De rechten van slachtoffers voor het Internationaal Strafhof

Transcriptie

1 02 De rechten van slachtoffers voor het Internationaal Strafhof 1 Tien jaar geleden kwam het Statuut van Rome tot stand, waardoor in 2002 het Internationaal Strafhof van start kon gaan. Het Strafhof is in vele opzichten uniek, onder meer door de rechten die aan slachtoffers worden toegekend. Waaruit bestaan die rechten, en wat betekenen ze in de praktijk? Vier verdachten zijn aangehouden, tegen acht anderen lopen aanhoudingsbevelen. Maar voorlopig is geen enkel proces ten gronde gestart. De honderden slachtoffers die tot nu toe de weg naar Den Haag hebben gevonden, wachten nog op de eerste veroordeling. Het Internationaal Strafhof 2 is bevoegd voor het vervolgen van verdachten van internationale misdaden die de hele mensheid of internationale gemeenschap aanbelangen. Het gaat om genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid. Anders dan het Internationaal Tribunaal voor ex-joegoslavië en het Internationaal Tribunaal voor Rwanda, die werden opgericht door een beslissing van de VN-Veiligheidsraad, is het Internationaal Strafhof er gekomen via een verdrag dat op 17 juli 1998 in Rome werd ondertekend. Na ratificatie door 60 staten kon het Internationaal Strafhof op 1 juli 2002 van start gaan. Intussen zijn meer dan 100 staten lid van het Statuut van Rome. Zij vormen samen de Algemene Vergadering van Lidstaten, die toeziet op het beheer van het Strafhof en instaat voor de financiering ervan. Ondanks dit succes moet genoteerd worden dat belangrijke landen zoals de Verenigde Staten, India en China geen lid zijn. Een bijkomend verschil met andere tribunalen (ook wel ad hoc tribunalen genoemd) is dat het om een permanent Strafhof gaat, waarvan het bestaan en de werking niet verbonden zijn aan een bepaald conflict of een bepaalde duur. Verder legt het Statuut van Rome de hoofdverantwoordelijkheid voor 1 is senior researcher transitional justice in post-conflict Africa aan de Universiteit Gent

2 Internationaal Humanitair Recht in de kijker 2008 het vervolgen van misdaden bij de lidstaten zelf. Hun nationale rechtssysteem moet dus in de eerste plaats de verdachten vervolgen. Enkel wanneer een bevoegde lidstaat niet tot vervolging kan of wil overgaan, wordt het Internationaal Strafhof bevoegd. Dit wordt het complementariteitsprincipe genoemd. 3 Ook daarin verschilt het van andere tribunalen, die onmiddellijk in de plaats van de betrokken landen kunnen optreden. Voor de slachtoffers van dergelijke misdaden is het belangrijkste verschil dat zij het recht hebben om deel te nemen aan de procedures. Dat is niet het geval bij de tribunalen voor ex-joegoslavië of Rwanda of het Speciaal Hof voor Sierra Leone, waar slachtoffers enkel als getuigen mogen optreden. Bevoegdheid en werking Aangezien het Internationaal Strafhof pas is opgericht op 1 juli 2002, is het enkel bevoegd voor misdaden die na die datum gepleegd zijn. Verder is het enkel bevoegd voor de misdaad van genocide, oorlogsmisdaden en misdaden tegen de mensheid. 4 Het Hof kan enkel personen van meer dan achttien jaar vervolgen (bijvoorbeeld geen kindsoldaten). De hoedanigheid van de vervolgde personen is van geen enkel belang: ook personen die in hun eigen land immuniteit genieten, bijvoorbeeld als president of minister, of van een amnestiemaatregel genieten, kunnen vervolgd worden. Het Strafhof kan optreden tegen misdaden die gepleegd zijn op het grondgebied van zijn lidstaten, ook door onderdanen van een ander land. Het oordeelt ook over misdaden die gepleegd zijn door de onderdanen van een lidstaat op het grondgebied van een niet-lidstaat. Daarnaast kan het zelfs misdaden vervolgen die gepleegd zijn op het grondgebied van niet-lidstaten door onderdanen van niet-lidstaten, mits uitdrukkelijke verwijzing door de VN-Veiligheidsraad. 5 In alle andere gevallen mag het Strafhof op eigen initiatief een onderzoek opstarten, maar de procureur moet toestemming van de rechters vragen voor 3 Art. 17 Statuut van Rome. 4 En de misdaad van agressie die nog gedefinieerd moet worden. 5 Dat is het geval voor de misdaden gepleegd in Darfur, Soedan. 30

3 het instellen van vervolgingen en het uitvaardigen van aanhoudingsbevelen. Zo kan hij een onderzoek openen in verband met misdaden gepleegd in een bepaald land of bepaalde streek, wat een situatie wordt genoemd. Momenteel is dat het geval voor de Democratische Republiek Congo, Oeganda, Darfur en de Centraal-Afrikaanse Republiek. Pas wanneer de procureur vraagt om bepaalde personen te mogen vervolgen, is er sprake van een zaak. Momenteel zijn vier personen aangehouden door het Strafhof: Thomas Lubanga, Germain Katanga en Mathieu Ngudjolo voor misdaden in de Democratische Republiek Congo, en Jean-Pierre Bemba voor misdaden in de Centraal-Afrikaanse Republiek. Het proces tegen Lubanga moest in principe al bezig zijn aangezien het Strafhof de tenlasteleggingen al lang bevestigd heeft 6 maar is voorlopig gestrand door discussies rond het kenbaar maken van bepaald bewijsmateriaal. In het proces tegen Katanga en Ngudjolo zijn de tenlasteleggingen op 30 september 2008 grotendeels bevestigd. 7 Daarnaast lopen er aanhoudingsmandaten tegen een vierde persoon betreffende de Democratische Republiek Congo, tegen vijf personen van de Lord s Resistance Army in Noord-Oeganda (waarvan twee zouden zijn overleden) en tegen twee personen inzake Darfur. Er is ook een aanhoudingsbevel tegen de president van Soedan gevraagd. Wie is slachtoffer? Voor we ingaan op de rechten van slachtoffers, bekijken we wie het Statuut van Rome en de Proces- en Bewijsregels van het Strafhof als slachtoffer beschouwen. 8 Deze definitie is verder uitgewerkt in de rechtspraak van het Strafhof. 9 Het kan gaan om natuurlijke personen die schade hebben geleden door een van de misdaden die onder de bevoegdheid van het Hof vallen. Het kan 6 Beslissing van de Eerste Preliminaire Kamer tot bevestiging van de tenlasteleggingen van 29 januari Regel 85 Proces- en Bewijsregels. 9 Zie de recente beslissing van de Beroepskamer dd. 11 juli cases/icc eng. 31

4 Internationaal Humanitair Recht in de kijker 2008 daarbij gaan om directe of indirecte schade, zolang ze maar persoonlijk is. Indirecte schade kan bijvoorbeeld geleden zijn door de nabestaanden van een vermoord persoon of door de ouders van een kindsoldaat. De schade kan materieel, fysiek of psychisch zijn. Daarnaast kunnen ook rechtspersonen als slachtoffer beschouwd worden. Voorwaarde is wel dat hun schade bestaat in de aantasting van eigendommen voor religieuze, educatieve, artistieke, wetenschappelijke of menslievende doeleinden. Hetzelfde geldt voor historische monumenten, ziekenhuizen of andere lokalen of voorwerpen voor humanitaire doelstellingen. Hier kan het bijvoorbeeld gaan om schade van bombardementen op kerken, scholen of ziekenhuizen. De rechten van slachtoffers In het Belgische rechtssysteem mogen slachtoffers zich burgerlijke partij stellen, waarna ze als volwaardige partijen kunnen tussenkomen tijdens de meeste fases van de procedure. Ze mogen bewijzen aanbrengen, getuigen ondervragen, schriftelijke besluiten indienen, een verklaring afleggen of door hun advocaten laten pleiten over de schuldvraag van de verdachte (niet over de strafmaat). Ze kunnen in beroep gaan of verzet aantekenen tegen een beslissing, maar mogen ook schadevergoeding vragen. In het Angelsaksische common law-systeem hebben de slachtoffers deze rechten niet en worden ze tijdens het strafproces hooguit als getuigen ondervraagd. Dat is ook zo bij de tribunalen voor Rwanda en ex-joegoslavië en het Speciaal Hof voor Sierra Leone. De rechten van slachtoffers voor het Internationaal Strafhof zitten tussen deze uitersten in. Ze mogen deelnemen aan bepaalde procedures, schadevergoeding vragen en hebben recht op bescherming en rechtsbijstand. Ze worden echter geen volwaardige partijen, enkel deelnemers. Daarnaast mogen ze maar moeten zeker niet als getuigen optreden. Het is van belang dit voor ogen te houden, omdat de betrokkenheid van slachtoffers bij het strafproces voor veel juristen uit de common law-traditie nog steeds onbegrijpelijk en ongerijmd is. 32

5 Deelname vragen Het Strafhof heeft een tamelijk omslachtig formulier ontwikkeld voor slachtoffers die willen deelnemen. 10 In de praktijk komt het erop neer dat de (veelal ongeletterde) slachtoffers zich laten bijstaan door lokale en internationale NGO s, niet in het minst omdat de criteria voor deelname behoorlijk ingewikkeld zijn. 11 Ook minderjarigen of onbekwamen kunnen als slachtoffer optreden, zolang ze vertegenwoordigd worden door iemand die (ouderlijk) gezag over hen uitoefent. 12 Eens het slachtoffer het formulier tot deelname heeft opgestuurd, wordt het door de griffie nagekeken, eventueel ter vervollediging teruggestuurd, en vervolgens aan de rechters voorgelegd. Die nodigen dan de procureur en eventueel de verdachte uit om opmerkingen te maken. 13 Vervolgens wordt een beslissing genomen. In de praktijk laat die vaak zeer lang op zich wachten, ook al omdat het Strafhof zijn eigen rechtspraak rond deelnamecriteria nog moet ontwikkelen. Dat leidt geregeld tot frustratie bij slachtoffers of tot het indienen van nieuwe verzoekschriften via nieuwe tussenpersonen, met alle verwarring vandien. Volgens Human Rights Watch zijn er intussen 155 slachtoffers van wie de deelname aan één van de situaties aanvaard is, naast 73 slachtoffers die mogen deelnemen aan een van de hangende zaken. 14 Daarnaast zijn er naar verluidt nog honderden hangende verzoeken. Er wordt dus een duidelijk onderscheid gemaakt tussen deelnemen aan een situatie en deelnemen aan een zaak. Tijdens het onderzoek naar een situatie gaat de procureur na welke feiten zijn gepleegd, wie daarvan verdacht kan worden, wat de ernst van de feiten is en of er al vervolging is ingesteld door de nationale rechtbanken. Hij zal vervolgens selecteren wie hij in verdenking wil stellen en voor welke feiten Onder meer: Advocaten Zonder Grenzen de Fédération Internationale des Ligues des Droits de l Homme, 12 Regel 89.4 Proces- en Bewijsregels. 13 Regel 89 van de Proces- en Bewijsregels. 14 Human Rights Watch, Courting History: the Landmark International Criminal Court s first years, July 2008, p. 182 en

6 Internationaal Humanitair Recht in de kijker 2008 Deelname van slachtoffers in deze fase kan van belang zijn om verschillende redenen. Als de procureur bijvoorbeeld beslist om een mogelijke verdachte niet te vervolgen, moet hij dat voorleggen aan de preliminaire kamer. 15 Die kan op haar beurt zelf slachtoffers van de feiten horen om tot een beslissing te komen. Om in deze fase te mogen deelnemen, volstaat het slachtoffer te zijn van een misdaad gepleegd in het betrokken land of regio in de betreffende periode. Natuurlijk kan deelname in deze fase tot grote frustraties leiden, want de procureur zal doorgaans maar enkele feiten of incidenten weerhouden voor vervolging, zodat de slachtoffers van andere feiten niet aan het uiteindelijke proces kunnen deelnemen. 16 Anderzijds is het een belangrijke optie, die toelaat om druk uit te oefenen en betrokken te worden bij bepaalde beslissingen. Van slachtoffers waarvan de deelname is aanvaard in een situatie, zal het Strafhof automatisch nagaan of ze er ook belang bij hebben om deel te nemen aan de zaak. Daarnaast mogen slachtoffers ook wachten tot er een aanhoudingsbevel wordt uitgevaardigd om deelname aan de zaak te vragen. Slachtoffers die willen deelnemen aan een zaak, moeten schade hebben geleden door de specifieke misdaden waarvoor de betrokken persoon wordt vervolgd. 17 Dat is van groot belang, bijvoorbeeld in de zaak-lubanga, waar slachtoffers en NGO s herhaaldelijk hebben geklaagd over de beperkte tenlasteleggingen. 18 Door de keuze voor misdaden op het gebied van kindsoldaten, worden de slachtoffers van andere misdaden zoals moord of verkrachting wellicht van deelname uitgesloten. 15 Art. 53 Statuut en regel 92.2 van Proces- en Bewijsregels. 16 Inzake de vervolgingsstrategie van de Procureur, zie: The Office of the Prosecutor, Report on the Prosecutorial Strategy, 14 September Beslissing van de Beroepskamer van 11 juli ENG. 18 Zie: Open letter to the Prosecutor dd. 31 juli 2006 door een aantal NGO s. Publications/02/DRC%20joint%20letter%20english% pdf. 34

7 Rechten Wie met succes de eerste fase doorloopt, wordt erkend als deelnemer. Maar dat volstaat niet om voluit van alle rechten te kunnen genieten. Het statuut van deelnemer krijgen is één ding, de concrete vorm van de deelname bepalen, vereist telkens opnieuw een afzonderlijke discussie. Deelnemers aan een bepaalde procedure moeten niet alleen erkend zijn als deelnemend slachtoffer, maar moeten ook kunnen aantonen dat de procedure hun persoonlijke belangen raakt. 19 Is dat het geval, dan zal het Hof het slachtoffer toelaten zijn opinie en bezorgdheden voor te leggen tijdens bepaalde fases van de procedure. Voorwaarde is wel dat de rechten van de verdachten en de nood aan een eerlijk en onpartijdig proces niet worden aangetast. Deze opsomming van criteria en voorwaarden maakt meteen duidelijk dat het uitoefenen van het recht op deelname geen bij voorbaat gewonnen zaak is. Via zijn rechtspraak ontwikkelt het Strafhof geleidelijk aan een beleid, waarbij vaak geschipperd moet worden tussen de visie van de procureur en die van de verdediging. Die laatste wil de deelname van de slachtoffers liefst beperken, terwijl de slachtoffers zelf uiteraard proberen de mogelijkheden zo ruim mogelijk te interpreteren. Zo mogen slachtoffers in de zaak-lubanga de openbare zittingen van het voorbereidende deel van het proces bijwonen, maar niet de zittingen achter gesloten deuren. Ze mogen ook in beperkte mate getuigen ondervragen. Verder hebben ze het recht om tijdens het proces ten gronde bepaalde bewijsstukken in te kijken, er zelf aan te brengen en zelfs de toelaatbaarheid en relevantie van andere bewijzen aan te vechten. Anderzijds mogen de deelnemende slachtoffers in hoger beroep niet automatisch opnieuw deelnemen aan de procedures. Telkens wordt nagegaan of ze daar wel persoonlijk belang bij hebben, of hun deelname wel gepast is en of de rechten van de verdediging en het recht op een eerlijk proces er niet door worden aangetast. Het feit dat deze criteria voor elke nieuwe 19 Art Statuut. 35

8 Internationaal Humanitair Recht in de kijker 2008 procedurestap telkens opnieuw moeten gecontroleerd worden, vraagt een zware inspanning van de slachtoffers. 20 Aangezien veel van de situaties en zaken waarover het Strafhof zich momenteel buigt, betrekking hebben op gebieden waar het gewapend conflict nog niet (volledig) ten einde is, vrezen vele slachtoffers wraakacties en represailles vanwege de verdachten of hun entourage. Daarom hebben de meesten gevraagd dat hun identiteit (nog) niet wordt bekendgemaakt aan het grote publiek en de verdachte. Het Strafhof is in de meeste gevallen ingegaan op dit verzoek tot anonimiteit, maar beperkte wel de rechten van anoniem deelnemende slachtoffers. Het lijkt zinvol dat iemand die zijn identiteit niet wil meedelen aan de verdachte, ook niet het recht krijgt om deze te ondervragen. Toch rijst de vraag of het Strafhof niet verplicht is de slachtoffers te beschermen zonder daarbij hun recht op deelname aan te tasten. Bescherming Slachtoffers hebben recht op bescherming, net als getuigen. 21 Daar bestaat geen twijfel over. Maar wat houdt dat recht precies in? Ook hier moet het Strafhof de bepalingen van het Statuut en de Proces- en Bewijsregels interpreteren. Het Statuut van het Strafhof bepaalt dat slachtoffers recht hebben op bescherming van hun veiligheid, hun fysieke en psychologische gezondheid, hun waardigheid en hun persoonlijke levenssfeer. Het Hof moet rekening houden met alle relevante factoren, zoals leeftijd, geslacht en gezondheid en de aard van het misdrijf, vooral wanneer het gaat om seksuele misdaden of misdaden tegen kinderen. Dit gaat dus verder dan enkel de fysieke veiligheid van personen. Een van de gevolgen is dat slachtoffers al tijdens de eerste onderzoeksfase met respect moeten worden behandeld en beschermd, in de ruime zin van het woord. Het Strafhof laat zich daarvoor onder meer bijstaan door psychologen, gespecialiseerd in gender en kinderen. Onderzoekers worden 20 Zie bijvoorbeeld enkele beslissingen in de Katanga-Ngoudjolo zaak waarin onderscheid wordt gemaakt tussen de rechten van anonieme en niet anoniem deelnemende slachtoffers: en /ICC ENG.pdf. 21 Art. 68 Statuut. 36

9 specifiek opgeleid en potentiële getuigen worden eerst door een psycholoog gescreend om na te gaan of ze voldoende weerbaar zijn. Verder beschikt het Strafhof over een specifieke slachtoffer- en getuigensectie die voor bescherming zorgt. Daarnaast voorziet het Statuut de mogelijkheid om zittingen achter gesloten deuren te houden en om te getuigen via videoverbinding. Deze techniek is door andere tribunalen al gebruikt om voormalige kindsoldaten te laten getuigen en hen op die manier een rechtstreekse confrontatie met de verdachten te besparen. Deze rechten gelden echter alleen voor slachtoffers die tegelijk getuige zijn, wat lang niet altijd het geval is. Slachtoffers die willen deelnemen aan een situatie of zaak, vragen vaak dat hun identiteit niet aan het publiek of aan de verdachten en soms zelfs niet aan de procureur wordt kenbaar gemaakt. Dat wordt doorgaans toege-staan. Daarnaast beveelt het Strafhof meestal dat niemand van het Hof de slachtoffers rechtstreeks mag contacteren, tenzij met akkoord van hun advocaten. Bovendien worden alle gegevens die tot identificatie kunnen leiden, geschrapt uit de verzoekschriften en beslissingen aangaande slachtoffers. Dat geldt bijvoorbeeld voor een ex-kindsoldaat die naar eigen zeggen de persoonlijke lijfwacht was van verdachte X in trainingskamp Y en hem vergezelde op datum Z. In gevallen van ernstige bedreiging of concreet risico kan het Strafhof ook tot tijdelijke of zelfs permanente relocatie overgaan. In het eerste geval wordt de betrokken persoon naar een veilige plaats overgebracht, waar hij bewaking en/of bescherming krijgt en dagelijkse steun om te overleven. Eens de situatie gekalmeerd is of de dreiging voorbij, kan de persoon naar huis terugkeren. Omdat deze maatregel snel afhankelijkheid creëert, wordt hij enkel in uiterste gevallen gebruikt. Definitieve relocatie is nog uitzonderlijker en gaat gepaard met het aannemen van een nieuwe identiteit en een nieuwe professionele bezigheid. Relocatie naar een ander land kan enkel met de toestemming van dat land, waarvoor opnieuw een beroep wordt gedaan op de lidstaten van het Statuut van Rome. 37

10 Internationaal Humanitair Recht in de kijker 2008 Juridische bijstand Slachtoffers hebben recht op juridische bijstand en mogen hun raadsman zelf kiezen. 22 Die raadman (of vrouw) moet wel voldoen aan bepaalde criteria, zoals minstens tien jaar ervaring hebben in strafrecht of internationaal recht als advocaat, rechter of procureur. Hij moet ook voldoen aan de voorwaarden voor inschrijving op de lijst van raadslieden van het Internationaal Strafhof. 23 Assistenten moeten vijf jaar ervaring kunnen voorleggen. Als te veel slachtoffers deelnemen, mogen de rechters aan de slachtoffers vragen om een gezamenlijke raadsman te kiezen, voor zover dat nodig is om een behoorlijke procesgang te garanderen. Dat is voorlopig nog niet gebeurd, omdat het aantal deelnemende slachtoffers nog beperkt blijft en de raadslieden er gewoonlijk in slagen om tot een efficiënte werkverdeling te komen. Naast de lijst van raadslieden en assistent-raadslieden, is er ook het Bureau voor Openbare Rechtsbijstand voor Slachtoffers. 24 Dat verleent bijstand aan slachtoffers en hun raadslieden, bijvoorbeeld met juridisch opzoekingswerk of het vervangen van de raadslieden ter zitting. Daarnaast kan het bureau ook zelf worden aangesteld om slachtoffers in rechte te vertegenwoordigen. Dat is voorlopig enkel het geval voor slachtoffers die een aanvraag tot deelname hebben ingediend en nog geen raadsman gekozen hebben, in afwachting van een beslissing over hun verzoek tot deelname. 25 Deze taak van het bureau is niettemin omstreden, omdat het bureau administratief gezien deel uitmaakt van het Strafhof en dus onvoldoende onafhankelijk zou zijn. Bovenstaande regels over de keuze van een raadsman impliceren niet dat de gekozen raadsman gratis of pro deo zal optreden voor de slachtoffers. Gratis rechtsbijstand op kosten van het Strafhof is in principe mogelijk 26, 22 Regel 90 Proces- en Bewijsregels. 23 Regel 22 Proces- en Bewijsregels. Norm 67 Regels van het Hof. 24 The Office of Public Counsel for Victims (onze vertaling). Norm 80 en 81 Regels van het Hof. 25 Zie o.m. de beslissing van de Eerste Kamer dd. 6 maart 2008 in de zaak-lubanga, waarin de rol van het OPCV wordt afgebakend ENG.pdf. 26 Normen 83-85, Regels van het Hof en Normen , Regels van de Griffie. 38

11 maar de middelen van het Hof zijn beperkt. Tot nu toe kende het Strafhof bijvoorbeeld in de zaak-lubanga gratis rechtsbijstand toe aan twee groepen slachtoffers. Ze moeten daarvoor een afzonderlijke aanvraag indienen en het Strafhof mag hun vermogenstoestand nagaan. In de praktijk leven de meeste slachtoffers uit conflictgebieden vaak ver onder de armoedegrens. Andere slachtoffers worden bijgestaan door raadslieden die beslist hebben om gratis te werken, maar het komt ook voor dat de kosten worden gedragen door een internationale NGO. Herstelmaatregelen Slachtoffers hebben ook recht op herstelmaatregelen. 27 Die kunnen onder meer restitutie of teruggave inhouden (bijvoorbeeld van land), de betaling van een financiële schadevergoeding of een maatregel van rehabilitatie (doorgaans medische of psychologische revalidatie). Het recht om deel te nemen aan de procedures en het recht om herstelmaatregelen te vragen, staan volledig los van elkaar. Uiteraard moet men in beide gevallen slachtoffer zijn volgens de definitie van het Statuut. Het verzoek en de procedures om beide rechten te kunnen uitoefenen, zijn strikt gescheiden. Een slachtoffer moet niet aan de procedures over de schuldvraag deelnemen om herstelmaatregelen te kunnen vragen, en omgekeerd is een deelnemend slachtoffer niet verplicht om ook herstelmaatregelen te vragen. Uiteraard moet de verdachte veroordeeld zijn voor er sprake kan zijn van een herstelmaatregel. Die kan rechtstreeks ten laste van de veroordeelde worden uitgevoerd, maar ook met de hulp van het Fonds voor Slachtoffers, dat als een soort annex bij het Strafhof is opgericht. Het fonds kan tussenkomen als het aantal slachtoffers zeer groot is of wanneer collectieve maatregelen aangewezen zijn. In dat geval kan het Strafhof ook bevelen dat de uitvoering aan een NGO wordt toevertrouwd. Naast het uitvoeren van herstelorders kan het Fonds voor Slachtoffers 28 ook bijstand verlenen 27 Art. 75 Statuut en Regel Proces- en Bewijsregels. 28 Art. 79 Statuut. 39

12 Internationaal Humanitair Recht in de kijker 2008 aan slachtoffers, hetzij in afwachting van een veroordeling, hetzij los van de lopende zaken. Daar moet het in principe om dringende medische, pyschologische of materiële steun gaan. 29 De nood aan dergelijke maatregelen werd bijvoorbeeld vastgesteld bij het Internationaal Tribunaal voor Rwanda. Dat betaalde voor medische verzorging van verdachten, maar had niet de middelen om hun slachtoffers bij te staan. Bovendien zijn de noden van slachtoffers vaak dringend, waardoor ze niet kunnen wachten op de afloop van soms jarenlange procedures. Recent gaf het Strafhof opdracht aan het Fonds voor Slachtoffers om een reeks projecten uit te voeren in de Democratische Republiek Congo en Oeganda. 30 De middelen van het Fonds voor Slachtoffers bestaan uit vrijwillige bijdragen van landen, instellingen of organisaties en in beslag genomen tegoeden van verdachten. Voorlopige conclusies Doordat het Strafhof enkel bevoegd is voor feiten gepleegd na 1 juli 2002, hebben de huidige onderzoeken vaak betrekking op conflicten die nog niet zijn afgelopen of op landen die nog niet stabiel zijn. Dat bemoeilijkt de zoektocht van de procureur en de onderzoekers naar materieel bewijs en getuigen. Het uitvaardigen van een aanhoudingsmandaat is geenzins een garantie voor de aanhouding van de persoon. Die onzekerheid maakt het riskant voor slachtoffers om deel te nemen aan de procedures. Personen die vandaag vervolgd worden, kunnen morgen opnieuw de macht grijpen en zich wreken. Bovendien hebben slachtoffers van internationale misdaden onmiddellijk na een gewapend conflict vaak andere prioriteiten: op zoek gaan naar verdwenen familieleden, terugkeren naar de eigen streek, er economisch weer bovenop raken, medische en psychologische bijstand zoeken. Hoewel onderzoek aantoont dat slachtoffers tijdens of onmiddellijk na een conflict juridische vervolging niet als een prioriteit zien, blijkt dat de vraag 29 Regel 50, Regels van het Fonds voor Slachtoffers. 30 Beslissing van de Eerste Preliminaire Kamer dd. 11 april Beslissing van de Tweede Preliminaire Kamer dd. 19 maart

13 naar gerechtigheid in welke vorm dan ook later toch opduikt. Om ervoor te zorgen dat slachtoffers genoegdoening vinden via juridische procedures, moet het Strafhof hen zo veel mogelijk betrekken bij de pocedures. Daarin ligt de unieke vernieuwing van het Statuut van Rome en het Internationaal Strafhof. Het Hof is echter nog aan het uitzoeken wat dat concreet inhoudt, hoever kan worden gegaan met de erkenning van de noden van slachtoffers en hun toegang tot de procedures zonder de rechten van de verdediging en het recht op een eerlijk proces aan te tasten. Dat verloopt moeizaam en leidt tot frustraties bij slachtoffers, voor wie het Strafhof ver van hun bed opereert en die niets hebben aan lange-termijnperspectieven. Het Strafhof en tussenpersonen, zoals lokale en internationale NGO s, spelen dan ook een belangrijke rol bij het informeren en sensibiliseren van slachtoffers, zonder daarbij valse verwachtingen te creëren. Concrete resultaten in de hangende procedures zijn uiteraard nog belangrijker om slachtoffers te laten zien dat recht geschiedt, mede dankzij hun bijdrage. 41