblematiek). Het zijn ook slimme cliënten die alle hulpverleningsinstanties tegen elkaar uitspelen. De gemeente heeft vaak al contact met deze cliënten (probleemjongeren), maar herkent ze niet als mensen met een LVG. De aanbieders maken zich zorgen over hoe de inhoudelijke zorg en de noodzakelijke samenwerking tussen instanties gemeentelijk geregeld kan worden en tegen welke kosten. In verband met de hoge kosten is men bang voor een verschuiving naar intramurale zorg. Wat betreft de overheveling van jeugd-lvg met gedragsproblematiek naar jeugdzorg, vinden aanbieders vooral de overheveling van de intramurale voorziening naar jeugdzorg erg zorgwekkend. Men is bang dat gemeenten dit te dure zorg vinden. Daarnaast heeft de versnippering van de zorg over verschillende gemeenten een nadelig effect op de professionalisering van de zorg. Benodigde expertise lekt weg. Afhankelijk van de uitvoering van de IQ maatregel wordt dit een groter probleem voor gemeenten. Logeren en KDC s De groep cliënten die gebruik maakt van het aanbod van de kinderdagcentra (KDC) en het logeren (kortdurend verblijf), heeft eigenlijk altijd een indicatie voor intramurale zorg. Ouders kiezen er vaak voor deze indicatie niet te verzilveren omdat zij hun (ernstig meervoudig gehandicapte) kinderen graag zo lang mogelijk thuis willen laten wonen. Op het moment dat voor deze zware groep cliënten hun huidige pakket aan zorg wordt opgeknipt en met het logeren deels verloren gaat (de aanvullende functies BH, PV en VP gaan niet over), zullen ouders gedwongen worden een beroep te doen op verblijf. ZG De ZG sector bestaat uit twee deelsectoren, te weten auditief en visueel. De beide deelsectoren hebben tezamen maximaal cliënten in de individuele begeleiding en de dagbesteding. Het aanbod van de extramurale dagbesteding is grotendeels landelijk geregeld. Zo zijn er bijvoorbeeld slechts 2 blindenwerkplaatsen in Nederland. Sinds de pakketmaatregelen in de begeleiding is het gat tussen intra- en extramuraal in de visuele sector gegroeid. Cliënten stromen niet meer uit bij verblijf, met als gevolg dat er voor het eerst lange wachtlijsten ontstaan. Dit zal nog verder toenemen met overheveling van de extramurale begeleiding naar de gemeenten. De ZG sector voorziet dat de zeer gespecialiseerde kennis die noodzakelijk is voor de doelgroep nauwelijks of niet op gemeentelijk niveau te regelen is, temeer doordat het per gemeente over hooguit één of enkele cliënten gaat. Daarnaast bestaat het risico van weglekken van kennis doordat de ontwikkeling van kennis en expertise gespreid wordt over alle gemeentes. Aangezien er in de ZG in de functie begeleiding eigenlijk altijd sprake is van comorbiditeit is de samenwerking met andere sectoren in de gehandicaptenzorg van wezenlijk belang. Het is maar de vraag of gemeenten dit kunnen en willen organiseren en financieren. Algemene brede zorgen: - Gemeenten hebben allemaal een eigen dynamiek. Wat betekent dit voor de individuele burger die nu een geïntegreerd (bovengemeentelijk) pakket aan zorg krijgt? - Gemeenten moeten voor alle AWBZ groepen een passend aanbod ontwikkelen. De massa zal bepalend zijn voor de inhoud van het aanbod. Gemeenten zoeken nu al oplossingen die passen bij de ouderenzorg. Dit aanbod past per definitie niet bij de subgroepen in de gehandicaptenzorg;

4 - Onduidelijkheid over tarieven, aanbesteding en productdefinitie per gemeente (= verzwaring administratieve lasten). Het liefst geoormerkte gelden voor subgroepen in de gehandicaptenzorg; - Opsplitsing van geïntegreerd aanbod dat niet op te splitsen valt; - Arbeidsmarktproblematiek voor de aanbieders (de Wmo vraagt om een aparte bedrijfsvoering) zorgt ook voor problemen in aantrekken van nieuw arbeidspotentieel; - Vervoersvraagstuk: ook hier is specifieke deskundigheid nodig van subgroepen. Hoe gaat dat straks? - Door de dubbele grondslagen (combinatieproblematiek) is er veel tegenstrijdigheid in de compensatiemogelijkheden. Een aanpak die helpt bij bijvoorbeeld de verstandelijke beperking, helpt niet voor de visuele beperking en andersom. Standaardmaatregelen helpen daarom niet voor de gehandicaptenzorg. Er zijn oplossingen op maat nodig. Dit is een uitdaging voor gemeenten, maar ook voor het transitiebureau in het transitieproces als het gaat om ondersteuningsmaatregelen voor de gehandicaptenzorg; - Gezinsbegeleiding is ook een belangrijk aandachtspunt. Vaak hebben kind en ouder beide AWBZ zorg en ontstaat er extra zorg die onrendabel is. Wat gebeurt hiermee? - Het aantal uren begeleiding zegt niets over de zorgzwaarte van de cliënt. Gemeenten moeten hier alert op zijn. Reactie VWS VWS herhaalt het uitgangspunt voor de decentralisatieoperatie. Alle huidige groepen in de AWBZ die gebruik maken van extramurale begeleiding, moeten dadelijk een beroep doen op de Wmo voor die begeleiding. Er wordt geen uitzondering gemaakt voor groepen. Dit betekent wel dat gemeenten goed voorbereid moeten worden op de complexe groepen die op hen afkomen. Cliënten verliezen weliswaar hun verzekerd recht op zorg, maar krijgen hier een compensatieplicht voor terug. De gemeente moet cliënten compenseren om zo zelfstandig mogelijk te kunnen deelnemen aan de samenleving, maar de manier waarop dit wordt ingevuld is vrij. Hoe groot de groep ook is, de gemeente moet iets organiseren. Het verschil tussen de compensatieplicht en het verzekerd recht van de AWBZ kan in de praktijk heel klein zijn. VWS noemt de optie om op landelijk niveau informatiekits te maken waarin de subgroepen in de gehandicaptenzorg goed onder de aandacht worden gebracht voor gemeenten. Op het lokale (en bovenlokale) niveau kunnen gemeenten en aanbieders vervolgens deze informatiekits op maat maken voor de lokale situatie. VWS geeft aan dat goed gekeken moet worden waar zorg anders georganiseerd kan worden, waar het niet anders kan en waar het beslist niet anders moet. Hierin moeten we ook leren van de lessen die al geleerd zijn bij bijvoorbeeld de huishoudelijke hulp en buurtzorg. Wat willen we specifiek bewaren en hoe kunnen we dat op een goede manier regelen? De risico s nemen we serieus en daar moeten maatregelen voor getroffen worden. Bijvoorbeeld: gemeente A, maak afspraken namens alle gemeenten omdat 80% van de doelgroep bij u woont. Gemeenten moeten voldoende kennis hebben om vanuit hun rol en positie de juiste beslissingen te kunnen nemen voor de burgers die ze moeten compenseren. VWS roept aanbieders daarom nadrukkelijk op om op regionaal en lokaal niveau ambtenaren en wethouders uit te nodigen. Als er gezamenlijk op nieuwe arrangementen uitgekomen wordt, dan moet hier vooral in geinvesteerd worden. Daarnaast is het ook belangrijk medewerkers op te leiden tot Wmo-consulent zodat zij gemeenten kunnen helpen in het vergaren van de benodigde kennis.

5 Discussie Gemeenten moeten dadelijk de begeleiding aanbesteden. Dit gebeurt alleen via een andere procedure (2B diensten) dan bij de huishoudelijke hulp. Aanbieders vragen aandacht voor het complexe logistieke proces dat hierdoor in de gehandicaptenzorg bestaat. Op een moment dat je als aanbieder een aanbesteding verliest, moeten clienten ook verhuizen. Mogelijk ligt een oplossing om af te spreken dat bij sommige subgroepen de ondersteuning de cliënt volgt, maar dat dit voor uitzonderingsgroepen niet gebeurt. Er komt bij de overheveling van begeleiding naar de Wmo geen rol voor de inspectie. Aanbieders vragen zich af hoe bepaald wordt wanneer voldoende is gecompenseerd. De rechter zal dit beoordelen op basis van: artikel 4 in de Wmo, verwijzingen in de toelichting op dit artikel, wetsgeschiedenis, wat gemeenten in hun verordering hebben opgenomen en hoe gemeenten hun kwaliteit hebben gedefinieerd. Er komen geen centrale normen voor de inhoud van die kwaliteit, met uitzondering van het doel van de begeleiding (wat moet met de begeleiding bereikt zijn). Men denkt nu aan begrippen als eigen regie, zelfredzaamheid, dagstructurering etc. Door de versnippering, gaat het doel van het beter ordenen van de functie begeleiding mogelijk verloren. Als alles over zou gaan naar gemeenten, zou dat misschien beter zijn? De VNG geeft aan dat er al een langzame verschuiving plaatsvindt van extramurale zorg naar gemeenten en intramurale zorg naar de AWBZ. Afsluiting VWS en VNG bespreken de risico s en problemen die in deze bijeenkomst naar voren zijn gekomen in het transitiebureau en komen daar nog op terug. Aanstaande vrijdag is er een verdiepingssessie gepland waarin met aanbieders dieper op de specifieke risicogroepen van de gehandicaptenzorg wordt ingegaan. Er wordt afgesproken na de zomer een vervolgbijeenkomst te plannen.