1. Aanleiding en achtergrond Leefbaarheid van Fryslân Kader leefbaarheid in Fryslân 4

Transcriptie

1 Onderzoeksagenda 2016

2 Inhoudsopgave 1. Aanleiding en achtergrond 3 2. Leefbaarheid van Fryslân Kader leefbaarheid in Fryslân 4 3. Werkprogramma Beleidsanalyses en monitoring; indicatoren leefbaarheid Ouderen en vergrijzing Decentralisaties Flexibiliteit en vrije ruimte 14

3 1. Aanleiding en achtergrond Van burgers wordt verwacht dat ze (meer) participeren en zelfredzaam zijn. Tegelijkertijd zien we dat grote delen van Fryslân te maken krijgen met krimp, vergrijzing en ontgroening. Vele regio's in Fryslân zijn door het rijk benoemd tot krimp- of anticipeergebied. In 2030 zal het aantal 75-plussers in Fryslân toegenomen zijn met 62%. Dit zal ingrijpende gevolgen hebben voor bijvoorbeeld de zorg, arbeidsmarkt, wonen, voorzieningen en onderwijs. Daarnaast is het sociale domein sterk in beweging. De overheid trekt zich terug en de burger krijgt meer eigen verantwoordelijkheid. Taken van rijk en provincie zijn overgedragen aan de gemeenten, in het kader van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, de Jeugdzorg en Participatiewet. Veranderende omstandigheden dus, die gevolgen kunnen hebben voor de burger en de leefbaarheid van de provincie. In het werk van het Fries Sociaal Planbureau (FSP) staat steeds de leefbaarheid van Fryslân voor nu en in de toekomst centraal. Dit komt tot uiting door het verzamelen van informatie en (bestaande) data, monitoring van het verleden, analyseren van trends en tenslotte het duiden van deze gegevens richting toekomst. De centrale vraag die het FSP zichzelf stelt is: hoe staat het met de leefbaarheid van Fryslân in veranderende omstandigheden? Het FSP is in juni 2015 begonnen en is een onafhankelijk kennisinstituut dat gegevens verzamelt en omzet tot goede bruikbare informatie over sociale vraagstukken in Fryslân. Hierover publiceert het FSP en organiseert het kennis- en dialoogbijeenkomsten. Er is een databank beschikbaar op relevante beleidsterreinen en er is een burgerpanel dat bevraagd wordt over de ontwikkelingen in Fryslân. Het FSP wordt gesubsidieerd door de Provincie. Alle producenten en diensten van het FSP zijn beschikbaar voor gemeenten, Provincie, maatschappelijke instellingen, andere geïnteresseerden en burgers. Het FSP is een organisatie in ontwikkeling, waarin ruimte blijft voor vrij onderzoek om in te haken op de actualiteit, en zij staat open voor informatievragen vanuit de gebruikers. De onderzoeksagenda, de planning van activiteiten van het FSP voor 2016, is op basis van een brede oriëntatie in het veld van belanghebbenden en raadpleging van de Adviesraad samengesteld. Deze agenda beschrijft welke onderzoeken het komende jaar zullen worden uitgevoerd en waar onze focus komt te liggen. De agenda zal jaarlijks worden geactualiseerd. 3

4 2. Leefbaarheid van Fryslân Het FSP doet onderzoek binnen het sociale domein in Fryslân, waarbij de nadruk ligt op beleidsvraagstukken en leefbaarheid. Er is weinig overeenstemming binnen beleid en onderzoek over wat leefbaarheid precies betekent. Meestal gaat het bij leefbaarheid over het aangenaam leven op een plek, en de factoren die daar aan bijdragen en dat beïnvloeden. Leefbaarheid gaat dan over de relatie tussen de mens en zijn sociale en fysieke leefomgeving. De termen kwaliteit van leven of welzijn worden ook vaak in verband gebracht met leefbaarheid. Uiteindelijk gaat het om de ervaring die mensen hebben hoe goed het toeven is in hun woonomgeving. Leefbaarheid omvat objectieve en subjectieve aspecten. Objectieve aspecten betreffen meetbare zaken, zoals de aanwezigheid of bereikbaarheid van voorzieningen, de woningvoorraad of het aantal banen. De subjectieve kant van leefbaarheid gaat vooral over hoe mensen de sociale en fysieke omgeving waarderen en ervaren. Het gaat dan bijvoorbeeld over de tevredenheid over de woning of de buurt, sociale contacten, of de dagelijkse voorzieningen. Zowel de objectieve (feiten en cijfers) als de subjectieve aspecten (ervaring en mening van de burger) van leefbaarheid krijgen een belangrijke plek binnen het FSP. Ook is de relatie tussen de objectieve en subjectieve aspecten van groot belang voor beleid: beleid dat ingrijpt op objectieve aspecten (fysiek, milieu, sociaal) kan van invloed zijn op de manier waarop inwoners de leefomgeving ervaren. De decentralisaties zorgen ervoor dat gemeenten andere keuzes zullen maken in beleid. Dit kan ervoor zorgen dat burgers in gemeenten verschillend ondersteund zullen worden. Het analyseren van dit beleid, de daadwerkelijke implementatie hiervan en de gevolgen voor de burger en de leefbaarheid wilt het FSP de komende jaren onderzoeken. Op basis van deze objectieve en subjectieve informatie over leefbaarheid in Fryslân, kunnen provincie, gemeenten en maatschappelijke organisaties deze informatie gebruiken voor beleidsontwikkeling. 2.1 Kader leefbaarheid in Fryslân De leefsituatie van de inwoners van Fryslân is niet een vaststaand gegeven, maar is voortdurend in verandering. Macro-ontwikkelingen in demografie, economie of politiek kunnen van invloed zijn op de manier waarop bewoners hun woon- en leefomgeving beleven en waarderen. Voor Fryslân zijn demografische veranderingen een belangrijke ontwikkeling. De bevolkingsomvang groeit niet meer en een lichte krimp is ingezet. Tegelijkertijd verandert de samenstelling van de bevolking. Er vindt vergrijzing en ontgroening plaats. Door deze demografische transitie zullen waarschijnlijk de behoeften en beleving van bewoners wat betreft hun leefomgeving veranderen. Vanwege een dalend aantal jongeren zijn er bijvoorbeeld minder scholen nodig, terwijl door de vergrijzing meer voorzieningen voor senioren nodig zijn. Deze veranderingen kunnen per dorp, stad, gemeente of streek verschillen. Veranderingen in aanbod en spreiding van voorzieningen kunnen consequenties hebben voor de leefbaarheid. 4

5 Bovendien kunnen veranderingen binnen het sociaal domein, in het kader van de Participatiewet, Jeugdwet en de Wmo, gevolgen hebben voor een buurt, wijk of dorp. Daarnaast wordt van burgers verwacht dat ze meer voor zichzelf en voor elkaar gaan zorgen. Het hangt onder andere af van de sociale vitaliteit van een dorp, wijk of buurt of dit van de grond komt. Leefbaarheid kent meerdere niveaus die van het individu, de lokale gemeenschap (buurten, wijken of gemeente) of voor heel Fryslân, waar meerdere objectieve en subjectieve indicatoren kunnen worden onderscheiden en op elkaar van invloed zijn. Op basis van beleidsontwikkelingen, noordelijke en landelijke ontwikkelingen en een rondgang bij belanghebbenden en de adviesraad, onderscheidt het FSP voor Fryslân acht indicatoren voor leefbaarheid: Bevolkingsontwikkelingen Voorzieningen en bereikbaarheid Maatschappelijke en sociale participatie Zorg en gezondheid Wonen Werk en inkomen Onderwijs Veiligheid Figuur 1. Model van leefbaarheid Komend jaar richt het FSP zich enerzijds op het zoveel mogelijk verzamelen en beschikbaar maken van relevante data binnen deze indicatoren. Daarnaast starten we een proces in Fryslân op om met elkaar tot een model van het beoordelen van die leefbaarheid te komen. 5

6 Dit doen we door met belanghebbenden verder in gesprek te gaan over hoe zij de relatie tussen de indicatoren en leefbaarheid zien. Wat zijn beleidsdoelstellingen rond leefbaarheid en hoe kunnen we komen tot een gezamenlijke monitoring en beoordeling van de ontwikkeling van leefbaarheid in de provincie. Wat zijn de effecten van beleidsinterventies op de leefbaarheid en komen deze overeen met de beoogde doelen? Wanneer is een provincie leefbaar en wat vinden de burger daar zelf van? Maakt het daarbij uit in welke gemeente of buurt iemand woont? Zullen demografische veranderingen de leefbaarheid van de provincie doen toe- of afnemen? En zijn er verschillen in leefbaarheid voor specifieke (kwetsbare) bevolkingsgroepen? Door dit proces in te richten en de dialoog aan te gaan, wil het FSP er voor zorgen dat er gerichte monitoring ontstaat over de leefbaarheid in Fryslân. 6

7 3. Werkprogramma 2016 Zoals al eerder genoemd doet het FSP onderzoek naar het sociale domein in Fryslân. Hierbij staat de vraag centraal: hoe staat het met de leefbaarheid van Fryslân in veranderende omstandigheden? Het centrale thema is dus leefbaarheid waarbij de veranderende omstandigheden van invloed kunnen zijn op de leefbaarheid van de provincie. Belangrijke veranderende omstandigheden zijn de krimp en de decentralisaties. Het FSP wilt de leefbaarheid en deze veranderende omstandigheden de komende jaren monitoren en evalueren, samen met betrokkenen. In het werkprogramma hieronder is een opsomming van concrete onderzoeksprojecten voor Hier worden drie onderdelen onderscheiden: de langdurige monitoring en beleidsanalyses van verschillende indicatoren van leefbaarheid, een verdieping in het thema leefbaarheid over de vergrijzing en ouderen en tenslotte de effecten van de decentralisaties. 3.1 Beleidsanalyses en monitoring; indicatoren leefbaarheid Leefbaarheidsindex Er wordt geïnventariseerd welke maten van leefbaarheid er binnen de provincie worden gebruikt, welke verschillen zijn er, kunnen ze worden vergeleken en waarvoor zijn ze bruikbaar. Samen met geïnteresseerden zal hierover een bijeenkomst worden gereorganiseerd. In samenwerking met het Sociaal Planbureau Groningen (SPG) zullen beide burgerpanels worden gebruikt om de leefbaarheid van beide provincies te vergelijken. Hiervoor zal een leefbaarheidsindex worden samengesteld en verschijnt er een publicatie. Bevolking en krimp Sinds 2011 neemt de gehele Friese bevolking af. Het Rijk heeft Noordoost Fryslân aangewezen als krimpregio. De Friese Waddeneilanden, Zuidoost en Noordwest Fryslân zijn anticipeerregio s voor bevolkingskrimp. Het FSP zal deze bevolkingsontwikkelingen monitoren, met thema s als: aantallen inwoners, bevolkingsprognoses, vergrijzing en ontgroening, en migratiecijfers. Deze monitorfunctie zal jaarlijks worden herhaald en resulteren in twee publicaties per jaar. Sociale participatie In navolging van PON en het Sociaal Planbureau Groningen (SPG) is het FSP eind 2015 gestart met een monitor sociale participatie. Deze monitor geeft aan hoeveel en waarom mensen aan vrijwilligerswerk en mantelzorg doen, lid zijn van verenigingen, zich inzetten voor de buurt en sociale contacten. Een rapportage hierover wordt begin 2016 verwacht. Tevens zal het burgerpanel opnieuw bevraagd worden over andere aspecten van sociale participatie, zoals maatschappelijke initiatieven en burgerinspraak. Voorzieningen en bereikbaarheid in de woonomgeving In 2015 is een burgerpanelpublicatie verschenen over wat de panelleden vinden van de dagelijkse voorzieningen in hun buurt. Welke voorzieningen vinden ze belangrijk, zijn ze hier tevreden over en wat zouden ze doen als voorzieningen dreigen te verdwijnen. Hierover is in het najaar van 2015 gepubliceerd. In de eerste helft van 2016 verschijnt een vervolgpublicatie waar gekeken wordt naar de bereikbaarheid van voorzieningen. 7

8 Friese verenigingsmonitor Het FSP, Sport Fryslân en het Mulier Instituut willen de vitaliteit van Friese sportverenigingen meten en de ontwikkelingen daarin volgen. Met de Friese Sport Verenigingsmonitor (FSV) wordt tweejaarlijks de organisatiekracht van de Friese sportverenigingen en hun maatschappelijke betrokkenheid in kaart gebracht. Wat dragen sportverenigingen bij aan de participatie in hun dorp of buurt. Dit zal uitmonden in een publicatie. Verder wordt er gekeken of de monitor kan worden uitgebreid naar andere verenigingen (zoals cultuur- en hobbyverenigingen). Culturele hoofdstad In 2018 is Leeuwarden de culturele hoofdstad van Europa. Samen met de NHL/Stenden, provincie Fryslân en de gemeente Leeuwarden is het FSP betrokken bij het monitoren van enkele van de 32 doelen die voor de stad en de provincie zijn gesteld. Er wordt een iepen mienskipsindex ontworpen en het burgerpanel zal worden gebuikt om de ervaringen en meningen van de panelleden te monitoren over de langer termijn, ook na Dit allemaal binnen een infrastructuur van het Smart Datalab in waar verschillende soorten van (big) data samenkomen. Onderwijsmonitor Onderwijs is belangrijk om de kans op werk in de toekomst te vergroten en daardoor een inkomen te verdienen. In de databank worden jaarlijks de leerling aantallen, aantal diploma s, gevolgde opleidingen en uitval bijgehouden. Hierover wordt gerapporteerd in een publicatie. Werkgelegenheidsmonitor Het FSP actualiseert regelmatig de cijfers over werkloosheid en arbeidsparticipatie in de databank, gegevens die afkomstig zijn van het UWV en het CBS. Aan de hand van deze gegevens wordt een publicatie uitgegeven. Armoedebeleid Volgens de Europese Commissie is er sprake van armoede als bij huishoudens de financiële middelen zo beperkt zijn dat zij materieel, cultureel en/of sociaal uitgesloten zijn van de minimaal aanvaardbare leefpatronen in een land. Sommige gemeenten voeren actief beleid om burgers in armoede of risico hebben in armoede te vervallen te ondersteunen. Het FSP wil het beleid hierover op enkele indicatoren met elkaar vergelijken en de overzicht geven van de actuele situatie van armoede in Fryslân. Dit zou kunnen uitmonden in een vervolgonderzoek hoe dit beleid wordt uitgevoerd en wat de ervaringen zijn van Friezen in armoede en hun leefbaarheid. Vrijwilligersbeleid Van de burgers wordt verwacht dat zij zelf meer gaan doen en anderen gaan helpen. Een manier om actief voor de buurt of voor anderen te zijn is het doen van vrijwilligerswerk. Gemeenten voeren beleid uit om vrijwilligerswerk te versterken. Het FSP gaat een analyse doen van welke beleidskeuzen de Friese gemeenten maken en welke verschillen daarin bestaan. 8

9 Burgerinitiatieven Het FSP wil zicht hebben op hoeveel burgerinitiatieven er zijn, waar deze uit bestaan en wat de omvang is. Het FSP geeft een overzicht welke andere partijen burgerinitiatieven monitoren, welk onderzoek er naar gedaan is en naar de mogelijkheden dit voor Fryslân te doen. Friese identiteit Binnen en buiten Fryslân wordt er vaak gesproken over de Fries, er worden stereotyperingen aan opgehangen als nuchter en stug, maar ook als trots en saamhorig. Maar hoe zien Friezen zichzelf, wanneer is iemand Fries. Hoe voelen ze zich verbonden met de wijk of het dorp, de gemeente, de provincie, Nederland, Europeaan of wereldburger? En wat de vinden panelleden van beleid voor bevordering van de Friese taal en cultuur? Vragen die we stellen binnen het Fries burgerpanel. De publicatie hierover wordt in het voorjaar verwacht. 9

10 3.2 Ouderen en vergrijzing Terwijl het aantal inwoners in Nederland nog altijd toeneemt, is de krimp in Fryslân begonnen. Naast het afnemende aantal inwoners, verandert de samenstelling van de bevolking. Er is sprake van ontgroening en vergrijzing. Een belangrijk thema voor het FSP is dit jaar de vergrijzing en ouderen. In Fryslân is nu een op de vijf inwoners 65 jaar of ouder, in 2030 zal dit een op de vier inwoners zijn. Een grote (groeiende) groep waarover meer (beleids-) informatie nodig is. Met de vergrijzing wordt enerzijds een forse toename van aandoeningen verwacht zoals dementie, bewegingsproblemen en diverse chronische aandoeningen (vaak in comorbiditeit), maar anderzijds ook een forse toename van ouderen die over voldoende gezondheid en vitaliteit beschikken om zich in te zetten voor de samenleving. Het FSP ziet vergrijzing als maatschappelijke ontwikkeling die naast risico s ook kansen biedt voor werkgelegenheid, domotica, alternatieve woonvormen en nieuwe impulsen voor sociale cohesie. Maar hoe zien ouderen dit zelf en hoe waarderen ze hun eigen leefsituatie? Zijn familie, vrienden en buren bereid en beschikbaar om als mantelzorger of vrijwilliger een ander te helpen? Hoe zal dit zijn voor regio s en dorpen waar het aantal ouderen (veel) hoger is dan een kwart? Hoe zit het met de zelfredzaamheid van ouderen? Dit willen we onderzoeken aan de hand van de acht indicatoren van leefbaarheid, door middel van een multidisciplinaire aanpak, gebruik te maken van informatie en data die al beschikbaar zijn, het bevragen van het burgerpanel, en het doen van kwalitatief onderzoek. Dit zal uitmonden in een actuele stand van zaken van de Staat van senioren met een blik naar de toekomst. Staat van Senioren In de Staat van Senioren worden de verschillende indicatoren van leefbaarheid onderzocht. De indicatoren overlappen en beïnvloeden elkaar, maar worden onderscheiden om de complexe werkelijkheid rond ouderen gestileerd weer te geven. Dit, om beter inzicht in verschillende aspecten te krijgen en te ontsluiten voor passender (beleids)aanbevelingen. Maandelijks wordt over dit thema gerapporteerd en eind 2016 volgt een slotbijeenkomst voor een integraal beeld. Hiervoor wordt samenwerking gezocht met andere partijen zoals de NHL, GGD Fryslân, Sport Fryslân, Venturaplus en Platform GEEF. Zorg in 2030 Begin 2016 wordt een bijeenkomst gehouden met verschillende partijen binnen de provincie om over de zorg in 2030 te praten. In 2030 zal de zorgvraag toenemen. Zo laat het aantal dementerenden een stijging van 70% zien. Dit komt uit het TNO rapport Zorgprognose Friesland 2030 met cijfers over ziekten en zorgvraag in Qua zorgvraag komt er dus veel op ons af. We zijn ons daar nog onvoldoende van bewust en daardoor ook onvoldoende toegerust. Tegelijkertijd neemt het aantal voorzieningen af, is er sprake van ontgroening, en biedt de nieuwe Wmo ruim baan voor zelfredzaamheid met vooral steun vanuit de persoonlijke sociale omgeving (mantelzorg). De focus ligt hierbij op de zorgvraag van ouderen en de gevolgen van de vergrijzing. Integrale blik ouderen: pilot in gemeente Het FSP, GGD Fryslân, gemeente Littenseradiel en gemeente Súdwest-Fryslân werken samen in het pilotproject Integraal preventief ouderenbeleid. Sinds de komst van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) in 2007 is het ouderenbeleid steeds meer onderdeel geworden van de Wmo. 10

11 Er is geen specifieke beleidsnota meer voor ouderenbeleid en de informatie over ouderen is versnipperd. Om preventief in te spelen op vergrijzing en om knelpunten integraal aan te pakken is het belangrijk om de bestaande informatie te bundelen. We verkennen welke data en kennis er bij de verschillende partijen aanwezig zijn. Daarna verbinden we gegevens, analyseren dit en volgt een rapport die inzichten geeft over het integraal preventief ouderenbeleid. Een eventueel vervolg op deze studie is om data en kennis van andere gemeenten ook mee te nemen. Woonzorgatlas In 2015 hebben het FSP en het Platform GEEF (Friese woningcorporaties Accolade, De Bouwvereniging, Elkien en WoonFriesland) de handen ineen geslagen om het bestaande zorgvastgoed in Fryslân inzichtelijk te maken. De resultaten hiervan zijn gepubliceerd in de Woonzorgatlas Fryslân. Met deze atlas kan goed ingespeeld worden op het veranderende landschap van het zorgvastgoed en zijn bewoners. En nog belangrijker: het helpt ervoor te zorgen dat er ook in de toekomst voldoende goede woningen zijn voor mensen met een zorgvraag. In 2016 wordt de Woonzorgatlas nog verder uitgebreid. Meerdere partijen zullen zich aansluiten en de data in onze databank worden dan ook continue bijgewerkt. 11

12 3.3 Decentralisaties De decentralisaties van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo), de Jeugdzorg en Participatiewet vragen veel van de gemeenten in Fryslân. Het FSP wil deze processen ondersteunen met gegevensanalyse en beleidsinformatie en houdt zich bezig met een structurele samenwerking met gemeenten en andere belanghebbenden in de monitoring en evaluatie van de nieuwe wetten. Dit gaan we doen door sessies te organiseren met belanghebbenden en cijfers te verzamelen, te ontsluiten en beschikbaar te stellen. Door hierover toegankelijk te rapporteren en terug te koppelen naar het veld, versterken we de samenwerking en kennisuitwisseling binnen de verschillende decentralisaties. Het FSP focust zich hierbij op de effecten van de transitie en transformatie: wat waren de beoogde effecten, worden die behaald en wat zijn eventuele andere effecten die zichtbaar worden. In 2016 gaan we hieraan bouwen. In 2017 en 2018 zullen de daadwerkelijke effecten van de decentralisaties zichtbaar worden. Tegenprestatie In 2015 publiceerde het FSP een beleidsanalyse over de verschillen in de tegenpresentatie die gemeenten vragen. Dit wordt een vervolgonderzoek naar de praktijk van het tegenprestatiebeleid: hoeveel tegenprestaties hebben gemeenten uiteindelijk opgelegd? Was dit vanuit dwang of vrijwillig? Hoe is de tegenprestatie in de praktijk ingezet? En zijn er nu meer mensen in de bijstand die vrijwilligerswerk of mantelzorg verrichten dan voorgaande jaren? Monitoring gebiedsteams Gebiedsteams zijn voor gemeenten belangrijke instrumenten om de eigen kracht van burgers te versterken en vroegtijdig passende ondersteuning te geven. Door middel van bestaande gegevens en aanvullend onderzoek kan een completer beeld gevormd worden over de inzet van en ontwikkelingen in de gebiedsteams. In 2015 is een nulmeting uitgevoerd waarin vooral de beschikbaarheid van de teams duidelijk beschreven is. Het FSP zal in 2016 in afstemming met de gemeenten een vervolgmeting uitvoeren. Verkend wordt of het mogelijk is met deze meting vergelijkbare informatie over de vormgeving, samenstelling en werkwijze van de gebiedsteams te realiseren. Ook wil het FSP onderzoek doen naar de bekendheid van de teams onder de bevolking en de bereikbaarheid van de teams. Kwetsbare jongeren Gemeenten hebben sinds 1 januari 2015 nieuwe verantwoordelijkheden voor mensen met arbeidsvermogen die ondersteuning nodig hebben. De mogelijkheden tot instroom in de Wajong worden beperkt. Instroom in de Wsw is niet meer mogelijk. Het FSP brengt een publicatie uit waarin actuele cijfers over de doelgroepen van de Participatiewet worden gepresenteerd en geanalyseerd. 12

13 Mantelzorg na decentralisatie De nieuwe Wmo verwacht van hulpbehoevende mensen dat ze langer thuis blijven wonen, zelfredzaam zijn, met hulp van hun sociale netwerk. De ouderenmantelzorg zal naar verwachting fors stijgen door de nieuwe Wmo én door het toenemende aantal ouderen. Mantelzorgende 65-plussers geven vooral zorg aan hun partner. Met name 75-plussers geven aan dat dit een zware belasting voor hen is. Ze kampen zelf vaak met afnemende gezondheid, depressie en eenzaamheid, dit zijn serieuze risico s voor deze zwaar tot overbelaste mantelzorgers. Dit onderzoek brengt door middel van kwalitatief onderzoek alle facetten van partnermantelzorg in beeld: situatie, actoren, wensen, belemmeringen, frustraties, kansen en aanbevelingen. 13

14 4. Flexibiliteit en vrije ruimte De thema s binnen de onderzoeksagenda vormen samen met de algemene taken zoals databeheer, kennismakelaar en informeren over landelijke trends ongeveer 80% van de inzet van het FSP. Daarnaast is er nadrukkelijk ruimte om aandacht te besteden aan andere onderwerpen die urgentie verlangen of waar veel vraag naar is vanuit het veld. 14