Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom
|
|
- Hidde Tobias de Kooker
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 FACULTEIT GENEESKUNDE EN GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN Academiejaar Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom Hannelore Van der Veken Promotor: Prof. Dr. M. Temmerman Copromotor: Dr. K. Roelens Scriptie voorgedragen in de 2 de Master in het kader van de opleiding tot MASTER IN DE GENEESKUNDE Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom i
2 Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom ii
3 FACULTEIT GENEESKUNDE EN GEZONDHEIDSWETENSCHAPPEN Academiejaar Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom Hannelore Van der Veken Promotor: Prof. Dr. M. Temmerman Copromotor: Dr. K. Roelens Scriptie voorgedragen in de 2 de Master in het kader van de opleiding tot MASTER IN DE GENEESKUNDE Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom iii
4 Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom iv
5 Voorwoord In deze scriptie hoop ik een duidelijk beeld te scheppen over de rol van antibiotica bij de preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/ p-prom. Alvorens deze scriptie aan te vatten, zou ik graag een aantal mensen bedanken die het realiseren van deze scriptie mee mogelijk maakten. Vooreerst zou ik graag mijn promotor Prof. Dr. Marleen Temmerman bedanken omdat zij de kans schiep dat ik mij kon verdiepen in deze boeiende thematiek van de verloskunde. Vervolgens gaat mijn dank uit naar mijn copromotor, Dr. Kristien Roelens. Bij aanvang van deze scriptie zette zij mij op het goede pad door het thema toe te lichten en mij wegwijs te maken in de grote literatuurstroom. Haar tips, suggesties en constructieve feedback waren een helpende hand en hielden me op het juiste spoor. Zij was steeds bereikbaar voor vragen en volgde kordaat mijn vorderingen op. Bedankt voor deze leerrijke interactie. Tot slot wil ik ook mijn mama, zus en vriend bedanken voor hun onvoorwaardelijke steun. Hannelore Van der Veken, 2 de master geneeskunde Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom v
6 Inhoudstabel 1. Abstract Inleiding Vroeggeboorte: een belangrijk verloskundig probleem met grootschalige invloed op de de publieke gezondheid Verband tussen infectie en vroeggeboorte Rol van infectie in het proces van vroeggeboorte Oorsprong en lokalisatie van de infectie Tijdstip van infectie Pathofysiologie Methodologie Resultaten Indicaties gebruik van antibiotica Antibiotica ter preventie van dreigende vroeggeboorte/p-prom Genito-urethrale tractus Bacteriële Vaginose Groep B Streptokokken Genitale Mycoplasma Trichomonas Vaginalis Chlamydia Trachomatis Systemische infectie Asymptomatische bacteriurie Periodontitis Antibiotica bij behandeling dreigende vroeggeboorte en p-prom p-prom Preterme contracties (Preterm Labor) Discussie Antibiotica bij p-prom Antibiotica bij preterme arbeid Antibiotica ter preventie van dreigende vroeggeboorte/pprom Referentielijst Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom vi
7 1.Abstract Inleiding: De incidentie van vroeggeboorte daalt niet ondanks de medische vooruitgang. Ongeveer 3/4 van de vroeggeboorten kent een spontaan begin en de evidentie dat deze arbeid geassocieerd is met een inflammatoir proces, stijgt. Micro-organismen stijgen op via de vagina en bereiken de steriele uterus; andere mogelijkheden zijn hematogene uitzaaiing, iatrogene contaminatie (amniocentese) en retrograde besmetting via de tubae. Intra-uteriene activatie van prostaglandines en phospholipase A2 door micro-organismen kunnen preterme contracties of p-prom veroorzaken. Hoewel het logisch en evident lijkt dat antibiotica in staat is om dit mechanisme af te remmen, en op die manier het vroeggeboortecijfer te doen dalen, ligt het voordeel van antibiotica in de preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte en p-prom niet in alle situaties voor de hand. Er is consensus betreffende het gebruik van antibiotica na p-prom. Het debat gaat over profylactisch antibioticagebruik bij vrouwen met vaginale infecties en over antibioticagebruik bij vrouwen in vroegtijdige arbeid. Methodologie: De artikels werden verzameld via de databank van Pubmed. De eerste zoekopdrachten die verricht werden, waren gericht op het nagaan van de beschikbaarheid van literatuur met betrekking tot het concept vroeggeboorte, waarbij algemeen verkennende zoektermen zoals preterm birth, infection and preterm birth, antibiotics and preterm birth werden gebruikt. De geselecteerde overzichtsliteratuur werd doorgelezen en op basis daarvan werd de opbouw van de scriptie bepaald. Deze opbouw bestaat uit drie grote delen nl. epidemiologie van vroeggeboorte, rol van infectie in het proces van vroeggeboorte en rol van antibiotica bij preventie/behandeling van dreigende vroeggeboorte/ p-prom. Resultaten: In dit deel van de scriptie werd nagegaan waar antibiotica van profylactisch en/of therapeutisch nut kan zijn in de preventie en/of behandeling van dreigende vroeggeboorte/ p-prom. Er werden drie onderzoeksgroepen onderscheiden, zijnde (1) vrouwen met een infectie t.h.v. de genitale tractus of een systemische infectie (2) vrouwen met p-prom en (3) vrouwen in preterme arbeid met intacte vliezen. In de groep van vrouwen met p-prom waren de meeste studies het eens over het therapeutisch nut van antibiotica en pleit men voor behandeling. In de groep van vrouwen in preterme arbeid met intacte vliezen blijkt antibioticabehandeling niet gerechtvaardigd op basis van de overwegend negatieve resultaten. In de groep met infectie t.h.v. de genitale tractus of een systemische infectie blijkt antibioticagebruik in een aantal gevallen geïndiceerd te zijn in het kader van preventie van vroeggeboorte. Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom 1
8 Conclusie: Wanneer de drie afzonderlijke onderzoeksgroepen zijnde (1) vrouwen met een infectie t.h.v de genitale tractus of een systemische infectie (2) vrouwen met p-prom en (3) vrouwen in preterme arbeid met intacte vliezen beschouwd worden, kunnen we besluiten dat momenteel enkel bij vrouwen met p-prom gepleit wordt voor routinebehandeling met antibiotica aangezien de resultaten in deze groep overwegend positief zijn in tegenstelling tot de andere onderzoeksgroepen waarbij de resultaten sterk verdeeld zijn. In de groep van asymptomatische laag risico zwangere vrouwen met een infectie t.h.v de genitale tractus zijn er onvoldoende studies die bevestigen dat screening en behandeling van deze vrouwen een significante reductie geeft van het vroeggeboortecijfer. Echter, in de hoogrisico groep zijn resultaten overwegend positief waardoor behandeling in deze subgroep gerechtvaardigd is zolang verder onderzoek het tegendeel niet uitwijst. In de groep van vrouwen in preterme arbeid met intacte vliezen is er onvoldoende evidentie voorhanden die profylactische toediening van antibiotica rechtvaardigt. Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom 2
9 2. Inleiding 2.1 Vroeggeboorte: een belangrijk verloskundig probleem met grootschalige invloed op de publieke gezondheid Internationaal wordt geboorte gedefinieerd als het ter wereld brengen van een foetus van 500 gram of meer, ongeacht het feit of de foetus levend geboren wordt. Volgend de WGO spreekt men van vroeggeboorte wanneer kinderen geboren worden op meer dan 20 weken en op minder dan 37 weken (F. Zegers-Hochschild et al., 2009). De incidentie van vroeggeboorte in Europa en andere geïndustrialiseerde landen varieert tussen de 5 en 9%. In België worden jaarlijks 6 tot 7% van de kinderen te vroeg geboren. Hoewel er de laatste jaren intensief onderzoek gebeurt naar de oorzaken en mogelijke behandelingsmodaliteiten van vroeggeboorte, blijft het percentage stijgen. In 1981 bedroeg het vroeggeboortecijfer in de Verenigde Staten 9,5%. Dit cijfer steeg tot 12,7% in Dit is een toename van 38% op 25 jaar en wordt o.a. verklaard door het toegenomen aantal meerlingenzwangerschappen t.g.v. vruchtbaarheidsbehandelingen en door de toename van obstetrische interventies (Goldenberg et al., 2008). Vroeggeboortes kunnen ingedeeld worden in 2 grote groepen: enerzijds de iatrogene vroeggeboorte i.e. geïnduceerde vroeggeboorte omwille van maternele of foetale complicaties (hypertensieve aandoeningen) en anderzijds de spontane vroeggeboorte. Binnen de spontane vroeggeboorte onderscheidt men de vroegtijdige arbeid met intacte membranen en preterm premature rupture of the membranes (p-prom) (Goldenberg et al., 2008). Figuur 1: Obstetric precursors of preterm birth (Uit: Robert L Goldenberg, Jennifer F Culhane, Jay D Iams, Roberto Romero Epidemiology and causes of preterm birth. Lancet 2008; 371: 75 84) Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom 3
10 Men spreekt van Preterm Premature Rupture Of the Membranes wanneer de vliezen breken ten minste één uur voor het starten van de arbeid met het verlies van amnionvocht tot gevolg en dit vóór de 37 ste zwangerschapsweek. Onder preterme arbeid wordt verstaan: het optreden vóór de 37 ste zwangerschapsweek van uteriene contracties (pijnlijke, bij palpatie voelbare opspanningen van de uterus die langer duren dan 30 seconden en die terugkomen met een frequentie van minstens 4 per 30 minuten) die aanleiding geven tot cervicale veranderingen. De incidentie van vroeggeboorte is niet gelijkmatig verdeeld, maar hangt af van een aantal risicofactoren (Slattery and Morrison, 2002). Ten eerste speelt de socio-economische status (SES) een belangrijke rol bij vroeggeboorte. De SES is een complex begrip dat gebruikt wordt om sociale ongelijkheid te definiëren en wordt gewoonlijk gemeten a.d.h.v. het inkomen en/of graad van educatie. Een lage socio-economische status wordt geassocieerd met een verhoogd risico op vroeggeboorte. Plausibele verklaringen zijn slechtere voedingsgewoonten, een hoger sigarettenverbruik, het frequenter voorkomen van genitale infecties, een fysiek zware job en stress. Daarnaast speelt de etnische achtergrond een belangrijke rol. In de Verenigde Staten en in het Verenigd Koninkrijk ligt het vroeggeboortecijfer bij zwarte vrouwen dubbel zo hoog als bij blanke vrouwen, onafhankelijk van hun socio-economische status. De oorzaak van deze discrepantie is niet duidelijk. De leeftijd is ook een onafhankelijke risicofactor voor vroeggeboorte. De incidentie van vroeggeboorte bij blanke vrouwen is het laagst wanneer zij hun eerste kind verwachten tussen 20 en 24 jaar en de volgende kinderen tussen 25 en 29 jaar. Voor zwarte vrouwen ligt dit tussen 25 en 29 jaar voor zowel het eerste kind als de volgende kinderen. Vrouwen die bevallen van hun eerste kind wanneer zij jonger zijn dan 20 jaar hebben een verhoogd risico op vroeggeboorte Ook een relatief hoge leeftijd van de zwangere vrouw is een risicofactor voor vroeggeboorte. Vrouwen boven 35 jaar hebben twee maal zoveel kans op vroeggeboorte vergeleken met vrouwen tussen 18 en 35 jaar (Pickering and Deeks, 1991). Middelenmisbruik tijdens de zwangerschap verhoogt het risico op vroeggeboorte. Roken is een onafhankelijke risicofactor die de kans op vroeggeboorte vergroot. De kans op een geboorte vóór 37 weken is 1,2 keer zo groot bij rooksters vergeleken met niet-rooksters. Roken verhoogt ook de kans op loslating van de placenta en vroegtijdig breken van de vliezen (Kline et al., 1989). Daarnaast is aangetoond dat misbruik van (genees)middelen gedurende de zwangerschap het risico op vroeggeboorte verhoogt, maar het is onduidelijk of dit verhoogde risico het gevolg is van het gebruik van het middel dan wel van ongunstige socio-economische factoren. Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom 4
11 De gynaecologische en obstetrische voorgeschiedenis spelen ook een rol bij het risico op vroeggeboorte. Een voorgeschiedenis van vroeggeboorte is een belangrijke risicofactor voor vroeggeboorte tijdens de volgende zwangerschappen. Het herhalingsrisico bij vrouwen die reeds een vroeggeboorte in de voorgeschiedenis hadden, bedraagt 15 tot 50%. De oorzaken van dit herhalingsrisico zijn niet duidelijk. Persisterende of recurrente intra-uteriene infecties zijn een mogelijke verklaring voor repetitieve spontane vroeggeboorten. Meerlingenzwangerschappen zijn verantwoordelijk voor 12-27% van alle vroeggeboorten. De laatste twintig jaar is de incidentie van meerlingenzwangerschappen sterk gestegen, voornamelijk door het toenemende gebruik van de kunstmatige bevruchtingstechnieken. Tenslotte niet onbelangrijk en voor een groot deel het onderwerp van deze scriptie, is de rol van infectie in het proces van vroeggeboorte. Micro-organismen kunnen vanuit de vagina naar de uterus opstijgen. Daar worden zij herkend door receptoren die inflammatoire cytokines loslaten die op hun beurt de loslating van prostaglandines en matrix-degrading enzymes mediëren. Zij veroorzaken uteriene contracties en degradatie van de extracellulaire matrix t.h.v. de foetale membranen, wat leidt tot vroegtijdige arbeid en p-prom (cf infra). Vroeggeboorte is één van de belangrijkste oorzaken van perinatale morbiditeit en mortaliteit in de geïndustrialiseerde landen en brengt een aanzienlijke maatschappelijke kost met zich mee. Zuigelingen die (veel) te vroeg geboren worden en zich op de rand van levensvatbaarheid bevinden, overleven vaker door de toename van technologische neonatale interventiemogelijkheden. Vóór het wijdverspreid gebruik van geassisteerde ventilatie waren de overlevingskansen van baby s vóór 28 weken geboren quasi nihil. Zij overleden aan respiratoire stress door de afwezigheid van surfactant. Tegenwoordig overleven deze baby s door het gebruik van antenatale corticoïden, geassisteerde ventilatie, en exogene toediening van surfactant (Saigal et Doyle; 2008). De overlevingskansen en uitkomsten van de prematuur zijn vnl. afhankelijk van de zwangerschapsduur. De uitkomst voor een neonaat geboren op meer dan 32 weken zijn dezelfde voor de à terme baby s. De meeste problemen t.g.v. prematuriteit situeren zich bij de 1-2% die geboren wordt op minder dan 28 weken en de 0.4% die geboren wordt op minder dan 24 weken. Het zijn deze extreme prematuren die een belangrijke risicogroep zijn voor gezondheidscomplicaties. Hoewel de meeste organen bij deze pasgeborenen nog niet zijn volgroeid, worden vooral de hersenen en de longen getroffen door de gevolgen van een (extreme) vroeggeboorte. Er ontstaat respectievelijk gevaar op het Respiratory Distress Syndroom (RDS) en intraventriculaire bloedingen (IVH: intraventricular hemorrage) met ernstige schade aan de witte stof (periventriculaire leukomalacie PVL) en handicap tot gevolg (cerebral palsy). Verder komen er frequenter leermoeilijkheden, concentratiestoornissen en gedragsproblemen voor (Bhutta et al; 2002). Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom 5
12 2.2 Verband tussen infectie en vroeggeboorte Rol van infectie in het proces van vroeggeboorte Reeds meer dan 50 jaar wordt het verband tussen vroeggeboorte en intra-uteriene infectie vermoed. In 1950 stelden Knox en Hoerner de hypothese voorop dat een infectie ter hoogte van de vrouwelijke genitale tractus in relatie stond met p-prom en vroegtijdige arbeid. Ze toonden aan dat de ogenschijnlijk intacte foetale membranen geïnvadeerd kunnen worden door bacteriën en dat deze bacteriën op die manier het amnionvocht besmetten. Er werd aangetoond dat de foetale membranen in alle premature gevallen tekenen vertoonden van infectie. In 1977 verscheen de vermoedelijk meest invloedrijke publicatie omtrent het verband tussen infectie en vroeggeboorte. Bobitt en Ledger leverden de eerste microbiologische evidentie voor het verband tussen infectie en vroeggeboorte door bacteriën te kweken uit het amnionvocht van 7 op 10 vrouwen met intacte membranen en in preterme arbeid. Zij verichtten een amniocentese bij 10 vrouwen met vroegtijdige arbeid en constateerden dat 7 daarvan een positieve cultuur hadden van het amnionvocht (>1000 bactery colony counts/ml, vnl. anaeroben) (Goldenberg and Culhane; 2003). Het bestaan van een associatie tussen infectie en vroeggeboorte betekent nog niet dat de intra-uteriene infectie de oorzaak is van vroeggeboorte. Uit onderzoek is wel degelijk gebleken dat de relatie tussen intra-uteriene infectie en spontane vroeggeboorte causaal is (Romero et al.; 2002). Dit wordt bewezen aan de hand van de Bradford-Hill criteria: 1. Biologische plausibiliteit: i.e. een acceptabele biologische verklaring voor het effect. Dierexperimenteel onderzoek heeft aangetoond dat de toediening van bacteriën of microorganismen aan zwangere dieren kan leiden tot vroegtijdige arbeid en vroeggeboorte (Romero et al.; 1991). 2. Temporele relatie: i.e. blootstelling aan de factor het effect moet voorafgaan. Observaties suggereren dat infectie vroegtijdige arbeid en vroeggeboorte voorafgaat: a) subklinische invasie van de amnionholte door micro-organismen of intra-uteriene inflammatie in het tweede trimester leidt ofwel tot een spontaan miskraam ofwel tot vroeggeboorte. b) bij patiënten met p-prom die een positieve cultuur van het amnionvocht voor Mycoplasmata ( Ureaplasma urealyticum of Mycoplasma hominis) hadden, was het interval tussen de amniocentese en de geboorte significant korter dan bij vrouwen met steriel amnionvocht (Romero et al.; 1993). Dit suggereert dat patiënten met p- PROM en een microbiële invasie van de amnionholte meer kans hebben op Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom 6
13 vroegtijdige arbeid in vergelijking met vrouwen met een negatieve cultuur van het amnionvocht. c) abnormale kolonisatie van de lagere genitale tractus met micro-organismen (bvb. asymptomatische bacteriurie, bacteriële vaginose) is een risicofactor voor vroeggeboorte. 3. Consistentie en sterkte van associatie: i.e. verschillende studies van een verschillend design in verschillende settings en op verschillende locaties tonen een zelfde effect. Hoe sterker de associatie (bijvoorbeeld, hoe hoger de odds ratio) is, hoe groter de kans op causaliteit. In microbiële studies van de amnionholte is de frequentie van microbiële invasie van de amnionholte in patiënten met p-prom en preterme arbeid in het algemeen consistent (Gonvalves et al.; 2002). 4. Dosis-respons relatie: i.e. de mate van blootstelling is bepalend voor het effect. De ernst van de infectie bepaalt het risico op vroeggeboorte. Het bewijs voor deze relatie is: a) de gemiddelde concentratie van bacteriële endotoxine is hoger bij patiënten in preterme arbeid dan bij patiënten zonder arbeid (Romero et al.; 1988). b) het microbiële inoculum is significant groter bij patiënten met p-prom én in preterme arbeid, dan de patiënten met p-prom maar niet in arbeid (Romero et al.; 1988). c) het aantal abortussen/vroeggeboorten bij zwangere muizen na toediening van Escherichia coli bacteriële endotoxinen toont een duidelijke dosis-respons relatie (Rosenstreich DL; 1985). 5. Specificiteit: niettegenstaande een intra-uteriene infectie voldoende lijkt om vroeggeboorte te veroorzaken, is het niet specifiek aangezien veel vrouwen met een vroeggeboorte te maken krijgen in afwezigheid van een intra-uteriene infectie. De specificiteit van deze relatie is dan ook niet volledig. In het geval van preterme arbeid hebben studies microbiologische, cytologische, biochemische, immunologische en pathologische data geleverd die aangeven dat preterme arbeid een syndroom is en dat infectie één van de oorzaken hiervan kan zijn (Romero et al.; 1993). 6. Experimenten bij mensen: er is bewijs geleverd dat antibiotische behandeling van patiënten met p-prom de latentieperiode verlengt en een reductie geeft van de maternele en neonatale morbiditeit. (cf infra) Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom 7
14 2.2.2 Oorsprong en lokalisatie van de infectie Infecties die gerelateerd zijn aan spontane vroeggeboorte kunnen zich op verschillende plaatsen bevinden: (1) intra-uterien (latent of klinisch), (2) t.h.v. de genito-urethrale tractus en (3) op afstand van de uterus (vb. periodontitis) (Klein and Gibbs, 2005). Een infectie t.h.v. de baarmoeder kan op verschillende plaatsen gelokaliseerd zijn. Mogelijkheden zijn: tussen decidua en foetale vliezen (choriodeciduale infectie), tussen de membranen (chorionamnionitis), in het amnionvocht en tenslotte in de foetus zelf (figuur 2). Studies suggereren dat infectie het vaakst optreedt aangrenzend aan of in de foetale membranen. Bij 50% van de vrouwen die een infectie hebben t.h.v. de foetale vliezen, vindt men bacteriën terug in het amnionvocht. Bij slecht een heel klein percentage is ook de foetus gecontamineerd (Goldenberg and Culhane, 2003). Figuur 2 : Potential Sites of Bacterial Infection within the Uterus (Uit: Goldenberg RL, Hauth JC, Andrews WW. Intrauterine infection and preterm delivery. N Engl J Med May 18;342(20):1500-7) Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom 8
15 Er zijn verschillende manieren waarop micro-organismen de amnionholte en foetus kunnen bereiken: (1) opstijgend vanuit de vagina en cervix, (2) hematogene uitzaaiing via de placenta, (3) retrograde uitzaaiing vanuit de peritoneale holte door de tubae en (4) contaminatie op het ogenblik van invasieve procedures zoals amniocentese, vlokkentest, enz. De meest voorkomende toegangsweg tot de amnionholte is de opstijgende route: organismen stijgen op en bereiken via de cervix de baarmoeder. Daarnaast bestaat er ook een hematogene uitzaaiing. Hoewel deze manier van verspreiding zeldzaam is, moet ze toch vermeld worden. Bacteriën of cytokines kunnen de uterus invaderen via de placenta wanneer de moeder bijvoorbeeld een bacteriëmie heeft. Een belangrijk voorbeeld waarbij hematogene verspreiding van bacteriën en cytokines mogelijk is, zijn aandoeningen van het peridontium. Zij worden veroorzaakt door gram negatieve anaeroben die een bron zijn van endotoxines en lipopolysacchariden. Deze doen de lokale inflammatoire mediatoren (Prostaglandine E2) en cytokines stijgen waardoor systemische inflammatoire mediatoren ook stijgen. Organismen kunnen theoretisch gezien de uterus bereiken via de eileiders hoewel de abdominale holte normaal steriel is. Ten slotte kunnen organismen kunnen binnengebracht worden bij amniocentese. Figuur 3: Toegangswegen tot intra-uteriene infectie (Uit: Robert L Goldenberg, Jennifer F Culhane, Jay D Iams, Roberto Romero Epidemiology and causes of preterm birth. Lancet 2008; 371: 75 84) Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom 9
16 2.2.3 Tijdstip van infectie Een concept dat reeds 20 jaar bestaat maar nu wijdverspreid aanvaard wordt, is dat de causale relatie tussen vroegtijdige arbeid en intra-uteriene infectie niet consistent is gedurende de zwangerschap (Goldenberg and Culhane; 2003). Uit onderzoek is gebleken dat vroeggeboorten op weken bijna steeds gepaard gaan met een histologische chorionamnionitis in tegenstelling tot late vroeggeboortes (tussen de weken) waar histologische chorionomnionitis slechts bij 10% kon aangetoond worden (Russell et al.; 1979). Andere studies die een positieve amnioncultuur als merker voor een intra-uteriene infectie namen, toonden aan dat 60% van de vrouwen met contracties op weken bacteriën had in het amnionvocht vergeleken met slechts 20% op weken (Watts et al.; 1992). Uit deze studies volgt de wetenschappelijk evidentie dat vroege (<30 weken) vroeggeboorten meer geassocieerd zijn met infectie dan late (34-36 weken) vroeggeboorten. Er is nog geen wetenschappelijke verklaring voor deze bevinding Pathofysiologie Data afkomstig van dierlijke (in vitro) en menselijke studies geven allen een consistent beeld van hoe een bacteriële infectie resulteert in spontane arbeid (Goldenberg et al.; 2000). Bacteriën die zich ter hoogte van de choriodeciduale ruimte bevinden, laten endo- en exotoxines los waardoor de decidua en de foetale membranen cytokines produceren zoals Tumor Necrosis Factor α (TNF α), Interleukine 1-α en -β, Interleukine-6, -8 en Granulocyte Colony Stimulating factor. Deze cytokines stimuleren de productie en loslating van prostaglandines en veroorzaken chemotaxis van neutrofielen die op hun beurt metalloproteïnasen (MMP s) aanmaken. De prostaglandines stimuleren contracties van het myometrium en de metalloproteïnasen beschadigen de foetale vliezen waardoor ze ruptureren. Daarnaast remodelleren ze het collageen in de cervix waardoor deze verzacht. In normale omstandigheden inactiveert het prostaglandine dehydrogenase de prostaglandines die aangemaakt worden in het chorion en amnion waardoor zij het myometrium niet kunnen binnendringen en geen contracties kunnen veroorzaken. Wanneer er echter een infectie is t.h.v. de vliezen, daalt de activiteit van de dehydrogenasen waardoor de concentratie van prostaglandines stijgt. Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom 10
17 Ten slotte speelt de foetus zelf ook een rol in het pathofysiologisch mechanisme. Wanneer de foetus geïnfecteerd is, zal de productie van het corticotropine-releasing hormoon t.h.v. de foetale hypothalamus en placenta stijgen. Dit leidt tot een verhoogde foetale corticotropine vrijstelling en een stijging van de cortisol productie t.h.v. de bijnier. De stijgende cortisol spiegels zorgen op hun beurt voor een stijging van het prostaglandine. Figuur 4: Mechanismen van vroeggeboorte (Uit: Goldenberg R.L., Hauthe J.C., Andrews W.W.: Intrauterine infection and preterm delivery. N Engl J Med., 2000, 342, ). Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom 11
18 3. Methodologie De eerste zoekopdrachten die in Pub Med werden uitgevoerd, waren gericht op het nagaan van de beschikbaarheid van literatuur met betrekking tot het concept vroeggeboorte. Algemeen verkennende zoektermen zoals preterm birth, infection and preterm birth, antibiotics and preterm birth werden ingevoerd in Pub Med. Dergelijke zoektermen gaven te veel resultaten (respectievelijk >30.000, >3000 en 975 resultaten) waardoor het nodig was de zoekopdracht te verfijnen. Limits zoals review, English en humans werden toegepast en de zoekresultaten verminderden naar respectievelijk 3000, 536 en 151. Desalniettemin de reductie van de zoekresultaten moesten de zoektermen nog meer gespecifieerd worden aangezien er nog steeds te veel niet relevante zoekresultaten werden weergegeven. Om dit te verwezenlijken werden de zoektermen nu ingevoerd op basis van de literatuur nodig voor één van de drie grote afzonderlijke entiteiten van de scriptie nl. epidemiologie van vroeggeboorte, rol van infectie in het proces van vroeggeboorte en rol van de behandeling met antibiotica. Literatuur werd specifiek gezocht per onderdeel. Voor het eerste deel dat handelt over de epidemiologie van vroeggeboorte werd in Pub Med gezocht m.b.v. zoektermen zoals: epidemiology of preterm birth, causes of preterm birth, predictors of preterm birth, mortality and morbidity of preterm birth. Er werd geen afbakening gemaakt in tijd en geen limieten toegepast. Elk artikel waarvan de titel relevant leek, werd geselecteerd en nadien werd de abstract doorgelezen. Een verdere selectie werd doorgevoerd op basis van de relevantie van het artikel en kwaliteit van het tijdschrift (Lancet, JAMA, ). Er werden een tiental artikels geselecteerd. Na grondig doorlezen werden er een aantal artikels verworpen wegens te weinig relevant of te gedetailleerd, de andere artikels werden behouden. Uiteindelijk werden een vijftal artikelen voor dit onderdeel behouden. Voor de epidemiologische cijfers i.v.m. vroeggeboorte van België werd beroep gedaan op de officiële gegevens van het SPE (Studiecentrum Perinatale Epidemiologie). Voor het tweede deel, de rol van infectie in het proces van vroeggeboorte, werden in Pub Med volgende zoektermen gebruikt: infection and preterm birth, intra-uterine infection and preterm delivery, infection and preterm premature rupture of the membranes, chorionamnionitis and preterm birth. Ook hier werden limits English, review and humans toegepast. Er werden te veel zoekresultaten gevonden: vb. infection and preterm birth gaf meer dan 500 resultaten. De zoekterm werd aangepast tot the role of infection in preterm birth en dit leverde veel minder (120) en specifiekere resultaten op. Elk artikel waarvan de titel te kennen gaf de gezochte associatie te bespreken, werd geselecteerd. Er werden een 20-tal artikels geselecteerd en op basis van relevantie, tijdschrift en gerenommeerde auteursnamen zoals Goldenberg en Romero. Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom 12
19 Referenties van een aantal reviewartikelen werden gebruikt om de zoekopdracht verder te verfijnen en dieper in te gaan op de pathofysiologische mechanismen. Voor het laatste en belangrijkste deel rol van antibiotica ter preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom werd uitgebreid literatuuronderzoek verricht. In eerste instantie werd gezocht met de zoekterm antibiotics and preterm birth om een overzicht te krijgen van de beschikbare literatuur. Dit leverde bijna 1000 resultaten op. Om de zoekopdracht specifieker en overzichtelijk te maken werd een onderscheid gemaakt tussen het profylactisch gebruik van antibiotica ter preventie van vroeggeboorte en het therapeutisch gebruik bij p-prom of vroegtijdige arbeid. Oorspronkelijke zoektermen waren: prophylactic antibiotics and preterm birth, preterm premature rupture of the membranes and antibiotics en preterm labour and antibiotics. De zoekterm prophylactic antibiotics and preterm birth leverde een 75-tal resultaten op. Op basis van een Cochrane review (2002) werd de zoekopdracht verder uitgebreid met zoektermen zoals antibiotics for treating bacterial vaginosis in pregnancy, antibiotics for ureaplasma in pregnancy, enz. Voor elke vaginale infectie werd literatuur opgezocht met het zwaartepunt op de bacteriële vaginose. Bij bacteriële vaginose werden enkel gerandomiseerde studies geïncludeerd waarin de antibioticabehandeling werd vergeleken met een placebobehandeling of geen behandeling of waar verschillende antibioticabehandelingen met elkaar werden vergeleken. Voor de antibioticabehandeling bij p-prom werd de zoekterm preterm premature rupture of the membranes and antibiotics gebruikt. Enkel Randomized Clinical Trials waarin antibioticabehandeling werd vergeleken met placebobehandeling werden geïncludeerd. Tot slot werd voor de antibioticabehandeling na vroegtijdige arbeid beroep gedaan op de zoekterm preterm labour and antibiotics. Inclusiecriteria waren: (1) gerandomiseerde studies waarbij antibioticabehandeling werd vergeleken met placebobehandeling of geen behandeling (2) vrouwen tussen de 20 en 36 weken zwangerschap. Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom 13
20 4. Resultaten 4.1 Indicaties gebruik antibiotica De evidentie betreffende de etiologische rol van intra-uteriene en ook extra-uteriene infecties in het proces van vroeggeboorte, leidde onderzoekers al snel tot de vraag of toediening van antibiotica aan zwangere vrouwen de zwangerschapsduur zou kunnen verlengen en op die manier in staat is zou zijn om de het aantal vroeggeboorten te reduceren. Het onderzoek naar het potentieel van antibiotica in de behandeling van vrouwen met verhoogd risico op vroeggeboorte is aanzienlijk, maar de resultaten zijn niet consistent. In deze scriptie onderscheiden we 3 onderzoeksgroepen waar antibioticagebruik mogelijks profylactisch en/of therapeutisch nut kan hebben: (1) ter preventie van vroeggeboorte bij vrouwen met een infectie t.h.v. de genitale tractus of een systemische infectie. Er wordt onderscheid gemaakt tussen enerzijds laag risico vrouwen (vrouwen zonder voorgeschiedenis van vroeggeboorte) en anderzijds hoog risico vrouwen (vrouwen met een voorgeschiedenis van vroeggeboorte). (2) bij p-prom (3) bij vroegtijdige arbeid Deze drie onderzoeksgroepen werden allen geïncludeerd omdat zij hetzelfde doel beogen, namelijk het reduceren van het aantal vroeggeboorten. 4.2 Antibiotica ter preventie van dreigende vroeggeboorte/p-prom Genito-urethrale tractus Kolonisatie van de genito-urethrale tractus met bepaalde micro-organismen is geassocieerd met een verhoogd risico op vroeggeboorte, maar niet alle micro-organismen t.h.v. de genitale tractus veroorzaken vroegtijdige arbeid. Micro-organismen zoals Escherichia coli, Listeria monocytogenes en Streptococcus viridans kunnen betrokken zijn in chorionamnionitis, maar draagsters van deze kiemen hebben geen verhoogd risico op vroeggeboorte. Infecties tijdens de zwangerschap waarover evidentie bestaat dat er een verhoogd risico op vroeggeboorte en p-prom is, zijn asymptomatische bacteriurie, Chlamydia Trachomatis, Trichomonas vaginalis en bacteriële vaginose. We zullen in dit deel nagaan of behandeling van deze infecties tijdens de zwangerschap het vroeggeboortecijfer kan doen dalen. Rol van antibiotica bij preventie en behandeling van dreigende vroeggeboorte/p-prom 14
IN ZWANG PROTOCOL: Preventie recidief spontane vroeggeboorte
IN ZWANG PROTOCOL: Preventie recidief spontane vroeggeboorte DEFINITIE: Vroeggeboorte: bevalling bij amenorroeduur < 37 weken Bij een zwangerschapsduur van meer dan 35 weken wordt het risico van belangrijke
Nadere informatieVSV Achterhoek Oost Protocol Preventie en behandeling van early-onset neonatale infecties
VSV Achterhoek Oost Protocol Preventie en behandeling van early-onset neonatale infecties Doel Het doel van dit protocol is preventie, herkenning, optimalisering van diagnostiek en behandeling van early-onset
Nadere informatieVaginitis en vaginose
Dr. Jan Vandevoorde Februari 2005 Opvolging van de aanbeveling Vaginitis en vaginose 1. Behandeling van Candida-vaginitis Lokale behandeling van Candida-vaginitis met clotrimazole of miconazole is even
Nadere informatiechapter TWELVE Nederlandse samenvatting
chapter TWELVE Nederlandse samenvatting NEDERLANDSE SAMENVATTING TWELVE Bacteriurie, de aanwezigheid van bacteriën in de urine, is een veel voorkomende bevinding bij vrouwen. Bacteriurie wordt onderverdeeld
Nadere informatieVroeggeboorte wordt door de World Health Organisation (WHO) gedefinieerd als geboorte
SUMMARY IN DUTCH (Samenvatting in het Nederlands) Inleiding Vroeggeboorte wordt door de World Health Organisation (WHO) gedefinieerd als geboorte voor 37 voldragen zwangerschapsweken of voor 259 dagen
Nadere informatiehoofdstuk 10 07-05-2002 10:00 Pagina 149 Samenvatting en Nabeschouwing
hoofdstuk 10 07-05-2002 10:00 Pagina 149 Samenvatting en Nabeschouwing hoofdstuk 10 07-05-2002 10:00 Pagina 150 Vroeggeboorte wordt door de Wereld Gezondheidsorganisatie (WHO) gedefinieerd als een bevalling
Nadere informatieSamenvatting en Discussie
101 102 Pregnancy-related thrombosis and fetal loss in women with thrombophilia Samenvatting Zwangerschap en puerperium zijn onafhankelijke risicofactoren voor veneuze trombose. Veneuze trombose is een
Nadere informatieVrouwen die zwanger zijn van een meerling hebben een verhoogde kans op vroeggeboorte
Samenvatting Vrouwen die zwanger zijn van een meerling hebben een verhoogde kans op vroeggeboorte in vergelijking met vrouwen die zwanger zijn van een eenling. Ongeveer 5-9% van de eenlingen wordt te vroeg
Nadere informatieNederlandse samenvatting (Dutch summary)
Nederlandse samenvatting (Dutch summary) 1 Vroeggeboorte na antenatale inflammatie bronchiale hyperreactiviteit als onderliggende oorzaak van Vroeggeboorte Over vroeggeboorte, ook wel prematuriteit genoemd,
Nadere informatieFetal Origins of Socioeconomic Inequalities. in Early Childhood Health. The Generation R Study. Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING
Fetal Origins of Socioeconomic Inequalities in Early Childhood Health The Generation R Study Lindsay Marisia Silva SAMENVATTING Sociaal-economische gezondheidsverschillen vormen een groot maatschappelijk
Nadere informatiePreventie van groep B-streptokokken infectie
Preventie van groep B-streptokokken infectie Het stroomdiagram dat is opgesteld door de NVOG en NvK vormt het uitgangspunt van dit lokale protocol (bijlage 1). Algemeen De vroege vorm van neonatale groep
Nadere informatieGBS. Inhoud. GBS algemeen GBS epidemiologie Early onset GBS /late onset GBS Preventie richtlijnen 2003 Wat is nieuw? NVKVV. Kristien Roelens UZ Gent
GBS NVKVV Kristien Roelens UZ Gent 20 maart 2012 1 1 Inhoud GBS algemeen GBS epidemiologie Early onset GBS /late onset GBS Preventie richtlijnen 2003 Wat is nieuw? 2 1 Inhoud GBS algemeen GBS epidemiologie
Nadere informatieVaginitis. Steven Vervaeke
Vaginitis Steven Vervaeke Genitale stalen Vrouwen: Cervicitis Vulvovaginitis Urethritis Bacteriële vaginose Salpingitis (PID) Endometritis Ulcera Normale vaginale flora Lactobacillen Corynebacterium spp.
Nadere informatie? Petra geeft aan dat ze probeert zwanger te worden en sinds kort in een traject zit van IVF (in vitro fertilisatie).
MONDGEZONDHEID EN ZWANGERSCHAP CASUS 1 Karin de G., een 27-jarige patiënte is al van jongs af aan in de praktijk onder controle. Tot nu toe was er altijd sprake van een zeer goede mondhygiëne en zijn er
Nadere informatieVSV Preventie groep B streptokokken ziekte neonaat september 2011
VSV Preventie groep B streptokokken ziekte neonaat september 2011 1.0 EPIDEMIOLOGIE In Nederland is circa 20% van alle zwangeren draagster van GBS. Naar schatting zal gemiddeld 50% van alle kinderen, van
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Nederlandse samenvatting In dit proefschrift wordt het gebruik van aspirine (een bloedverdunner in tabletvorm) en laag-moleculair-gewicht heparine (een injectie die zorgt voor
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Cardiovasculaire Beoordeling na Hypertensieve Afwijkingen van de Zwangerschap Hypertensieve zwangerschapscomplicaties rondom de uitgerekende datum zijn veelvoorkomende complicaties.
Nadere informatieVSV Samen Protocol: Langdurig gebroken vliezen a terme
VSV Samen Protocol: Langdurig gebroken vliezen a terme Documentgebied Groep(en) Autorisatie Beoordelaar(s) Documentbeheerder(s) Auteur Verloskunde, kraamzorg, kindergeneeskunde Alle leden aangesloten bij
Nadere informatieOpvolgrapport Aanbeveling voor goede medische praktijkvoering Vaginitis en vaginose
Opvolgrapport Aanbeveling voor goede medische praktijkvoering Vaginitis en vaginose Van Royen Paul Oktober 2007 1 INLEIDING 1.1. Achtergrond Dit is het tweede opvolgrapport van de aanbeveling Vaginitis
Nadere informatieDutch summary. Nederlandse samenvatting
Dutch summary Nederlandse samenvatting 127 Kinderen die te vroeg geboren worden, dat wil zeggen bij een zwangerschapsduur korter dan 37 weken, worden prematuren genoemd. Na de bevalling worden ernstig
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nicotine en alcohol kunnen de placenta passeren en zo het risico op nadelige uitkomsten voor het ongeboren kind verhogen. Stoppen met roken en alcoholgebruik tijdens de zwangerschap lijkt vanzelfsprekend,
Nadere informatie24 weken zwanger en dan? Kansen, onmogelijkheden, resultaten en toekomst
24 weken zwanger en dan? Kansen, onmogelijkheden, resultaten en toekomst Dr. J.J. Duvekot, gynaecoloog/perinatoloog Moeder en Kind Centrum subafdeling verloskunde en prenatale geneeskunde Erasmus MC, Rotterdam
Nadere informatieHoofdstuk 1 Hoofdstuk 2
179 In dit proefschrift werden de resultaten beschreven van studies die zijn verricht bij volwassen vrouwen met symptomen van bekkenbodem dysfunctie. Deze symptomen komen frequent voor en kunnen de kwaliteit
Nadere informatie11/01/2013. Een minuutje geduld. Geboorte.. De mens. Afklemmen van de navelstreng anno 2012 Controversieel? . andere zoogdieren
Geboorte.. De mens Een minuutje geduld Vroeg- of Laattijdig afnavelen Dr. David Van Laere Neonatoloog UZ Antwerpen. andere zoogdieren Afklemmen van de navelstreng anno 2012 Controversieel? Zoek de verschillen?
Nadere informatieChapter 10. Samenvatting
Chapter 10 Samenvatting Samenvatting 149 Dit proefschrift richt zich op symptomen van neonatale adaptatie (NA) na blootstelling aan selectieve antidepressiva (SA) in utero. Deze symptomen zijn meestal
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting nederlandse samenvatting De groei en de ontwikkeling van diverse orgaansystemen en regelmechanismen in de foetus tijdens de periode in de baarmoeder worden verstoord door vroeggeboorte.
Nadere informatieRegionaal Protocol Preventie van perinatale GBS ziekte bij à terme zwangerschap
Regionaal Protocol Preventie van perinatale GBS ziekte bij à terme zwangerschap Achtergrond Streptococcus agalactiae, ook wel groep-b-streptococcus (GBS) genoemd, is een groep bacteriën die vaak in het
Nadere informatieInduction of Labor versus Expectant management in women with Preterm Prelabor Rupture of Membranes between 34 and 37 weeks
Induction of Labor versus Expectant management in women with Preterm Prelabor Rupture of Membranes between 34 and 37 weeks David van der Ham namens de PPROMEXIL projectgroep ISRCTN 29313500 ZonMW projectnummer:
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting Dit proefschrift gaat over (symptomatische) vulvovaginale candidiasis en over de asymptomatische aanwezigheid van Candida in de vagina. Vulvovaginale candidiasis (VVC) wordt veroorzaakt door
Nadere informatieVSV-Samen protocol GBS, Preventie en behandeling van early-onset neonatale infecties.
VSV-Samen protocol GBS, Preventie en behandeling van early-onset neonatale infecties. Documentgebied Groep(en) Autorisatie Beoordelaar(s) Documentbeheerder(s) Auteurs Datum publicatie 15-04-2019 Openbaar
Nadere informatieCover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.
Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/21710 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Buurma, Aletta Title: On the pathology of preeclampsia : genetic variants, complement
Nadere informatieSamenvatting. Hoofdstuk 1. Hoofdstuk 2
Samenvatting 125 Samenvatting Hoofdstuk 1 Gedurende de laatste 20 jaar is binnen de IVF de aandacht voornamelijk uitgegaan naar de verbetering van zwangerschapsresultaten. Hierdoor is er te weinig aandacht
Nadere informatieCHAPTER 12. Samenvatting
CHAPTER 12 Samenvatting Samenvatting 177 In hoofdstuk 1 wordt een toegenomen overleving gerapporteerd van zeer vroeggeboren kinderen, gerelateerd aan enkele nieuwe interventies in de perinatologie. Uitkomsten
Nadere informatieVereenvoudigde Nederlandse samenvatting
Vereenvoudigde Nederlandse samenvatting 151 152 Vroeggeboorte In de westerse wereld wordt 5 tot 13 procent van alle kinderen te vroeg geboren, waarbij vroeggeboorte wordt gedefinieerd als een zwangerschapsduur
Nadere informatieUvA-DARE (Digital Academic Repository) Prediction of preterm delivery Wilms, F.F. Link to publication
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Prediction of preterm delivery Wilms, F.F. Link to publication Citation for published version (APA): Wilms, F. F. (2014). Prediction of preterm delivery General rights
Nadere informatiePROTOCOL DREIGENDE PARTUS
PROTOCOL DREIGENDE PARTUS PREMATURUS Definitie We spreken van een dreigende partus prematurus wanneer er sprake is van gebroken vliezen en/of contracties bij een amenorroeduur tussen de 24 en 36+6 weken.
Nadere informatieVoorwoord 13. Hoofdstuk 1 Fysiologisch en anatomisch rappel 15
Inhoudstafel Voorwoord 13 Hoofdstuk 1 Fysiologisch en anatomisch rappel 15 1.1 Menstruele cyclus 15 1.1.1 Ovulatie 15 1.1.2 Menstruele cyclus ter hoogte van het endometrium 17 1.2 Gametogenese 18 1.3 De
Nadere informatiehoofdstuk één hoofdstuk twee
Dit proefschrift beschrijft onderzoek naar hemolytische foetale bloedarmoede en foetale hydrops. Hemolytische foetale bloedarmoede ontstaat door afbraak van rode bloedcellen. Foetale hydrops betreft het
Nadere informatieVeel vrouwen gebruiken medicijnen tijdens hun zwangerschap. Van veel van deze medicijnen zijn de mogelijke teratogene effecten vaak nog niet goed beke
107 Veel vrouwen gebruiken medicijnen tijdens hun zwangerschap. Van veel van deze medicijnen zijn de mogelijke teratogene effecten vaak nog niet goed bekend. Onderzoek naar welke medicijnen gebruikt worden
Nadere informatieAddendum. Nederlandse Samenvatting
Addendum A Nederlandse Samenvatting 164 Addendum Cardiovasculaire ziekten na hypertensieve aandoeningen in de zwangerschap Hypertensieve aandoeningen zijn een veelvoorkomende complicatie tijdens de zwangerschap.
Nadere informatieOpvolgrapport Aanbeveling voor goede medische praktijkvoering actieve opsporing van chlamydia trachomatis-infecties in de huisartspraktijk
Opvolgrapport Aanbeveling voor goede medische praktijkvoering actieve opsporing van chlamydia trachomatis-infecties in de huisartspraktijk Auteur: Veronique Verhoeven Augustus 2009 Conclusie van deze opvolging
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting Bij foetale en neonatale long hypoplasia is het aantal long cellen, luchtwegen en alveoli verminderd hetgeen resulteert in een verminderd long volume en gewicht. Long hypoplasie
Nadere informatieGrowing into a different brain
221 Nederlandse samenvatting 221 Nederlandse samenvatting Groeiend in een ander brein: de uitkomsten van vroeggeboorte op schoolleeftijd De doelen van dit proefschrift waren om 1) het inzicht te vergroten
Nadere informatieUvA-DARE (Digital Academic Repository) Risk factors and prognostic models for preterm birth. Schaaf, J.M. Link to publication
UvA-DARE (Digital Academic Repository) Risk factors and prognostic models for preterm birth Schaaf, J.M. Link to publication Citation for published version (APA): Schaaf, J. M. (2013). Risk factors and
Nadere informatieAddendum bij de multidisciplinaire richtlijn Dreigende Vroeggeboorte gepubliceerd in 2011. Opgesteld door de Otterlo Werkgroep, versie 2014
Addendum bij de multidisciplinaire richtlijn Dreigende Vroeggeboorte gepubliceerd in 2011 Opgesteld door de Otterlo Werkgroep, versie 2014 Uitgangsvraag: Leidt een rescue -behandeling met corticosteroïden
Nadere informatieSamenvatting in. het Nederlands
11 Samenvatting in het Nederlands Chapter Samenvatting 1 in het Nederlands Naast therapeutische effectiviteit zijn kostenbeheersing en het verminderen van onnodig antibioticumgebruik belangrijke aspecten
Nadere informatieSamenvat v t at in t g 129
129 Onderzoek naar handvoorkeur van de mens bestaat al eeuwen. Het is nog steeds niet precies bekend wat precies de oorzaak is van het gebruik van de linker dan wel de rechter hand. De krachtigste aanwijzingen
Nadere informatieNVOG Voorlichtingsbrochure GROEP B STREPTOKOKKEN EN ZWANGERSCHAP
NVOG Voorlichtingsbrochure GROEP B STREPTOKOKKEN EN ZWANGERSCHAP GROEP B STREPTOKOKKEN EN ZWANGERSCHAP 1. Inleiding 2. Wat zijn groep B streptokokken (GBS)? 3. Hoe vaak komen GBS voor bij zwangeren? 4.
Nadere informatieSamenvatting in het Nederlands. Samenvatting, conclusies en toekomstperspectieven.
Samenvatting in het Nederlands Populatie farmacokinetiek van antibiotica ter preventie van groep B streptokokken-ziekte: Samenvatting, conclusies en toekomstperspectieven. Afkortingen AUC CDC GBS MCS MRC
Nadere informatieCognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial
Cognitive behavioral therapy for treatment of anxiety and depressive symptoms in pregnancy: a randomized controlled trial dr. T. Verbeek arts-epidemioloog Afd. Huisartsgeneeskunde en Epidemiologie 22 januari
Nadere informatiestoppen zware drinkers minder vaak met het drinken van alcoholhoudende drank dan vrouwen met een lager alcoholgebruik.
Samenvatting In Nederland gebruikt ongeveer 80% van de vrouwen in de vruchtbare leeftijd alcoholhoudende drank. Veel vrouwen staken het alcoholgebruik zodra ze zwanger zijn of eerder al, als ze zwanger
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Dit proefschrift richt zich op statinetherapie in type 2 diabetespatiënten; hiervan zijn verschillende aspecten onderzocht. In Deel I worden de effecten van statines op LDLcholesterol en cardiovasculaire
Nadere informatieNederlandse Samenvatting
Nederlandse Samenvatting Het onderwerp van dit proefschrift is depressieve en angst symptomen in chronische dialyse patiënten en andere patiënten. Het proefschrift bestaat uit twee delen (deel A en deel
Nadere informatieNederlandse samenvatting 161. Samenvatting. Nederlandse samenvatting voor niet ingewijden
Nederlandse samenvatting 161 1 2 3 Samenvatting Nederlandse samenvatting voor niet ingewijden 4 5 6 7 8 9 10 11 12 Nederlandse samenvatting 163 Wereldwijd is het percentage kinderen dat te vroeg geboren
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting De organisatie van de geboortezorg in Nederland is gebaseerd op het principe dat zwangerschap, bevalling en kraambed fysiologische processen zijn. Het verschil met veel andere landen is de
Nadere informatiehoofdstuk 2 Hoofdstuk 3
Samenvatting Foetale houding en gedrag zijn het resultaat van een interactie tussen foetale (neuromotorische) ontwikkeling en intra-uteriene omgevingsinvloeden. Het is bekend dat veranderingen in intra-uteriene
Nadere informatiesamenvatting Peri-implantaire infecties vormen een risico voor de overleving en het succes op lange termijn van tandheelkundige implantaten. Infectie beperkt tot de peri-implantaire mucosa wordt peri-implantaire
Nadere informatie17/04/2013. 1. Epidemiologische studies. Children should not be treated as miniature men and women Abraham Jacobi
Aanpak en interpretatie van een epidemiologische studie Aanpak en interpretatie van een epidemiologische studie Katia Verhamme, MD, PhD Epidemioloog OLV Ziekenhuis-Aalst Erasmus MC Rotterdam 20 april 2013
Nadere informatieTwelve. TweTw. Twelve. Twelve. Twelve. Twelf. Twelve. Summary and General Discussion Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae.
Samenvatting e TweTw l TwTwelv Twelf T Twel Summary and General Discussion Samenvatting Dankwoord Curriculum Vitae TwTweT welvelve 149 Bacteriurie is de aanwezigheid van bacteriën in urine. Uropathogenen
Nadere informatie1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström
1 Epidemiologie van multipel myeloom en de ziekte van Waldenström Dr. S.A.M. van de Schans, S. Oerlemans, MSc. en prof. dr. J.W.W. Coebergh Inleiding Epidemiologie is de wetenschap die eenvoudig gezegd
Nadere informatieNederlandse samenvatting
169 Nederlandse samenvatting Het aantal ouderen boven de 70 jaar is de laatste jaren toegenomen. Dit komt door een significante reductie van sterfte op alle leeftijden waardoor een toename van de gemiddelde
Nadere informatieZwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm
Zwangerschap bij chronische ontstekingsziekten van de darm Inleiding Zwanger worden als je een chronische ontstekingsziekte van de darm (IBD = inflammatory Bowel disease) hebt zoals de ziekte van Crohn
Nadere informatiePlasma volume expansie in ernstige hypertensieve aandoeningen van de zwangerschap
Samenvatting Plasma volume expansie in ernstige hypertensieve aandoeningen van de zwangerschap Samenvatting Dit proefschrift beschrijft het effect van plasma volume expansie in de behandeling van ernstige
Nadere informatieSamenvatting Veranderingen in het vroege leven: transitie in zwangerschaps- en geboorte-uitkomsten in Zuid-India
Samenvatting Veranderingen in het vroege leven: transitie in zwangerschaps- en geboorte-uitkomsten in Zuid-India Inleiding Risicofactoren en processen tijdens de prenatale periode, de geboorte, en de neonatale
Nadere informatieNederlandse samenvatting
Nederlandse samenvatting 119 120 Samenvatting 121 Inleiding Vermoeidheid is een veel voorkomende klacht bij de ziekte sarcoïdose en is geassocieerd met een verminderde kwaliteit van leven. In de literatuur
Nadere informatieChapter 8. Hoofdstuk 8. Nederlandstalige samenvatting
Chapter 8 Hoofdstuk 8 Nederlandstalige samenvatting Chapter 8 Porphyromonas gingivalis is een Gram- negatieve anaerobe bacterie die geassocieerd is met periimplantitis. In geval van infectie reageren gastheercellen
Nadere informatieKraamafdeling. Vroegtijdige weeën. gebroken vliezen en vroeggeboorte
Kraamafdeling Vroegtijdige weeën gebroken vliezen en vroeggeboorte In deze folder leest u over de oorzaak, gevolgen en behandeling van vroegtijdige weeën. Een zwangerschap duurt gemiddeld 40 weken, maar
Nadere informatieSamenvatting (Summary in Dutch)
Samenvatting (Summary in Dutch) * 132 Baby s die te vroeg geboren worden (bij een zwangerschapsduur korter dan 37 weken) hebben een verhoogd risico op zowel ernstige ontwikkelingproblemen (zoals mentale
Nadere informatieSamenvatting. Samenvatting
Samenvatting Samenvatting Samenvatting In dit proefschrift getiteld Relatieve bijnierschorsinsufficiëntie in ernstig zieke patiënten De rol van de ACTH-test hebben wij het concept relatieve bijnierschorsinsufficiëntie
Nadere informatie- 172 - Prevention of cognitive decline
Samenvatting - 172 - Prevention of cognitive decline Het percentage ouderen binnen de totale bevolking stijgt, en ook de gemiddelde levensverwachting is toegenomen. Vanwege deze zogenaamde dubbele vergrijzing
Nadere informatieNEDERLANDSE SAMENVATTING
NEDERLANDSE SAMENVATTING Nederlandse Samenvatting 195 NEDERLANDSE SAMENVATTING DEEL I Evaluatie van de huidige literatuur De stijgende incidentie van slokdarmkanker zal naar verwachting continueren in
Nadere informatieMondgezondheidsrapport
Mondgezondheidsrapport sensibiliseringproject Glimlachen.be 2014 Effectevaluatie van een 4-jaar longitudinaal sensibiliseringproject in scholen in Vlaanderen Samenvatting J Vanobbergen Glimlachen - Souriez
Nadere informatieVlaamse consensus over beleid bij congenitale toxoplasmose (CT)
Vlaamse consensus over beleid bij congenitale toxoplasmose (CT) A. Zecic NICU, UZ Gent Transmissierisico tijdens de zwangerschap Maternale seroconversie Incidentie Ziekte bij pasgeborene 1e trim 15 % ernstig
Nadere informatieVroegtijdige weeën en dreigende vroeggeboorte
Vroegtijdige weeën en dreigende vroeggeboorte Deze brochure geeft informatie over de oorzaak, gevolgen en behandeling van vroegtijdige weeën, een dreigende vroeggeboorte en vroegtijdig gebroken vliezen.
Nadere informatieAlgemeen. Prematuur geboren kinderen: Sociaalcommunicatieve ontwikkeling in de eerste levensjaren. Leen De Schuymer
Prematuur geboren kinderen: Sociaalcommunicatieve ontwikkeling in de eerste levensjaren Leen De Schuymer Algemeen Deze resultatenbundel is gebaseerd op het doctoraatsonderzoek van Leen De Schuymer. Dit
Nadere informatieRode Kruis ziekenhuis. Patiënteninformatie. Groep-B-streptokokken en zwangerschap. rkz.nl
Patiënteninformatie Groep-B-streptokokken en zwangerschap rkz.nl Inleiding De groep-b-streptokok is een bacterie die bij veel zwangere vrouwen in de vagina (schede) aanwezig is. Meestal kan deze bacterie
Nadere informatieZwangerschap bij de psychiatrische patient. Cijfers telefoondienst TIS. TIS kenniscentrum. vragen/exposities SSRI s 20-11-2015
Zwangerschap bij de psychiatrische patient Bernke te Winkel Wetenschappelijk medewerker Teratologie Informatie Service TIS kenniscentrum Cijfers telefoondienst TIS Informatie geven Website (en boek) -
Nadere informatieVroegtijdige weeën en dreigende vroeggeboorte
Vroegtijdige weeën en dreigende vroeggeboorte Inhoudsopgave Klik op het onderwerp om verder te lezen. Vroegtijdige weeën 1 Vroegtijdig gebroken vliezen 1 Oorzaken voor een vroegtijdige bevalling 2 Behandeling
Nadere informatieInfectie bij de pasgeborene
Infectie bij de pasgeborene www.jijwij.nl Introductie Pasgeboren baby's kunnen ziek worden door infecties. Als dat binnen drie dagen na de geboorte gebeurt, spreken we van een vroege vorm van een infectie.
Nadere informatieNederlandse samenvatting
138 Uitstel van ouderschap De positie van de vrouw in de westerse maatschappij is de laatste tientallen jaren fundamenteel veranderd. Vrouwen zijn hoger opgeleid dan vroeger en werken vaker buitenshuis.
Nadere informatieAcademiejaar 2011-2012 PROGESTERON TER PROFYLAXE VAN PRETERME GEBOORTE: WHAT S THE EVIDENCE? Hanne DEBUNNE
Academiejaar 2011-2012 PROGESTERON TER PROFYLAXE VAN PRETERME GEBOORTE: WHAT S THE EVIDENCE? Hanne DEBUNNE Promoter: Dr. Hans Verstraelen Scriptie voorgedragen in de 2 de Master in het kader van de opleiding
Nadere informatie212
212 Type 2 diabetes is een chronische aandoening, gekarakteriseerd door verhoogde glucosewaarden (hyperglycemie), die wereldwijd steeds vaker voorkomt (stijgende prevalentie) en geassocieerd is met vele
Nadere informatieSamenvatting Hoofdstuk 1 Hoofdstuk 2
In dit proefschrift zijn de consequenties van een nadelige intrauteriene omgeving, gecreëerd door maternale apoe-deficiëntie of Ldlr-deficiëntie tijdens zwangerschap, op de gevoeligheid voor aderverkalking
Nadere informatieGroep B streptokokken en zwangerschap
Groep B streptokokken en zwangerschap Informatie voor patiënten F0538-3415 oktober 2015 Medisch Centrum Haaglanden www.mchaaglanden.nl MCH Antoniushove, Burgemeester Banninglaan 1 Postbus 411, 2260 AK
Nadere informatieNederlandse samenvatting. Tweede primaire tumoren en excessieve sterfte na retinoblastoom
Nederlandse samenvatting Tweede primaire tumoren en excessieve sterfte na retinoblastoom Retinoblastoom is een kwaadaardige oogtumor die ontstaat in het netvlies. Deze vorm van oogkanker is zeer zeldzaam
Nadere informatieSamenvatting Samenvatting
Samenvatting Samenvatting Binnen het domein van hart- en vaatziekten is een bypassoperatie de meest uitgevoerde chirurgische ingreep. Omdat bij een hartoperatie het borstbeen wordt doorgesneden en er meestal
Nadere informatieGroep B streptokokken en zwangerschap
Patiënteninformatie Groep B streptokokken en zwangerschap Informatie over een infectie met groep B streptokokken bij zwangerschap Inhoudsopgave Pagina Wat zijn groep B streptokokken (GBS)? 4 Hoe vaak
Nadere informatieHoofdstuk 2 Hoofdstuk 3
Samenvatting 11 Samenvatting Bloedarmoede, vaak aangeduid als anemie, is een veelbesproken onderwerp in de medische literatuur. Clinici en onderzoekers buigen zich al vele jaren over de oorzaken en gevolgen
Nadere informatieZwangerschap bij een chronische darmziekte
Maag-, Darm- en Leverziekten Zwangerschap bij een chronische darmziekte www.catharinaziekenhuis.nl Inhoud Vruchtbaarheid... 3 Erfelijkheid... 4 Medicijnen... 4 Invloed chronische darmziekte op de zwangerschap...
Nadere informatieSamenvat ting en Conclusies
Samenvat ting en Conclusies Samenvatting en Conclusies 125 SAMENVAT TING EN CONCLUSIES In dit proefschrift werd de invloed van viscerale obesitas en daarmee samenhangende metabole ontregelingen, en het
Nadere informatieDefinitie Bacteriële Vaginose
Definitie Bacteriële Vaginose De verschuiving in de vaginale flora waarbij de normaal dominant aanwezige Lactobacillen zijn vervangen door anaerobe bacteriën. Belang onderzoek Incidentie Fluor: 40-50/1000
Nadere informatieSamenvatting in het Nederlands. Samenvatting, conclusies en toekomstperspectieven.
Samenvatting in het Nederlands Populatie farmacokinetiek van antibiotica ter preventie van groep B streptokokken-ziekte: Samenvatting, conclusies en toekomstperspectieven. Afkortingen AUC CDC GBS MCS MRC
Nadere informatieDeze online versie bevat alle beschikbare updates over de aanpak van fluor vaginalis, gevolgd door de Transparantiefiche van augustus 2010.
Deze online versie bevat alle beschikbare updates over de aanpak van fluor vaginalis, gevolgd door de Transparantiefiche van augustus 2010. Fluor vaginalis Zoekdatum tot 1 september 2013 Nieuwe gegevens
Nadere informatieTransmuraal protocol GBS en zwangerschap
Transmuraal protocol GBS en zwangerschap 1. Inleiding De groep-b-streptococ (GBS), ook wel Streptococcus agalactiae genoemd, behoort met onder andere de groep-a-streptococcen tot de pyogene streptococcen.
Nadere informatiegroep-b-streptokokken en zwangerschap
patiënteninformatie groep-b-streptokokken en zwangerschap De groep-b-streptokok is een bacterie die bij veel zwangere vrouwen in de vagina (schede) aanwezig is. Meestal kan deze bacterie geen kwaad voor
Nadere informatieGroep-B streptokokken en zwangerschap
Groep-B streptokokken en zwangerschap De groep B streptokok is een bacterie. Zwangere vrouwen hebben deze bacterie soms in de vagina (schede). Dat kan meestal geen kwaad, maar een klein aantal baby s wordt
Nadere informatieNVOG Voorlichtingsbrochure GROEP B STREPTOKOKKEN EN ZWANGERSCHAP
NVOG Voorlichtingsbrochure GROEP B STREPTOKOKKEN EN ZWANGERSCHAP GROEP B STREPTOKOKKEN EN ZWANGERSCHAP 1. Inleiding 2. Wat zijn groep B streptokokken (GBS)? 3. Hoe vaak komen GBS voor bij zwangeren? 4.
Nadere informatieVroegtijdige weeën en dreigende vroeggeboorte. Afdeling Verloskunde/Gynaecologie
Vroegtijdige weeën en dreigende vroeggeboorte Afdeling Verloskunde/Gynaecologie Inleiding Deze brochure geeft informatie over de oorzaak, gevolgen en behandeling van vroegtijdige weeën. Een zwangerschap
Nadere informatieVroegtijdige weeën en dreigende vroeggeboorte
Vroegtijdige weeën en dreigende vroeggeboorte 1 Deze brochure geeft informatie over de oorzaak, gevolgen en behandeling van vroegtijdige weeën. Een zwangerschap duurt gemiddeld 40 weken, maar een periode
Nadere informatieDr. Marijke C.Ph. Slieker-ten Hove. Bekkenfysiotherapeut
Naam Bekkenfysiotherapeut Titel proefschrift/thesis Samenvatting Dr. Marijke C.Ph. Slieker-ten Hove Ja Pelvic Floor Function and Disfunction in a general female population Algemeen Het hoofdonderwerp van
Nadere informatie