postbus ra leiden darwinweg cr leiden t f ncbnaturalis.nl jaarverslag 2010

Transcriptie

1 postbus ra leiden darwinweg cr leiden t f ncbnaturalis.nl jaarverslag 2010

2 Woord van de Raad van Toezicht NCB Naturalis heeft zijn succes als publieksgerichte kennisinstelling in 2010 opnieuw bewezen. Het museum ontving ruim bezoekers, onder wie bijna scholieren, en de websites van het museum trokken 6 miljoen bezoeken. Het aantal gepubliceerde wetenschappelijke (SCI-)artikelen was hoger dan ooit en ook het aantal gepubliceerde informatieve webpagina s was met buiten gewoon hoog. Het mag bewonderenswaardig heten dat dit succes is gerealiseerd binnen de context van de fusie van Naturalis, het Zoölogisch Museum Amsterdam en het Nationaal Herbarium Nederland. In dat kader heeft NCB Naturalis in 2010 zijn tanden gezet in een reeks van concrete, uitdagende projecten. Medewerkers van alle fusiepartners hebben onder meer hard gewerkt aan de integratie van de organisaties, aan de voor bereiding van de verhuizing en huisvesting in Leiden van het Zoölogisch Museum Amsterdam, aan de digitalisering van miljoenen museumobjecten, aan de voorbereiding van nieuwbouw en aan de voorbereiding van de ver nieuwing van de vaste presentaties. In de loop van het jaar is dit omvangrijke en complexe geheel van projecten een dermate grote uitdaging gebleken dat de Raad van Toezicht begin 2011 heeft besloten het directieteam te wijzigen. Met deze maat regel heeft de Raad een accent gezet op de noodzaak om de fusie en daarmee NCB Naturalis voor iedereen tot een succes te maken. In dat opzicht kijkt de Raad dan ook met zorg naar de aangekondigde harde bezuinigingen op het cultuurbeleid. NCB Naturalis draait immers om de interactie tussen cultureel erfgoed, academische wetenschap en publieksvoorlichting. Alles overziende is NCB Naturalis nu een prachtig en sterk instituut, dat bezig is uit te groeien tot een wereldwijd toonaangevend museum annex academische werkplaats. Prof. dr. Louise Vet, voorzitter Raad van Toezicht NCB Naturalis 1 Natuur op Spreekuur Het Natuur Informatie Centrum (NIC) van NCB Naturalis helpt bij het vinden van antwoorden op vragen over de natuur. Dat kunnen vragen zijn over dieren, evolutie, fossielen, geologische processen, gesteenten en mineralen. Het NIC helpt ook bij het determineren van vondsten uit de natuur, zoals schelpen, botten, kiezen, stenen en fossielen. Maandelijks houdt het NIC Natuur op Spreekuur in het museum en vanaf september 2010 beantwoordde Alice van Duijn van het NIC maandelijks vragen van kijkers van Nieuws uit de Natuur. In 2010 zijn in totaal 2544 vragen beantwoord, waarvan 1606 determinatieverzoeken. In dit jaarverslag vindt u een kleine greep uit de vragen die ons gesteld worden.

3 Voorwoord directeur NCB Naturalis 2 Met trots en ontzag Gevoelens van trots en ontzag streden op 28 januari 2010 om voorrang op het moment dat minister van OCW Ronald Plasterk NCB Naturalis lanceerde als een grote aanwinst voor het erfgoed en onderzoek in Nederland. De oprichting van NCB Naturalis was een feit. Het vervulde ons als medewerkers van Naturalis, het Nationaal Herbarium Nederland en het Zoölogisch Museum Amsterdam met trots te zien hoe de jarenlange voor bereiding in één keer manifest werd. Tegelijk keken we met ontzag naar de taak die ons te wachten stond, niet in de laatste plaats doordat Plasterk in zijn speech nadrukkelijk verwees naar de verantwoordelijkheid die NCB Naturalis op zijn schouders nam. De oprichting was immers niet zozeer de afsluiting, maar eerder de start van de integratie van 3 van de grootste natuurhistorische instellingen van Nederland tot het Nederlands Centrum voor Biodiversiteit Naturalis. Een integratie van mensen en collecties, het digitaliseren van de collecties en het uitbouwen van de onderzoek capaciteit. Een integratie terwijl de winkel geopend bleef, zoals in dit verslag van NCB Naturalis, het Zoölogisch Museum Amsterdam en het Nationaal Herbarium Nederland gezamenlijk te lezen is. Want hoezeer ook de integratie en verhuisvoorbereidingen hun beslag hebben gehad op onze organisaties, het reguliere werk ging door: meer dan bezoekers werden ontvangen, meer dan 70 wetenschappelijke publicaties zijn geschreven, er zijn tijdelijke tentoon stellingen gemaakt, collecties zijn - zo goed als het ging - beschikbaar gebleven voor internationaal onderzoek, circa schoolkinderen volgden educatieve programma s, honderden studenten namen deel aan ons academisch curriculum. Resultaten die laten zien dat de maatschappelijke relevantie van NCB Naturalis geen toekomstvisie is, maar van de actualiteit van hier en nu. Ik noem enkele mijlpalen. Aan het begin van 2010 vond de visitatie van het museum Naturalis plaats. De bevindingen van de commissie vat ik samen in twee citaten: NCB Naturalis is een instelling waar Nederland trots op kan zijn. en Veel is er nog te doen. Goed kan altijd beter. Onze gesprekspartners bleken zonder uitzondering gepassioneerd en met overtuiging Wat is dit voor vreemde paddenstoel? In 2010 dook op meer dan tien plekken in ons land de traliestinkzwam op, waaronder in Avifauna. Deze medi terrane soort is in Nederland een zeer zeldzastinkzwam me verschijning. De tralie begint als een witte bol, het duivelsei. Als die rijp is, barst hij open en ontplooit het tralievormige rode vrucht lichaam zich. De tralies zijn bedekt met een naar hondenpoep stinkend slijm waar vliegen op af komen die de sporen verspreiden.

4 betrokken te zijn bij Naturalis, hun nieuwe toekomst en hun eigen rol daarin. Als passie een kenmerk is voor betrokkenheid bij Naturalis, dan geldt dat zeker voor de in mei 2010 overleden Hans Dijkstal. Jarenlang heeft hij zich als voorzitter van de Raad van Toezicht harts tochtelijk ingezet voor de realisatie van NCB Naturalis. Het zou hem zeker deugd hebben gedaan, te zien hoe in 2010 ook de voorbereiding van de algehele ver nieuwing van de vaste tentoonstellingen ter hand is genomen. Onderdeel van de vernieuwing is een veel grotere samenhang tussen de vaste expositie en de actualiteit. Een voorbeeld daarvan was het blog van de Spermonde expeditie, die NCB Naturalis in augustus naar de Indonesische archipel bracht. Bijna live werd verslag gedaan van het uitvoerige onderzoek naar de staat van het Spermonde rifsysteem. Dergelijk onderzoek is bruikbaar voor vele toe passingen. Bijvoorbeeld voor natuurbescherming. Voorts biedt dit ook zakelijke mogelijkheden. Zo levert het museum bijvoorbeeld tegen betaling diensten op het gebied van taxonomische identificatie. In dat ver band zijn er in 2010 speciale kennisdagen georga niseerd. Tussen deze mijlpalen door werden meerdere kleine en enkele grote stappen gezet in het samenbrengen van Naturalis, Zoölogisch Museum Amsterdam en Nationaal Herbarium Nederland. Ze leggen het fundament, vormen het skelet en het cement van het instituut. Ik noem zaken als de ont wikke ling van een nieuwe missie en visie, het uitwerken van de nieuwe organisatie en alle vragen rond de inrichting daarvan, het nadenken over de huisvesting voor de korte en langere termijn. In 2010 werd een begin gemaakt met het ambitieuze project om 7 miljoen exemplaren van de collectie van in totaal 37 miljoen exemplaren te digitaliseren en de rest digitaal identificeerbaar te maken. Ook werd een begin gemaakt met de investeringen in apparatuur en mensen om NCB Naturalis in staat te stellen zijn rol als vooraanstaand onderzoeksinstituut te laten spelen. Achteraf gezien zijn trots en ontzag nog steeds op hun plaats. Gezamenlijk hebben we een geweldige prestatie neergezet, waar we trots op mogen zijn. En de ervaring heeft ons geleerd dat we een respectabele uitdaging zijn aangegaan, die we stap voor stap zullen realiseren. Edwin van Huis, algemeen directeur 3 Hoeveel stekels heeft een egel? De West-Europese egel heeft bij de ge boorte ongeveer 100 stekels. Na drie weken zijn dat er ongeveer 2000, en een volwassen egel heeft ongeveer 7000 tot 8000 stekels. Een stekel gaat ruim een jaar mee en wordt dan vervangen door een nieuwe.

5 Sector Publiek 28 januari: De Natuurwidget wordt gelanceerd Op 28 januari ging de Natuurwidget de lucht in. Deze digitale scheurkalender toonde elke dag een prachtige foto van een plant, dier of schimmel uit de Nederlandse natuur, met daarbij een informatieve tekst. De foto s werden gratis beschikbaar gesteld door professionele amateurs, de teksten werden geschreven door specialisten van NCB Naturalis en EIS-Nederland. De widget werd keer bekeken en kwam met stip binnen op de derde plaats in de lijst met meest bezochte websites van NCB Naturalis. We kregen ook regel matig positieve feedback, bijvoorbeeld van onderwijzers die de dag in de klas begonnen met de widget. Vanwege het grote succes is besloten om de widget in volgende jaren te blijven vullen met nieuwe foto s en informatie. Zo verspreiden we op een aansprekende manier kennis en passie voor de natuur. 7 juni: Hoog bezoek van OC&W De secretaris-generaal en de directeuren-generaal van OC&W brachten dit jaar het personeelsuitje van het ministerie in NCB Naturalis door. De afdeling educatie zorgde ervoor dat de bezoekers aan de slag konden met activiteiten die een goed beeld gaven van wat de afdeling zoal doet en die (ook) leuk zijn voor volwassenen. Uitgangspunt was het werken met echte materialen en het zelf op onderzoek uitgaan. Het werd een middagje braakballen pluizen, de evolutielijn van de mens reconstrueren aan de hand van een serie schedels en een vreemd fossiel bottenbeest in elkaar knutselen. De middag was een groot succes getuige de vitrine op het ministerie die is gevuld met de resultaten van een middagje educatie in NCB Naturalis. Hoeveel soorten lieveheersbeestjes zijn er in Nederland? In ons land leven 62 verschillende soorten lieveheersbeestjes. Het meest voorkomend is het zevenstippelig lieve heersbeestje. Sinds 2002 komt het veelkleurig Aziatische lieveheersbeestje in Nederland voor. Het is vrijwel zeker dat deze exoot in West-Europa is gekomen na het uitzetten van larven ter bestrijding van bladluis in kassen en de open lucht. 11 en 12 september: Help de Onderzoeker Honderden enthousiaste mensen hebben onze onderzoekers geholpen met het doorzoeken van honderden kilo s grond van de Maasvlakte. De Maasvlakte 2 werd op gespoten met zand uit de Noordzee en NCB Naturalis hoopte in het zand fossiele resten te vinden, vooral van kleine zoogdieren. De deelnemers werden op weg geholpen door mede werkers van de afdeling educatie en amateur paleontologen. Het resultaat mocht er zijn: er zijn prachtige fossiele 4

6 schelpen, haaientanden en bijzondere resten van ijstijdzoogdieren ver zameld. Het weekend was meteen ook een perfecte gelegenheid om een nieuw idee uit te testen. NCB Naturalis wil namelijk museumbezoekers en amateurwetenschappers bij het onderzoek betrekken. Het plan is om in 2011 LiveScience te organiseren. Op deze tentoon stelling wordt het werk dat normaal ge sproken achter de schermen plaatsvindt, nu tussen het publiek gedaan, en de bezoekers kunnen ook meedoen. We hebben de deelnemers aan Help de onderzoeker alvast gevraagd hoe ze het vonden om mee te doen en of ze vaker de onderzoekers van NCB Naturalis wilden bijstaan. Uit de evaluatie bleek dat we ook in de toekomst zijn verzekerd van vele helpende handen. Voor foto s van het weekend: Kijk op onze Flickr pagina: Tijdens vakanties en drukke zondagen: Doe en ontdek walvissen TalentenKracht is een onderzoeksprogramma waarin wetenschappers uit allerlei disciplines op zoek zijn 5

7 naar manieren om de talenten van kinderen van 3 tot 6 jaar zo goed mogelijk te herkennen, te stimu leren en te ontwikkelen. Bij dit programma zijn ook ouders, scholen en veel andere partijen betrokken, waaronder Naturalis. Kinderen zijn van nature nieuwsgierig en in het museum valt veel te ontdekken. Nog spannender wordt het natuurlijk als ze de objecten ook kunnen aanraken. Daarom mochten ze op de TalentenKrachtdag 2009 met echte objecten aan de slag. Dat was zo n succes dat we in 2010 zijn begonnen met de activiteit Doe en ontdek walvissen. Kinderen gaan met echte walvis objecten en een zoekkaart op ontdekkingstocht uit in de walvissententoonstelling. Hun onderzoekende houding wordt gestimuleerd door vragen als: waarom bestaan er geen miniwalvissen, en waarom is een walvis een zoogdier? Spelenderwijs komen ze het te weten. Zo wordt een bezoek aan Naturalis voor ons jonge publiek nog leuker. Meer informatie over TalentenKracht: 30 juni: Onthulling van de Triceratopsschedel Voor het eerst heeft NCB Naturalis de enthousiaste leden van de kinderclub van het museum, de N-kids, uitgenodigd voor een opening. De schedel van de Triceratops, de angstaanjagende dinosaurus met driehoornige snuit, werd onthuld in de Oerparade. Voorafgaand was er een moppenwedstrijd geor ganiseerd, en de winnaar, de zevenjarige Fabian, mocht zijn mop vertellen en aansluitend samen met 6 Wat is dit voor insect? Dit is de bladpootwants (Leptoglossus occidentalis), een soort die pas recent in Nederland is ontdekt, maar nu op heel wat plaatsen gevonden is. Deze Noord-Amerikaanse soort werd in 1999 voor het eerst in Europa gevonden in Italië en heeft sindsdien in hoog tempo een groot deel van Europa gekoloniseerd.

8 paleontoloog John de Vos de schedel onthullen. Heel voorzichtig trok hij het doek van de 1.70 meter hoge kop af. Daarna hadden de kinderen de gelegenheid om vragen aan de paleontoloog te stellen. De schedel kreeg vervolgens een prominente plek in het museum. 3 en 4 september: Biodiversiteitsfestival Life Live In het Internationale VN biodiversiteitsjaar organiseerde NCB Naturalis in de tuin van het museum het Biodiversiteitsfestival Life Live. De bedoeling van dit evenement was om het belang van landelijke en lokale biodiversiteit zichtbaar en invoelbaar te maken: bio diversiteit is niet alleen een zaak van exotische verre landen, maar gaat ook over ons en onze directe leef omgeving. Door de mensen de schoonheid van de natuur te laten beleven en te informeren, worden ze bewust van het belang van biodiversiteit en de noodzaak die te behouden. Het festival werd bezocht door circa 1000 bezoekers, die in de openlucht onder meer konden genieten van een gevarieerd filmprogramma, muziek, graffitiworkshops, vleermuisexcursies en discussies. Thema s waren bijvoorbeeld natuurbehoud in Nederland, biologisch boeren, microdieren, medicinale planten, Darwin en evolutie. Het ministerie van VROM gaf een financiële bijdrage aan het festival. Volgens de toenmalige milieuminister Tineke Huizinga sloeg NCB Naturalis met dit unieke festival de spijker op zijn kop. Want biodiversiteit gaat echt verder dan bijzondere dieren en planten beschermen tegen uitsterving. Biodiversiteit houdt onze omgeving leefbaar. De natuur om ons heen zit heel ingenieus in elkaar en daarvan zijn wij afhankelijk. Het gaat dus ook om onszelf en om onze gezondheid. Wij moeten ervoor waken dat wij die mooie systemen van de natuur niet met kort zichtig handelen bescha digen. Klopt het dat walvisfoetussen haren hebben? Het is inderdaad zo dat walvisfoetussen haren hebben, om preciezer te zijn: snorharen. In de collectietoren van NCB Naturalis staan daarvan enkele voorbeelden. Bij oudere foetussen of pasgeboren jongen waarbij de haren zijn verdwenen, zijn vaak nog de haarzakjes te herkennen. Walvissen stammen af van landzoogdieren. De snorharen van de foetussen is het enige wat herinnert aan de vacht van hun voor ouders. Opvetten en wegwezen vogels op trek Opvetten en wegwezen Deze bijzondere tentoonstelling liet meer dan 200 trekvogels uit de collectie van NCB Naturalis zien. Vogels op trek vliegen duizenden kilometers om te overleven. De bezoekers kregen antwoord op vragen als: hoe bereiden trekvogels zich voor, hoe t/m meer info: vogelsoptrek.nl Poster A2 Opvetten en wegwezen4.indd :30

9 vinden ze hun weg, en welke gevaren moeten ze op hun tocht trotseren? In Nederland wordt veel onderzoek gedaan naar trekvogels. Door wetenschappers, maar ook door vogelliefhebbers die vrijwillig bijdragen leveren door middel van waarnemingen en tellingen. Deze informatie is essentieel om de trek van vogels beter te begrijpen en de juiste bescher mings maatregelen te nemen. In de tentoonstelling waren ook daarvan enkele voorbeelden te vinden. Op een lichtkrant werden de meldingen van de site vertoond: een belangrijk experiment om onen offline met elkaar te verbinden. Opvetten en wegwezen kwam in samenwerking met de Vogelbescherming Nederland tot stand. Deze interessante tentoonstelling trok veel bezoekers, en niet alleen vogelliefhebbers! Kopstukken Insecten zijn overal. Het zijn zelfs de meest voor komende organismen op aarde. De meeste mensen vinden ze maar lastig en eng; onbekend maakt onbemind. Kopstukken nodigde daarom uit tot persoonlijke kennismaking. De tentoonstelling toonde 24 sterk uitvergrote, haarscherpe foto s van insecten, gemaakt door fotomicrograaf Wim van Egmond. Hij wist heel goed zichtbaar te maken hoe mooi, divers en indruk wekkend heel gewone insecten als vliegen, muggen en bijen eigenlijk zijn. De portretten waren, in het kader van het Jaar van de Biodiversiteit, bij Naturalis in de museumtuin te bewonderen. Van Egmond gaf drie korte lezingen met Aliens of fotomodellen? Fotograaf Wim van Egmond richt zijn camera graag op kleine dieren. Niet op schattige muisjes of jonge poesjes, maar op insecten. Via de expo sitie Kopstukken wil hij hun verborgen schoonheid laten zien. Bij Van Egmond zijn de insecten modellen en hij wil het karakter van de kleine kriebelbeestjes naar voren laten komen. (Algemeen Dagblad, ) 8 Wat is sterk water precies? Oorspronkelijk bedoelt men met sterk water een oplossing van formaldehyde in water, beter bekend als formaline. Het werd vroeger vaak gebruikt om dieren en planten te conserveren. Tegenwoordig wordt het gebruik van formaline afgeraden vanwege de toxische werking. De meeste preparaten worden nu bewaard in een alcohol oplossing met een sterkte van zeventig procent.

10 3D-beelden. De tentoonstelling werd goed bezocht en door ons publiek hoog gewaardeerd, en kreeg bovendien lovende kritieken in de pers. Walvissen De familietentoon stelling Walvissen liet zien hoe deze bijzondere zoogdieren langzamerhand de zee veroverden en zich hebben aangepast aan het leven in water. Met behulp van lichteffecten, filmbeelden en geluiden werden de bezoekers ondergedompeld in de wereld van de diepe oceaan. Gigantische skeletten hingen aan het plafond; van een 12 meter lange zuid kaper tot de narwal, een walvis met een meterslange slagtand. 9 Waarom gaat een slang niet dood als hij op zijn tong bijt? Volgens slangenexpert Freek Vonk hebben de meeste soorten gifslangen bepaalde antistoffen in hun bloed die er voor zorgen dat het gif geen kwaad kan. Cobra s worden niet ziek dankzij speciaal aangepaste lichaamscellen. Toch zijn er in gevangenschap slangen overleden na een beet van een soortgenoot. Onzeker is of die dieren zijn doodgegaan aan het gif, of aan de verwondingen door de beet. 14, 15 en 16 oktober: Opbouw walvisskelet op Leiden CS Tijdens het NS Try Out Festival heeft NCB Naturalis op het voorplein van het Centraal Station van Leiden een skelet van een bultrugwalvis opgebouwd. Het acht meter lange skelet verrees in drie dagen tijd voor het oog van het publiek. De bultrugwalvis strandde in oktober 2009 op Ameland waarna een team van Naturalis in actie kwam om het dier te bergen. Na schoonmaak van de botten is het skelet toegevoegd aan de natuurhistorische collectie van NCB Naturalis. Hollus, zoals de

11 Amelanders de bultrugwalvis liefkozend hebben genoemd, keerde na afloop van het festival terug naar Ameland om daar in het Natuur centrum te worden tentoongesteld. De opbouw van het skelet verliep gelijktijdig met de opening van de tentoonstelling Walvissen. Onder andere De Telegraaf, Omrop Fryslân, NOS Jeugdjournaal en de Leeuwarder Courant besteedden aandacht aan het evenement. Tekenaars exposeren internationaal Anita Walsmit Sachs, Esmée Winkel en Jan van Os organiseerden in samenwerking met de Hortus botanicus en de Vereniging van Botanisch Kunstenaars, een succesvolle tentoonstelling met aquarellen van door Von Siebold geïmporteerde planten in het Siebold Huis, Leiden, Arboretum Kalmthout, België, en Japan Museum, Wuerzburg, Duitsland. Wetenschappelijk werk van Esmée is geëxposeerd in het New York State Museum, USA: Focus on Nature en het Hunt Institute for Botanical Documen tation te Pittsburgh, USA: 13th international exhibition of Botanical Art and Illustration. Anita exposeerde met paddenstoelen in het Kasteel van Bouchout in de Nationale plantentuin te Meise, België. 10 Waar gebruikten velociraptors hun indrukwekkende klauwen eigenlijk voor? Vroeger dacht men dat deze vleesetende dinosauriërs hun scherpe, gekromde klauwen gebruikten om prooidieren te doden. Volgens vrij recent onderzoek gebruikte Velociraptor zijn klauwen om zijn prooi stevig in de flank vast te grijpen. Het doden gebeurde met de krachtige kaken met scherpe tanden. Deze manier van jagen is te vergelijken met die van leeuwen.

12 Sector Collectie 7 juni: Ondertekening Europees leenbeleid voor wetenschappelijke natuurhistorische objecten Op 7 juni zetten de directeuren van 20 vooraanstaande Europese natuurhistorische musea, verenigd in het European Distributed Institute of Taxonomy (EDIT), hun handtekening onder een leenbeleid voor wetenschappelijke natuurhistorische objecten. Deze overeenkomst was een initiatief van NCB Naturalis. Het leen beleid bestaat uit heldere afspraken om collecties en objecten die worden uitgeleend aan (vaak buitenlandse) collega-instellingen extra te beschermen. 1 augustus: Gigantisch digitaliseringsproject gaat van start Op 1 augustus 2010 werd Marc Gofferjé aangesteld als projectleider FES-collectiedigitalisering. Dat betekende de officiële start van een gigantisch digitaliseringsproject. De komende jaren zullen miljoenen natuur historische objecten en archieven in de collectie van NCB Naturalis digitaal worden ontsloten. Ze komen dan in die vorm beschikbaar voor intern en extern onderzoek en collectiebeheer. Om deze megaklus te kunnen klaren worden vele tientallen tijdelijke medewerkers in dienst genomen. De overheid vindt het belangrijk dat musea hun collecties digitaal ontsluiten en heeft voor het project 13 miljoen euro uit de zogenoemde aardgasbaten beschikbaar gesteld. 16 december: Oprichting Stichting Nederlandse Natuurhistorische Collecties Op 16 december 2010 werd tijdens een feestelijke bijeenkomst in Natuurmuseum Brabant de Stichting Nederlandse Natuurhistorische Collecties (SNNC) opgericht. Deze stichting is een initiatief van tien Nederlandse natuurhistorische musea, waaronder NCB Naturalis. De SNNC wil de natuurhistorische collecties van deze musea in Nederland bekender en beter toegankelijk maken. De musea gaan ook werken aan een betere afstemming van hun activiteiten. De SNNC wil bovendien het onderzoek dat de musea doen faciliteren, met spe ciale aandacht voor het onderzoek naar de Nederlandse biodiversiteit en (leef)omgeving. 11 Ik heb langs de weg een dode buizerd gevonden. Kan ik die laten opzetten? Alleen een officiële preparateur mag een beschermd dier zoals een buizerd opzetten. U hebt daarvoor een vervoersverklaring van de politie nodig, waarin staat dat het dier buiten uw schuld is gestorven. Kijk voor een preparateur bij u in de buurt op de website van de Nederlandse Vereniging van Preparateurs: En belangrijk: bewaar het dier in de vriezer om bederf te voorkomen.

13 Een muis met een staartje In een zeecontainer met steriele goederen afkomstig uit China werd bij aankomst in Nederland een dode muis gevonden. De inhoud werd verbeurd verklaard. Nu rees de vraag wie de schade moest betalen. Dat hing ervan af in welk land de muis aan boord was gekomen en of het dus om een Nederlandse of een Chinese muissoort ging. Op basis van morfologische kenmerken alleen kon dat niet worden vastgesteld. Op verzoek van het Expertcentrum verrichte de afdeling Mariene Zoölogie genetisch onderzoek. De muis bleek een Nederlandse soort waardoor de Nederlandse vervoerder aansprakelijk was. Het resultaat werd gepubliceerd in het tijdschrift Forensic Science. Klik hier om het artikel te lezen V oorbereiding overkomst collectie ZMA In 2011 komt de collectie van meer dan 13 miljoen objecten van het Zoölogisch Museum Amsterdam naar Leiden. In 2010 werd deze mega-operatie voorbereid. De verhuizing zal plaatsvinden voordat de geplande nieuwbouw is gerealiseerd. Daarom stond de Sector Collectie voor de uitdaging zo veel mogelijk ruimte te creëren in de depots aan de Darwinweg en Raamsteeg. Tussendoor moest ook nog de insectencollectie van de Universiteit Wageningen naar Leiden worden overgebracht: 3700 lades met ruim soorten kevers, torren, motten, wantsen, enzovoort. Dit was een mooie oefening voor de verhuizing van de ruim 10 keer grotere Amsterdamse insectencollectie. De depots zijn helemaal opnieuw ingericht en samen met verhuizers en logistiek adviseurs zijn we erin geslaagd om, op enkele tientallen vierkante meters tijdelijke opslag na, genoeg ruimte in de depots te creëren. Kun je in Nederland fossielen vinden? Jazeker, maar je moet wel weten waar je moet zoeken. Zo zijn de stranden van Cadzand en De Kaloot in Zeeland bekend vanwege de fossiele haaientanden, schelpen en walvisbotten. Ook op zandafgravingen in het rivieren ge bied en aan de randen van vers omgeploegde akkers in Drenthe kun je fossielen vinden. Kijk voor een overzicht van de belangrijkste Nederlandse fossielenvindplaatsen op: D e ontwikkeling van het soortenregister gaat verder NCB Naturalis wil ervoor zorgen dat het soorten register dé centrale schakelkast wordt in het digitale netwerk van de Nederlandse natuur. Begin 2010 is de website aangepast. Bij 3000 soorten zijn tabbladen toegevoegd met informatie uit de faunareeks van NCB Naturalis en uit publicaties van EIS-Nederland. De informatie is beter toegankelijk geworden en ook kunnen gebruikers makkelijk door foto s zoeken. 12

14 De volgende stap is om het register te gebruiken voor de namenlijst waarop veldwaarnemingen in de Nationale Database Flora en Fauna (NDFF) worden geregistreerd en als thesaurus om de collecties van NCB Naturalis en een aantal regionale natuurhistorische musea te verbinden. Wildernis in Europa In 2010 werkte het personeel van het Zoölogische Museum Amsterdam reeds volop aan de voorbereiding van de verhuizing naar Leiden. Onderzoek ging wel door maar de resultaten zijn vooral het gevolg van werk in de jaren ervoor. Zo opende het Zoölogische Museum Amsterdam in het kader van het Internationale Jaar van de Biodiversiteit 2010 in het Aquariumgebouw van Artis de expositie Wildernis in Europa. Hierin werden opgezette dieren getoond en hun voorkomen in combinatie met de meest ongerepte natuurgebieden van Europa. 13 Mijn dochtertje vraagt zich af: hoeveel tanden heeft een krokodil? Je hebt verschillende soorten krokodillen en het aantal tanden verschilt een beetje. In de bovenkaak zitten 30 tot 40 tanden, in de onderkaak 28 tot 32 tanden. Dus in totaal gaat het om 58 tot 72 tanden. Het gebeurt wel eens dat bij het kraken van botten een tand afbreekt. Dat is geen probleem, want krokodillen gaan hun hele leven door met tanden wisselen.

15 Sector Onderzoek en Onderwijs Terrestrische zoölogie Heb ik op het strand van s-gravenzande een stuk versteend hout gevonden, of is het iets anders? naturali 10 Alle soorten van Nederland in één boek In het boek De Nederlandse biodiversiteit worden alle planten, dieren, schimmels en eencelligen beschreven die in ons land voorkomen, soorten in totaal. Op 25 november nam minister Ronald Plasterk het eerste exemplaar van deze uitgave van NCB Naturalis en Stichting EIS-Nederland in ontvangst. Ruim 100 specialisten uit talloze kennisorganisaties, zoals de Particuliere Gegevensbeherende Organisaties, leverden hun faun a 10 Dit is het tiende deel De serie in de boek bren minder beke gt alle beschikbar enserie Nederland se Fauna. e informati geïllustreer nde diergroepen e van beke samen in de nde en Nederland in Nederland boeken. De auteu stalig rs zijn. De boek bliek van en zijn aantr de kenners op hun e, rijk profe gebied ekkelijk andere natu ssionele en amat eur-biolog voor een breed puurliefhebb en, beleidsma ers. kers en 10 1 faun a slag.indd faun a BvN Stofom nede rlan dse nede rlan dse Gonçalo Espregueira Themudo verdedigde op 10 maart op succesvolle wijze zijn proefschrift Newts in time and space - the evolutionary history of Triturus newts at different temporal and spatial scales. Het project naar de verwantschappen en verspreidingsgeschiedenis van de Europese soorten van het salamandergeslacht Triturus staat al vele jaren centraal in het onderzoek van Pim Arntzen en zijn medewerkers. bijdrage in woord en beeld. Nederland is het enige land ter wereld met een dergelijk uitgebreid naslagwerk van de de neder lands complete biodivere BIOdI VersIT eit siteit. Dit basis document is in eerste instantie bedoeld voor iedereen die in natuur is geïnteresseerd. Het biedt daarnaast aan knopingspunten voor het opstellen van natuurbeleid en het uitvoeren van natuurbeheer. De Nederlandse pers was zeer geïnteresseerd in het boek. Onder meer het NRC Handelsblad, het Leidsch Dagblad, Vroege Vogels Radio, het Reformatorisch Dagblad, Omroep West, Grasduinen, het Agrarisch Dagblad, NVOX en Bionieuws besteedden er aandacht aan. nede rlan dse Steeds meer kennis over het salamandergeslacht Triturus de n ede r l a ndse BIOd IVers ITeIT s Naturalis, het Natio naal verzamelt kennis over Natuurhistorisc h Museum Het muse de natuur um, opge in Leiden, en maakt richt 10 miljoen dieren, geste in 1820, beheert een deze toegankelijk. lectie vorm collectie van enten, fossie t len en ruim ontwikkel een bron van kenn ing is over de mineralen. De coleigenschap neert de colle van de aarde en het leven pen en de ctie als archi derzoek. Hier ef, als refere. Als zodanig bron voor van afgeleid zijn funct ntie en als basis functioeducatie en voor ies onals informatie zoek van recreatie. Naturalis bron en als Het wete levert een nis van de nschappe belan lijk ondernatuurlijk grijke bijdr groot belan e age aan g is voor behediversiteit op aarde Naturalis ; informati de kener en beho ontsl e die van ud van de van exposities uit kennis over natuur. de door het uitge en symposia, door natuur door het organ advisering ven van iseren Het muse um prese (populair-)wetensch en voorlichting en nteer t de samenhan aarde en appelijke publicatie gend syste het leven s. em dat zich exposities erop als een wordt de werking van voortdurend ontw ikkelt. In ralis.nl dit systeem de duidelijk gemaakt. knnv uitg ever Ij De knnv Uitg op het gebie everij is een nonprofit uitge gemene markd van veldbiologie verij met voor een geverij een t. In de loop van bijna de wetenschappelijk fonds unieke posit e en al100 jaar derlandsta lige en Enge ie opgebouwd met heeft de knnv Uitdegelijke en inhoudeli lse publicaties, die oorspronkelijk Nebekend staan De veldjk unieke en karak om hun terminatie reisgidsen, handleidin ter. werk fauna en lands en en atlassen op gen voor veldonder zoek, dehet land en Euro chapsbeschrijvingen gebied van ecolo gie, flora, pa bereikbaa maken de bers. natu r voor een brede groep ur in NederDe knnv natuurliefh Uitgeveri ebj is onderdeel natuurorg anisaties. van een breed Veel uitga king met ven netwerk van beken het Instituut de organisaties als worden gemaakt in samenwer Vogelbesc denvereni voor Natuurbescherm herm ging en Natu ingseduca ing Nederland, verschillen de universitei ralis. De expertise tie (ivn), de Wad werkt. wordt gelev ten waarmee erd door de knnv Uitge Kijk voor verij same de complete nwww.knn lijst van vuitgeveri j.nl. Voor uitgaven en verko publishin oppu Enge g.nl. Ema nten op il: info@knnv lstalige uitgaven: uitgeverij. vnl eis-neder land eis-nederl and (volu it: European land) stelt zich geveer ten doel de versp Invertebrate Survey reiding en - Nederderzoeken 0 soorten Nederland oecologie van en vast te leggen in se ongewervelde diere de oneuropean een datab Invertebra ank en publ n te onte Survey internatio nale is icaties. De gegevens word organisatie, statu een overkoepelende tair gevestigd Euro en in Nede verzameld te Luxembu pese rland door en rg. De meer dan delijke besta op Bureau eis-ned erland same 1000 vrijwilligers in werkgroepnden en bewerkt. De ngevoegd in de vrijw en, die elk sprinkhan een groep illigers zijn georganiselanen, dieren onde erd bellen). eis bijen, mieren en wespen, loopk rzoeken (bijv. onze onge beschikt daarmee evers, slakk wervelden over een en, lienorme expe fauna. De 1,6 miljoen datab gegev van natuurbe ens, die o.a. geraa ank bevat mom rtise van entee voor Nede heer en -behoud. dpleegd worden ten l zo'n rlandse en eis voert behoeve een Nieu ook Euro opdr pese wsbrief en achten uit instelling en. De stich diverse wete Een proef nummer van de nieuw nschappelijke publ ting geeft eis@natura icaties uit. lis.nl sbrief is aan te vragen ralis.nl/ei bij S j. noo r dijk a.j. v an lo on r.m.j. c. kl euk er s & e. j. va n nie ukerk en ( r e d.) 14 Met deze vraag bezocht de tienjarige Robin het Natuur op Spreekuur in Naturalis. De deskundigen van NCB Natu ralis zagen direct dat hij een indrukwekkende vondst had meegenomen: een groot stuk slagtand van een wolharige mammoet. Robin mocht zijn bijzondere vondst zelfs laten zien in het Jeugdjournaal: NF 1 (1997, De sprinkh herdruk 2004) van Nederl anen en krekels 41 pp. metand. audio CD. NF 4 (2002) De Nederl andse libellen 440 p.. NF 2 (1998, De Nederl herdruk 2004) andse zoetwa mollusken. ter288 p. NF 5 (2002) De Nederl andse broedv 84 p. ogels. NF 3 (2000) De Nederl andse loopkev p. met CD-ROM. ers NF 6 (2004) De wespen van Nederl en mieren and. 07 p. NF 7 (200 ) De dagvlin ders van Nederl NF 8 (2009) 381 p. and. De Nederl andse zweefvl NF 442 p. iegen. De 9 (2010) amfibie van Nederl ën en reptielen and. 47 p. De pers over eerdere delen in de serie de nede : ' a majo rlandse loopkeve r contribut rs ing of the ion Dutch carab to knowledge and tive volum unde id fauna a e ' stunningly rstandamerican attracentomolo gist atlas van de ' een lust nederlandse broe dvogels voor het oog, Trouw een waardevo l documen t ' de nede rland se libellen 'The auth ors book on the here present an extra Netherlan ordinarily ing book ds Odonata. fascinating in It is a heav Odonatolo every sense.' y weightgical Abstr act Service de wespen en mier '... het schit terende... en van nederland serie over zesde deel de Nederland van NRC se fauna...' een gezaghebbende :46