Een delictvrije toekomst
|
|
- Sebastiaan de Backer
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Een delictvrije toekomst
2 2
3 Een delictvrije toekomst Methode voor het begeleiden van delinquente jongeren Ineke Heemskerk u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2011
4 2011 Uitgeverij Coutinho b.v. Alle rechten voorbehouden. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet van 1912 gestelde uitzonderingen mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen, of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet 1912 dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan Stichting Reprorecht (Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van (een) gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet 1912) kan men zich wenden tot Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, stichting-pro.nl/). Uitgeverij Coutinho Postbus AH Bussum info@coutinho.nl Omslag: Ronald Boiten, Amersfoort Noot van de uitgever Wij hebben alle moeite gedaan om rechthebbenden van copyright te achterhalen. Personen of instanties die aanspraak maken op bepaalde rechten, wordt vriendelijk verzocht contact op te nemen met de uitgever. ISBN NUR 740 4
5 Voorwoord Zij worden van pijn en regelmaat rijp gehavend en groot Lucebert Dit boek is een uitvloeisel van het werk dat tussen september 2009 en juni 2010 vanuit het lectoraat Reclassering en Veiligheidsbeleid (R&V) van het Expertisecentrum Veiligheid van Avans Hogeschool voor en samen met medewerkers van Tussenvoorziening De Sluis in Tilburg is verricht ten behoeve van de doorontwikkeling van de reeds bij De Sluis gehanteerde methode. Als eerste wil ik daarom de medewerkers van De Sluis bedanken voor hun bereidheid om actief mee te denken over knelpunten en positieve punten in de dagelijkse begeleiding. Even belangrijk was de bereidwilligheid van bewoners om zich te laten interviewen over hun leven, de delicten die zij hebben gepleegd en hun toekomstwensen en -verwachtingen. Artie van Tuijn, bestuursvoorzitter van de RIBW Midden-Brabant, heeft toestemming gegeven om het resultaat van de doorontwikkeling van de Sluismethode te gebruiken als basis voor dit studieboek. Mijn speciale dank gaat uit naar Bas Vogelvang, lector R&V, die mij grootmoedig heeft laten delen in zijn deskundigheid op het gebied van jeugdcriminaliteit en jeugdreclassering. In dit boek zijn met name de delen over de criminogene factoren, de desistancebenadering en het communicatiemodel gerelateerd aan eerder door hem geschreven teksten. De concepttekst is nauwkeurig gelezen en van inhoudelijk commentaar voorzien door John Bassant, vanuit zijn jarenlange ervaring als SPH-docent aan de Hogeschool Amsterdam; Frank Philippart, docent bij de opleiding Sociale Studies van Avans Hogeschool; en Katja van der Linden, vierdejaars- 5
6 student aan dezelfde opleiding. Zij hebben mij gewezen op inconsequenties en al te grote gedachtesprongen, en adviezen gegeven ter verbetering van de inhoud. Anke Korbee en Stan Wempe bedank ik voor de moeite die zij hebben genomen om vanuit een buitenstaandersperspectief de tekst met een rood potlood door te nemen op leesbaarheid en helderheid. Ineke Heemskerk Januari
7 Inhoudsopgave Inleiding Hoofdstuk 1 Op zoek naar balans 1.1 Balansmodel: risicofactoren en beschermende factoren Balansmodel voor jongeren Allochtone jongeren en maatschappelijke kwetsbaarheid 1.2 Criminogene factoren Criminogene factoren: een indeling 1.3 De situatie na detentie Sociaal isolement Nazorg of niet? Verwerkingsopdrachten Hoofdstuk 2 Op weg naar verandering 2.1 Desistance: afzien van criminaliteit Wat houdt desistance in? De drie fasen van het desistanceproces Het desistanceproces: drie ontwikkelingstrajecten 2.2 Competentiemodel Leertheorieën en het competentiemodel Vaardigheden en ontwikkelingstaken Algemene technieken van het competentiemodel 2.3 Individuele Rehabilitatie Benadering Wat is rehabilitatie? Integrale en Individuele Rehabilitatie: twee benaderingen Het competentiemodel en de IRB 2.4 Communicatiemodel Interactiedoelen Interactiemiddelen Communicatievormen 2.5 Samenvatting Verwerkingsopdrachten Hoofdstuk 3 Het re-integratietraject 3.1 Aanmelding en intake 3.2 Fasering begeleidingstraject Fase 1 Kennismaking, oriëntatie en gewenning Fase 2 Training Fase 4 Nazorg Verwerkingsopdrachten 7
8 Hoofdstuk 4 De praktijk: begeleidersrollen 4.1 Professionele relatie Basishouding Samenwerkingsrelatie 4.2 Situationeel leidinggeven Taakvolwassenheid en situationeel leidinggeven Taakvolwassenheid en gewenste begeleidingsstijl 4.3 Begeleidersrollen Verwerkingsopdrachten Hoofdstuk 5 Het communicatiemodel: kracht geven, ordening bieden en ingrijpen 5.1 Interactie: doelen en middelen Doelen Middelen Middelen 5.2 Kracht geven Meeleven: Kracht geven x Aansluiten bij de leefwereld Aanmoedigen: Kracht geven x Aan groei appelleren Expressief zijn: Kracht geven x Persoonspresentatie 5.3 Ordening bieden Kaders stellen: Ordening bieden x Aansluiten bij de leefwereld Aanleren: Ordening bieden x Aan groei appelleren Aanleren: Ordening bieden x Aan groei appelleren 5.4 Ingrijpen Corrigeren: Ingrijpen x Aansluiting zoeken Aanspreken: Ingrijpen x Aan groei appelleren Zelfcontrole tonen: Ingrijpen x Persoonspresentatie Verwerkingsopdrachten Hoofdstuk 6 MOVE: motiveren tot verandering 6.1 Motivatie 6.2 Fasen van gedragsverandering 6.3 Motiverende gespreksvoering Algemene principes Basistechnieken van motiverende gespreksvoering: ORBS Weerstand Verandertaal Mogelijke valkuilen voor de begeleider 6.4 Samenvatting gesprekstechnieken Verwerkingsopdrachten Literatuurlijst 8
9 Bijlage1 De bouwstenenmethode Bijlage 2 Opbouw en versterking sociaal netwerk Bijlage 3 Voorbeeld Scoreformulier Ontwikkelingstaak Bijlage 4 Doelen stellen en uitwerken Bijlage 5 Jongeren met een lichte verstandelijke beperking Register Over de auteur 9
10 10
11 Inleiding Kevin, net achttien geworden, heeft een halfjaar vastgezeten wegens drugshandel. Zijn straf zit er binnenkort op en hij heeft zich voorgenomen om niet terug te gaan naar het drugscircuit. Hij heeft genoeg van de spanning van het straatleven, van het altijd om moeten kijken of de politie je niet op de hielen zit, of dealers. Hij wil opnieuw beginnen, maar hoe? Hij heeft geen woning en geen werk. Terug naar zijn ouders zit er ook niet in. Die zijn gescheiden en zijn vader neemt het hem zeer kwalijk dat hij het criminele pad opgegaan is. Zijn moeder heeft een nieuwe vriend met wie hij niet goed op kan schieten. Hij wil echt niet terug naar zijn oude leven, maar het is moeilijk, want, aldus Kevin: Hoe je het ook wendt of keert, het was wel makkelijk geld verdienen. Hij weet zeker dat hij niet meer terug zal vallen in de criminaliteit, al heeft hij nog geen idee hoe hij dit aan gaat pakken. Zijn persoonlijk begeleider in de justitiële inrichting heeft Kevin in het laatste gesprek verteld dat hij zich kan aanmelden voor een re-integratietraject bij een terugkeervoorziening : begeleid wonen en werken aan een nieuwe toekomst. Een nieuwe start In een terugkeervoorziening kunnen jongeren zoals Kevin na een verblijf in detentie tijdelijk wonen en de vaardigheden opdoen die nodig zijn om maatschappelijke aansluiting te vinden. Vaardigheden op het gebied van werken, omgaan met geld, het voeren van een eigen huishouden, sociale contacten en vrijetijdsbesteding nemen hierbij een centrale plaats in. Een tweede, net zo belangrijk, doel is het voorkomen van recidive en het versterken van het psychologische losmakingsproces uit het criminele milieu. 11
12 Inleiding Daarbij kan er ook plaats zijn voor jongeren die niet in detentie hebben gezeten, maar wel een groot risico lopen om verstrikt te raken in de wereld van de criminaliteit en die om uiteenlopende redenen geen veilige thuisbasis hebben. Voor beide groepen geldt dat er een dreiging is van (nieuw) delinquent gedrag en een drempel bij het vinden van een gewaardeerde plaats in de samenleving; daarbij kan het om allerlei redenen op dat moment geen optie zijn om bij de ouders of zelfstandig te wonen. Velen van hen hebben een achterstand op het gebied van hun persoonlijke en sociaalmaatschappelijke ontwikkeling, vergeleken bij leeftijdsgenoten. De schoolprestaties en het schoolniveau zijn laag (Harder e.a., 2006). Er is veelal geen zicht op werk, en de sociale contacten zijn beperkt of problematisch. Zij vragen expliciet of impliciet om handvatten en sturing bij het heropbouwen van hun leven. Ook hebben zij ondersteuning nodig bij het opbouwen of versterken van een steunend sociaal netwerk en bij praktische zaken als schuldhulpverlening of het regelen van verzekeringen. Een rustige en overzichtelijke woon- en leefomgeving is daarbij noodzakelijk om weer perspectief en greep op hun leven te krijgen. Een terugkeervoorziening of halfway house, waarvan er een aantal zijn in Nederland, kan juist deze jongeren de benodigde ondersteuning bieden bij de re-integratie. De selectiecriteria kunnen uiteenlopen, maar meestal wordt een leeftijdsgrens van 16 tot 23 jaar gehanteerd en wordt bij aanmelding een duidelijk uitgesproken motivatie tot actieve deelname aan het traject verwacht. De jongere kan in de tussenvoorziening rekenen op een veilige woonplek, dagstructuur, een ontwikkelingsplan met specifieke, toekomstgerichte doelen en een persoonsgerichte benadering waarin de begeleiding consequent de kaders en grenzen hanteert, maar ook vertrouwen uitstraalt dat verandering mogelijk is en dat het goed kan komen. In dit studieboek wordt een methode uitgewerkt voor de begeleiding van jongeren die los willen komen uit het criminele milieu en opnieuw willen beginnen. De basis van deze methode is de desistancebenadering, een stroming binnen de criminologie die zich richt op vraagstukken rondom het bewust, gewild en actief afzien van criminaliteit en daar ook werk van maken door een andere invulling te geven aan je leven (Geenen, 2010). Vragen die hierbij spelen, zijn: waarom, onder welke voorwaarden en hoe komen mensen ertoe om te stoppen met het plegen van delicten en een nieuw, recidivevrij leven op te bouwen? Binnen het denken over desistance wordt gesteld dat het niet alleen gaat om uiterlijke gedragsverandering, maar ook en juist om een verinnerlijking van de motivatie om een ander, recidivevrij, leven op te bouwen. Een ander leven met een nieuwe identiteit: als werknemer, collega, partner; en met een daarbij behorend nieuw verhaal waarmee hij 12
13 Inleiding (NB: voor de leesbaarheid wordt in dit boek de mannelijke vorm aangehouden) voor de dag kan komen. Dit veranderingsproces gaat veelal gepaard met periodes van vooruitgang, twijfels, weerstand en nieuwe hoop en vergt een intensieve begeleiding. Om het desistanceproces tot ontwikkeling te laten komen zijn drie factoren van groot belang (Weaver & McNeill, 2007; Vogelvang, 2009): het opbouwen van menselijk kapitaal hierbij gaat het om de vaardigheden die een individu nodig heeft om zich als zelfstandig persoon te kunnen invoegen en handhaven in de samenleving; het opbouwen van sociaal kapitaal, in de vorm van een steunend sociaal netwerk in de privésfeer (familie, vrienden, kennissen) en sociaalmaatschappelijke ankers (werk, opleiding, vrijetijdsbesteding); de versterking van de identiteit en motivatie om te veranderen, gericht op grotere zelfsturing en het opbouwen van een recidivevrije toekomst. De desistancebenadering vormt de basis voor het re-integratietraject in de terugkeervoorziening. Dit traject is verdeeld in een aantal fasen: oriëntatie, training en verzelfstandiging. De deelnemer werkt in oplopende graad van zelfstandigheid aan competentievergroting en aan verheldering van zijn eigen toekomstwensen. Met de desistancebenadering als ankerpunt wordt bij het opbouwen van kapitaal en van een nieuwe, delictvrije identiteit gebruikgemaakt van de ontwikkelingstaken uit het competentiemodel van Slot & Spanjaard (2009) en van elementen van de Individuele Rehabilitatie Benadering. Voor de interacties wordt een communicatiemodel ingezet waarin groeibevorderende ( kracht geven ), structurerende ( ordening bieden ) en begrenzende ( ingrijpen ) doelen een plaats hebben (Vogelvang, 2009). Een uitgebreide toelichting op deze methode is te vinden in hoofdstuk 2. Hoe is dit boek ontstaan? In het voorjaar van 2009 stelde de Regionale Instelling Beschermende Woonvormen (RIBW) Midden-Brabant aan het lectoraat Reclassering en Veiligheidsbeleid van Avans Hogeschool de vraag om samen met het team van Terugkeervoorziening De Sluis de daar gehanteerde methode een combinatie van het competentiemodel en de Individuele Rehabilitatie Benadering (IRB) door te ontwikkelen. De Sluis was een jaar daarvoor gestart als nieuwe voorziening binnen de RIBW, bedoeld voor jongeren die uit detentie kwamen of het risico liepen in de criminele wereld terecht te komen. 13
14 Inleiding Gedurende het daaropvolgende jaar zijn bij de doorontwikkeling twee sporen gevolgd: de methode is vanuit het lectoraat aangevuld met de desistancebenadering en het communicatiemodel en vervolgens in sessies met het team van De Sluis doorgenomen en vergeleken met praktijkervaringen van begeleiders; in de wekelijkse teamvergaderingen hebben begeleiders eigen casussen ingebracht, via de bouwstenenmethode een manier om interventies te verzamelen en te ordenen. Deze casussen werden telkens gezamenlijk uitgediept en gekoppeld aan het communicatiemodel, waarbij elke week één type interventie centraal stond. Zo zijn de nieuwe elementen van de methode voorzien van een praktijktoets (wat werkt wel, wat werkt niet in de dagelijkse begeleiding?) en is het communicatiemodel ingeoefend. Het resultaat is een op maatschappelijke participatie gericht veranderingsmodel voor de begeleiding van delictgevoelige jongeren. De methode is niet af. Voeding vanuit de praktijk kan leiden tot aanvullingen en tot verdere aanscherping, waarbij we als doelen voor ogen houden dat de toekomstige desisters zich steeds meer gesteund weten bij het hervinden van maatschappelijke aansluiting en dat recidive en overlast voor de samenleving worden teruggedrongen. Dat zijn mooie doelen om na te streven. Opzet van dit boek Dit boek is bedoeld als studieboek voor beroepsbeoefenaars die (willen) werken in instellingen waar jeugdige (ex-)delinquenten worden begeleid bij de voorbereiding op maatschappelijke re-integratie en participatie. Hoofdstuk 1 begint met het balansmodel, waarin risicofactoren en beschermende factoren in de opvoeding bijeengezet zijn. Na een uitweiding over maatschappelijke kwetsbaarheid en specifieke risicogroepen volgt een opsomming van criminogene factoren, die de kans op herhaling van delictgedrag kunnen verhogen. Ten slotte schetsen we in dit hoofdstuk de situatie na detentie en de verschillende begeleidingsmogelijkheden. Hoofdstuk 2 bevat de kern van de methode. De hoofdlijnen van de desistancebenadering worden toegelicht, gevolgd door een uiteenzetting over het competentiemodel en het werken met ontwikkelingstaken. Daarna worden enkele aspecten van de IRB naar voren gehaald; dit vanuit de gedachte dat, wanneer de cliënt verder komt in zijn traject, de externe sturing afneemt en zijn eigen wensen ten aanzien van de toekomst een steeds belangrijkere plaats in gaan nemen. Juist binnen de rehabilitatie is de wens van de cliënt 14
15 Inleiding immers het vertrekpunt voor ondersteunende activiteiten. Ten slotte gaat de aandacht uit naar het communicatiemodel, dat interventiemogelijkheden biedt bij de begeleiding van de cliënten in veelvoorkomende situaties. Hoofdstuk 3 loopt de verschillende fasen van het traject in de terugkeervoorziening door: van de oriëntatiefase tot de planning van het vervolgtraject en het moment van afscheid. Elke fase wordt ingekleurd met voorstellen voor de begeleiding. Vanaf hoofdstuk 4 is er een wijziging in de focus van dit boek. In dit en de navolgende hoofdstukken worden, naast de inhoudelijke informatie, concrete aanknopingspunten gegeven voor het handelen in de dagelijkse praktijk; vanaf dat moment wordt de begeleider dan ook direct aangesproken (met je ). Hoofdstuk 4 zet de elementen van een professionele relatie neer, gaat in op de kenmerken van situationeel leidinggeven en biedt een uitwerking van de verschillende begeleidersrollen: trainer, coach, pleitbezorger en bondgenoot. In hoofdstuk 5 gaat de aandacht uit naar het in hoofdstuk 2 al kort toegelichte communicatiemodel. De verschillende interventiemogelijkheden worden besproken en tot leven gebracht via de zogenoemde bouwstenen, met concrete voorbeelden uit de praktijk. Hoofdstuk 6 start met een inleiding op het onderwerp motivatie en op de fasen van gedragsverandering. Vervolgens wordt een aantal technieken uit de motiverende gespreksvoering besproken. De casussen zijn gebaseerd op gesprekken met cliënten (uiteraard geanonimiseerd) en begeleiders van De Sluis. Letterlijk uitgesproken woorden van geïnterviewden zijn cursief weergegeven. In de tekst zijn ook ervaringen verwerkt van SPH-studenten van de Academie voor Sociale Studies Breda van Avans Hogeschool die werkzaam zijn in de jeugdzorg. De bouwstenen in hoofdstuk 5 zijn verzameld door de begeleiders van De Sluis en besproken in casusoverleggen gedurende de ontwikkelingsperiode van de methode in Elk hoofdstuk sluit af met verwerkingsopdrachten die individueel of in groepsverband kunnen worden uitgevoerd. 15
Handleiding Een Outlook.com-account aanmaken
Wegwijs in Windows 8 Handleiding Een Outlook.com-account aanmaken Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2013 Deze handleiding over een Outlook.com-account aanmaken hoort bij
Nadere informatieBijlagen bij het ecologisch krachtenveld
Professioneel pedagogisch handelen Omgaan met probleemgedrag in opvoedingssituaties Bijlagen bij het ecologisch krachtenveld Gerbert Sipman u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2014 Deze bijlagen horen
Nadere informatieAntwoorden op de meerkeuzevragen
Antwoorden op de meerkeuzevragen bij Dit is marketing! Loek ten Berge Johan van Kooten met medewerking van Esther de Berg Tweede, herziene druk u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2012 Deze antwoorden
Nadere informatieWindows Live Mail downloaden en een e-mailadres instellen
Wegwijs in Windows 7 Wegwijs in internet Windows Live Mail downloaden en een e-mailadres instellen Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2011 Deze handleiding Windows Live Mail downloaden
Nadere informatieZwart op wit Praktische schrijfvaardigheid voor volwassenen. Extra les: Wonen. Dorothé Pietersma. u i t g e v e r ij coutinho.
Zwart op wit Praktische schrijfvaardigheid voor volwassenen Extra les: Wonen Dorothé Pietersma u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2009 Deze extra les over wonen hoort bij Zwart op wit. Praktische schrijfvaardigheid
Nadere informatieHandleiding Een Outlook.com-account aanmaken
Wegwijs in Windows 8.1 Handleiding Een Outlook.com-account aanmaken Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2015 Deze handleiding over het aanmaken van een Outlook.com-account
Nadere informatieMicrosoft Security Essentials downloaden
Wegwijs in internet Thuis in Windows Vista Thuis in Windows 7 Microsoft Security Essentials downloaden Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2011 Deze handleiding Microsoft Security
Nadere informatieAntwoorden op de vragen
Thuis in Windows 7 Antwoorden op de vragen Hannie van Osnabrugge bussum 2010 Deze antwoorden horen bij de vragen in Thuis in Windows 7 van Hannie van Osnabrugge. 2010 Hannie van Osnabrugge Alle rechten
Nadere informatieOefentekst voor het Staatsexamen
Oefentekst voor het Staatsexamen Staatsexamen NT2, programma I, onderdeel lezen bij Hoofdstuk 4 van Taaltalent NT2-leergang voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny Taks Eefke
Nadere informatieHandleiding Een e-mailadres van een provider toevoegen in de app E-mail
Wegwijs in Windows 8 Handleiding Een e-mailadres van een provider toevoegen in de app E-mail Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2013 Deze handleiding over een e-mailadres
Nadere informatieIn de frontlinie tussen hulp en recht. Spel Wie heeft gelijk?
In de frontlinie tussen hulp en recht Spel Wie heeft gelijk? Dit spel Wie heeft gelijk? hoort bij In de frontlinie tussen hulp en recht door Jacquelien de Savornin Lohman & Hannie Raaff. 2001 Uitgeverij
Nadere informatieHandleiding Windows Live Mail 2012 downloaden en installeren
Wegwijs in Windows 8 Handleiding Windows Live Mail 2012 downloaden en installeren Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2013 Deze handleiding over het downloaden en installeren
Nadere informatieToetsvragen bij domein 6 Stellen
bijvoorbeeld Exemplarische opleidingsdidactiek voor taalonderwijs op de basisschool Toetsvragen bij domein 6 Stellen Bart van der Leeuw (red.) Jo van den Hauwe (red.) Els Moonen Ietje Pauw Anneli Schaufeli
Nadere informatieOefentekst voor het Staatsexamen
Oefentekst voor het Staatsexamen Staatsexamen NT2, programma I, onderdeel lezen bij Hoofdstuk 1 van Taaltalent NT2-leergang voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny Taks Eefke
Nadere informatieExtra les: Verzekeringen
Zwart op wit Praktische schrijfvaardigheid voor volwassenen Extra les: Verzekeringen Dorothé Pietersma u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2009 Deze extra les over verzekeringen hoort bij Zwart op wit.
Nadere informatieProjecthandleiding marketingcommunicatieplan
Basisboek marketingcommunicatie Projecthandleiding marketingcommunicatieplan Esther de Berg (red.) Elyn Doornenbal Werner Kleiss Gabriëlle Kuiper Rutger Mackenbach bussum 2011 1/8 Deze hoort bij Basisboek
Nadere informatieToetsvragen bij domein 5 Begrijpend lezen
bijvoorbeeld Exemplarische opleidingsdidactiek voor taalonderwijs op de basisschool Toetsvragen bij domein 5 Begrijpend lezen Bart van der Leeuw (red.) Jo van den Hauwe (red.) Els Moonen Ietje Pauw Anneli
Nadere informatieOutreachend werken. Handboek voor werkers in de eerste lijn. Opdrachten bij methodiek. Lia van Doorn Yvonne van Etten Mirjam Gademan
Outreachend werken Handboek voor werkers in de eerste lijn Opdrachten bij methodiek Lia van Doorn Yvonne van Etten Mirjam Gademan uitgeverij c o u t i n h o c bussum 2008 Deze opdrachten horen bij Outreachend
Nadere informatieThuis in Word Antwoorden op de vragen. Hannie van Osnabrugge Marian Ponsioen-van der Hulst
Thuis in Word 2007 Antwoorden op de vragen Hannie van Osnabrugge Marian Ponsioen-van der Hulst bussum 2009 Deze antwoorden horen bij de vragen in Thuis in Word 2007 van Hannie van Osnabrugge en Marian
Nadere informatieOefentekst voor het Staatsexamen
Oefentekst voor het Staatsexamen Staatsexamen NT2, programma I, onderdeel lezen bij Hoofdstuk 12 van Taaltalent NT2-leergang voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny Taks Eefke
Nadere informatieSleutel bij hoofdstuk 1
Sleutel bij hoofdstuk 1 van Taaltalent NT2-leergang voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny Taks Eefke Jacobs u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2012 Deze sleutel hoort bij
Nadere informatieHandleiding Windows Live Mail 2012 downloaden en installeren
Wegwijs in Windows 8.1 Handleiding Windows Live Mail 2012 downloaden en installeren Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2015 Deze handleiding over het downloaden en installeren
Nadere informatieProfiel van de Nederlandse overheid
Profiel van de Nederlandse overheid Organisatie, beleid en besluitvorming Links Remko Iedema en Patricia Wiebinga bussum 2012 Deze links vormen extra materiaal bij de zesde, herziene druk van het boek
Nadere informatieOefentekst voor het Staatsexamen
Oefentekst voor het Staatsexamen Staatsexamen NT2, programma I, onderdeel lezen bij Hoofdstuk 5 van Taaltalent NT2-leergang voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny Taks Eefke
Nadere informatieOefentekst voor het Staatsexamen
Oefentekst voor het Staatsexamen Staatsexamen NT2, programma I, onderdeel lezen bij Hoofdstuk 11 van Taaltalent NT2-leergang voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny Taks Eefke
Nadere informatieToetsvragen bij domein 1 Mondelinge taalvaardigheid
bijvoorbeeld Exemplarische opleidingsdidactiek voor taalonderwijs op de basisschool Toetsvragen bij domein 1 Mondelinge taalvaardigheid Bart van der Leeuw (red.) Jo van den Hauwe (red.) Els Moonen Ietje
Nadere informatieDe essentie van administratieve organisatie. Stappenplan offerte. Wim Fennis Jan-Pieter Schilderinck. u i t g e v e r ij coutinho.
De essentie van administratieve organisatie Stappenplan offerte Wim Fennis Jan-Pieter Schilderinck u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2012 Dit stappenplan hoort bij De essentie van administratieve organisatie
Nadere informatieAntwoorden op de vragen
Thuis in Word 2010 Antwoorden op de vragen Hannie van Osnabrugge Marian Ponsioen-van der Hulst bussum 2011 Deze antwoorden horen bij de vragen in Thuis in Word 2010 van Hannie van Osnabrugge en Marian
Nadere informatieLes 7 Doen: Windows Live Mail
Wegwijs in Windows 7 Les 7 Doen: Windows Live Mail Vervangende les voor Windows Live Mail versie 2011 Hannie van Osnabrugge bussum 2011 Deze vervangende les voor Windows Live Mail versie 2011 hoort bij
Nadere informatieIllustratieverantwoording bij. Van licht tot zicht. Een interdisciplinaire benadering. van visuele communicatie. Kees van Overveld
Illustratieverantwoording bij Van licht tot zicht Een interdisciplinaire benadering van visuele communicatie Kees van Overveld 2011 Uitgeverij Coutinho b.v. Alle rechten voorbehouden. Behoudens de in of
Nadere informatieAntwoorden op de vragen
Wegwijs in de wereld van internet Antwoorden op de vragen Hannie van Osnabrugge Vijfde, herziene druk bussum 2010 Deze antwoorden horen bij de vragen in Wegwijs in de wereld van internet van Hannie van
Nadere informatieOefentekst voor het Staatsexamen
Oefentekst voor het Staatsexamen Staatsexamen NT2, programma I, onderdeel lezen bij Hoofdstuk 3 van Taaltalent NT2-leergang voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny Taks Eefke
Nadere informatieWebmail met Windows Live Hotmail
Wegwijs in internet Webmail met Windows Live Hotmail Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2011 Deze handleiding Webmail met Windows Live Hotmail hoort bij Wegwijs in internet van
Nadere informatieAntwoorden op de vragen
Wegwijs in Excel 2007 Antwoorden op de vragen Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2008 Deze antwoorden horen bij de vragen in Wegwijs in Excel 2007 van Hannie van Osnabrugge.
Nadere informatieOefentekst voor het Staatsexamen
Oefentekst voor het Staatsexamen Staatsexamen NT2, programma I, onderdeel lezen bij Hoofdstuk 6 van Taaltalent NT2-leergang voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny Taks Eefke
Nadere informatieToetsvragen bij domein 2 Woordenschat
bijvoorbeeld Exemplarische opleidingsdidactiek voor taalonderwijs op de basisschool Toetsvragen bij domein 2 Woordenschat Bart van der Leeuw (red.) Jo van den Hauwe (red.) Els Moonen Ietje Pauw Anneli
Nadere informatieSpelend leren, leren spelen
Spelend leren, leren spelen een werkboek voor kinderen en ouders Rudy Reenders, Wil Spijker & Nathalie van der Vlugt Spelend leren, een werkboek voor kinderen en ouders leren spelen Rudy Reenders, Wil
Nadere informatieExtra les: Internetbankieren
Zwart op wit Praktische schrijfvaardigheid voor volwassenen Extra les: Internetbankieren Dorothé Pietersma u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2009 Deze extra les over internetbankieren hoort bij Zwart
Nadere informatieToetsvragen bij domein 8 Taalbeschouwing
bijvoorbeeld Exemplarische opleidingsdidactiek voor taalonderwijs op de basisschool Toetsvragen bij domein 8 Taalbeschouwing Bart van der Leeuw (red.) Jo van den Hauwe (red.) Els Moonen Ietje Pauw Anneli
Nadere informatieAntwoorden op de vragen
Wegwijs in PowerPoint 2007 Antwoorden op de vragen Hannie van Osnabrugge bussum 2010 Deze antwoorden horen bij de vragen in Wegwijs in Powerpoint 2007 van Hannie van Osnabrugge. 2010 Hannie van Osnabrugge
Nadere informatieEen onderzoekende houding
Een onderzoekende houding Werken aan professionele ontwikkeling Zelfscan onderzoekende houding Maaike van den Herik en Arnout Schuitema bussum 2016 Deze zelfscan hoort bij Een onderzoekende houding. van
Nadere informatieOefentekst voor het Staatsexamen
Oefentekst voor het Staatsexamen Staatsexamen NT2, programma I, onderdeel lezen bij Hoofdstuk 9 van Taaltalent NT2-leergang voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny Taks Eefke
Nadere informatieLeerdoelen. Conferencemanagement. Congres- en vergaderorganisatie in theorie en praktijk. John E. Moreu. u i t g e v e r ij c o u t i n h o
Conferencemanagement Congres- en vergaderorganisatie in theorie en praktijk Leerdoelen John E. Moreu u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2010 Deze leerdoelen horen bij de derde, herziene uitgave
Nadere informatiei n s t a p b o e k j e
jaargroep 4 naam: reken-wiskundemethode het basisonderwijs i n s t a p b o e k j e k l o k k i j k e n Les 1 Hele en halve uren 1 Hoe laat is het? Vul in. 2 Hoe laat is het? Teken de wijzers. 2 5 8 6 9
Nadere informatieOefentekst voor het Staatsexamen
Oefentekst voor het Staatsexamen Staatsexamen NT2, programma I, onderdeel lezen bij Hoofdstuk 8 van Taaltalent deel 3 Methode Nederlands voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny
Nadere informatieOefentekst voor het Staatsexamen
Oefentekst voor het Staatsexamen Staatsexamen NT2, programma I, onderdeel lezen bij Hoofdstuk 2 van Taaltalent NT2-leergang voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny Taks Eefke
Nadere informatieAanpassingen voor Picasa versie 3.9
Wegwijs in digitale foto's Aanpassingen voor Picasa versie 3.9 Hannie van Osnabrugge Tweede, herziene druk bussum 2012 Deze aanpassingen voor Picasa versie 3.9 horen bij de tweede, herziene druk van Wegwijs
Nadere informatieCursus. Chronisch zieken
Cursus Chronisch zieken Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): Mies Blok Inhoudelijke redactie: Jo-Anne Schaaf Titel: Chronisch zieken ISBN: 9789037235951
Nadere informatieDe kunst van cultuurmarketing. Discussievragen en stellingen
De kunst van cultuurmarketing Discussievragen en stellingen Ruurd Mulder Tweede, herziene druk u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2013 Deze discussievragen en stellingen horen bij De kunst van cultuurmarketing
Nadere informatieAntwoorden op de vragen
Wegwijs in Excel 2010 Antwoorden op de vragen Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2011 Deze antwoorden horen bij de vragen in Wegwijs in Excel 2010 van Hannie van Osnabrugge.
Nadere informatieAntwoorden op de vragen
Wegwijs in PowerPoint 2010 Antwoorden op de vragen Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2011 Deze antwoorden horen bij de vragen in Wegwijs in PowerPoint 2010 van Hannie van
Nadere informatieAntwoorden op de vragen
Wegwijs in Windows 8 Antwoorden op de vragen Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2013 Deze antwoorden horen bij de vragen in Wegwijs in Windows 8 van Hannie van Osnabrugge.
Nadere informatieBijlagen bij deel III
Professioneel pedagogisch handelen Omgaan met probleemgedrag in opvoedingssituaties Bijlagen bij deel III Gerbert Sipman u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2014 Deze bijlagen horen bij de derde, herziene
Nadere informatieOnderzoek als project
Onderzoek als project Onderzoek als project Met MS Project Ben Baarda Jan-Willem Godding Eerste druk Noordhoff Uitgevers Groningen/Houten Ontwerp omslag: Studio Frank & Lisa, Groningen Omslagillustratie:
Nadere informatieOuderschap in Ontwikkeling
Ouderschap in Ontwikkeling Ouderschap in Ontwikkeling. De kracht van alledaags ouderschap. Carolien Gravesteijn Ouderschap in Ontwikkeling. De kracht van alledaags ouderschap. Carolien Gravesteijn Ouderschap
Nadere informatieRecht lezen 2 Samenvatten. Weboefening 1. drs. Jacky van den Dikkenberg. u i t g e v e r ij c o u t i n h o. bussum 2015
Recht lezen 2 Samenvatten Weboefening 1 drs. Jacky van den Dikkenberg u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2015 Deze weboefening hoort bij Recht lezen 2 van drs. Jacky van den Dikkenberg. 2015 Uitgeverij
Nadere informatieWegwijs in de wereld van internet
Wegwijs in de wereld van internet Werkbladen les 5 voor Windows Vista (Windows Mail) Hannie van Osnabrugge Vijfde, herziene druk bussum 2010 Deze werkbladen horen bij Wegwijs in de wereld van internet
Nadere informatieWoordenlijst Nederlands Engels Hoofdstuk 6 De school
Taaltalent deel 2 Methode Nederlands voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Woordenlijst Nederlands Engels Hoofdstuk 6 De school Katja Verbruggen Henny Taks u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2014
Nadere informatiei n s t a p b o e k j e
jaargroep 7 naam: reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs i n s t a p b o e k j e d e r e k e n m a c h i n e Les Rekenen tot 000 Rekenen met de rekenmachine. Hiernaast zie je een rekenmachine. Hoe
Nadere informatieTraining. Methodisch verzamelen van informatie
Training Methodisch verzamelen van informatie Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Nienke Koopman Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel:
Nadere informatieOefentekst voor het Staatsexamen
Oefentekst voor het Staatsexamen Staatsexamen NT2, programma I, onderdeel lezen bij Hoofdstuk 7 van Taaltalent NT2-leergang voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny Taks Eefke
Nadere informatieAanpassingen voor Picasa versie 3.9
Wegwijs in digitale foto's Aanpassingen voor Picasa versie 3.9 Hannie van Osnabrugge Tweede, herziene druk bussum 2012 Deze aanpassingen voor Picasa versie 3.9 horen bij de tweede, herziene druk van Wegwijs
Nadere informatieAntwoorden op de vragen
Wegwijs in Windows 8.1 Antwoorden op de vragen Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2015 Deze antwoorden horen bij de vragen in Wegwijs in Windows 8.1 van Hannie van Osnabrugge.
Nadere informatieWoordenlijst Nederlands Engels Hoofdstuk 4 Het werk
Taaltalent deel 2 Methode Nederlands voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Woordenlijst Nederlands Engels Hoofdstuk 4 Het werk Katja Verbruggen Henny Taks u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2014
Nadere informatieDoen en blijven doen
Doen en blijven doen Doen en blijven doen Voorlichting en compliancebevordering door paramedici Marieke van der Burgt en Frank Verhulst Vierde, herziene druk Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009
Nadere informatieOefentekst voor het Staatsexamen
Oefentekst voor het Staatsexamen Staatsexamen NT2, programma I, onderdeel lezen bij Hoofdstuk 10 van Taaltalent NT2-leergang voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Katja Verbruggen Henny Taks Eefke
Nadere informatieHet delict als maatstaf
Het delict als maatstaf Methodiek voor werken in gedwongen kader Anneke Menger Lous Krechtig Hoofdstuk 1 Wat is methodiek? Begeleidingscommissie: Mw. A. Andreas Beleidsmedewerker, Reclassering Nederland
Nadere informatieEffectiviteit = Kwaliteit x Acceptatie Silvia Blankestijn
Communiceren met ziel en zakelijkheid Effectiviteit = Kwaliteit x Acceptatie Silvia Blankestijn Copyright: Uitgeverij Boom Nelissen, Amsterdam & Silvia Blankestijn, 2012 Omslag: Bart van den Tooren, Bureau
Nadere informatiei n s t a p b o e k j e
jaargroep 6 naam: reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs i n s t a p b o e k j e k l o k k i j k e n Les 1 Uren en minuten 1 Hoe laat begint elke les? Schrijf op. Rekenen Taal 2 Hoeveel uur is de
Nadere informatieKerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling
Kerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling Kerncompetenties fysiotherapeuten in ontwikkeling Pieternel Dijkstra en Remco Coppoolse Houten 2011 2011 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer
Nadere informatieCursus. Schuldhulpverlening (budgetteren)
Cursus Schuldhulpverlening (budgetteren) Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Annyttsje Pruim Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Schuldhulpverlening
Nadere informatieCursus. Gezin in beeld
Cursus Gezin in beeld Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur(s): Ingrid Mulder en Paulien Klap Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Gezin
Nadere informatieWoordenlijst Nederlands Engels
Taaltalent deel 1 Methode Nederlands voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Woordenlijst Nederlands Engels Hoofdstuk 2 Het feest Henny Taks Katja Verbruggen u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2014
Nadere informatieDe tandarts aan de leiding
De tandarts aan de leiding Erik Ranzijn Bohn Stafleu van Loghum Houten 2007 BSL ID 0000 ALG_BK_1KZM Pre Press Zeist 23/08/2007 Pg. 003 Ó 2007 Bohn Stafleu van Loghum, Houten Alle rechten voorbehouden.
Nadere informatieExtra les Muis en toetsenbord
Wegwijs in Windows 8.1 Extra les Muis en toetsenbord Hannie van Osnabrugge u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2015 Deze extra les over het werken met de muis en het toetsenbord hoort bij Wegwijs
Nadere informatiei n s t a p b o e k j e
jaargroep 5 naam: reken-wiskundemethode voor het basisonderwijs i n s t a p b o e k j e k l o k k i j k e n Les 1 Hele uren tot en met 12 uur 1 Hoe laat is het? Vul in. 2 Hoe laat is het? Maak vast. 2
Nadere informatieLeven met een alcoholprobleem
Leven met een alcoholprobleem Van A tot ggz De boeken in de reeks Van A tot ggz beschrijven niet alleen oorzaak, verloop en behandeling van de onderhavige problemen, maar geven ook antwoord op de vraag
Nadere informatieWegwijs in het Indonesische woordenboek
Indonesisch voor beginners Wegwijs in het Indonesische woordenboek Harmani Jeanne Ham uitgeverij c o u t i n h o c bussum 2010 Deze aanwijzingen horen bij de zesde, herziene uitgave van Indonesisch voor
Nadere informatieCursus. Moeilijk bereikbare doelgroepen
Cursus Moeilijk bereikbare doelgroepen Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Ingrid Mulder Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Moeilijk
Nadere informatieGroenengrijs. Jong en oud met elkaar in gesprek. Karen van Kordelaar. Astrid Vlak. Yolande Kuin. Gerben Westerhof
Groenengrijs Groenengrijs Jong en oud met elkaar in gesprek Karen van Kordelaar Astrid Vlak Yolande Kuin Gerben Westerhof Bohn Stafleu van Loghum Houten 2008 Ó 2008 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van
Nadere informatieBelastingwetgeving 2015
Belastingwetgeving 2015 Opgaven Niveau 5 MBA Peter Dekker RA Ludie van Slobbe RA Uitgeverij Educatief Ontwerp omslag: www.gerhardvisker.nl Ontwerp binnenwerk: Ebel Kuipers, Sappemeer Omslagillustratie:
Nadere informatiePublished by arrangement with Workman Publishing Company, New York
Oorspronkelijke titel The Crossroads of Should and Must Copyright 2015 Elle Luna Published by arrangement with Workman Publishing Company, New York Vertaling Switch Translations, Marijke van der Horst
Nadere informatieCursus. Omgaan met pesten en ingrijpende gebeurtenissen
Cursus Omgaan met pesten en ingrijpende gebeurtenissen Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Nienke Koopman en Floortje Vissers Inhoudelijke redactie:
Nadere informatieGesprekscommunicatie
Gesprekscommunicatie Handboek voor leerkrachten in het primair onderwijs Extra hoofdstuk 5 Taalfuncties Adri van den Brand uitgeverij c o u t i n h o c bussum 2010 Extra hoofdstuk 5 Taalfuncties is extra
Nadere informatieThuis in de Wereld van Word
Thuis in de Wereld van Word Les 6 Enveloppen en etiketten Aangepaste les voor Word 2000 Hannie van Osnabrugge & Marian Ponsioen-van der Hulst u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2005 Deze aangepaste
Nadere informatieCursus. Opvoeden en opgroeien in de buurt
Cursus Opvoeden en opgroeien in de buurt Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Hanneke Jansen Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Opvoeden
Nadere informatieSchool en echtscheiding
School en echtscheiding Alledaagse begeleiding binnen een schoolbreed beleid Angelique van der Pluijm en Margit Grevelt School en echtscheiding Alledaagse begeleiding binnen een schoolbreed beleid Angelique
Nadere informatieVervangende opdrachten
Wegwijs in de wereld van websites bouwen Vervangende opdrahten Hannie van Osnabrugge o u t i n h o bussum 2005 Deze informatie hoort bij Wegwijs in de wereld van websites bouwen van Hannie van Osnabrugge.
Nadere informatieVragen en opdrachten
Conferencemanagement Congres- en vergaderorganisatie in theorie en praktijk Vragen en opdrachten John E. Moreu u i t g e v e r ij c o u t i n h o c bussum 2010 Deze vragen en opdrachten horen bij de derde,
Nadere informatieWoordenlijst Nederlands Duits
Taaltalent deel 1 Methode Nederlands voor midden- en hoogopgeleide anderstaligen Woordenlijst Nederlands Duits Hoofdstuk 2 Het feest Henny Taks Katja Verbruggen u i t g e v e r ij coutinho c bussum 2014
Nadere informatieSamenwerken aan onderwijskwaliteit
Roel Huntink Samenwerken aan onderwijskwaliteit Van missie naar didactisch handelen Copyright: Uitgeverij Nelissen, 2010 Omslag: Boekhorst design, Culemborg ISBN: 978 90 244 18626 NUR: 840 1e druk: 2010
Nadere informatieDe apotheker aan de leiding. voor Yara en Abel
De apotheker aan de leiding voor Yara en Abel De apotheker aan de leiding Dr. Erik Ranzijn Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Ó 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij Alle rechten
Nadere informatieWie heeft de regie? Kwaliteit van bestaan in de praktijk. John Sijnke
Wie heeft de regie? Wie heeft de regie? Kwaliteit van bestaan in de praktijk John Sijnke Bohn Stafleu van Loghum Houten 2009 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Uitgeverij 2009 Alle rechten
Nadere informatieONDERSTEUNEND COMMUNICEREN BIJ DEMENTIE
ONDERSTEUNEND COMMUNICEREN BIJ DEMENTIE ISBN 978-90-368-1699-1 ISBN 978-90-368-1700-4 (ebook) 2017 Bohn Stafleu van Loghum, onderdeel van Springer Media BV Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave
Nadere informatieETEN EN DRINKEN BIJ DEMENTIE. Jeroen Wapenaar Lisette de Groot
ETEN EN DRINKEN BIJ DEMENTIE Jeroen Wapenaar Lisette de Groot Eerste druk, Reed Business, Amsterdam 2013 Tweede (ongewijzigde) druk, Bohn Stafleu van Loghum, Houten 2016 ISBN 978-90-368-1557-4 DOI 10.1007/978-90-368-1558-1
Nadere informatiegroep Computerprogramma woordenschat
Taal actief G e b r u i k e r si n st r u c t i e C o m pu te rpro gra m m a w o o rde n s c ha t 214088_OM.indd 1 gro ep 6 22-06-2009 12:22:50 telefoon: 073-628 87 22 e-mail: helpdesk.bao@malmberg.nl
Nadere informatiePersoonsgerichte zorg
Persoonsgerichte zorg C.J.M. van der Cingel J.S. Jukema Persoonsgerichte zorg Praktijken van goede zorg voor ouderen Houten 2014 ISBN 978-90-368-0448-6 DOI 10.1007/978-90-368-0449-3 ISBN 978-90-368-0449-3
Nadere informatieTraining. Interdisciplinair samenwerken
Training Interdisciplinair samenwerken Colofon Uitgeverij: Edu Actief b.v. 0522-235235 info@edu-actief.nl www.edu-actief.nl Auteur: Erica Huppelschoten Inhoudelijke redactie: Floortje Vissers Titel: Factor-E
Nadere informatie