COACHEN EN MOTIVEREND (BEGE)LEIDEN

Transcriptie

1 COACHEN EN MOTIVEREND (BEGE)LEIDEN you can lead a horse to water, but you can't make it drink Alphonse Degryse, ADC commv 1428 Coachen en motiverend (bege)leiden, ADC commv VEWA 2014 Het copyright van deze publicatie is geregistreerd bij VEWA, Vereniging voor Wetenschappelijke en Educatieve Auteurs. Gebruik van de inhoud door derden is vrij mits volledige bronvermelding. 3

2 Coaching en begeleiding Coaching is een vorm van (bege)leiding. Daarom gebruiken we soms motiverend (bege)leiding geven als synoniem. Er zijn veel soorten coaching, maar ze hebben alle dat gemeen: coaching vertrekt uit de kennis, de wil en de kracht die aanwezig is in de Mens of in het Team. Een ander gemeenschappelijk punt: de coach neemt het probleem nooit over van de coachee. Hij blijft gedurende het ganse coachingproces een begeleider die ruimte creëert voor de coachee om zelf inzicht en ervaring op te doen, en het gevoel van kracht te ervaren dat ontstaat uit groei. Coaches zijn gidsen, bieden een vangnet, vormen een klankbord... Hiertegen ontstaat wel 's een foute verwachting: coachees verwachten soms dat de coach hun vraag of probleem voor hen zal oplossen, en dus in hun plaats zal treden. Dat is niet de bedoeling. Het doel van coachen Coachen is een vorm van begeleiden, waarmee je Mensen en Teams helpt om hun zelfsturende competenties te vergroten. Zo groeien ze in hun vermogen om situaties en hun leven in eigen handen te nemen. Coachen staat dus dicht bij empoweren, sterker maken. Hoe ver kan je daarin gaan als coach? Eenvoudig: zo ver als de coachee hierin wil mee gaan. Coaches hebben trouwens een begrenzende opdracht: de coachee behoeden tegen overmoed, en dus de vooruitgang doseren. Coachen draait om verschillende aspecten, zoals het geven van ondersteuning, het animeren, het gericht houden op een specifiek objectief, en in het algemeen: het ontwikkelen. Coachen ontwikkelt het begrip, het inzicht en de onafhankelijkheid bij de coachee. Hoe pakt ADC een coachingtraject aan? Er zijn geen twee gelijke uitgangssituaties. Je kan dus ook onmogelijk standaardiseren hoe je een coachingtraject zou aanpakken. Omdat we graag systematisch te werk gaan volgen we in principe de volgende 4 stappen: een opdrachtgesprek een verkenningsfase het coachingtraject een afsluitende fase Het gebeurt dat een coachingtraject volgt op een training of een workshop. Dat maakt het in die zin gemakkelijker dat we elkaar al kennen, en de coachee een beeld heeft van wat hij van ADC mag verwachten naar inhoud, stijl en waarden. In zo'n geval vallen enkele van volgende stappen op zijn minst gedeeltelijk weg. Opdrachtgesprek Het opdrachtgesprek (zgn. intakegesprek) definieert de aard van de opdracht. Dikwijls is de opdrachtgever namelijk niet de coachee of het Team dat later in het traject zit. In dit eerste opdrachtgesprek is het daarom essentieel dat we zouden leren wat de aanleiding is van de vraag en welke de verwachtingen van zowel de coachee als de opdrachtgever. 4

3 Verkenning Na het opdrachtgesprek volgt de kennismakings- en verkenningsfase. Coachingrelaties zijn erg persoonlijk en nabij. Het is belangrijk dat er een gevoel van veiligheid en vertrouwen ontstaat vanwege de coachee naar ADC. Dit is een fase waarin de coachee zichzelf overtuigt van de meerwaarde die de coaching voor hem kan betekenen, en de betrouwbare rol hierin van de coach. Dit gaat natuurlijk gemakkelijker wanneer de coachee zélf voor de coaching heeft gekozen. Opgedrongen coachingtrajecten werken niet, tenzij we snel het vertrouwen kunnen winnen van de coachee. In de kennismakingsfase bakenen we ook het terrein af met de coachee: waarover hebben we het preciés. Soms moeten we vast stellen dat al deze verwachtingen aan de verkenning te veel zijn voor één gesprek. Een verkenningsfase loopt dan over verschillende gesprekken, en de scheiding met de volgende fase van het coachingtraject is zeker niet scherp te trekken in tijd en ruimte. aanknopen bij zijn sterkten om dit valkuilgedrag zelf bij te sturen. Dat geldt eerst voor de resultaten en vooruitgang. Maar het is ook belangrijk om de vooruitgang te kaderen in een groter geheel: motivatie om vol te houden vindt de coachee dikwijls in het (al dan niet stilzwijgend) engagement tegenover een partij bùiten zijn eigen ik. Je doet het niet enkel voor jezelf... Soms maken we ook samen een persoonlijk OntwikkelingsPlan of een Persoonlijk Professioneel OntwikkelingsPlan (PePOP), waarin we een projectie maken van waar we samen naartoe willen werken, wat de coachee zelf kan ondernemen en waarvoor hij hulp van buitenaf nodig heeft. Dit laatste beperkt zich uiteraard niet tot de opdracht van de coach. Ook andere trainingen, bijscholingen, activiteiten of adviseurs vinden hier hun plaats. Wanneer je een (Pe)POP meetbaar maakt is het meteen ook een uitstekend instrument om de ontwikkeling te monitoren. Coachingtraject Afsluitfase Het coachingtraject zelf is een tocht waarin we vooral veel vragen stellen en veel luisteren. Door de methodiek van sturende en verdiepende vragen leiden we de coachee naar inzicht. Zichtbaar maken van patronen en hindernissen, onthullen van blinde vlekken, toetsen aan latente of zeer actieve dromen zijn methoden die de groei stimuleren. Analyseren van opinies, en zoeken naar alternatieve waarheden opent nieuwe perspectieven. Het is belangrijk dat de coaching verloopt in een atmosfeer van bevestiging en erkenning. Zoeken naar de positieve drijfveren achter remmen en valkuilgedrag helpt de coachee In de afsluitende fase maken we samen me de coachee een bilan van de groei die hij voor zichzelf erkent. We vatten samen hoe hij dit heeft bereikt, en wat nodig is om dit vast te houden en terugval te voorkomen. forget circumstances, create opportunities Carl Sandburg in de gedichtenbundel The People, Yes,

4 6

5 INHOUD 1 WE DOEN WAT WE DOEN, MAAR WAAROM? De drive van de natuurlijke behoeften (Maslov) Ijsberg van McLelland Intermenselijke communicatie: oeroud, complex en irrationeel Macro- en microculturen Microculturen. De aard van het beestje Cultuur in persoonlijke communicatie Persoonlijkheid Cognitieve en andere intelligenties. Vaardigheden Wat is IQ? Wat is EQ? Modellen van Goleman en Bar-On Een mens heeft 9 intelligenties. MI volgens Gardner Persoonlijkheidstheorieën MBTI Meyers-Briggs Temperament Sorter Keirsey Temperament Sorter DISC Big Five Persoonlijkheid en geheugenvorming MOTIVEREND (bege)leiden. WAAROVER HEBBEN WE HET? Situationeel en geïndividualiseerd (bege)leiden De plaats van motiveren De hele wereld ziet het behalve jij. Het JOHARI venster COACHENDE STIJLEN EN HULPTECHNIEKEN Welk soort (bege)leider ben je zelf? Sterkten van en misvattingen over zelfsturing HULPTECHNIEKEN Begeleiden volgens het 8-fasen model Empowerment

6 Empowerment op 3 niveau's Individueel Empowerment Empowerment op gemeenschapsniveau Sociaal-ecologische benadering Kan empowerment een economische succesfactor worden? Empowerment en Supported Employment vergroten de kansen op de arbeidsmarkt Is Generation Y anders? Een waarderende benadering. De kernkwadranten van Ofman Gewenst gedrag uitlokken. De roos van Leary Je mening geven zonder te choqueren: geweldloos communiceren Blijf op een respectvolle afstand PERSOONLIJKHEIDSTESTEN EQ test Meervoudige intelligentietest MBTI persoonlijkheidstest Keirsey DISC Big five BRONVERMELDING POP PERSOONLIJK ONTWIKKELINGSPLAN VERWANTE THEMA's

7 1 WE DOEN WAT WE DOEN, MAAR WAAROM? Lees ook: De plaats van motiveren 7 Miljard individuen We zijn met 7 miljard op de wereld, en tegen 2050 misschien met 10 miljard. In het jaar nul waren we vermoedelijk met één miljard. Dat stemt tot nadenken: interpersoonlijke communicatie in een globaliserende multiculturele wereld wordt misschien een van onze grootste uitdagingen, waarbinnen de komende jaren wel wat heilige huisjes zullen sneuvelen. Eigenlijk is het een wonder dat we er in deze Babylonische spraakverwarring voorlopig nog in slagen met elkaar te communiceren. Misschien heeft veel te maken met de flexibiliteit die we als mens toch nog steeds hebben ten aanzien van elkaar, want al zijn onze doelen verschillend (de museumbezoeker wil de collectie zien, de kassier wil gewoon centen en geen miserie - dus kunnen ze aan de kassa maar beter overeen komen...), constructieve communicatie is meestal toch de meeste effectieve weg. Mentale programmering Volgens de Nederlandse organisatiepsycholoog Hofstede wordt wie we zijn en wat we doen bepaald op 3 niveaus, die samen de mentale programmering uitmaken. Je kan je afvragen: hoe zit het met de motivatie achter gedrag van mensen? Waar, wanneer en hoe wordt dit gedetermineerd, ontwikkeld of geremd? In hoeverre kunnen we onszelf hierin sturen of via onze macro- en microculturen, i.c. onze professionele omgeving mensen beïnvloeden? Is dit waar haalt de mens zijn universele drive? hoe beïnvloeden omgevingen en hun culturen de drijfveren? in hoeverre is gedrag eigen aan de persoonlijkheid, (karakter, temperament) van het individu? Verandering Niet iedereen staat te springen voor verandering. Zoveel drijfveren als er zijn, zo veel factoren kunnen ook een rem zijn voor verandering. Je kan het schema hieronder dus lezen op verschillende manieren: perspectieven kunnen een drijfveer zijn voor gedrag een gebrek aan perspectieven, onzekere perspectieven of ronduit negatieve perspectieven zijn misschien net een remmer 9

8 of je bent je niet bewust van de gunstige perspectieven die er zijn, zelfs al zou iedereen om je heen er zich wél bewust van zijn. Luisteren, bv. naar feedback is dan een belangrijk hulpmiddel bron: /sub/9780/1_2_verband_met_bedrijfskli maat.html 1.1 De drive van de natuurlijke behoeften (Maslov) Lees ook: Persoonlijkheid We doen wat we doen, maar waarom? Uit een vorm van gedrevenheid, maar zeker ook omdat we elementaire noden hebben, zoals nood aan eten en drinken, en meteen daarna aan veiligheid en bescherming. Noden horen bij de mens, maar zijn vast ook cultuurgebonden, en voor een stuk zelfs individueel bepaald: de een wil zekerheid, de ander neemt graag risico, de een wil erbij horen en heeft mensen nodig om zich heen, de ander geniet juist van de rust en het relatieve isolement. Het is natuurlijk best begrijpelijk dat met iemand een gesprek aan gaan dat past in zijn behoeftenwereld ook sneller vertrouwen zal wekken in je goede bedoelingen, en dus aandacht en belangstelling zal genereren. Abraham Maslow Abraham Maslow, een Amerikaans psycholoog uit de jaren '60 en een van de bekendste vertegenwoordigers van de humanistische psychologie, schreef hierover de theorie van het verwezenlijken van vijf behoeftenniveaus. Volgens Maslow komt maar een klein percentage van de mensheid toe aan volledige zelfontplooiing. Dat komt omdat mensen in vorige fasen blijven 10

9 steken, omdat ze nog veel energie nodig hebben voor zelfhandhaving, voor hun zelfvertrouwen, voor hun struggle for life. Zolang je je energie nodig hebt voor de strijd om het bestaan heb je deze energie niet vrij beschikbaar om te besteden aan je beschikbare potentieel, aan je menselijke mogelijkheden. Zelfontwikkeling is volgens de psychologen van de humanistische psychologie de kern van het mens zijn. De natuur van ieder mens is er op uit zijn mogelijkheden en talenten tot ontplooiing te brengen. Dat geldt zowel op sociaal gebied (vriendschap met vrienden en vriendinnen) als op maatschappelijk gebied (schoolopleiding, baan, enz.). Er zijn echter veel belemmeringen die ons er van afhouden werkelijk uit ons zelf te halen wat er in zit. Als we die belemmeringen weg zouden kunnen nemen, dan zouden er oneindig veel meer mogelijkheden kunnen worden gerealiseerd. We benutten nu veelal slechts een fractie van onze mogelijkheden. Van de vele belemmeringen zijn financiële beperkingen er slechts ééntje... Vijf behoefteniveaus in menselijk gedrag primaire biologische behoeften Mensen hebben allereerst behoefte aan eten, drinken, zuurstof, kleding, onderdak, enz. Dit fysiologische niveau is primair. Als hieraan niet in voldoende mate wordt voldaan wordt de ontwikkeling van de hogere niveaus belemmerd. Een kind in een ontwikkelingsland dat honger heeft zal zijn aandacht niet lang gericht kunnen houden op leren op school, de behoefte aan voedsel is sterker, vraagt voortdurend aandacht. Iemand die zuurstoftekort heeft zal eerst aan de behoefte aan zuurstof willen en moeten voldoen om te overleven. veiligheidsbehoeften (waaronder ook de behoefte aan bestaanszekerheid). Als aan de fysiologische behoeften is voldaan komt de behoefte aan veiligheid opsteken. Een baby heeft niet alleen melk nodig, maar ook koestering, warmte, liefde, een vast ritme, regelmaat, orde, stabiliteit, rust. Door onverwachte, onvoorspelbare gebeurtenissen, of door inconsequent gedrag raken kinderen in de war, worden ze angstig. Slechts als aan de fysiologische en veiligheidsbehoeften is voldaan kan vertrouwen ontstaan in zijn omgeving, en ook in zichzelf. Dit geldt net zo goed voor volwassenen: de drang naar zekerheid, het bekende is dikwijls sterker dan het perspectief dat 11

10 Een mens heeft 9 intelligenties. MI volgens Gardner Lees ook: Meervoudige intelligentietest Er is wel wat kritiek op de Meervoudige Intelligentie (MI) van Gardner (zie verder). Toch willen we het je niet onthouden, en dat om een specifieke reden: Gardner integreert cognitieve en niet-cognitieve elementen binnen één model, en gaat overigens nog verder. Dit leidt tot in totaal 9 intelligenties (Gardner voegde recent een 9de toe aan zijn oorspronkelijk lijst van 8: existentiële intelligentie. Daarom vinden we Gardner juist verdienstelijk in zijn poging om de mens in de meest holistische visie van intelligenties en vaardigheden te proberen vatten. In de visie van Gardner vallen woordknap en rekenknap nagenoeg samen met de traditionele intelligentie waarvoor IQ staat. De in de '90er jaren omschreven emotionele intelligentie vind je bij Gardner vooral onder 41

11 mensknap en zelfknap. In de meervoudige intelligentietheorie van Gardner is er afzonderlijk plaats voor beeldknap, muziekknap, beweegknap en natuurknap. Waarvoor staan deze 9 intelligenties? We citeren hierna uit het gerefereerd werk van B. Degryse Logisch-mathematische intelligentie De logisch-mathematische intelligentie omsluit het vermogen om zowel inductief als deductief te redeneren, om getallen en symbolen te kunnen verwerken en om abstracte begrippen te gebruiken en te produceren. Een kind dat sterk logischmathematisch intelligent is, geniet van het oplossen van problemen en het vaststellen van verbanden. Typerend voor deze intelligentie is het analyseren van objecten en situaties, het gebruik maken van abstracte symbolen, het ontdekken en gebruiken van bepaalde algoritmes en het planmatig problemen aanpakken. Vaak worden mensen die sterk zijn op deze punten dan ook rekenknap genoemd. We bekijken de volgende casus als toelichting: Timothy is iemand met een sterk ontwikkelde logisch-mathematische intelligentie: Hij voelt zich van natuur aangetrokken tot en op zijn gemak met allerlei soorten rekenopgaven, puzzels, logische problemen en dat soort dingen. Timothy is ook goed in cijferen en hoofdrekenen. Hij heeft bovendien een sterke affiniteit met een logische, planmatige benadering van allerlei soorten vragen en problemen. Verbaal-linguïstische intelligentie Onder verbaal-linguïstische intelligentie begrijpen we het vermogen om zowel gesproken als geschreven taal te begrijpen en te produceren. Een bepaalde gevoeligheid voor de betekenis van woorden en voor de verschillende functies die de taal vervult is eigen aan deze intelligentie. Iemand die sterk verbaallinguïstisch intelligent is, richt zich dus eerst en vooral op taal, op dat wat hij of zij hoort en op wat er inhoudelijk gezegd wordt. Ook het maken van nuances behoort tot de vaardigheden van deze intelligentie. Vaak worden mensen die sterk zijn op deze punten dan ook taalknap genoemd. We bekijken de volgende casus als toelichting: Maïté is iemand met een sterk ontwikkelde verbaal-linguïstische intelligentie. Ze richt zich op taal, op wat ze hoort, leest en zelf ook zegt of schrijft. Maïté luistert naar de manier waarop de mensen zich uitdrukken, wat ze precies zeggen en hoe ze hun belevingen, gedachten en gevoelens verwoorden. Ze let op taalpatronen en intonatie. Visueel-ruimtelijke intelligentie De visueel-ruimtelijke intelligentie omvat de capaciteit om ruimtelijke vormen en beelden waar te nemen en te reproduceren, om deze beelden mentaal te hervormen en om op basis hiervan zelf nieuwe mentale beelden te creëren. Het inschatten van ruimte, het goed herinneren van een uitzicht, Vaak worden mensen die sterk zijn op deze punten dan ook beeldknap genoemd. We bekijken de volgende casus als toelichting: Thijs is iemand met een sterk ontwikkelde visueelruimtelijke intelligentie. Hij concentreert zich allereerst op ruimtelijke verhoudingen, op kleuren en op vormen. Zijn oog valt op de ruimte die hij betreedt, de onderlinge verhoudingen van objecten in die ruimte, visuele patronen (bijvoorbeeld in behangpapier), inrichting, kleurarrangement, de wijze waarop aan de ruimte en de inrichting vormgegeven is. Hij heeft een sterk ontwikkeld oog voor visuele elementen, visuele informatie dus. Thijs kan in gedachten driedimensionale oplossingen voor ruimtelijke vragen en problemen visualiseren en voor zich zien hoe het uiteindelijk zal worden, hij kan zich hiervan een beeld scheppen. Lichamelijk-kinesthetische intelligentie Bij de lichamelijk-kinesthetische intelligentie gaat het om het vermogen om het eigen lichaam te gebruiken en te controleren, en lichaamstaal te observeren bij anderen. Het beheersen van de fijne motoriek, die nodig is voor het manipuleren van kleine objecten, tot meer totale bewegingen, zoals bijvoorbeeld bij dans en sport. Vaak worden mensen die sterk zijn op deze punten dan ook beweegknap genoemd. W bekijken de volgende casus als toelichting: Kim is iemand met een sterk ontwikkelde lichamelijk-kinesthetische intelligentie. Haar aandacht gaat vaak als eerste naar de lichamelijke indrukken van mensen, de manier waarop ze in hun vel steken, bewegen, zich fysiek uitdrukken: wat hun lichaamstaal van informatie geeft. Zelf bewegen en anderen doen bewegen is hier het 42

12 uitgangspunt. Van het leren met hart, hoofd en handen, vinden ze de handen hier het belangrijkst. Naturalistische intelligentie De naturalistische intelligentie omvat het vermogen om onderscheid te maken tussen verschillende verschijnselen in de natuur (en vaak ook in cultuur) en deze tot op detail te kunnen classificeren. Het verzamelen en onderverdelen van voorwerpen uit die verzameling sluiten hier sterk bij aan, en komen dan ook vaak voor bij mensen die deze intelligentie in sterke mate hebben. Ook worden er graag verschillen en verbanden ontdekt tussen de mens en de natuur. Vaak worden mensen die sterk zijn op deze punten dan ook natuurknap genoemd. We bekijken de volgende casus als toelichting: Bert is iemand met een sterk ontwikkelde naturalistische intelligentie. Hij voelt zich spontaan aangetrokken tot natuurlijke elementen in de omgeving en reageert als vanzelf op allerlei natuurlijke stimuli. Hij herkent en classificeert vrij vlot specifieke soorten en heeft oog voor detail. Hierdoor kan hij dingen heel goed van elkaar onderscheiden. Hij is ook erg bekommerd om het milieu en draagt zijn steentje bij door veel te fietsen en gebruik te maken van het openbaar vervoer. Interpersoonlijke intelligentie Bij interpersoonlijke intelligentie draait alles om de capaciteit om onderscheid te maken tussen verschillende individuen en hun stemmingen, motieven, karakters en temperamenten. Een sterk punt als gevolg hiervan is vlot met andere individuen te kunnen communiceren. Je kan dus goed omgaan met andere mensen omdat je begrip opbrengt, en gepast kan inspelen op hun situatie. Vaak worden mensen die sterk zijn op deze punten dan ook mensknap genoemd. We bekijken de volgende casus als toelichting: Fons is iemand met een sterk ontwikkelde interpersoonlijke intelligentie. Hij let als eerste op non-verbaal gedrag, op wat mensen uitstralen met hun lichaam of mimiek. Hij kan goed inschatten of ze zich prettig voelen of juist niet, of ze aandacht voor elkaar hebben of als er spanningen zijn. Fons is ook geïnteresseerd in hoe mensen samenwerken, hoe ze rekening houden met elkaar. Hij let als het ware automatisch op welbevinden en betrokkenheid, op sfeer en groepsklimaat. Intrapersoonlijke intelligentie Onder intrapersoonlijke intelligentie begrijpen we het vermogen tot zelfreflectie en het bewustzijn van de eigen innerlijke wereld. Het draait om het vermogen om eigen gevoelens te onderscheiden en te zien als drijfveer voor het eigen handelen, in relatie tot je gedachten en je omgeving. Vaak worden mensen die sterk zijn op deze punten dan ook zelfknap genoemd. We bekijken de volgende casus als toelichting: Billy is iemand met een sterk ontwikkelde intrapersoonlijke intelligentie. Hij gaat zeer bewust om in met zijn 'binnenwereld', zoals hij dat graag noemt. Hij bedoelt hiermee de permanente stroom van gedachten, gevoelens, impressies en stemmingen aan de hand van waarnemingen en acties. Daar neemt hij graag de tijd voor. Stilstaan bij jezelf, weten wat er in je leeft, bewust worden van en focussen op je gewaarwordingen, dat leeft voor hem. Tijd om dingen rustig op een rijtje te zetten, aandacht voor jezelf vindt hij dan ook heel belangrijk. Muzikaal-ritmische intelligentie De muzikaal-ritmische intelligentie omvat de capaciteiten om betekenis en begrip toe te kennen aan klanken, ritmes en muzikale patronen. Het gaat er echter ook om deze kunnen herkennen en reproduceren, en zelf aanleg te hebben om dingen te creëren. Vaak worden mensen die sterk zijn op deze punten dan ook muziekknap genoemd. We bekijken de volgende casus als toelichting: Jens is iemand met een sterk ontwikkelde muzikaal-ritmische intelligentie. Hij denkt muzikaal en vaak hoort hij muziek in zijn hoofd. Meestal maakt hij ook muzikale associaties, fluit, zingt en neuriet hij. Daarbovenop drumt hij op en met alles wat los en vast zit. Ritmes trommelen met z'n vingers, of met twee potloden op een map bijvoorbeeld. Hij neemt dan ook graag deel aan allerlei muziekactiviteiten. Existentiële intelligentie Deze negende intelligentie is er recent bijgekomen en wordt heel vaak nog niet genoemd in de reeks van intelligenties. In veel artikelen wordt hij beschreven als nog in onderzoek omdat het nog niet duidelijk is of hij aan alle voordien genoemde 43

13 criteria van intelligenties voldoet. Toch noemen we hem hier, vanwege de link met het vak niet-confessionele zedenleer. Iemand met een grote existentiële intelligentie is geïnteresseerd in vraagstukken over het bestaan, denkt na over de zin van het leven, houdt van filosoferen, stelt kritische vragen en is vaak geïnteresseerd in de kosmos en in kunst. Mensen bij wie de existentiële intelligentie sterk ontwikkeld is, leren het best door verbanden te leggen tussen inhoud en vragen naar betekenis en waarde. Ze profiteren ervan om alternatieve perspectieven in te nemen en de inhoud te bekijken door filters van filosofische, morele en ethische standpunten. We bekijken de volgende casus als toelichting: Margaux stelt zichzelf vaak diepgaande vragen. Vragen waarop geen eenduidig antwoord te geven is en waarvan alle antwoorden dus aan discussie onderhevig zijn. Maar dat vindt zij niet erg, Margaux praat namelijk graag over dergelijke dingen. Met flauwe kul moet je echter ook niet aankomen, ze kan dingen snel in verband brengen met andere onderwerpen waardoor je wel eens door de mand zou kunnen vallen. Als zij het nieuws bekijkt neemt ze ook zelf niet vaak een eenduidig standpunt is, ze bekijkt de zaak uit meerdere invalshoeken en vraagt dan voor zichzelf af hoe verantwoord de gebeurtenis en de commentaar erop val dan niet is. Meervoudige intelligentie bron: entie De meervoudige intelligentie theorie is in 1983 geïntroduceerd door de Amerikaanse psycholoog Howard Gardner. Er bestaat echter geen wetenschappelijke consensus dat de verschillende intelligenties daadwerkelijk bestaan. Intelligentie betekent volgens Gardner: de bekwaamheid om te leren, om problemen op te lossen. Dit kan volgens hem op verschillende (dus meervoudige) manieren. Dit betekent dat je op sommige manieren meer intelligent bent dan op andere. Het idee dat er meerdere vormen van intelligentie bestaan is in het verleden ook door andere psychologen zoals Thurstone, Guilford, Cattell en Robert Sternberg verdedigd. Het is echter door Gardner het verst doorgevoerd, omdat hij ook niet-cognitieve vaardigheden zoals motorische handigheid en muzikaliteit rekent tot subvormen van intelligentie. Soorten intelligentie De verschillende intelligenties volgens de theorie zijn: IQ-test verbaal/linguïstische intelligentie (woordknap) logisch/mathematische intelligentie (rekenknap) visueel/ruimtelijke intelligentie (beeldslim) muzikaal/ritmische intelligentie (muziekknap) lichamelijke/kinesthetische intelligentie (beweegknap) interpersoonlijke intelligentie (mensknap) intrapersoonlijke intelligentie (zelfknap) natuurgerichte intelligentie (natuurknap) Als je laag op een IQ-test scoort, betekent dit volgens Gardner dus niet dat je niet intelligent bent. Het betekent alleen dat je niet verbaal/linguïstisch, logisch/mathematisch en/of visueel/ruimtelijk intelligent bent. Op één van de andere manieren kan je wel erg intelligent zijn en heel erg uitblinken en daardoor zelfs heel succesvol worden. Mozart was volgens hem bijvoorbeeld muzikaal intelligent. Gardner is van mening dat ieder mens een of meerdere dimensies heeft waarin men uitblinkt (en dus ook graag doet). Verder beweert Gardner 44

14 dat de traditionele IQ-testen te weinig rekening houden met deze dimensies. Meervoudige intelligentie in het onderwijs In de Verenigde Staten wordt het begrip meervoudige intelligentie al langer gebruikt. Het begrip wordt veel gebruikt binnen het onderwijs met als doel onderwijs meer adaptief en gedifferentieerd te maken. In Nederland is er ook al een aantal scholen die dit concept aandacht geeft en er zijn zelfs scholen die hun hele onderwijsaanbod hierop gebaseerd hebben. Doordat de intelligenties van Gardner niet meetbaar zijn, bestaat ook het gevaar dat de intelligenties ten onrechte aan een leerling worden gekoppeld. Hierdoor kunnen problemen in de ontwikkeling ontstaan Persoonlijkheidstheorieën MBTI Meyers-Briggs Temperament Sorter Lees ook: MBTI persoonlijkheidstest Gebruik in de onderwijspraktijk wordt door internationaal onderzoek echter afgeraden. Kritiek op de theorie van Gardner Kritiek op de theorie van Gardner is dat er onvoldoende empirische aanknopingspunten zijn voor de door hem onderscheiden subvormen van intelligentie. Het algemene intelligentieconcept (factor G) en daaraan gekoppelde intelligentietests blijken toch het best te voldoen aan criteria als betrouwbaarheid en validiteit, ontleend aan de psychometrie. Zo blijkt algemene intelligentie gemeten met een IQ test de beste voorspeller te zijn van schoolsucces. Vanuit meervoudige intelligentie gedacht is dit juist weer logisch omdat scholen vrijwel volledig gericht zijn op de eerste twee intelligenties (woordslim, rekenslim) waar ook de IQ test op gericht is. Een andere punt van kritiek is dat Gardner het begrip intelligentie verwart met het begrip vaardigheid (Engels: ability). De reden waarom de theorie zo populair is geworden, ligt volgens wetenschappers in het feit dat er schijnbaar tegemoet kan worden gekomen aan de verschillen die er tussen kinderen bestaan. Het is echter een verwrongen beeld van differentiatie om te ontkennen dat het ene kind intelligenter is dan het andere. Dit kan namelijk aanleiding geven tot het stellen van lagere verwachtingen aan de leerlingen op cognitief gebied, waardoor de leerprestaties dalen. bron: Briggs_Type_Indicator De Myers-Briggs Type Indicator (MBTI) is een systematiek om de verschillen in persoonlijkheid van mensen te classificeren. Het model is ontwikkeld door Katharine Cook Briggsen haar 45

15 dochter, Isabel Briggs Myers op basis van theorieën van Carl Gustav Jung, (Psychological Types,1921). MBTI gaat uit van de voorkeuren van een persoon op vier dichotomieën met elk twee polen: E/I dichotomie Extraversion: iemand haalt zijn energie/inspiratie voornamelijk van de wereld om zich heen Introversion: voornamelijk vanuit zijn innerlijke belevingswereld beoordeelt hij dingen, een waardeoordeel gevend Perceiving: of heeft iemand een flexibele en spontane manier van werken, en bekijkt hij de dingen zoals ze zijn zonder daar direct iets over te vinden Op deze manier kunnen 16 types onderscheiden worden: S/N dichotomie T/F dichotomie J/P dichotomie Sensing: heeft iemand een voorkeur voor het opnemen van feitelijke informatie en informatie uit de wereld direct om zich heen intuition: opnemen van informatie in de vorm van verbanden en grote lijnen, gebruik makend van ervaringen en eerder opgedane informatie Thinking: heeft iemand een voorkeur voor het nemen van beslissingen op basis van logica Feeling: of op basis van gevoelens Judging: heeft iemand een voorkeur voor een planmatige en geordende manier van werken en MBTI is een veel gebruikte methodiek om bij bijvoorbeeld de verschillende persoonlijkheden binnen een team te kunnen beschrijven. Op basis hiervan kunnen binnen het team afspraken over de manier van samenwerking gemaakt worden. Geschiedenis van de systematiek Carl Gustav Jung had een psychologische theorie opgezet waarin het brein op twee verschillende manieren werkt: een rationele (beoordelende) werking Thinking of Feeling en een irrationele (beschouwende) Sensing of Intuition. Volgens Jung worden deze beide functies vervolgens geuit op twee verschillende manieren: een Introverte of een 46

16 Extraverte. Op deze theorie zijn Briggs en Myers vervolgens verder gegaan. Aan deze drie verschillende dingen hebben Briggs en Myers vervolgens een vierde toegevoegd. Uit onderzoek bleek namelijk dat mensen een voorkeur hebben om hun rationele, dan wel hun irrationele kant te laten zien. Dit is uitgekomen in het paar Judgment of Perceiving. Mensen met een voorkeur voor beoordelen laten aan de wereld om hen heen zien hoe zij denken of voelen (Thinking of Feeling, de rationele werkingen). Een TJ komt dus vaak erg logisch over op anderen (omdat hij zijn beoordelingen vanuit zijn denkwereld laat horen) en een FJ komt vaak erg sympathisch over. Volgens Myers zijn J mensen die dingen graag opgelost zien. Zij die juist een voorkeur hebben hun beschouwende, Perceiving kant te laten zien laten zien hoe zij dingen ervaren (Sensing) of wat voor ervaring zij met dingen hebben (Intuition). Een SP komt op anderen vaak concreet over (omdat hij onder woorden brengt wat hij om zich heen ziet), waar een NP eerder abstract over komt (omdat Intuition zich veel meer afspeelt in de eigen ervaring of de eigen gevoelswereld). Volgens Myers houden beschouwende mensen ervan beslissingen open te laten. De Myers-Briggs theorie ziet persoonlijkheid als iets wat is aangeboren of ontwikkeld, en hebben dit onderverdeeld in vier paren van twee tegenovergestelden: de twee cognitieve functies van Jung: Thinking-Feeling en Sensing- Intuition de manier waarop dit geuit wordt: Introversion-Extraversion de later toegevoegde voorkeur: Judging-Percieving Geen van deze acht eigenschappen is volgens de theorie beter of slechter dan een andere, hoewel natuurlijk wel persoonlijke voorkeur kan bestaan voor zekere eigenschappen. Uit de vier paren van tegenovergestelden kunnen 16 verschillende persoonlijkheden ontstaan, op basis van de combinatie van vier resultaten. Deze worden over het algemeen verkort tot de vier letters van de eigenschappen. Bijvoorbeeld dus INFP (Introversion, intuition, Feeling, Percieving) of ESTJ (Extraversion, Sensing, Thinking, Judging). Vervolgens reikt de definitie van deze persoonlijkheid verder dan de som van deze vier termen. Uit een test blijkt ook in hoeverre deze termen gelden. Dit wordt aangegeven door middel van percentages. Myers-Briggs Type Indicator (MBTI) bron: /ontwikkelen/persoonlijkheidsmodellen/ mbti Je zoekt natuurlijk werk dat goed past bij je voorkeuren en stijl van werken. Maar hoe goed ken je jezelf eigenlijk? En hoe goed weten andere mensen in jouw organisatie wat jou beweegt en hoe jouw ideale werkomgeving eruit ziet? De Myers-Briggs Type Indicator (MBTI) is een veel gebruikt instrument om meer duidelijkheid over je persoonlijke voorkeuren te krijgen. De uitkomst is een uitspraak over je persoonlijkheidstype uitgedrukt in een 47

17 afkorting van vier letters. Zowel leidinggevenden als werknemers gebruiken de uitkomsten ervan om in een organisatie optimaal tot hun recht te komen. De test is onder andere nuttig bij zaken als: Persoonlijke ontwikkeling: Welk soort beroep past goed bij je? Wat is jouw ideale werkomgeving? Wat is jouw favoriete leerstijl? En als je leidinggevende bent of wilt worden, wat is jouw voorkeursstijl van leidinggeven? Teamvorming en -ontwikkeling: Door een beter begrip van elkaars voorkeuren kunnen jij en je teamleden elkaar beter aanvullen en ondersteunen. Managers kunnen beter situationeel leidinggeven. Bij de samenstelling van teams moet rekening worden gehouden met de persoonlijkheden. Teams moeten niet te eenzijdig zijn samengesteld. Het is bijvoorbeeld niet productief om teveel denkers en te weinig doeners te hebben in een team dat dingen gedaan moet krijgen. Desiree Langelaan is projectleider: de MBTI helpt me vooral aan het begin van een project bij de eerste taakverdeling en de stijl waarmee ik mensen benader. Zo geef ik introverte mensen soms extra gelegenheid om het woord te nemen. En van denkers weet ik dat ik ze het beste kan overtuigen met een heldere en logische argumentatie. Vroeger deed ik die dingen op intuïtie, wat meestal maar lang niet altijd lukte. Om een voorbeeld te geven van hoe de losse kenmerken samen een persoonlijkheidstype vormen, volgt hier een vereenvoudigd schema met twee kenmerken: extraversie/introversie (E of I) en waarneming/intuïtie (S of N). IS: bedachtzame realist IN: bedachtzame vernieuwer ES: actiegerichte realist EN: actiegerichte vernieuwer Organisatieverandering: Misschien kan de taakverdeling in een organisatie anders, zodat mensen beter tot hun recht komen. Wie energie moet steken in taken die niet bij hem passen, presteert minder en raakt veel sneller vermoeid en gedemotiveerd. Conflicthantering: Als werknemers en/of leidinggevenden van elkaar weten welk persoonlijkheidstype ze hebben, wordt er veel duidelijk over de oorzaak van onderlinge wrijvingen. En dan kun je deze proberen weg te nemen. 48

18 Teamrollen De MBTI-persoonlijkheden kunnen ook een naam krijgen. Die past bij de rol die ze in een team vervullen. Deze namen zijn ontleend aan de Management TeamRollen Indicator (MTR-I). Deze onderscheidt acht verschillende Teamrollen van coach tot MTR-i teamrol MBTI type Coach Pelgrim Ontdekker Vernieuwer Beeldhouwer Conservator ESFJ of ENFJ ISFP of INFP ENTP of ENFP INTJ of INFJ ESFP of ESTP ISFJ of ISTJ Case voorbeeld MBTI profilering Paul werkt op de administratieve afdeling van een autoleasemaatschappij. Van hem wordt verwacht dat hij zijn taken volgens een vaste routine uitvoert. Paul is echter het liefst bezig met manieren om het werk beter te organiseren. Volgens hem zijn bepaalde procedures verouderd en zitten sommige mensen niet op de goede positie binnen de afdeling. Hij kaart dit vaak aan bij zijn collega s en leidinggevenden. Hoewel hij zijn voorstellen goed onder woorden kan brengen, vindt hij toch meestal geen gehoor. Laten we het gewoon zo houden, is de reactie die hij vaak hoort. Uit Pauls testresultaten van de MBTI blijkt dat hij extravert en intuïtief is (EN). Hij is dus een actiegerichte vernieuwer. Dit in tegenstelling tot veel van zijn collega s, die vooral bedachtzame realisten zijn (IS) en dus minder houden van verandering. Misschien zou Paul beter tot zijn recht komen op een plek waar er meer ruimte is voor nieuwe ideeën en waar hij mensen kan begeleiden bij het uitvoeren daarvan. MBTI verkorte vragenlijst Dirigent ESTJ of ENTJ bron: Wetenschapper wetenschapper. ISTP of INTP Beantwoord de vragen en je ziet meteen naar welke van de 16 persoonlijkheidstypes je neigt. Deze verkorte vragenlijst bestaat uit 12 vragen en is dus binnen een minuut in te vullen! bron: 49

19 wikkeling/docs/loc2391_hoofdstuk4_pd f.pdf Kenmerken typologieën 50

20 3 COACHENDE STIJLEN EN HULPTECHNIEKEN Leiderschap is een kunst, geen wetenschap. Leiderschap is een evenwichtsoefening, die je beter niet (enkel) baseert op macht. Macht grijp je, en dat gunnen weinigen je van harte. Leiderschap uit macht is een permanente strijd om het (afgedwongen) meesterschap. Leiderschap is bij voorkeur gebaseerd op gezag, want dat krijg je. vragen: hoeveel sturing en hoeveel ondersteuning zijn nù verantwoord voor het resultaat nù welk effect hebben sturing en ondersteuning nù op het resultaat langetermijn resultaat: voor wie? waar ligt de prioriteit? termijn: wat gaat voor: nù of langetermijn? Langetermijn leiderschap is bovendien gebaseerd op aanpassingsvermogen. Langetermijn i mpliceert namelijk verandering in de tijd. Wanneer de groep en de omstandigheden onderhevig zijn aan veranderingen is het ondenkbaar dat het leiderschap hiervan geen invloed zou ondervinden. Leiderschap is dus ook flexibel. Deze keuze van moment tot moment is de kern van jouw verantwoordelijkheid als (bege)leider. Ze levert vertrouwen op, en daaruit motivatie die zich vertaalt in engagement: bereidheid tot meewerken. Deze flexibiliteit in leiderschap volgt de antwoorden op deze enkele eenvoudige Management Iemand moet processen op gang brengen en in de juiste richting sturen. Iemand moet mensen en middelen mobiliseren. Iemand moet tijdig opvolgen en desgevallend bijsturen. De Manager is de piloot, commander-in- 75