Crowdfunding in Gelderland

Transcriptie

1 Crowdfunding in Gelderland Onderzoek naar crowdfunding als middel van financiering voor het bedrijfsleven in Gelderland Stefan Fiddelaar Gijsbert Geluk Boudewijn Zuijderhoudt Direction Subsidies & Groeifinanciering

2 Inhoud Samenvatting Inleiding Wat is crowdfunding? Crowdfunding in Gelderland Het onderzoek Stand van zaken Bestaande initiatieven Volume van crowdfunding Initiatieven binnen Gelderland Een crowdfunding platform Aspecten bij de opzet van een crowdfunding platform Interviews crowdfunding platforms Conclusie Potentie van een crowdfunding platform Ondernemingen Publiek Conclusie Kritieke Succesfactoren Wat zijn kritieke succesfactoren voor crowdfunding? Aanwezigheid succesfactoren in projecten Conclusie Toegevoegde waarde crowdfunding Interviews ondernemingen Conclusie Stakeholders Interviews actoren Conclusie Conclusie Aanleiding Huidige situatie financierbaarheid van bedrijven in Gelderland Potentieel Crowdfunding in Gelderland Obstakels en kansen crowdfunding Gelderland Een succesvol crowdfunding project Potentieel Gelders crowdfunding platform Aanbevelingen Literatuur

3 Samenvatting Crowdfunding als middel om financiering beschikbaar te krijgen voor het MKB is in Nederland aan een snelle opmars bezig. Weliswaar is de omvang van het in 2013 opgehaalde bedrag van 32 miljoen in relatie tot het totale uitstaande bedrag aan financieringen een druppel op een gloeiende plaat; als de huidige groei nog enkele jaren aanhoudt dan levert crowdfunding een welkome bijdrage aan het verkrijgen van financiering voor het MKB. Het ziet ernaar uit dat de reguliere banken zich de komende jaren nog terughoudend zullen blijven opstellen als het om het verstrekken van financieringen gaat. Daarnaast is financiering van het MKB voor bedragen tot qua behandelkosten relatief duur, waardoor een bank liever grotere bedragen financiert. Bovendien zijn bij grote bedrijven de risico s doorgaans lager. De verwachting is daarom gerechtvaardigd dat het MKB in Gelderland geholpen is met alternatieve financieringsbronnen zoals deze geboden worden met behulp van crowdfunding. De bekendheid bij bedrijven om crowdfunding in te zetten als middel om financiering te verkrijgen is nog onvoldoende. Dat geldt voor particulieren in nog sterkere mate als het gaat om de bekendheid van het uitlenen van geld aan een bedrijf via crowdfunding. Ondanks deze onbekendheid is crowdfunding aan een snelle opmars bezig en ligt er nog een enorm potentieel als meer mensen hier bekend en vertrouwd mee worden. Bij crowdfunding voor ondernemingen kunnen binnen het leningen model twee vormen worden onderscheiden. Bij de eerste vorm zien investeerders crowdfunding als een middel om een financieel aantrekkelijke investering te doen: Crowdfunding als middel tot Investment. Een andere groep investeerders wordt vooral gedreven door de aansprekendheid van een project, de relatie met de ondernemer, het sociale of maatschappelijk belang of vindt dat een dergelijk initiatief er gewoon moet komen: Crowdfunding als middel tot Involvement genoemd. De eerste groep gaat voor een goed rendement en is vooral gericht op de financieel economische aspecten en ziet het hoge rendement als een mooi alternatief voor de spaarrekening, al is het risico niet vergelijkbaar. De tweede groep investeerders is vaak nauw betrokken bij de ondernemer of het project, maken al deel uit van het netwerk, zijn of worden klant en worden ook een soort ambassadeur voor het project of bedrijf. Zij willen graag op de hoogte blijven van hoe het met de onderneming gaat. De ondernemer moet relatief veel tijd besteden aan invulling van de contacten en communicatie. Beide manieren zijn van grote toegevoegde waarde, want beide helpen een onderneming zijn of haar ambities waar te maken. Als ondernemer is het raadzaam om van tevoren te bepalen welke groep men wil aanspreken. De Provincie kan een rol spelen in het meer bekendheid geven aan de mogelijkheden van crowdfunding. Daarnaast raden wij de Provincie aan een website te initiëren waar ondernemers wegwijs gemaakt worden via welke weg zij het beste kunnen gaan crowdfunden. Beide manieren voor het verkrijgen van financiering kennen hun eigen kritieke succesfactoren die wij in dit onderzoek inzichtelijk hebben gemaakt. Momenteel zijn veel crowdfunding platforms nog niet rendabel. Als de groei doorzet zal een aantal platforms waarschijnlijk beter in staat zijn een economisch rendabele 2

4 exploitatie te realiseren. Het zou goed zijn als het aantal aanbieders van crowdfunding met een bestendige bedrijfsvoering toeneemt. De Provincie kan initiatieven op dit vlak financieel stimuleren. Een andere manier om crowdfunding te ondersteunen is door op te treden als cofinancier. Als dit zichtbaar gebeurt, kan dat extra vertrouwen geven en een stimulans zijn voor de crowd om te investeren. Deze vormen van ondersteuning helpen het MKB om financiering beter beschikbaar te krijgen, waardoor zij hun continuïteit kunnen verbeteren of kunnen groeien. Het MKB is één van de belangrijkste bronnen voor innovatie en draagt veel bij aan de economische groei van de provincie en de bevordering van de werkgelegenheid. 3

5 1. Inleiding Voor u ligt het onderzoek Crowdfunding in Gelderland. Het onderzoek is uitgevoerd door Direction Subsidies & Groeifinanciering in opdracht van de. In dit onderzoek zijn verschillende aspecten op het gebied van crowdfunding in de provincie Gelderland onderzocht. Steeds meer signalen wijzen op het feit dat het MKB steeds moeilijker aan financiering komt via de banken. Soms lijkt hierdoor een negatieve spiraal te ontstaan: de sterk verminderde beschikbaarheid van financiering beperkt de onderneming in zijn plannen, waardoor de economische groei geen impuls krijgt. Als ondernemers hun plannen, groei of innovatie wel gefinancierd krijgen zal dat een impuls zijn voor de economie, zowel regionaal als landelijk. En niet onbelangrijk, ook de werkgelegenheid is daarmee gediend. Doel van dit onderzoek is om een antwoord te geven op de vraag of crowdfunding kan helpen om de beschikbaarheid van financiering te bevorderen voor de MKB-ondernemer in de provincie Gelderland Wat is crowdfunding? Crowdfunding is een middel om financiering te verkrijgen waarbij veel kleine investeerders, de massa of de crowd, gezamenlijk investeren in een bepaalde financieringsvraag. Dit gebeurt meestal via het internet. De financieringsvraag kan zowel van een onderneming, een stichting als zelfs van particulieren afkomstig zijn en kan op verschillende manieren worden ingevuld. Crowdfunding is groot geworden in de Verenigde Staten waar platforms als Kickstarter en Indiegogo al meerdere jaren succesvol geld ophalen voor verschillende projecten. Ook in Nederland is crowdfunding sinds enkele jaren aan een opmars bezig. De afgelopen jaren groeide de totale financiering via crowdfunding van 0,5 miljoen in 2010 naar 2,5 miljoen in 2011, 14 miljoen in 2012 en 32 miljoen in 2013 (Douw&Koren, 2013a; Douw&Koren, 2014). Bij crowdfunding kunnen verschillende vormen worden onderscheiden. De belangrijkste vormen zijn: Leningen: Bij deze vorm lenen veel kleine investeerders een bedrag aan een geldvrager om zo een project of investering mogelijk te maken. De investeerders ontvangen na afloop van een afgesproken periode hun investering terug. Tijdens de looptijd of na afloop wordt tevens rente vergoed. Aandelen: Bij aandelen worden de investeerders in een project voor een klein stukje eigenaar van een onderneming. Rewards: Bij rewards wordt er aan investeerders een niet-geldelijke tegenprestatie geboden. Een investeerder ontvangt bijvoorbeeld een korting op een eindproduct dat met de investering wordt ontwikkeld. 4

6 Donaties: Bij donaties geeft een geldgever een bedrag aan een bepaald doel zonder dat hier een tegenprestatie tegenover staat. Bovenstaande vormen van crowdfunding kunnen ook worden gecombineerd. Zo kan een geldvrager de investeerders naast rente ook een reward bieden. Het doel van een financieringsvraag hangt in sommige gevallen samen met de gebruikte vorm van crowdfunding. Zo komt de donatievorm vaak voor bij kunstprojecten en is er bij de aandelenvorm vaak sprake van innovatieve start-ups. Veel crowdfunding projecten worden uitgevoerd via de zogenaamde platforms. Dit zijn websites waarop verschillende crowdfunding projecten staan. Nederland kent verschillende van deze platforms waarbij sommige platforms zich richten op specifieke vormen van crowdfunding of branches terwijl andere een meer algemeen karakter hebben. Ook verschillen de platforms in de ondersteuning die zij de geldvrager bieden, eventuele kosten die zij in rekening brengen en een eventuele selectieprocedure voor geldvragers die een crowdfunding project op het platform willen plaatsen. Een term naast crowdfunding die vaak wordt gebruikt is crowdfinance (Douw&Koren, 2013b). Hiermee wordt specifiek het financieren van een financieringsvraag van een onderneming bedoeld. Dit is de vorm waar dit onderzoek zich voornamelijk op richt. Toch zullen we in verband met de leesbaarheid, de term crowdfunding gebruiken in dit gehele onderzoek. Een andere (alternatieve) vorm van financieren die veel gelijkenissen vertoont met crowdfunding is de kredietunie. Hierbij verenigen ondernemers zich om andere ondernemers financiering te verstrekken. Een belangrijk verschil met crowdfunding is dat er bij een kredietunie bepaalde vereisten zijn om als investeerder op te mogen treden (bijvoorbeeld op het gebied van regio of branche), bij crowdfunding is dit niet het geval Crowdfunding in Gelderland Ook in Gelderland zijn de laatste jaren de signalen over de problemen van het MKB om aan financiering te komen steeds luider geworden. Banken zijn terughoudender geworden in het financieren van deze ondernemingen. Ook ten opzichte van andere Europese landen komt het Nederlandse MKB moeilijk aan financiering bij een bank (CBS, 2011). De Provincie beschikt over diverse instrumenten om Gelderse ondernemers op dit vlak te ondersteunen. Voorbeelden hiervan zijn provinciale subsidies en kredieten. Nu crowdfunding ook een belangrijkere rol lijkt te gaan spelen in de financiering van het MKB wil de Provincie weten hoe zij het best op deze nieuwe mogelijkheid in kan spelen om zo ook dit instrument optimaal in te kunnen zetten voor het Gelderse MKB. Er zijn verschillende manieren waarop de Provincie gebruik kan maken van dit instrument. Denk bijvoorbeeld aan het actief onder de aandacht brengen van crowdfunding onder de bevolking, het financieel ondersteunen van provinciale crowdfunding projecten of het opzetten van een eigen crowdfunding platform. Om hier een weloverwogen besluit over te kunnen nemen wil de Provincie zich eerst een beter beeld vormen van crowdfunding 5

7 en de mogelijkheden die deze vorm van financieren biedt. Het doel hiervan is om het MKB in de provincie optimaal te kunnen faciliteren. Dit onderzoek heeft als doel om deze vraag te beantwoorden. De hoofdvraag van dit onderzoek luidt dan ook: Kan crowdfunding bijdragen aan het verbeteren van de beschikbaarheid van financiering voor het bedrijfsleven in Gelderland, en zo ja hoe? 1.3. Het onderzoek Om een beeld te krijgen van crowdfunding en de mogelijkheden van deze vorm van financiering voor ondernemingen in de provincie Gelderland worden er in dit onderzoek verschillende onderzoeksvragen behandeld om de eerder genoemde hoofdvraag te beantwoorden. Deze onderzoeksvragen worden in de volgende hoofdstukken behandeld: - Hoofdstuk 2: Welke resultaten zijn tot op heden in Nederland bereikt via crowdfunding? - Hoofdstuk 3: Wat komt erbij kijken om een crowdfunding platform op te zetten? - Hoofdstuk 4: Wat is de potentie van een crowdfunding platform? - Hoofdstuk 5: Aan welke criteria moet een crowdfunding project voldoen: wat zijn de kritieke succesfactoren? - Hoofdstuk 6: Wat is de toegevoegde waarde van crowdfunding? - Hoofdstuk 7: Welke stakeholders kunnen een rol spelen bij crowdfunding? In hoofdstuk 8 zullen de resultaten van het onderzoek worden samengevat en zullen er enkele aanbevelingen worden gegeven aan de. Om bovenstaande vragen te kunnen beantwoorden is er gebruik gemaakt van verschillende onderzoeksactiviteiten, te weten: - Interviews met vertegenwoordigers van verschillende crowdfunding platforms. - Een enquête onder ondernemingen. - Een enquête onder particulieren. - Een analyse van afgeronde crowdfunding projecten. - Interviews met ondernemingen die een crowdfunding project hebben uitgevoerd. - Interviews met stakeholders in de. Naast deze onderzoeksactiviteiten is er voor dit rapport gebruik gemaakt van bestaande literatuur omtrent het onderwerp. De veelheid aan bronnen voor data correspondeert met het doel om een zo breed mogelijk beeld van crowdfunding te schetsen en het onderwerp van verschillende kanten te belichten. We willen dit onderzoek niet zijnde een wetenschappelijk onderzoek presenteren. De statistisch onderlegde wetenschapper zal ongetwijfeld op- of aanmerkingen kunnen maken bij bepaalde onderdelen van dit onderzoek. Er is echter bewust gekozen voor een praktijkgericht onderzoek dat de breedte van onderwerpen rond crowdfunding behandelt. Dit draagt het meest bij aan het doel van het rapport: onderzoeken of crowdfunding de financiering van het Gelderse bedrijfsleven kan verbeteren. Uiteraard is er in dit onderzoek wel alles aan gedaan om het onderzoek en de resultaten zo betrouwbaar mogelijk te presenteren. 6

8 2. Stand van zaken Om de mogelijkheden van crowdfunding voor Nederland of de goed te kunnen inventariseren is het allereerst van belang om de huidige stand van zaken in kaart te brengen. Ondanks het feit dat crowdfunding nog een jong fenomeen is, kan er zowel nationaal als internationaal al data over gevonden worden. De bijbehorende onderzoeksvraag luidt: Welke resultaten zijn tot op heden in Nederland bereikt via crowdfunding? Het woord resultaten verwijst in deze vraag naar zowel het geld dat projecten via crowdfunding hebben opgehaald als de verschillende initiatieven met betrekking tot crowdfunding, zoals de opgezette platforms Bestaande initiatieven Crowdfunding heeft de afgelopen jaren een grote opmars gemaakt. De groei valt onder meer af te lezen aan de toename van het aantal crowdfunding platforms en -projecten. Nederland kent momenteel al tientallen crowdfunding platforms. Sommige platforms zoals Voor de Kunst en 4 Just One richten zich vooral op donaties, al dan niet in combinatie met rewards. Het gaat hierbij vaak om sociale of artistieke projecten. Andere crowdfunding platforms richten zich (ook) op leningen voor ondernemingen. Enkele belangrijke Nederlandse crowdfunding platforms die zich richten op de financiering van ondernemingen zijn CrowdAboutNow, Geldvoorelkaar, Oneplanetcrowd, Share2Start, Symbid en Wekomenerwel (Douw&Koren, 2013b). Ook platforms als Leapfunder en het platform Seeds van ABN AMRO hebben zich gemeld op de crowdfundingmarkt voor ondernemingen. Een belangrijk crowdfunding initiatief van de afgelopen jaren in Nederland was De Windcentrale. Bij dit project werd een windmolen virtueel opgesplitst in duizenden kleine stukjes genaamd winddelen. Particulieren konden een dergelijk winddeel aanschaffen en betaalden daarnaast ook mee aan het onderhoud van de windmolen. Als beloning ontvingen zij daarvoor een klein stukje energie dat door de windmolen werd opgewekt. Praktisch werd dat vertaald doordat energieleverancier GreenChoice de stroomrekening van de investeerder verlaagde met de waarde van de energie die door het winddeel werd opgewekt. Het initiatief bleek een groot succes en in korte tijd werd er in totaal 7 miljoen opgehaald voor de aanschaf van twee windmolens. Inmiddels is de aanschaf van meerdere windmolens op deze manier gefinancierd ( Naast de toegenomen activiteit met betrekking tot het aantal platforms en projecten is de gegroeide populariteit van crowdfunding ook af te lezen aan de toegenomen aandacht in de landelijke media en de ontwikkelingen op beleidsniveau. De Nederlandse overheid ziet crowdfunding als een interessant financieringsinstrument en heeft aangegeven crowdfunding voor ondernemingen de komende jaren te willen ondersteunen (Ministerie van Economische Zaken, 2013). Op Europees niveau is het European Crowdfunding Network opgericht, een instituut dat zich bezighoudt met de promotie van en onderzoek naar crowdfunding op Europees niveau ( 7

9 2.2. Volume van crowdfunding Naast het aantal platforms en voorbeelden van crowdfunding projecten is het geld dat via crowdfunding wordt geïnvesteerd een belangrijke indicator voor de resultaten van crowdfunding. In het rapport Crowdfinance van crowdfunding-consultancy bureau Douw&Koren is het totaal aan opgehaalde bedragen voor ondernemingen middels crowdfunding in kaart gebracht. In 2010 werden de eerste Nederlandse crowdfunding platforms operationeel die zich specifiek richtten op de financiering van ondernemingen. In totaal werd er dat jaar voor via crowdfunding geïnvesteerd in ondernemingen. In 2011 groeiden de investeringen via crowdfunding: er werd dat jaar een totaal van in ondernemingen geïnvesteerd via crowdfunding. Ook daarna bleef crowdfunding groeien als financieringsinstrument voor ondernemingen. Bedrijven haalden in 2012 al 11,4 miljoen op. Hierbij moet gezegd worden dat een groot deel hiervan voor rekening kwam van het eerder genoemde project De Windcentrale (Douw&Koren, 2013). Ook in het jaar 2013 heeft de groei doorgezet. In dat jaar is er in totaal 32 miljoen gefinancierd via crowdfunding. Het merendeel van deze crowdfunding (ruim 86%) is opgehaald door ondernemingen (Douw&Koren, 2013c; Douw&Koren, 2014). Ondanks het feit dat de onderzoeksvraag van dit hoofdstuk betrekking heeft op Nederland kan een blik over de grenzen bijdragen aan een completer beeld van de ontwikkeling van crowdfunding. Wereldwijd zijn de cijfers met betrekking tot crowdfunding nog indrukwekkender dan voor Nederland het geval is. In 2011 werd er wereldwijd ruim 1,1 miljard opgehaald door crowdfunding platforms. De samengestelde jaarlijkse groei van crowdfunding in de periode bedroeg 63%. In 2012 groeide het totaal aan financieringen via crowdfunding zelfs met 81% naar ruim 2 miljard. Het grootste gedeelte van de investeringen via crowdfunding werd gedaan in Noord-Amerika maar ook Europa neemt een steeds groter gedeelte in van het wereldwijde totaal aan crowdfunding (Crowdsourcing LLC, 2012). Binnen Europa loopt Nederland voorop in deze trend. Douw&Koren heeft vastgesteld dat crowdfunding in Nederland relatief gezien harder groeit dan waar ook ter wereld (MKB Servicedesk, n.d.). Het is de vraag hoe crowdfunding zich de komende jaren gaat ontwikkelen. De verwachtingen voor de groei van crowdfunding wereldwijd in de komende jaren zijn hooggespannen. In The Crowdfunding Industry Report 2013 wordt geschat dat de totale financiering via crowdfunding voor 2013 ruim 3,7 miljard zal bedragen (Massolution, 2013). Deze cijfers leiden tot grote verwachtingen van de impact die crowdfunding in de toekomst zou kunnen hebben. In een rapport van de Wereldbank (Crowdfunding s Potential for the Developing World) wordt crowdfunding zelfs gepresenteerd als een instrument dat op termijn een bijdrage zou kunnen leveren aan het oplossen van financieringsproblemen in ontwikkelingslanden. Douw&Koren verwacht ook in Nederland een spectaculaire doorgroei van crowdfunding in de komende jaren. Op basis van het huidige volume van crowdfunding in Nederland en de groei in de afgelopen jaren voorspellen zij een totaal van 255 miljoen aan financieringen via crowdfunding in

10 2.3. Initiatieven binnen Gelderland Al in 2012 werd er een specifiek Gelders crowdfunding initiatief gelanceerd. Het betrof hier de financiering van verschillende natuurprojecten van verschillende organisaties onder de noemer Adopteer een stuk natuur. Dit initiatief gold voor de Provincie tevens als een proef om te kijken welke mogelijkheden crowdfunding bood (Provincie Gelderland, 2012). Ook verschillende Gelderse ondernemingen hebben inmiddels de weg naar crowdfunding gevonden. Enkele voorbeelden hiervan zijn de onderneming Vallei Vis uit Renkum, dat middels crowdfunding geld ophaalde voor de opzet van een duurzame viskwekerij en het bedrijf Infixus uit Zutphen, dat een succesvolle crowdfunding campagne uitvoerde voor de aanschaf van een CNC freesmachine. Ondanks deze positieve signalen lijkt het MKB in de provincie Gelderland nog niet massaal aan te haken op de mogelijkheden van crowdfunding. Een korte inventarisatie van openstaande crowdfundingproposities leert dat Gelderse ondernemingen in vergelijking met de ondernemingen uit de Randstad zwaar ondervertegenwoordigd zijn op het gebied van crowdfunding. Hierbij moet uiteraard worden meegenomen dat er ook meer bedrijven gevestigd zijn in de Randstand maar toch lijkt het Gelders MKB hier momenteel nog mogelijkheden te missen. 9

11 3. Een crowdfunding platform Crowdfunding platforms maken een belangrijk onderdeel uit van crowdfunding. Veruit de meeste crowdfunding projecten worden geplaatst op deze platforms. Om een indicatie te geven: van de 118 ondernemingen die in 2012 in Nederland succesvol geld ophaalden via crowdfunding maakten 110 gebruik van een platform (Douw&Koren, 2013). De overige 8 hebben bijvoorbeeld van een eigen website gebruik gemaakt om het crowdfunding project te presenteren. Om de mogelijkheden van crowdfunding te onderzoeken is het zodoende belangrijk om de werking en perspectieven van crowdfunding platforms in kaart te brengen. De onderzoeksvraag hierbij luidt: Wat komt erbij kijken om een crowdfunding platform op te zetten? Naast de opzet van een platform zal er in dit hoofdstuk ook dieper worden ingegaan op de exploitatie van een platform Aspecten bij de opzet van een crowdfunding platform Bij een crowdfunding platform komen veel verschillende aspecten kijken. De belangrijkste hiervan kunnen in drie categorieën worden onderverdeeld: - financieel - praktisch - juridisch Deze drie aspecten zijn zowel bij de opzet van een platform als bij de exploitatie van groot belang Financieel Met betrekking tot het financiële aspect is met name de investering in een website van belang. Om een aantrekkelijk platform neer te zetten moet er een aansprekende website worden ontwikkeld. De website moet niet alleen aansprekend zijn maar ook functionaliteiten bieden waarmee de transacties op een begrijpelijke en veilige manier worden uitgevoerd. Omdat sommige crowdfunding platforms een selectie maken van de projecten die op het platform geplaatst worden en daarnaast ondernemers begeleiden bij het uitvoeren hun crowdfunding projecten zijn er ook na de opzet kosten verbonden aan het beheren van een crowdfunding platform. Veel platforms hebben daarom een verdienmodel ingebouwd in het platform. Ondernemers die een crowdfunding project op een platform zetten betalen het platform meestal een percentage van het opgehaalde bedrag van een crowdfunding project. Deze fee hoeft in de regel alleen te worden betaald wanneer het vooraf vastgestelde doelbedrag wordt behaald. Dit percentage wordt in veel gevallen gecombineerd met een instapbedrag voor ondernemers die een project op een platform willen plaatsen. Investeerders betalen vaak een klein bedrag of percentage voor de transactiekosten bij het doen van een investering. Om een beter beeld te krijgen van de verschillende verdienmodellen zijn in de volgende tabel de cijfers van het verdienmodel per platform weergegeven. De lijst is gebaseerd op de crowdfunding platforms in het onderzoeksrapport Crowdfinance (Douw&Koren, 2013). 10

12 In deze tabel zijn alleen de platforms uit het rapport Crowdfinance meegenomen die eind 2013 operationeel waren en zich richten op leningen. De informatie is afkomstig van de websites van de crowdfunding platforms. Hierbij moet worden opgemerkt dat verschillende platforms hun tarieven in de afgelopen jaren soms hebben aangepast en dat niet uitgesloten kan worden dat deze tarieven in de toekomst veranderen. 1 Aan de tabel is een kolom toegevoegd die meer inzicht geeft in de verschillen in kosten tussen de platforms. In deze kolom is er berekend wat de kosten voor een ondernemer zouden zijn bij een crowdfundingproject van waarbij de lening lineair in vijf jaar wordt afgelost. Tabel 1. Verdienmodellen crowdfunding platforms leningen Platform Plaatsingsfee Succesfee Investeerdersfee Kosten voor ondernemer CrowdAboutNow 1% van 2% per jaar 0, doelbedrag Geldvoorelkaar 295 Eenmalig 1,25% + 0,75% per jaar looptijd Eenmalig 0,9% van geïnvesteerd bedrag Oneplanetcrowd 250 Eenmalig 0, %* Share2start - Eenmalig 5% 1, Wekomenerwel 250 Eenmalig 3% * In het geval van succes wordt de plaatsingsfee terug ontvangen Praktisch De opzet van het platform, de selectie van de projecten en de begeleiding van ondernemers brengt naast kosten ook praktische uitdagingen mee. Er moet een organisatie worden opgezet en bepaald worden welke zaken men extern inkoopt en welke zaken men intern regelt. Een platform moet beslissen of en waarop zij projecten en ondernemers wil screenen voor zij op het platform worden geplaatst en welke procedure hiervoor wordt gevolgd. Naast het screenen van projecten kan een platform ook ratings toekennen aan projecten die zichtbaar zijn voor de investeerders. Vervolgens moet een platform beslissen of en hoe zij begeleiding wil bieden aan ondernemers die een project op het platform plaatsen. Ten slotte moet een platform nadenken over de rol die het wil spelen wanneer er gevallen zouden optreden waarbij een ondernemer niet kan voldoen aan de terugbetalingsverplichtingen. Voor de huidige Nederlandse crowdfunding platforms waren de verschillende onderdelen van deze praktische invulling een extra uitdaging vanwege het feit dat crowdfunding nog onbekend was in Nederland. Op buitenlandse platforms na was er zodoende weinig referentiemateriaal. Daarbij moesten de platforms door de onbekendheid van het publiek en ondernemers met 1 Meest recente update van de gegevens dateert van januari

13 crowdfunding, extra aandacht schenken aan de promotie van crowdfunding als financieringsvorm Juridisch Met betrekking tot het juridische aspect is met name de zorgplicht van belang. De zorgplicht beoogt de consument te beschermen. Bedrijven hebben de plicht de consument goed te informeren over hun product of dienst zodat zij weten waar zij aan beginnen wanneer ze iets kopen en welke risico s daaraan verbonden zijn. Deze zorgplicht krijgt langzamerhand een bredere werking en wordt steeds belangrijker voor bedrijven en instellingen. Ook crowdfunding platforms hebben een zorgplicht ten opzichte van de investeerders en krijgen in dit kader te maken met het toezichtregime van de Autoriteit Financiële Markten (AFM). Dit toezichtregime kan gaan om (1) een vergunning voor het bemiddelen in krediet; (2) om ontheffing voor het bemiddelen in opvorderbaar geld en (3) om vergunning voor het doorgeven van orders in financiële instrumenten. Het aanvragen van een vergunning voor bemiddelen in krediet is vereist als er leningen worden verstrekt aan consumenten. Als er uitsluitend leningen worden verstrekt aan ondernemers dan is er sprake van opvorderbare gelden in de zin van de Wet op het Financieel Toezicht en moet een ontheffing worden aangevraagd. Als er geïnvesteerd wordt in aandelen en het platform faciliteert dit, dan is een vergunning voor het doorgeven van orders in financiële instrumenten vereist (AFM, n.d.). Voor de Nederlandse crowdfunding platforms is meestal het bemiddelen in opvorderbare gelden van toepassing. Een ontheffing is in dit geval dus verplicht. Bij een ontheffing moet aangetoond worden dat de belangen van de consument voldoende beschermd blijven. Om dit aan te tonen moeten de volgende zaken door een platform worden aangetoond: De betrouwbaarheid van personen die het beleid van een houder van een ontheffing bepalen staat buiten twijfel. De bedrijfsvoering van een bemiddelaar in opvorderbare gelden is integer en beheerst. De zeggenschapstructuur is inzichtelijk. Zowel aan een vergunning als een ontheffing kan de AFM nadere voorschriften of beperkingen verbinden, bijvoorbeeld ten aanzien van de bedrijfsvoering en de doorbetaling van gelden. De eisen die aan een vergunning of ontheffing worden gesteld verschillen en de doorlopende toezichtregels die van toepassing zijn kunnen tevens verschillen. Voor de aanvraag voor een ontheffing moeten door een aanvrager verschillende stukken worden aangeleverd om bovenstaande punten te onderbouwen. Ook zijn er aan een dergelijke aanvraag kosten verbonden (AFM, 2013). 12

14 3.2. Interviews crowdfunding platforms Om een beter beeld te krijgen van de uitwerking van bovenstaande aspecten bij Nederlandse platforms in de praktijk, zijn er voor dit onderzoek interviews gehouden met een aantal belangrijke Nederlandse crowdfunding platforms. Er zijn semi-gestructureerde interviews gehouden met vijf van de belangrijkste Nederlandse platforms die gericht zijn op financiering van het MKB. Er is onder meer gesproken met vertegenwoordigers van de platforms CrowdAboutNow, Geldvoorelkaar, Oneplanetcrowd en Wekomenerwel. Als aanvulling op de gesprekken is informatie van de websites van de platforms gebruikt om een compleet beeld te krijgen Opzet en organisatie Opzet platform De opzet van een crowdfunding platform blijkt in alle gevallen een langdurig en vaak ook kostbaar proces te zijn geweest. Gemiddeld genomen kostte het de initiatiefnemers ongeveer twee jaar om van idee tot een functioneel platform te komen. De kosten die gepaard gingen met het opzetten van het platform liepen flink uiteen tussen de verschillende platforms. Een platform gaf aan dat de opzet ruim kostte en ook bij verschillende andere platforms werden bedragen van meerdere tonnen genoemd. Hierbij moet worden aangetekend dat de opstartkosten in veel gevallen niet exact in kaart zijn gebracht en het hier schattingen betreft. Het merendeel van de investeringen in tijd en geld ging zitten in de juridische structuur rond het platform. Alle platforms geven aan dat het invullen van deze juridische structuur het grootste obstakel was bij het opzetten van het platform. Hierbij speelt uiteraard mee dat het ging om een nieuwe markt waarop bestaande regels en structuren niet altijd toegespitst waren. Alle platforms hebben in dit kader contact gehad met de AFM. Dit heeft voor sommige platforms geleid tot een vergunning van de AFM (CrowdAboutNow en Geldvoorelkaar) terwijl andere platforms een ontheffing hebben gekregen (o.a. Oneplanetcrowd en Wekomenerwel). Ook het opzetten van het IT gedeelte van het platform was een grote opgave. Voor de platforms was een structuur vereist waarbij projecten kunnen worden gepresenteerd en er daadwerkelijk geïnvesteerd kan worden. Verschillende platforms maken hiervoor gebruik van een derde gelden rekening waarop geld tijdelijk geparkeerd kan worden. Bij de opzet hebben de meeste platforms hulp ingeschakeld van externe partijen voor de ontwikkeling van de website en het uitzoeken van de juridische vereisten voor het platform. Ook in de huidige bedrijfsvoering maken de platforms in meer of mindere mate gebruik van externe partijen. Naast het opzetten van het platform en het regelen van de juridische vereisten was in de opstartfase het werven van projecten een uitdaging voor de platforms. Omdat crowdfunding nog een relatief onbekend fenomeen was bij de opstart, kostte het in deze periode meer moeite om goede crowdfunding projecten te vinden. De platforms maakten op verscheidene manieren reclame voor hun platform en benaderden actief ondernemers voor het starten van een crowdfunding campagne. 13

15 Organisatie De platforms zijn over het algemeen kleine organisaties. Het aantal fte bij de platforms varieert grofweg van één tot vijftien. De oprichters van de platforms zijn in de meeste gevallen de sleutelfiguren binnen de organisatie van een platform. Alle platforms geven aan dat crowdfunding nog steeds in een startfase zit en dat zij verwachten de komende jaren verder te groeien Selectie van projecten Alle platforms krijgen een veelvoud aan aanvragen ten opzichte van het aantal uiteindelijk geplaatste projecten. Vaak komen er per dag bij een platform een of meerdere aanvragen binnen. Slechts een klein gedeelte van al deze financieringsvragen wordt daadwerkelijk op het platform geplaatst. Het aandeel van de aanvragen dat de platforms uiteindelijk plaatsen varieert van één tot twintig procent. Alle platforms gebruiken een beoordelingsproces om de aanvragen te filteren. De beoordelingsprocedures worden per platform verschillend ingevuld en ook worden er verschillende criteria gehanteerd. Bij de procedures is het voor de platforms in eerste instantie van belang dat de ondernemer de opgevraagde stukken daadwerkelijk en compleet aanlevert. Het gaat hier om zaken als een businessplan. Vervolgens maken de platforms gebruik van onder meer ingevulde vragenlijsten, bijeenkomsten en persoonlijke gesprekken met ondernemers om te bepalen wat zij geschikte projecten vinden om te plaatsen. Bij de platforms Wekomenerwel en CrowdAboutNow worden de initiatiefnemers van de projecten vooral gescreend op het vermogen van de ondernemer om een goede crowdfunding campagne te voeren. Dit kan bijvoorbeeld afgeleid worden uit het feit of de ondernemer al actief is op social media en via deze kanalen al veel mensen bereikt. Ook het eigen netwerk van de ondernemer kan een indicator zijn voor het slagen van een crowdfunding campagne. Een vergelijkbare focus is bij Oneplanetcrowd van toepassing. Bij dit platform wordt daarnaast extra nadruk gelegd op de inhoud van het project zelf. Tevens geldt bij Oneplanetcrowd het criterium dat projecten bij moeten dragen aan het milieu of een grote impact hebben op een maatschappelijk probleem. Het platform Geldvoorelkaar onderscheidt zich in de selectie van projecten duidelijk van eerder genoemde platforms. De nadruk ligt bij dit platform niet op de capaciteiten van de ondernemer om een goede campagne op te zetten maar op de financiële informatie van een onderneming die een financieringsvraag op het platform wil zetten. Hierbij wordt er bij bestaande ondernemingen vooral aandacht geschonken aan de jaarcijfers van de afgelopen jaren terwijl de nadruk bij starters op het businessplan ligt. Geldvoorelkaar onderscheidt zich tevens van bovenstaande platforms door het toekennen van een beoordeling (rating) aan projecten die op het platform komen. Met deze rating wordt aan potentiële investeerders aangegeven hoe hoog het risico van het desbetreffende project wordt geschat. Geldvoorelkaar kent de projecten zelf een rating toe en laat daarnaast kredietbeoordelaar Graydon een extra rating toekennen aan projecten op het platform. 14

16 Crowdfunding campagnes Campagne Alle platforms geven aan dat zij de ondernemer begeleiding bieden bij het uitvoeren van de crowdfunding campagne. In veel gevallen wordt er eerst met de ondernemer samen een plan opgesteld voor de strategie van de campagne. Daarnaast wordt de ondernemer geadviseerd over het gebruik van social media en het benaderen van het eigen netwerk. In sommige gevallen maken de (medewerkers van) platforms zelf ook promotie voor een project, bijvoorbeeld via de eigen social media. Verschillende platforms geven aan dat de begeleiding belangrijk is voor het slagen van de campagne omdat de ondernemer zich niet altijd realiseert wat de meest effectieve manier is om een campagne te voeren. De platforms krijgen ook te maken met ondernemers die zich door een externe partij laten begeleiden voor het voeren van de campagne. De meningen hierover zijn verdeeld. Oneplanetcrowd en Geldvoorelkaar geven aan dit in bepaalde gevallen toe te juichen omdat het de ondernemer kan helpen met zaken waar hij zelf weinig verstand van heeft zoals het opstellen van een businessplan of het voeren van een marketingcampagne. Platform CrowdAboutNow geeft juist aan het jammer te vinden als een ondernemer een externe partij inschakelt omdat dit het directe contact tussen ondernemer en investeerder wegneemt. Wel geeft dit platform aan dat het bij bepaalde projecten wel een toegevoegde waarde zou kunnen bieden. Verschillende platforms geven aan dat de inzet van de ondernemer zelf van cruciaal belang is voor het slagen van de crowdfunding campagne. Investeerders Volgens de meeste platforms komt het grootste gedeelte van de investeerders af op individuele projecten en niet op het platform. De meeste platforms geven aan dat ongeveer een derde van de investeerders afkomstig is uit het eigen netwerk van de ondernemer, een derde geactiveerd wordt door de campagne en ongeveer een derde bestaat uit overige investeerders die vaak standaard actief zijn op het platform en in verschillende projecten investeren. De platforms Wekomenerwel en Oneplanetcrowd geven tevens aan dat investeerders die in eerste instantie op een bepaald project afkomen in sommige gevallen worden vastgehouden en doorgroeien naar een vaste investeerder op het platform. Geldvoorelkaar vormt een uitzondering op eerder genoemde verdeling, dit platform geeft aan dat naar schatting 80% van de investeerders op het platform afkomt en dat de overige investeerders binnen komen via een specifiek project. Als motieven van investeerders om crowdfunding projecten te financieren noemen de platforms onder meer het financiële rendement of de tegenprestatie, het gunnen van de ondernemer en het gunnen of waarderen van een specifiek project. Maar ook het idee van samen mogelijk maken wordt genoemd. De platforms verschillen wel in de nadruk die zij op de verschillende motieven leggen. Sommige platforms zien rendement als de belangrijkste factor, terwijl anderen het gunnen van het project of de ondernemer als het meest essentiële motief zien. Een platform geeft in dit kader aan dat wanneer de gunfactor meer meespeelt een financier eerder een hoog bedrag zal investeren. 15

17 Defaults Geen van de platforms heeft al te maken gehad met defaults: ondernemingen die hun lening via crowdfunding uiteindelijk niet konden terugbetalen. Wel zijn er bij meerdere platforms al projecten succesvol afbetaald. De platforms geven aan dat zij zich realiseren dat defaults uiteindelijk onvermijdelijk zullen zijn en dat het afwachten is hoe de markt op deze gevallen zal reageren. Platform Geldvoorelkaar verwacht, gebaseerd op de ervaringen uit het buitenland, dat het percentage defaults in de toekomst tussen de 3- en 4% zal liggen. Alle platforms zien hun eigen functie als faciliterend en geven aan niet verantwoordelijk te zijn voor eventuele defaults. Uiteindelijk is het de verantwoordelijkheid van de investeerders zelf in welke projecten zij investeren. Alle geïnterviewde platforms geven op hun website duidelijk aan dat er risico s verbonden zijn aan het investeren via crowdfunding. Verschillende platforms geven wel aan dat zij een bemiddelende rol zouden kunnen spelen tussen de ondernemer en de investeerders in gevallen van problemen met de terugbetaling Toekomst en aanbevelingen Toekomst crowdfunding in Nederland De platforms zien crowdfunding als een aanvulling op de financieringsmogelijkheden voor het bedrijfsleven. Oneplanetcrowd en Geldvoorelkaar zien crowdfunding niet als een concurrent van de bank maar als een alternatief instrument dat financiering kan bieden waar het voor de bank simpelweg niet goed mogelijk is om financiering te bieden. Geldvoorelkaar geeft aan dat crowdfunding samen met een aantal andere alternatieve financieringsvormen inspeelt op het financieren van de relatief kleinere bedragen (tot ) die voor banken minder interessant zijn. De platforms Wekomenerwel en CrowdAboutNow geven aan dat de bijdrage van crowdfunding zich niet beperkt tot de financiering van MKB maar ook bijdraagt aan het versterken van de ondernemer zelf, doordat deze gestimuleerd wordt om een actievere houding aan te nemen bij de zoektocht naar financiering. Crowdfunding is nog een betrekkelijk jong fenomeen in Nederland en alle platforms verwachten dat crowdfunding in Nederland de komende jaren verder door zal groeien. De omvang van deze groei vinden de platforms moeilijk in te schatten. Wekomenerwel geeft aan dat de toekomstige groei in Nederland niet vergeleken mag worden met de volumes die de afgelopen jaren in onder meer de V.S en Groot Brittannië zijn bereikt omdat de Nederlandse markt simpelweg veel kleiner is. Een ander platform geeft aan dat de groei per vorm zou kunnen verschillen waarbij het donatiemodel in bijvoorbeeld de kunstsector klein zal blijven maar dat het leningenmodel de komende jaren zal groeien. Op langere termijn zou ook het aandelen model populairder kunnen worden. 16

18 Aanbevelingen De geïnterviewde crowdfunding platforms hebben verschillende aanbevelingen voor de. Geldvoorelkaar geeft aan dat de Provincie borgstellingen zou kunnen verzorgen voor investeringen via crowdfunding. Dit zou investeerders meer zekerheid bieden waardoor zij eerder geneigd zouden zijn om te investeren in crowdfunding projecten waarmee lokale markten een grote impuls zouden krijgen. Ook zou de Provincie zelf, bijvoorbeeld via participatiebedrijf PPM Oost, kunnen investeren in crowdfunding projecten. Een ander platform noemt deze zaken juist onwenselijk omdat dit de natuurlijke marktwerking van crowdfunding zou verstoren. Uiteindelijk zijn de meeste platforms het erover eens dat het opzetten van een eigen platform niet de meest voor de hand liggende optie is voor de Provincie. Ook kan de vraag gesteld worden of dit überhaupt de taak van een overheid is. De belangrijkste aanbeveling die door alle platforms wordt gedaan is het promoten van crowdfunding. De platforms noemen hierbij zowel het promoten van specifieke crowdfunding projecten als het promoten van crowdfunding in het algemeen. Het grote manco van crowdfunding is op het moment nog de onbekendheid van veel mensen met het concept. Het ontbreekt de platforms zelf aan de mogelijkheden om crowdfunding grootschalig onder de aandacht te brengen bij het publiek. Zij zien de Provincie als een instantie die hier bij uitstek geschikt voor is vanwege haar grote bereik onder de bevolking. Het regionale aspect van crowdfunding wordt door verschillende crowdfunding platforms genoemd als aanknopingspunt voor de Provincie. Juist omdat een regionale of lokale betrokkenheid met projecten een motivatie voor een investering kan zijn, is het voor de Provincie interessant om hierop aan te sluiten wanneer zij zou inzetten op promotie, borgstellingen of investeringen. 17

19 3.3. Conclusie Crowdfunding platforms spelen een zeer belangrijke rol bij het concept crowdfunding. Hun rol beperkt zich niet tot het bijhouden van een website maar komt vooral tot uiting in de voorselectie van projecten en begeleiding van campagnes. In een enkel geval is zelfs het toekennen van een rating aan projecten onderdeel van de werkzaamheden van een platform. De onderzoeksvraag van dit hoofdstuk luidde: Wat komt erbij kijken om een crowdfunding platform op te zetten? Uit de informatie afkomstig uit bestaande literatuur en interviews met diverse Nederlandse crowdfunding platforms blijkt dat het een gecompliceerde taak is om een crowdfunding platform op te zetten en dit vervolgens succesvol draaiende te houden. De kosten voor de opzet zijn hoog en verschillende barrières op juridisch en praktisch gebied moeten worden overkomen. Wanneer de inkomsten van de crowdfunding platforms (verdienmodellen en aantallen projecten) worden afgezet tegen geschatte kosten, kan worden gesteld dat de exploitatie van een platform in veel gevallen nog niet erg winstgevend kan zijn. Verschillende platforms geven ook aan dat de opbrengsten niet aanzienlijk zijn. Op financieel gebied lijkt de sleutel te liggen bij de verwachte groei van crowdfunding in de toekomst, zoals tevens beschreven in hoofdstuk 1 van dit rapport. Ook de platforms zelf geven aan in de (lastige) opstartfase te zitten waarbij de toekomstige groei meer mogelijkheden met zich mee zal brengen. 18

20 4. Potentie van een crowdfunding platform Om de potentie van crowdfunding in het algemeen of specifiek een crowdfunding platform in kaart te brengen zijn verschillende factoren van belang. Allereerst moeten er ondernemingen zijn die in crowdfunding een goed instrument zien om hun financieringsvraag te beantwoorden. Naast landelijke cijfers over de interesse van ondernemingen is het voor de specifiek van belang om de interesse van Gelderse ondernemingen in crowdfunding in kaart te brengen. De bijbehorende onderzoeksvraag luidt: Hoe is het marktpotentieel binnen de doelgroep bedrijven? Om hier zicht op te krijgen is er in het kader van dit onderzoek een enquête uitgezet onder Gelderse ondernemingen. Daarnaast is er voor de beantwoording van deze vraag gebruik gemaakt van bestaande data. Ten tweede moeten investeerders (het publiek) vervolgens bereid zijn om via crowdfunding te investeren in ondernemingen. Crowdfunding is als nieuwe vorm van financiering nog niet bij iedereen bekend, wat een afwachtende houding van het publiek tot gevolg zou kunnen hebben. De onderzoeksvraag die bij dit onderdeel hoort luidt: Hoe is de bereidheid van het publiek om geld te investeren? Naast de mate van bereidheid is het relevant om in dit kader in kaart te brengen wat het publiek als redenen beschouwt om al dan niet in crowdfunding te investeren. Voor deze vragen is naast bestaande informatie een enquête uitgezet onder particulieren uit heel Nederland Ondernemingen Voor vraag naar crowdfunding moet er onder ondernemingen allereerst een algemene behoefte bestaan aan financieringen. Wanneer deze behoefte vervolgens niet of slechts ten dele kan worden ingevuld middels de reguliere kanalen zou er bij ondernemers vraag kunnen ontstaan naar alternatieve vormen als crowdfunding. Uit cijfers van de Commissie Hoek (2013) blijkt dat in 2013 circa 20% van het MKB behoefte had aan nieuwe financiering buiten de bestaande kredietruimte. Ondanks het feit dat deze behoefte door de crisis is afgenomen (daling van 4% ten opzichte van 2012) is deze dus nog steeds in substantiële mate aanwezig. Banken spelen in Nederland een centrale rol in het verzorgen van deze financiering. Een groot deel van het MKB is (deels) met vreemd vermogen (leningen en kredieten) gefinancierd. Hiervan verloopt meer dan 80% via banken, hoofdzakelijk via de drie grootbanken (ter vergelijking: in de VS 25%). Het MKB is dus kwetsbaar voor afnemende kredietverlening via banken. Uit de cijfers van de Stuurgroep Kredietverlening blijkt dat de kredietverlening van banken aan het MKB daalt en dat dit sterker geldt naarmate het krediet kleiner van omvang is. Tussen januari 2010 en december 2012 daalde het totaal uitstaande volume van leningen tot een bedrag van 10 miljoen, bij de drie grootbanken met 2%. Voor kleinere leningen tot en met is de daling van het uitstaande volume over genoemde periode in totaal 11%. Uit de EIM Financieringsmonitor (Panteia, 2013) komt naar voren dat ruim een kwart van het bedrijfsleven er het afgelopen jaar niet in geslaagd is de gezochte financiering aan te trekken. Voor het kleinbedrijf geldt dit voor 19