Families First. Handleiding voor teamleiders

Transcriptie

1 Families First Handleiding voor teamleiders

2

3 Families First Handleiding voor teamleiders Marianne Berger Riet Portengen Han Spanjaard Lenie Heuven N I Z W

4 1997 Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn / NIZW Niets uit deze uitgave mag worden vermenigvuldigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op enige andere wijze zonder voorafgaande schriftelijke toestemming. Deze uitgave werd mede mogelijk gemaakt door het ministerie van VWS. Auteurs Marianne Berger, Riet Portengen, Han Spanjaard en Lenie Heuven Bewerking Jolanda Keesom Ontwerp omslag Carta, Utrecht Drukwerk Casparie, Heerhugowaard ISBN NIZW-bestelnummer E 4876 Deze publicatie is te bestellen bij NIZW Uitgeverij Postbus DD Utrecht Telefoon (030) Fax (030) Bestel@nizw.nl

5 VOORWOORD Families First is een vorm van crisishulp aan huis die sinds de introductie in Nederland in 1992 in steeds meer regio's wordt aangeboden. Het aantal gezinsmedewerkers en teamleiders groeit en de ervaring met de methodiek verdiept zich. Na de publicatie van de Handleiding voor gezinsmedewerkers in 1996 werd het tijd om het materiaal dat de afgelopen jaren is gebruikt in de training voor teamleiders te bewerken tot een aparte handleiding. Het resultaat ligt voor u. Families First is gebaseerd op het Homebuildersmodel dat is ontwikkeld in de Verenigde Staten. Marianne Berger en Han Spanjaard van de afdeling Gedragstherapie-projecten van het Paedologisch Instituut te Duivendrecht hebben dat model voor de Nederlandse situatie aangepast en in samenwerking met het Nederlands Instituut voor Zorg en Welzijn / NIZW in een aantal demonstratieprojecten uitgevoerd. Inmiddels is Families First onderdeel geworden van de jeugdzorg zoals die onder regie van de provincies en de drie grote steden gestalte krijgt. Deze Nederlandse uitgave van de Handleiding voor teamleiders was er niet gekomen zonder de bijdragen uit de praktijk van Families First. Riet Portengen en Lenie Heuven, projectmedewerkers Families First bij het NIZW, hebben een deel van de oorspronkelijke teksten van deze handleiding voor teamleiders geschreven en deze op basis van hun ervaringen met het trainen van teamleiders gedeeltelijk herzien. Speciale dank gaat uit naar Corrie Dam, teamleider Families First bij de stichting Hulp aan Huis in Leeuwarden. Haar kritisch commentaar heeft ervoor gezorgd dat de inhoud van deze handleiding nog eens extra is getoetst aan de praktijk en gelardeerd is met sprekende voorbeelden. Uiteraard is dit product ook te danken aan de tientallen gezinsmedewerkers en teamleiders in het land die inmiddels met grote inzet in honderden gezinnen met Families First hebben gewerkt. Hans Jagers Projectleider Families First NIZW

6

7 INHOUD Inleiding Het bewaken van de kwaliteit De kwaliteitscriteria van Families First De kwaliteit van de organisatie De kwaliteit van de medewerkers De kwaliteit van de hulpverlening Het contact met plaatsende instanties Het verwijzings- en plaatsingssysteem Plaatsingsbevoegdheid Plaatsingscommissie Workshops voor verwijzers Aanmeldingscriteria Aanmeldingsprocedure Het begeleiden van gezinsmedewerkers Stijlen van leiden en begeleiden Het ontwikkelingsniveau van de gezinsmedewerker Het afstemmen van begeleidingsstijlen op het ontwikkelingsniveau Individuele begeleiding van gezinsmedewerkers Individuele werkbegeleiding Doelen van individuele werkbegeleiding Aandachtspunten in het werkbegeleidingsgesprek De organisatie van de individuele werkbegeleiding De structuur van het werkbegeleidingsgesprek Technieken en vaardigheden voor het leiden en begeleiden Bijzondere situaties in de werkbegeleiding 40

8 4.2 Telefonische consultatie Situaties waarin telefonische consultatie plaatsvindt Stappen bij telefonische consultaties Telefonisch contact op initiatief van de teamleider Aandachtspunten bij telefonische contacten Meegaan naar gezinnen Teambegeleiding Het leiden van het teamoverleg De doelstellingen van het teamoverleg De organisatie van het teamoverleg De indeling van het teamoverleg De onderdelen van het teamoverleg De sfeer tijdens het teamoverleg Het opbouwen van het team Het belang van teambuilding Werken aan het opbouwen van een team Ontwikkelingsfasen van een team Het trainen van gezinsmedewerkers Interne of externe trainer Stappen in een oefening Vaardigheden van de trainer De rol van casuïstiek tijdens trainingen Specifieke onderdelen van de begeleiding van gezinsmedewerkers Het inwerken van nieuwe gezinsmedewerkers Het inwerken in een bestaand team Het inwerken in een startend team Technieken voor het inwerken van gezinsmedewerkers Het voeren van voortgangsgesprekken met gezinsmedewerkers Het verschil met functionerings- en beoordelingsgesprekken Het doel van voortgangsgesprekken De frequentie en inhoud van voortgangsgesprekken De voorbereiding van het voortgangsgesprek De structuur van het voortgangsgesprek Aandachtspunten voor een voortgangsgesprek De zorg voor de competentie van de gezinsmedewerker De taken en vaardigheden van de gezinsmedewerker Het analyseren van de werkbelasting van de gezinsmedewerker Taakverlichting Het vergroten van vaardigheden Het activeren van protectieve factoren en het benutten van veerkracht Introductie van extra of nieuwe taken 86

9 7. Omgaan met informatie Omgaan met informatie binnen de jeugdhulpverlening Omgaan met vertrouwelijke informatie Omgaan met belastende informatie Omgaan met belastende informatie als de veiligheid in het geding is Zorgen voor de veiligheid van de gezinsmedewerker Stappenplan voor het omgaan met belastende informatie 92 Bijlagen 1. Aanmeldingsformulier Formulier Toepassing van technieken door de gezinsmedewerker Formulier Vaardigheden gezinsmedewerker Formulier Gezinsvragen voor het teamoverleg Formulier Voortgangsgesprekken gezinsmedewerker Formulier Evaluatie omgaan met belastende informatie en veiligheid gezinsmedewerker 109

10

11 INLEIDING Een teamleider Families First heeft de eindverantwoordelijkheid voor de hulpverlening die de gezinsmedewerkers aan gezinnen geven. Hij of zij bewaakt de kwaliteit van het programma. Dat betekent dat de teamleider de aanmelding van gezinnen regelt. Vervolgens onderhoudt de teamleider nauw contact met de gezinsmedewerkers. Daarvoor kent het programma Families First twee vormen: de individuele begeleiding van de gezinsmedewerkers en de begeleiding van deze medewerkers in hun team. Beide vormen van begeleiding zijn gericht op het analyseren van krachten en aandachtspunten in de gezinnen, het bewaken van de voortgang en het geven van persoonlijke ondersteuning aan de gezinsmedewerkers. De teamleider is dag en nacht bereikbaar voor de gezinsmedewerkers. Dat betekent dat hij vaak op onverwachte momenten adequaat moet kunnen reageren en kritieke situaties snel moet kunnen doorgronden. Deze handleiding geeft daarvoor de belangrijkste richtlijnen. Ontwikkeling van deze handleiding Deze handleiding is gebaseerd op de ervaring die het NIZW en het Paedologisch Instituut Amsterdam de afgelopen jaren in Nederland hebben opgedaan met het opzetten en begeleiden van programma's Families First en het trainen van teamleiders. Nu dit programma overal in het land wordt toegepast, is de tijd rijp om het materiaal dat bij de trainingen is gebruikt, te bewerken en te presenteren in een gedrukte uitgave. De tekst is geordend, aangevuld en bijgesteld op grond van praktische ervaringen van teamleiders. Die praktijk is sterk in ontwikkeling. De beschrijvingen in deze handleiding zijn dan ook momentopnames. Als de praktijk daar aanleiding toe geeft, zal het NIZW een nieuwe druk uitbrengen. Samenhang met andere publicaties Deze handleiding gaat uitsluitend over het werk van teamleiders in een programma Families First. Voor gezinsmedewerkers bestaat een aparte handleiding. Daarin is een uitvoerige beschrijving te vinden van de uitgangspunten, de werkwijze en de methoden en technieken van Families First. Het is de bedoeling dat teamleiders van Families First deze materie kennen en de Handleiding voor gezinsmedewerkers als naslagwerk gebruiken. Ook andere gebruikers van deze handleiding krijgen het dringende advies eerst de Handleiding voor gezinsmedewerkers te raadplegen. Zonder kennis van het werk 11

12 van de gezinsmedewerkers is het onmogelijk om een goed beeld van de praktijk te krijgen. Wie meer wil weten over de theoretische basis van Families First kan hierover in de loop van 1998 een speciale publicatie verwachten. Opbouw van deze publicatie Hoofdstuk 1 gaat over het bewaken van de kwaliteit in de uitvoering van het programma Families First. De hoofdstukken daarna belichten afzonderlijk de overige taken van de teamleider. Hoofdstuk 2 behandelt de gang van zaken bij de aanmelding van gezinnen en het contact met verwijzers. Hoofdstuk 3 gaat over de stijlen van begeleiden die de teamleider kan hanteren. In hoofdstuk 4 komt vervolgens de individuele begeleiding van gezinsmedewerkers aan de orde en in hoofdstuk 5 de begeleiding van het team. Hoofdstuk 6 is gewijd aan drie specifieke onderdelen van de begeleiding van gezinsmedewerkers: het inwerken van nieuwe gezinsmedewerkers, het voeren van voortgangsgesprekken en het zorgen voor de competentie van de gezinsmedewerker. Hoofdstuk 7 gaat over een bijzondere verantwoordelijkheid van de teamleider: het omgaan met informatie. Hij/zij Met het oog op de leesbaarheid worden de teamleider, de gezinsmedewerker, de programmaleider, de verwijzer en andere personen die in deze tekst voorkomen aangeduid met het mannelijk persoonlijk voornaamwoord 'hij'. Uiteraard heeft deze aanduiding ook betrekking op vrouwen. 12

13 1. HET BEWAKEN VAN DE KWALITEIT Een teamleider bij Families First is verantwoordelijk voor de dagelijkse gang van zaken in het programma. Hij bewaakt op verschillende manieren de kwaliteit van de uitvoering van het werk. Die kwaliteit is af te meten aan een aantal specifieke kwaliteitscriteria die betrekking hebben op de organisatie, de medewerkers en de hulpverlening. Het belangrijkste aspect van kwaliteitsbewaking in het takenpakket van de teamleider is de begeleiding van de gezinsmedewerkers. Een teamleider geeft die begeleiding op een manier die in overeenstemming is met de methodiek van Families First: duidelijk gestructureerd en gericht op het vergroten van de competentie van de gezinsmedewerker. 1.1 DE KWALITEITSCRITERIA VAN FAMILIES FIRST De uitgangspunten en doelen van Families First zijn vertaald in kwaliteitscriteria, die een aanvulling vormen op of een verbijzondering zijn van de Kwaliteitscriteria vrijwillige ambulante jeugdhulpverlening van de werkgeversorganisatie VOG. Uitgangspunt is dat een programma Families First aan de gangbare eisen voldoet wat betreft de organisatie, de inrichting van de werkplek, de kwaliteit van de medewerkers, de kwaliteit van de hulpverlening en het klachtrecht. Daarnaast gelden de volgende specifieke criteria voor Families First: De kwaliteit van de organisatie De omvang en beschikbaarheid van het team Een programma Families First wordt uitgevoerd door een of meer teams. De programmaleider is bij de start voor minimaal 0,4 fulltime-eenheden (fte) beschikbaar. Na twee jaar kan die beschikbaarheid worden teruggebracht naar 0,2 fte. Een team bestaat uit een teamleider en gezinsmedewerkers voor minimaal 2,5 fte. De optimale teamgrootte is 5 fte voor gezinsmedewerkers. Zoals de gezinsmedewerker dag en nacht bereikbaar is voor het gezin, is de teamleider zeven dagen per week en 24 uur per dag beschikbaar voor het begeleiden van de gezinsmedewerkers. De teamleider heeft bij voorkeur een fulltime aanstelling. Als het programma al een aantal jaren draait of het team klein is, kan de teamleider eventueel parttime werken. In de regel heeft de teamleider dan mini- 13

14 maal 0,2 fte per 1,0 fte gezinsmedewerker. Bij een parttime aanstelling is een combinatie met andere activiteiten alleen mogelijk zolang de bereikbaarheid niet in gevaar komt. De registratie De teamleider gebruikt bij de aanmelding een speciaal formulier voor het vastleggen van de belangrijkste gegevens die de verwijzer van het gezin heeft. De teamleden gebruiken vanaf het begin van hun contact met een gezin hulpformulieren en het KISIT-registratiesysteem. Deze registratie is een van de bronnen die de teamleider raadpleegt om de voortgang in het werk van de gezinsmedewerkers te volgen. De teamleider zorgt er ook voor dat de gezinsmedewerkers de registratie goed bijhouden. De plaatsingscommissie De teamleider houdt contact met een plaatsingscommissie of een beleidsgroep met vergelijkbare taken waarin alle organisaties en instellingen in de regio die plaatsingsbevoegdheid hebben, zijn vertegenwoordigd. De plaatsingscommissie toetst achteraf of de beslissing van de teamleider om een gezin te accepteren of af te wijzen terecht is. Programma-evaluatie Een externe deskundige controleert regelmatig of het programma aan de kwaliteitscriteria voldoet en geeft de teamleider en de gezinsmedewerkers adviezen over het handhaven en verbeteren van de kwaliteit van de hulp. Zo'n programma-evaluatie vindt minstens één keer en maximaal vier keer per jaar plaats De kwaliteit van de medewerkers Arbeidsovereenkomst Gezinsmedewerkers hebben een arbeidsovereenkomst volgens de regelingen voor ambulant werkenden in de CAO Jeugdhulpverlening. Teamleiders krijgen een aanstelling volgens de schaal voor leidinggevenden. Gekwalificeerde gezinsmedewerkers Voordat een gezinsmedewerker bij Families First aan de slag gaat, volgt hij een basistraining van vijf dagen. Vervolgens begint hij met het geven van hulp aan een gezin samen met een ervaren gezinsmedewerker of de teamleider. Daarna werkt hij zelfstandig in minimaal vier gezinnen per jaar. Ook volgt hij minstens twee Families First-workshops per jaar. Gekwalificeerde teamleiders Een teamleider zonder ervaring met Families First volgt eerst de basistraining voor gezinsmedewerkers. Vervolgens werkt hij onder leiding van een ervaren gezinsmedewerker in twee gezinnen. In het eerste gezin 'schaduwt' de teamleider 14

15 de ervaren gezinsmedewerker, in het tweede gezin draaien zij de rollen om. Daarna volgt de teamleider de training voor teamleiders van drie dagen en begint hij met het begeleiden van een team. Per jaar volgt de teamleider minstens twee Families First-workshops en neemt hij deel aan het teamleidersoverleg dat minimaal zes keer per jaar wordt gehouden. Families First-conferentie Alle teamleden nemen deel aan de jaarlijkse Families First-conferentie. Begeleiding De teamleider organiseert het wekelijkse teamoverleg en geeft daarnaast minstens één keer per week individuele werkbegeleiding aan de gezinsmedewerkers. Daarnaast is de teamleider altijd beschikbaar voor consultatie. De teamleider krijgt zelf begeleiding en ondersteuning van de programmaleider en van collegateamleiders tijdens het teamleidersoverleg De kwaliteit van de hulpverlening Aanmeldingen De teamleider is ook buiten kantooruren bereikbaar voor plaatsers die een gezin willen aanmelden. Families First heeft geen wachtlijst. De teamleider moet zorgen dat binnen 24 uur na de aanmelding het eerste huisbezoek plaatsvindt. Caseload Een gezinsmedewerker biedt aan maximaal twee gezinnen tegelijk hulp. Bij een fulltime aanstelling behandelt hij per jaar minstens veertien gezinnen op reguliere basis. Regulier houdt in dat een gezinsmedewerker minstens één keer per week een ontmoeting heeft met het gezin. Duur van de hulp De hulp van Families First duurt maximaal 28 dagen met een mogelijkheid tot verlenging van twee keer zeven dagen. Bereikbaarheid Een gezin kan zeven dagen per week 24 uur per dag rechtstreeks contact opnemen met de eigen gezinsmedewerker. Als het niet lukt om de gezinsmedewerker te bereiken, kan het gezin een bereikbaarheidsdienst bellen. De teamleider is op zijn beurt dag en nacht bereikbaar voor de gezinsmedewerker. Tijdstippen van hulpverlening De gezinsmedewerker geeft de hulp bij een gezin thuis op tijdstippen die passen in de agenda van het gezin. De gezinsmedewerker bezoekt een gezin minstens eenmaal tijdens het weekend en de avonduren, zodat hij ook ziet hoe het gezin op die momenten functioneert. 15

16 Werkgeld De instelling garandeert dat er per gezin maximaal f 500,-. werkgeld beschikbaar is zodat de gezinsmedewerker bij het ontbreken van financiële middelen in het gezin een aantal praktische zaken kan aanschaffen. Hulpverleningsplan Binnen drie dagen legt de gezinsmedewerker samen met de gezinsleden en in overleg met de verwijzer de doelen van de hulpverlening vast in een hulpverleningsplan. Hij evalueert de doelen na veertien dagen en stelt ze eventueel bij. Bij de afsluiting van de hulpverlening evalueert hij ze opnieuw. Behandeling De gezinsmedewerker hanteert de methodiek Families First zoals beschreven in de Handleiding voor gezinsmedewerkers. Voor de verslaglegging gebruikt hij in ieder geval de hulpformulieren en het registratiesysteem KISIT. De teamleider ziet erop toe dat de behandeling en de registratie volgens de richtlijnen van Families First gebeurt. Follow-up Na beëindiging van de hulpverlening gaat de gezinsmedewerker nog minstens één keer en maximaal drie keer bij het gezin op bezoek om de stand van zaken te bekijken. Dat gebeurt bijvoorbeeld na drie, zes en twaalf maanden. De teamleider brengt de plaatsende instantie van deze bezoeken op de hoogte en geeft bijzonderheden door. 16

17 2. HET CONTACT MET PLAATSENDE INSTANTIES Een teamleider is verantwoordelijk voor het eerste contact met de instanties die Families First willen inzetten voor de hulp aan gezinnen. Dit is een van de manieren waarop hij de kwaliteitscriteria van Families First handhaaft. Hij beoordeelt of de aangemelde gezinnen aan de criteria van Families First voldoen en loopt met de verwijzer of plaatser de aanmeldingsprocedure door. De teamleider wijst een gezinsmedewerker toe aan een gezin en ziet erop toe dat de samenwerking met de verwijzer goed verloopt. Daarnaast onderhoudt de teamleider het contact met de plaatsingscommissie. 2.1 HET VERWIJZINGS- EN PLAATSINGSSYSTEEM In principe zorgt de programmaleider bij de opzet van een programma Families First dat duidelijk is welke instanties en personen in de regio naar Families First kunnen verwijzen. De teamleider hoort van hem welke afspraken daarover gemaakt zijn Plaatsingsbevoegdheid De organisatie van de jeugdzorg is nog steeds in ontwikkeling en verschilt per provincie. Daardoor is geen standaardlijstje te geven van instanties met plaatsingsbevoegdheid. Over het algemeen ligt de plaatsingsbevoegdheid bij: de justitiële jeugdhulpverlening: de Raad voor de Kinderbescherming en de instellingen voor (gezins)voogdij; de vrijwillige jeugdhulpverlening: de Adviesbureaus voor jongeren en ouders en JAC; de geestelijke gezondheidszorg: de RIAGG's. Vanaf 1998 gaan de Bureau's Jeugdzorg een centrale rol bij de plaatsingen vervullen. Aanmelders die geen plaatsingsbevoegdheid hebben zoals de politie, huisartsen of onderwijzers, moeten een plaatsende instantie inschakelen om een indicatie voor Families First te krijgen. Deze 'omweg' is nodig om ervoor te zorgen dat gedurende en na de periode Families First een bevoegde instantie verantwoordelijk is voor de hulpverlening aan het gezin en zo nodig een uithuisplaatsing in gang kan zetten. Om ongewenste vertraging te voorkomen kan de teamleider voor derge- 17

18 lijke gevallen afspraken maken met vaste contactpersonen van instellingen die plaatsingsbevoegdheid hebben, zoals de Raad voor de Kinderbescherming of instellingen voor vrijwillige jeugdhulpverlening. Als Families First in de regio een goed netwerk opbouwt, lukt het meestal binnen een dag om een officiële verwijzer te vinden Plaatsingscommissie Het is de bedoeling dat de plaatsende instanties vanaf de start van het programma Families First vertegenwoordigd zijn in een plaatsingscommissie, zodat ze goed op de hoogte raken van de aanmeldingscriteria, de methodiek, de effecten en de ontwikkelingen in het programma. De plaatsingscommissie voor Families First ziet erop toe dat de hulp bij de juiste gezinnen terechtkomt en dat de aanmeldingsprocedure snel en zorgvuldig verloopt. Een plaatsingscommissie komt gemiddeld een keer per twee maanden bijeen onder leiding van de programmaleider. De teamleider is daarbij altijd aanwezig, omdat hij het beste overzicht heeft over de aanmeldingen en over de gezinnen waarin de gezinsmedewerkers aan de slag zijn gegaan. De teamleider signaleert ook knelpunten of onduidelijkheden bij de aanmelding en zet die op de agenda van de plaatsingscommissie. Daarnaast onderhoudt de teamleider regelmatig telefonisch contact met de afzonderlijke leden, bijvoorbeeld over de aanmelding of de rapportage. In de plaatsingscommissie zitten vertegenwoordigers van de instellingen uit de verschillende hulpverleningscircuits die een sleutelpositie binnen hun eigen organisatie hebben. Hun taken zijn: Bevorderen van een snelle aanmeldingsprocedure Het streven is om een gezin binnen 24 uur in contact te brengen met Families First. Met name buiten kantooruren en bij aanmelders die zelf geen plaatsingsbevoegdheid hebben, moeten verwijzers goed geïnstrueerd zijn over de gang van zaken. Toetsen achteraf van de gezinnen die aan Families First hebben deelgenomen Is Families First bij de juiste gezinnen terechtgekomen, is de hulp goed verlopen, kan de samenwerking tussen verwijzers, plaatsers en Families First verbeterd worden? Leveren van informatie over potentiële gezinnen voor Families First De leden van de plaatsingscommissie houden Families First op de hoogte van de gezinnen uit hun eigen circuit die al dan niet voor Families First in aanmerking komen en geven aan waarom gezinnen niet zijn aangemeld voor Families First. Deze informatie geeft inzicht in de beeldvorming rond Families First en de bekendheid van verwijzers met de plaatsingscriteria. Voor de programmaleider en teamleider kan deze informatie aanleiding zijn om sommige verwijzers beter op de hoogte te brengen of te attenderen op de workshops die daarvoor bestemd zijn. 18

19 Informeren van de achterban over de gezinnen die deelgenomen hebben aan Families First De leden van de plaatsingscommissie houden hun eigen hulpverleningscircuit op de hoogte over de ontwikkelingen in gezinnen die zijn aangemeld voor Families First. De bedoeling van deze informatie is dat hun achterban inzicht krijgt in de mogelijkheden van Families First. Dat vergroot de kans op aanmeldingen. De programmaleider en de teamleider kunnen via deze sleutelfiguren de vragen beantwoorden die bij de achterban leven. Werven van nieuwe gezinnen Wanneer de plaatsingscommissie bestaat uit sleutelfiguren uit verschillende circuits, kunnen zij hun collega's uitleggen wat Families First inhoudt en zo de programmaleider en de teamleider een goede ingang geven naar instellingen waarmee zij nog geen contact hebben Workshops voor verwijzers Het NIZW biedt teamleiders als onderdeel van het ondersteuningspakket materiaal aan voor het organiseren van speciale workshops voor verwijzers. Daarin wordt aandacht besteed aan de indicatiestelling, de aanmeldingscriteria, de aankondiging en uitleg van Families First aan een gezin en de contacten met de gezinsmedewerker. Teamleiders die te maken krijgen met nieuwe verwijzers kunnen hen wijzen op deze mogelijkheid om snel vertrouwd te raken met de bedoelingen van Families First. 2.2 AANMELDINGSCRITERIA De teamleider is verantwoordelijk voor de aanmelding van gezinnen volgens de criteria van Families First. Algemeen uitgangspunt is dat Families First alleen wordt ingezet wanneer andere, minder intensieve vormen van hulp niet geschikt zijn. Daarnaast moet aan drie specifieke voorwaarden worden voldaan: Voorwaarde 1: het gezin bestaat uit minstens één ouder, en één kind onder de achttien jaar. Meer specifiek houdt deze voorwaarde in: Het kind woont tijdens de werkperiode van Families First in het gezin. Het kind verblijft niet in een residentiële instelling. Als het kind tijdens de aanmelding niet thuis woont, moet de plaatser zorgen dat het binnen een week na de start van Families First thuiskomt. Het gezin bestaat uit minstens één biologische ouder of adoptiefouder. Pleeg- en crisisopvanggezinnen komen in principe niet in aanmerking voor Families First. Op die regel zijn wel uitzonderingen denkbaar, bijvoorbeeld als een kind langdurig in een pleeggezin verblijft. Uiteindelijk bepaalt de plaatsingscommissie in de regio of de Families First-hulp in dergelijke uitzonderingsgevallen op zijn plaats is. Minstens één ouder woont thuis. Families First wordt ook ingezet wanneer de ouders niet bij elkaar wonen of de 19

20 partner van de ouder niet bij het gezin woont. Dat kan bijvoorbeeld het geval zijn na een echtscheiding of bij opname in een psychiatrische of penitentiaire inrichting. Afhankelijk van de doelen van de ouder bij wie het kind woont, wordt de andere ouder of de partner die elders verblijft, bij de hulpverlening betrokken. Het gezin is beschikbaar. Minstens één ouder in het gezin is in staat om de gezinsmedewerker binnen 24 uur na de aanmelding te ontvangen. Minstens één volwassen gezinslid is bereid mee te werken aan Families First. Wanneer één volwassene de gezinsmedewerker wil ontvangen om te praten over de bedoeling van Families First, is dat al voldoende om te beginnen. De kans is groot dat andere gezinsleden ook willen meewerken wanneer zij bij dit eerste gezinslid positieve veranderingen zien. Het gezin woont in het werkgebied van Families First. In verband met de bereikbaarheid en flexibiliteit van de gezinsmedewerker is de reistijd naar het gezin vanaf de vestigingsplaats van het programma Families First bij voorkeur niet meer dan een uur. Is de afstand groter, dan bekijkt de teamleider of er plaats is in een ander programma Families First. Voorwaarde 2: uithuisplaatsing van een of meer kinderen dreigt. Een gezin komt alleen in aanmerking voor Families First wanneer er sprake is van een crisis, de veiligheid van een of meer kinderen in het geding is en uithuisplaatsing dreigt. Dat betekent dat de aanmelder de bevoegdheid heeft of kan krijgen om tot uithuisplaatsing over te gaan als de hulpverlening van Families First de veiligheid van het kind niet kan garanderen. De ouders, en kinderen boven de elf jaar moeten op de hoogte zijn van dit voornemen. Van een bedreiging van de veiligheid van een kind is sprake wanneer in het gezin een of meer van de volgende problemen spelen: De opvoedingsvaardigheden schieten tekort. De ouders zijn niet in staat het kind een adequate verzorging en opvoeding te geven. Op belangrijke punten in de opvoeding zoals het volgen van het doen en laten van het kind (monitoring) en het hanteren van regels, zijn ze onvoldoende competent. Soms is er sprake van verwaarlozing, bijvoorbeeld omdat de ouders een jong kind regelmatig alleen laten, niet genoeg te eten geven, onvoldoende aankleden of te weinig emotionele aandacht geven. Oorzaken van het tekortschieten van de ouders in hun opvoedingstaken zijn bijvoorbeeld ernstige huwelijksconflicten, zware psychische problemen, overmatig alcohol- of druggebruik, zwakbegaafdheid, of slechte materiële omstandigheden. Vaak ontstaat opvoedingsonmacht bij ouders ook door een verkeerde interpretatie van de behoeften van een kind. Het kind wordt mishandeld. Wanneer een kind regelmatig bedreigd wordt met fysiek of verbaal geweld, al dan niet met zichtbare verwondingen tot gevolg, moet de bescherming van dat kind in het gezin gegarandeerd zijn als het meedoet aan Families First. Een 20

21 mogelijkheid is bijvoorbeeld dat een familielid tijdelijk bij het gezin gaat inwonen. De bedreiging kan ook van buitenaf komen, bijvoorbeeld als een buurman of iemand op school geweld tegen het kind gebruikt. Dat geweld kan leiden tot een crisis in het gezin. Voorwaarde voor Families First is dan dat de ouders in staat zijn om het kind af te schermen tegen de dreiging van buitenaf. Het kind is het slachtoffer van seksueel misbruik. Degene die het kind seksueel heeft misbruikt moet bij de start van Families First het huis hebben verlaten of er moet voldoende bescherming zijn om herhaling te voorkomen. In het laatste geval moet het seksueel geweld bespreekbaar zijn met de dader en moet hij bereid zijn hulp te aanvaarden. Veiligheidsmaatregelen zijn bijvoorbeeld: toezicht tijdens het slapen en voorkomen dat de dader met het kind alleen is. Het kind heeft ernstige gedragsproblemen. Signalen voor gedragsproblemen bij het kind zijn bijvoorbeeld: herhaalde conflicten over de huisregels, spijbelen, lichamelijke of verbale agressie, delicten, weglopen, regelmatig gebruik van alcohol of drugs en straatprostitutie. De leefomstandigheden veranderen ingrijpend. Door ingrijpende gebeurtenissen zoals ziekte, overlijden, verlies van baan of woning kan het dagelijks leven zo verstoord raken dat opvoedings- of gedragsproblemen ontstaan. De ouder weigert het kind de toegang tot het huis of het kind is van huis weggelopen. Als het kind tijdelijk in een crisiscentrum of bij familie verblijft, moet het binnen een week na de start van Families First in het gezin terug willen en kunnen komen. Voorwaarde 3: het gezin verkeert in een crisis die een bedreiging is voor de ontwikkeling van het kind of de omgeving. Een crisis houdt in dat bestaande gewoonten en omgangsvormen niet toereikend zijn om moeilijkheden op een harmonische manier op te lossen. Een crisis betekent ook dat een of meer gezinsleden de situatie willen veranderen. Een crisis motiveert het gezin om te handelen. Onder die omstandigheden zijn vaak meer veranderingen te bewerkstelligen dan in een gezin dat slecht functioneert maar stabiel is. De oorzaak van de crisis is vaak een opeenstapeling van problemen. De ouders zien er geen gat meer in en beschouwen uithuisplaatsing als de enige oplossing. Voor de aanmelding bij Families First is een voorwaarde dat er een directe relatie is tussen de acute crisis en de dreigende uithuisplaatsing. Ontbreekt die relatie, dan zal de motivatie voor Families First niet sterk zijn. Zonder aanwijsbare relatie tussen crisis en dreigende uithuisplaatsing kan een gezin niet voor Families First worden aangemeld. De aankondiging van de jeugdhulpverlening dat het kind uit huis geplaatst moet worden als er niets verandert, kan op zich ook aanleiding voor de crisis zijn. Ouders zien dan vaak in dat er echt iets moet gebeuren om uithuisplaatsing te voorkomen. 21