Protocol Oriëntatie & Mobiliteit Fundashon Pro Bista

Transcriptie

1 Protocol Oriëntatie & Mobiliteit Fundashon Pro Bista Adviesteam KijkVerder Daniëlle Kistemaker (419141) Sanne Lohuis (416004) Senioradviseur Drs. Marie-Antoinette Minis

2 Willemstad, juni 2009 Opdrachtgever: Fundashon Pro Bista Contactpersoon opdrachtgever: Sharon Melfor Adviesteam KijkVerder: Daniëlle Kistemaker Sanne Lohuis Senior Adviseur: Drs. Marie-Antoinette Minis

3 Voorwoord Afdeling revalidatie heeft ons als adviesteam benaderd met de vraag om een protocol op te stellen waarin beschreven staat hoe de kennismakingsbegeleiding van binnenkomende cliënten met een visuele beperking vorm gegeven kan gaan worden. Binnen Fundashon Pro Bista (FPB) is namelijk het probleem gesignaleerd dat nieuw binnenkomende cliënten vaak niet de juiste begeleiding kunnen krijgen in deze, voor hen nieuwe, omgeving. Hierdoor kunnen cliënten zich moeilijk oriënteren binnen de instelling waardoor ze zich niet zelfstandig kunnen verplaatsen. Afdeling revalidatie hoopt met dit protocol de volgende doelen te behalen: - Door het protocol kunnen alle medewerkers, vrijwilligers en stagiaire de cliënten op een juiste wijze begeleiden bij het verplaatsen. - Het protocol geeft concrete handvatten over de wijze waarop cliënten het gebouw het beste kunnen leren kennen. - Door het protocol wordt deze kennismakingsbegeleiding op een eenduidige werkwijze uitgevoerd. Wanneer iedereen het protocol toe zal gaan passen en zich de werkwijze die is beschreven eigen maakt, zal de kwaliteit van de begeleiding aan cliënten toenemen. Met als doel dat cliënten zichzelf beter kunnen oriënteren en verplaatsen. Wij wensen iedereen veel succes met het toepassen van het protocol en de uitvoering van de kennismakingsbegeleiding. Met vriendelijke groet, Adviesteam KijkVerder Daniëlle Kistemaker Sanne Lohuis Auteur Adviesteam KijkVerder 3

4 Inhoudsopgave Begrippenlijst 6 1. Inleiding 7 2. Uitgangspunten van het protocol Thema Aanleiding Doelgroep Doel van het protocol Eisen met betrekking tot de gewenste situatie 8 3. Oriëntatie en Mobiliteit Begripsomschrijving Uitleg van de zintuigen Zien Gehoor Tast Reuk Karakter Basisvaardigheden voor het verplaatsen Mobiliteitsproblemen Mentale plattegrond Ankerpunten Aandachtspunten bij begeleiding Aandachtspunten Van algemeen belang bij begeleiden Belemmerende factoren Afspraken maken met de cliënt Wijze van instructie Belemmerende factoren Taalgebruik van de begeleider Plaats tijdens de instructie Veiligheid en ingrijpen Manieren van rondleiden Begeleidingsmethoden Wijze van vasthouden Ellebooggreep Tijdsduur en frequentie Aanleren van oriënteren Herkenningspunten Kennismakingsbegeleiding Fundashon Pro Bista Stroomdiagram Contactmomenten Stappen Stappen 1 & Stap 3: Oriëntatie Kennismakingsbegeleiding 18 Auteur Adviesteam KijkVerder 4

5 5.2.3 Stap 4: Voorbereidingsfase Stap 5: Uitvoerfase Stap 6: Evaluatie fase Stap 7: Benadering afdeling revalidatie Stap 8: Behoefte aan kennismakingsbegeleiding? Conclusie Literatuurlijst 26 Bijlagen Bijlage 1: Stroomdiagram kennismakingsbegeleiding 28 Bijlage 2: Evaluatieformulier kennismakingsbegeleiding 34 Auteur Adviesteam KijkVerder 5

6 Begrippenlijst Afdeling revalidatie Begeleider Cliënt Fundashon Pro Bista Gidslijn Herkenningspunt Kennismakingsbegeleiding Afdeling binnen FPB die zich bezig houdt met de uitvoer van alledaagse taken van de cliënt. Hieronder vallen vaardigheden voor oriëntatie en mobiliteit. Binnen deze afdeling zijn twee ergotherapeuten werkzaam. Persoon die de cliënten begeleidt bij het verplaatsen. Personen met een visuele beperking die naar FPB toe komen. Instelling voor blinden en slechtzienden op Curaçao. In dit document afgekort als FPB. Lijn die door slechtzienden en blind gebruikt kan worden om een route te volgen. Bijvoorbeeld het witte zeil in de gang of het volgen van de muur. Een herkenningspunt kan omschreven worden als een punt waardoor mensen met een visuele beperking een ruimte of object kunnen herkennen. Begeleiding die bij binnenkomst aan nieuwe cliënten wordt gegeven, zodat zij zich zelfstandig kunnen leren oriënteren en verplaatsen binnen het gebouw. Oriëntatiepunt Een oriëntatiepunt stelt iemand in staat te controleren waar hij of zij zich bevindt. (Pierik & Van Grinsven, 2004). Professionals Experts met betrekking tot het behandelen en begeleiden van cliënten met een visuele beperking. Verbale instructie Informatie die op een mondelinge wijze wordt gegeven. Visuele beperking Zintuigen Mensen met een oogaandoening. Voor cliënten binnen FPB geldt dat hun zicht 30% of minder is. Vermogen om uitwendige prikkels op te nemen: gehoor, gezicht, reuk, smaak en gevoel (VanDale, 2008). Auteur Adviesteam KijkVerder 6

7 1. Inleiding Voor u ligt het protocol Oriëntatie & Mobiliteit van de afdeling revalidatie van Fundashon Pro Bista (FPB). Om dit protocol tot stand te brengen, heeft er als eerst onderzoek plaats gevonden. In dit protocol is meegenomen: - Literatuur - Conclusies uit het vragenlijstonderzoek die gehouden is onder cliënten van FPB - Conclusies uit het observatieonderzoek van het gebouw - Ervaringen van professionals Met dit protocol hoopt afdeling revalidatie medewerkers, vrijwilligers en stagiaires inzicht te geven in oriëntatie- en mobiliteitsvaardigheden en de vaardigheden die iemand moet bezitten om cliënten te begeleiden bij het verplaatsen. Belangrijk voor u om te weten is dat er niet verwacht wordt dat u na het lezen alle vaardigheden zult bezitten. Er zal een informatiemoment gepland worden door afdeling revalidatie waarin zij deze vaardigheden nogmaals uitleggen en u leert deze toe te passen. Indien u tijdens het lezen van dit protocol vragen heeft, kunt u altijd terecht bij afdeling revalidatie. Leeswijzer Het protocol is als volgt opgebouwd: In hoofdstuk 2 worden de uitgangspunten van het protocol beschreven. In hoofdstuk 3 worden de begrippen oriëntatie en mobiliteit uitgelegd en principes die daarbij belangrijk zijn. In hoofdstuk 4 worden aandachtspunten bij de begeleiding besproken en wordt in gegaan op vaardigheden die belangrijk zijn voor de begeleider. In hoofdstuk 5 wordt het daadwerkelijke stroomdiagram voor de kennismakingsbegeleiding beschreven. Hier zijn handvatten te vinden voor de echte kennismakingsbegeleiding. In hoofdstuk 6 volgt de conclusie. In bijlage 1 is het stroomdiagram te vinden. In bijlage 2 is het evaluatieformulier voor de kennismakingsbegeleiding te vinden. Auteur Adviesteam KijkVerder 7

8 2. Uitgangspunten van het protocol 2.1 Thema Het protocol Oriëntatie & Mobiliteit beschrijft de stappen die genomen dienen te worden bij het rondleiden van nieuwe cliënten binnen het gebouw van FPB zodat zij zich hierin zelfstandig kunnen oriënteren en verplaatsen. 2.2 Aanleiding Wanneer visueel beperkten in een nieuwe omgeving komen is het voor hen moeilijk om de omgeving te leren kennen. Binnen FPB lopen ze tegen het probleem aan, dat cliënten vaak niet de juiste begeleiding kunnen krijgen in deze, voor hen, nieuwe omgeving. Hierdoor kunnen cliënten zich moeilijk oriënteren binnen de instelling waardoor ze zich niet zelfstandig kunnen verplaatsen. Binnen de instelling houdt iedereen zich bezig met het wegwijs maken van nieuwe cliënten. Doordat de rondleiding nu door veel verschillende personen gebeurd is er geen eenduidige werkwijze. Bovenstaande heeft afdeling revalidatie van FPB er toe gebracht een project te starten met als doelstelling dat begeleiding van nieuw binnenkomende cliënten met een visuele beperking in de instelling, op een eenduidige en juiste manier verloopt. 2.3 Doelgroep Het protocol is bedoeld voor alle medewerkers, stagiaires en vrijwilligers die direct in contact staan met cliënten binnen FPB. 2.4 Doel van het protocol Nieuwe cliënten met een visuele beperking van FPB worden op een verantwoorde en eenduidige wijze begeleid door medewerkers, vrijwilligers en stagiaires zodat zij zich vertrouwt voelen binnen het gebouw. 2.5 Eisen met betrekking tot de gewenste situatie: - Wanneer een nieuwe cliënt binnen FPB komt, ontvangt deze begeleiding zodat hij zich zelfstandig leert oriënteren en verplaatsen binnen het gebouw. - De begeleiding aan nieuwe cliënten wordt uitgevoerd door een persoon die hier kennis en affiniteit mee heeft. - De begeleider is zich bewust van de voorwaarden van oriëntatie en mobiliteit van mensen met een visuele beperking. - De begeleider richt de begeleiding op de persoonlijke mogelijkheden en beperkingen van de cliënt. - De begeleider voor de kennismakingsbegeleiding doorloopt het vastgestelde stroomdiagram zodat de kennismakingsbegeleiding op een eenduidige wijze plaatsvindt. Auteur Adviesteam KijkVerder 8

9 3. Oriëntatie en Mobiliteit De vele vormen van visuele beperkingen die het gevolg zijn van aandoeningen in het oog, van de oogzenuw en/of de hersenen hebben in het kader van de mobiliteit een paar belangrijke consequenties gemeen. Beperkingen in het zien, zullen effecten hebben op het waarnemen van details (het scherp zien) en/of het waarnemen van het gehele blikveld (gezichtsveld) wat problemen kan veroorzaken met het verplaatsen (Van Grinsven, 1994). Veilig kunnen verplaatsen heeft alles te maken met oriëntatie en mobiliteit (Virgili & Rubin, 2006). 3.1 Begripsomschrijving Oriëntatie doelt op het vermogen om jezelf bewust te zijn van de eigen positie in relatie tot de omgeving, dus om te weten waar je zelf bent. Mobiliteit doelt op het vermogen om veilig en zelfstandig te verplaatsen met of zonder het gebruik van een hulpmiddel. (Diepeveen, Teurlings & Verstraten, 2000). Het oriëntatievermogen speelt een belangrijke rol bij het verplaatsen. Om te kunnen oriënteren wordt gebruik gemaakt van de informatie die via de zintuigen binnenkomt. Mensen met een visuele beperking moeten het ontbreken van zicht compenseren met een combinatie van informatie die zij verzamelen via gehoor, de tast en reuk. Smaak heeft voor de oriëntatie weinig betekenis. (Soong, Love-Kitchen & Brown, 2001; Diepeveen, et al., 2000). Voor iemand die visueel beperkt wordt bevat oriëntatie het reorganiseren of herleren van methoden en het verzamelen van informatie die nodig is om georiënteerd te raken (Silverstone, Lang, Rosenthal & Faye, 2000). Ze moeten van alle stukjes informatie die zij binnenkrijgen een geheel proberen te maken, om zo een beeld te krijgen van de wereld om hen heen (Moons & Joosten-Roon, 1998). Niet alleen de zintuigen hebben we nodig om een beeld te krijgen van de omgeving. Ook besef van ruimte en van belangrijke objecten in de omgeving is belangrijk. Het gaat om het horen en voelen (bijvoorbeeld ik voel een houten plank), wat we begrijpen (het is de deur) en of we aan deze informatie een betekenis kunnen toekennen (het is de deur naar de kamer die uitkomt op de gang). Pas dan kan iemand snappen waar hij zich bevindt. (Diepeveen, et al., 2000). Goede oriëntatie is één van de belangrijkste voorwaarden voor een geslaagde verplaatsing. Dus een voorwaarde voor mobiliteit. 3.2 Uitleg van de zintuigen Zien Tijdens het oriënteren speelt visuele informatie een belangrijke rol. Visuele informatie geeft inzicht over de kleur, het contrast en de diepte. Wanneer zicht ontbreekt, moeten andere zintuigen gebruikt worden om inzicht te krijgen in de omgeving. Slechtzienden kunnen mogelijk nog contrast, kleurverschillen en diepte gebruiken (Bibby & Maslin, 2007). Contrastgevoeligheid geeft informatie over de mogelijkheid om minimale verschillen in helderheid te onderscheiden. Kleuren zien geeft slechtzienden informatie over de omgeving. Kleuren kunnen tevens dienen als oriëntatiepunt (Van Grinsven, 1994). Auteur Adviesteam KijkVerder 9

10 3.2.2 Gehoor Naast de visuele waarneming biedt de auditieve waarneming de mogelijkheid om op afstand plaats en richting te bepalen van objecten en personen in de omgeving. Je kunt horen waar het geluid vandaan komt (richting en afstand van een geluidsbron) en wat het voorstelt. Tevens kun je door behulp van Echolokalisatie besef van de ruimte krijgen. Door te klappen, te stampen of te praten in een ruimte krijg je besef van de grote van de ruimte en aanwezige meubelen (Van Grinsven, 1998) Tast De informatie die mensen met een visuele beperking binnen krijgen door gebruik te maken van tast is erg belangrijk voor de beeldvorming van de omgeving. Het gevoel wordt gebruikt om eigenschappen van de directe omgeving te ontdekken. Tevens behoort druk, trilling, temperatuur, pijn en de posities en bewegingen van onze lichaamsdelen tot het gevoel (Van Grinsven, 1998) Reuk Geuren kunnen informatie geven over de geurbron zoals de keuken of het toilet. Geuren die altijd aanwezig zijn kunnen gelden als oriëntatiepunt (Van Grinsven, 1998) Karakter Bovenstaande zintuigen geven informatie over een ruimte. Met de verzamelde informatie kan de cliënt een bepaald karakter toekennen aan de ruimte. Het karakter van een ruimte geeft informatie over de ruimte. Het is een abstract begrip en ook voor iedereen anders. Het karakter kan een bepaald gevoel weergeven over een ruimte. Het geluid is de belangrijkste factor wat bepalend is voor een ruimte. Doordat iemand een bepaald karakter toekent aan een ruimte kan dit helpen bij het herkennen van deze ruimte. Het is belangrijk dat de cliënt op zoek gaat naar het karakter van de ruimte (Kistemaker & Lohuis, 2009a). 3.3 Basisvaardigheden voor het verplaatsen Onderstaande basisvaardigheden zijn nodig om te kunnen oriënteren. Dit zijn vaardigheden die de cliënten misschien nog niet allemaal bezitten bij de start van de kennismakingsbegeleiding. Daarom is het belangrijk dat u als begeleider weet wat deze vaardigheden zijn, zodat u de cliënt kunt stimuleren om deze vaardigheden te ontwikkelen. Oriëntatievaardigheden 1. Het gebruiken en gericht op zoek gaan naar visuele informatie die afkomstig is uit kleur, contrast en diepte om objecten te herkennen. 2. Het onderscheiden en benutten van ondergrondstructuren en hoogte verschillen. 3. Het lokaliseren van en lopen naar een geluidsbron als ook het benutten van echo s. 4. Het onderscheiden en benutten van geuren en temperatuurverschillen. 5. Het omgaan met ruimtelijke begrippen en instructies. 6. Het inschatten van ruimtes en het kunnen lokaliseren van voorwerpen in ruimtes. (Pellekaan, 2001). 3.4 Mobiliteitsproblemen Goede oriëntatie is van belang bij het kunnen verplaatsen. Echter, ook als slechtzienden over een goed oriëntatie vermogen beschikken, kunnen ze stoornissen hebben die de mobiliteit beperken. Bij het ouder worden neemt de kans op problemen met het bewegen en met de zintuigen toe, de algehele lichamelijke conditie zal verminderen en ook kunnen er problemen ontstaan met het nadenken en begrijpen. Auteur Adviesteam KijkVerder 10

11 Als begeleider is het belangrijk om u bewust te zijn van de problemen die de cliënt kan hebben naast zijn visuele beperking en hierop in te spelen in de begeleiding. (Diepeveen, et al., 2000). 3.5 Mentale plattegrond Nadat iemand enkele keren in een bepaalde omgeving is geweest, gaat deze persoon de omgeving onthouden. Een beeld van de omgeving wordt in het geheugen ook wel een mentale plattegrond genoemd. Met behulp van deze plattegrond stuurt men zichzelf naar de plek waar men naar toe wil. Om ergens heen te gaan is dus een mentale plattegrond nodig die richting geeft. De mentale plattegrond moet goed in het hoofd worden opgebouwd, zodat er op vertrouwd kan worden. Een plattegrond wordt opgebouwd met behulp van diverse oriëntatiepunten, die zich in een bepaalde volgorde aandienen. Het zijn verschillende indrukken van de omgeving, die via de zingtuigen binnenkomen. Zo worden strategieën ontwikkeld om verplaatsingsproblemen op te lossen en zelfstandig te kunnen verplaatsen. Voor iemand met een visuele beperking kost het meer tijd en energie om een mentale plattegrond te maken. Het is voor hen moeilijk om de omgeving in kaart te brengen. Er zullen eerst allerlei kleine stukjes afzonderlijk verkend moeten worden om daarna tot een geheel te worden verwerkt, dit is een langdurig en inspannend leerproces. Ook het bewerken van informatie is moeilijker voor iemand met een visuele beperking omdat bestaande informatie aangepast moet worden. (Diepeveen, et al., 2000). 3.6 Ankerpunten Het is belangrijk dat binnen de mentale plattegrond een aantal ankerplaatsen zijn. Een ankerpunt is voor de cliënt een punt, een locatie, ten opzichte waarvan deze zijn positie nauwkeurig kan bepalen. Kenmerken van een ankerpunt: - Het ankerpunt moet bekend en vertrouwd zijn voor de cliënt. - Het punt moet gemakkelijk te vinden zijn met de beschikbare zintuigen. - Het moet de cliënt duidelijke informatie verschaffen over zijn of haar positie in de ruimte. Als iemand onder het lopen echt verdwaalt en het ankerpunt niet meer op eigen kracht kan vinden, dan heeft dat punt ook als eigenschap dat het bij vragen om hulp heel duidelijk beschreven kan worden. Als men het ankerpunt dan weer gevonden heeft, kan men van daaruit doorgaan. (Pierik & Van Grinsven, 2004). Auteur Adviesteam KijkVerder 11

12 4. Aandachtspunten bij begeleiding Voordat van start kan worden gegaan met de begeleiding van cliënten is het belangrijk, dat u als begeleider een aantal basisprincipes bezit. 4.1 Aandachtspunten Van algemeen belang bij begeleiden Het belangrijkste bij het begeleiden van het verplaatsen is dat de cliënt zich veilig moet voelen en dat hij/zij veilig moet zíjn (Silverstone, Lang, Rosenthal & Faye, 2000). 1. De cliënt moet zich veilig voelen Wanneer een cliënt door een onbekende wordt begeleid en deze niet bekend is met zijn manier van werken kan dit een onveilig gevoel oproepen. Vraag daarom altijd of begeleiding gewenst is en hoe de cliënt dit wil ontvangen. Het opbouwen van een vertrouwensband tussen cliënt en begeleider is belangrijk voordat begeleiding plaatsvindt. 2. De cliënt moet veilig zijn. Wanneer de cliënt daadwerkelijk veilig is, is dit van invloed op het gevoel van veiligheid wat de cliënt heeft. Het volgende kunt u doen om een maximale veiligheid te bereiken. Denk zelf aan de breedte en lengte die u samen met de cliënt heeft. Dit is breder en misschien wel langer dan normaal Benader, stoepranden, drempels, op- en afstapjes e.d. altijd recht van voren. Het lopen met twee of meer cliënten gaat ten koste van de veiligheid. Loop in een rustig tempo als er sprake is van een onbekende omgeving of een onbekende begeleider. (Willemse, 1992) Belemmerende factoren Ondanks de goede bedoelingen en het enthousiasme van u als begeleider kunnen er tijdens het begeleiden belemmerende factoren ontstaan die het succes mogelijk in de weg staan. Het is belangrijk om bewust te zijn van deze voorkomende problemen zodat u ze adequaat kunt oplossen of voorkomen. Er kan sprake zijn van: Overbescherming, waardoor de cliënt te weinig mogelijkheden krijgt om te leren van zijn eigen fouten. Te veel nadruk op wat goed is en wat fout is. De cliënt kan hierdoor angst krijgen om te falen. Dat er meer nadruk ligt op wat de cliënt moet herinneren in plaats van dat hem gevraagd wordt om logisch na te denken. Gebrek aan tijd of geduld om uit te lokken dat cliënt zijn eigen problemen op lost. Hoe kunnen deze belemmerende factoren voorkomen worden? Bespreek met de cliënt dat fouten maken niet erg is, je leert er alleen maar van. Benoem niet alleen de successen van de cliënt, maar ook wanneer hij bereid is iets te proberen. Complimenteer de cliënt wanneer bij diverse oplossingen afweegt. Moedig de cliënt aan risico s te nemen. Zorg voor stapsgewijze instructie die haalbaar maar ook uitdagend is. (Van Grinsven, 2003). 4.2 Afspraken maken met de cliënt Maak voor de kennismakingsbegeleiding begint afspraken met de cliënt over hoe de begeleiding er uit zal zien en andere belangrijke aspecten. Hierdoor zullen u en de cliënt dezelfde verwachtingen hebben en zal de kennismakingsbegeleiding succesvoller zijn. Auteur Adviesteam KijkVerder 12

13 Bespreek de volgende punten: Verwachtingen Het doel van de kennismakingsbegeleiding De wijze van informatie geven De wijze van rondleiden De wijze van vasthouden De tijdsduur van de kennismakingsbegeleiding De afstand van de kennismakingsbegeleiding Het aanleren van oriënteren De soort herkenningspunten De veiligheid en de manier van ingrijpen Wanneer u zegt stop betekend dit direct stop (Pierik & Van Grinsven, 2004; Kistemaker & Lohuis, 2009b). De eerstgenoemde punten zullen worden toegelicht in de volgende paragrafen. 4.3 Wijze van instructie De manier waarop u iemand instrueert kan voor elk persoon anders zijn (Virgili & Rubin, 2007). Hieronder wordt beschreven waar u aan kunt denken wanneer u een cliënt instructies geeft Informatievoorziening Het belangrijkste bij een goede informatievoorziening is dat u weet op welke manier de cliënt leert. Hoe verkrijgt deze zijn informatie het beste. U kunt hier de informatie voorziening op aanpassen. Let hierbij op de volgende punten: Afhankelijk van het niveau, de ervaring, concentratie en mogelijkheden van de cliënt wordt bepaald op welke manier instructie wordt gegeven. Gekozen kan worden voor: Informeren tijdens het lopen. Informeren tijdens de kennismakingsbegeleiding op momenten dat de cliënt stil staat. Informeren voorafgaand aan de kennismakingsbegeleiding. (Kistemaker & Lohuis, 2009b). Uit literatuur (Diepeveen, et al., 2000) blijkt dan in nieuwe situaties waar in veel verwerkt moet worden, informatie het beste verstrekt kan worden op momenten dat de cliënt stil staat. Vindt een goed evenwicht tussen instrueren en leren door zelfervaring. Heeft de cliënt behoefte aan veel informatie of leren door fouten te maken en dit zelf op te lossen? Weet hoeveel instructie de cliënt in een keer aan kan. Verdeel de instructie in kleine stukjes, teveel informatie kan in het bijzonder bij meervoudig gehandicapten averechts werken. Ga uit van het principe van veel herhalen. Dit hoeft geen letterlijke herhaling te zijn. Vindt een goed evenwicht tussen instructies geven en gezellig kletsen. Maak daar afspraken over. (Van Doorn, 2001). Volgens professionals is het geven van verbale informatie niet altijd genoeg, en is lichamelijk contact nodig. Bijvoorbeeld wanneer een cliënt na verbale informatie niet de juiste richting aanneemt kan door middel van een tikje op zijn/haar rechter of linker schouder richting gegeven worden. De instructie, feedback en bescherming die je als begeleider biedt worden gedurende de contacturen geleidelijk afgebouwd (Moons & Joosten-Roon, 1998). Auteur Adviesteam KijkVerder 13

14 4.3.2 Taalgebruik van de begeleider De taal die gebruikt wordt tijdens de instructie en het moment waarop het verteld wordt is erg belangrijk. Het is noodzakelijk dat wat verteld wordt begrepen wordt en dat de cliënt hier zo min mogelijk een eigen interpretatie aan geeft. Dit kan bereikt worden door: Gebruik van eenduidige taal: vermijdt termen als een beetje, een stukje e.d. Vermijd woorden als hier en daar. Geef uitleg over de plaats, zoals links achter u. Geven van goede en tijdige feedback. Altijd te vertellen wat u doet en overleg dit zo nodig met de cliënt. Gebruik maken van de woordkeuze van de cliënt. Herhaal termen of woorden die de cliënt zelf steeds gebruikt, hierdoor hoeft de cliënt minder na te denken. In de verschillende contactmomenten worden dezelfde termen gebruikt. (Van Doorn, 2001; Visio, 2004) Plaats tijdens de instructie Neem tijdens de instructie altijd een vaste plaats in ten opzichte van de cliënt. Hierdoor is het duidelijk waar u zich bevind. Dit is vooral belangrijk wanneer de cliënt aangeeft dat hij niet vastgehouden hoeft te worden. Loop indien mogelijk niet tussen de cliënt en de gidslijn. Loop indien mogelijk en gewenst een meter achter de cliënt. Houdt bij het geven van instructie rekening met de plaats waar u dit doet, let bijvoorbeeld op afleidende factoren zoals geluid. (Van Doorn, 2001). Volgens professionals is het in het begin soms raadzaam om naast de cliënt te lopen. Dit hangt af van het feit dat de cliënt zich veilig voelt of niet. Het gehoor van iemand met een visuele beperking is over het algemeen beter ontwikkeld van mensen zonder visuele beperking. Bent u er op bedacht dat het geluid dat u maakt tijdens het verplaatsen de cliënt aanwijzingen kan geven. Ook zonder dat u dit bedoeld heeft zou de cliënt u kunnen volgen door de geluiden die u maakt. Kies er daarom in sommige gevallen voor om achter de cliënt te gaan lopen Veiligheid en ingrijpen Om de veiligheid van u en de cliënt te waarborgen is het belangrijk dat tijdens de kennismakingsbegeleiding hier op gelet wordt. Te snel ingrijpen, kan uw cliënt onzeker maken, veelvuldig corrigeren ook. Houdt rekening met een eventuele aanvullende handicap van de cliënt, dit kan van invloed zijn op het beoordelingsvermogen van de cliënt. Laat weten wat u doet om de veiligheid te waarborgen. (Van Doorn, 2001). Verder is het belangrijk dat de cliënt weet hoe hij zichzelf kan beschermen tijdens het verplaatsen Manieren van rondleiden Uit onderzoek onder cliënten van FPB is gebleken dat de manier waarop cliënten rondgeleid worden verschild. De manier waarop cliënten het beste rondgeleid kunnen worden hangt af van de manier waarop de cliënt leert, de soort herkenningspunten die hij gebruikt en de rest visus die hij heeft (Kistemaker & Lohuis, 2009b). Het belangrijkste is dat tijdens het rondleiden de cliënt de ruimte leert kennen op een manier die voor hem prettig en nuttig is. De volgende stappen zouden genomen kunnen worden bij de kennismakingsbegeleiding: - U loopt samen met de cliënt het gebouw rond, waardoor de cliënt een beeld krijgt van de grootte van het gebouw. De verschillende ruimtes worden nog niet benoemd. Auteur Adviesteam KijkVerder 14

15 - U loopt samen met de cliënt het gebouw rond en vertelt wat er achter elke deur zit. - U loopt samen met de cliënt het gebouw rond en vertelt wat er achter elke deur zit en gaat samen de ruimte binnen. - U legt uit hoe de cliënt een ruimte kan herkennen. - U legt uit hoe de cliënt een ruimte kan herkennen en laat hem zelf de ruimte verkennen. - U laat de cliënt zelf ontdekken hoe hij de ruimte de volgende keer kan ontdekken. Belangrijk is dat u met de cliënt overlegt wat voor hem het prettigst is. De manier van rondleiden kan tijdens de verschillende kennismakingsbegeleidingen in moeilijkheid worden opgebouwd. Overleg met de cliënt of hij graag eerst het gehele gebouw zou willen zien of dat hij het prettiger vindt om eerst een klein aantal ruimtes wil leren kennen. 4.4 Begeleidingsmethoden Wijze van vasthouden Om een cliënt tijdens het verplaatsen te begeleiden zijn er verschillende methoden. Uit ervaring van professionals is gebleken dat de volgende methoden in de praktijk voorkomen: - Cliënt houdt de begeleider aan de elleboog vast - Cliënt houdt de begeleider aan de schouder vast - Begeleider en cliënt lopen arm in arm - Begeleider en cliënt lopen hand in hand - Sommige cliënten worden liever niet vastgehouden Ook bestaan er technieken waarbij de cliënt voorop loopt. Dit gebeurt vaak in een later stadium. Doordat de cliënt zelf voorop loopt leert hij zelf de weg te zoeken en wordt meer zelfstandig. De volgende methoden komen dan voor: - Begeleider houdt de cliënt aan de elleboog vast - Begeleider houdt de cliënt aan de schouder vast Aanbeveling: De keuze voor een greep hangt af van de leeftijd van de cliënt, voorkomende mobiliteitsproblemen en de visuele mogelijkheden en beperkingen. Overleg met de cliënt over de wijze van vasthouden is altijd noodzakelijk. Let bij de keuze die gemaakt wordt over de wijze van vasthouden ook op wat voor u prettig is. Het is belangrijk dat zowel de begeleider als de cliënt zich comfortabel kunnen verplaatsen Ellebooggreep De standaard methode bij het begeleiden is de elleboog greep (Silverstone, Lang, Rosenthal & Faye, 2000). Om deze reden zal deze apart benoemd worden in deze paragraaf. In de literatuur wordt veel gesproken over de ellebooggreep (Willemse, 1992; Module Mobiliteit) tijdens het verplaatsen. Dit is een methode waarbij zowel de cliënt als de begeleider vrijheid heeft om te bewegen. Bij deze greep loopt in eerste instantie de begeleider voorop en pakt de cliënt iets boven de elleboog vast, waarbij de vingers aan de binnenkant van de arm zijn en de duim aan de achterkant. Hierdoor is de positie van de cliënt schuin-achter de begeleider. Het contact gaat uit van de cliënt. De ellebooggreep maakt het mogelijk om bij verandering van de omgeving, bijvoorbeeld op plekken waar het smaller wordt, van positie te veranderen zonder dat het contact verbroken wordt. De begeleider plaatst de contactarm achter zijn lichaam waardoor de Auteur Adviesteam KijkVerder 15

16 cliënt weet dat hij achter de begeleider moet gaan lopen en de onderarm van de begeleider vast moet pakken. Later in het proces kan positie van begeleider en cliënt omgewisseld worden waardoor de cliënt zelf zijn weg kan bepalen. Positieve punten aan de ellebooggreep: De cliënt wordt tijdig attent gemaakt op veranderingen van de situatie doordat de begeleider langzamer gaat lopen of de arm achter de rug brengt. Er is sprake van meer zelfstandigheid en vrijheid in bewegen voor de cliënt en de begeleider. De cliënt loopt actief en heeft minder de neiging om aan de begeleider te gaan hangen. Het manoeuvreren bij smalle doorgangen verloopt soepeler. De begeleider is niet verplicht de arm gebogen te houden en kan deze gebruiken om iets te pakken, open te maken, e.d. Voor ouderen die extra ondersteuning nodig hebben bij het verplaatsen is het te overwegen om voor een andere greep dan de ellebooggreep te kiezen (Silverstone, Lang, Rosenthal & Faye, 2000). 4.5 Tijdsduur en frequentie Het leren kennen van een nieuwe omgeving en hierin zelfstandig kunnen oriënteren en verplaatsen is intensief. Wanneer het gaat om mensen met een hogere leeftijd is het mogelijk dat er naast de visuele beperking nog meer beperkingen zijn die het leren en concentreren moeilijk maakt. Daarom is het belangrijk om als begeleider hiervan bewust te zijn en de tijdsduur van een kennismakingsbegeleiding hierop aan te passen. Over het algemeen is het beter om vaker maar in korte periodes te trainen. (Verstraten, 1994; Kistemaker & Lohuis, 2009). 4.6 Aanleren van oriënteren Wanneer iemand een ruimte leert verkennen en daarin geordend en gericht dient te bewegen en oriënteren, moeten daarbij een aantal stappen doorlopen worden. Het is belangrijk dat tijdens het leren kennen van het gebouw de volgende stappen toegepast worden. Eerst de indruk laten verwoorden, eventueel met behulp van klappen, stampen of tikken met de stok. Zijn er opvallende geluiden/contrasten in kleur en/of reliëf? Waar zijn deze en waar ten opzichte van de deur? Laat de cliënt vanuit verschillende posities naar en van de deur lopen. Gebruik in eerste instantie de muur als gidslijn. (Van Doorn, 1996). Volgens professionals is het een goede methode om cliënten eerst bewust te laten worden van geluiden in de ruimte en vervolgens andere zintuigen er bij te betrekken. Vooral in het begin is het belangrijk dat niet te veel zintuiglijke informatie tegelijk gegeven wordt omdat de cliënt moet wennen aan of vertrouwen krijgen in het gebruiken van deze zintuigen. Vroeg of laat visueel beperkten Een belangrijk verschil tussen mensen met een visuele beperking is het moment waarop ze blind of slechtziend zijn geworden. Mensen die vanaf een jonge leeftijd een visuele beperking hebben, hebben vanaf een jonge leeftijd de andere zintuigen ontwikkeld. Zij kunnen over het algemeen beter Auteur Adviesteam KijkVerder 16

17 voelen, horen en ruiken. Het is voor hen echter wel moeilijker om een voorstelling van een bepaalde ruimte te maken en van objecten. Hierdoor hebben zij meer moeite met het invullen van de mentale plattegrond. Mensen die op latere leeftijd een visuele beperking hebben verworven, hebben over het algemeen minder ontwikkelde zintuigen. Echter is het voor hen wel gemakkelijker om een voorstelling van een ruimte te maken en om een mentale plattegrond in te vullen. Zij kunnen op dat moment informatie putten uit hun ervaringen uit het verleden. (Kistemaker & Lohuis, 2009a). 4.7 Herkenningspunten Een herkenningspunt is een punt waardoor mensen met een visuele beperking een ruimte of object kunnen herkennen. Herkenningspunten kunnen gelden als oriëntatiepunten. Uit het onderzoek is gebleken (Kistemaker & Lohuis, 2009b) dat herkenningspunten ondergebracht kunnen worden onder de volgende groepen aspecten: Kleurverschillen, reliëf, geuren, geluiden, objecten, temperatuur, locatie van objecten en ruimtes en functie van ruimtes. Een begeleider dient tijdens de kennismakingsbegeleiding deze aspecten aan bod te laten komen en de cliënt te laten experimenteren met de verschillende soorten herkenningspunten. Hierdoor krijgt de cliënt de mogelijkheid om voor hem zelf geschikte herkenningspunten te selecteren. Auteur Adviesteam KijkVerder 17

18 5. Kennismakingsbegeleiding Fundashon Pro Bista Om er voor te zorgen dat nieuwe cliënten het gebouw van FPB leren kennen is het belangrijk dat zij hier speciale begeleiding in krijgen. Een aantal begeleiders zullen zich gaan richten op deze kennismakingsbegeleiding. Het is belangrijk dat elke begeleider dit op dezelfde manier doet, dit hoofdstuk zal daar verder op in gaan. 5.1 Stroomdiagram Bij de kennismakingsbegeleiding zal een bepaald stroomdiagram steeds doorlopen worden. Dit stroomdiagram is te vinden in bijlage 1 van dit protocol. In dit hoofdstuk wordt dit plan nader toegelicht en zijn nog meer handvatten te vinden Contactmomenten Elke kennismakingsbegeleiding met de cliënt bestaat uit verschillende contactmomenten. Het aantal contactmomenten dat nodig is hangt af van wat noodzakelijk is voor de cliënt en de manier waarop deze leert. Voor het eerste contactmoment zal het gehele stroomdiagram doorlopen worden, de daarop volgende momenten zal het stroomdiagram steeds vanaf stap 4. doorlopen worden. 5.2 Stappen Stappen 1 &2 Deze stappen worden genomen voordat u ingeschakeld wordt voor het geven van de kennismakingsbegeleiding. In deze stappen komt een nieuwe cliënt binnen Fundashon Pro Bista en zal de afdeling revalidatie bepalen wie de kennismakingsbegeleiding op zich zal nemen. De uitkomst van deze stap is een interne verwijzingsbrief voor diegene die de kennismakingsbegeleiding op zich gaat nemen. Hier is informatie over de cliënt in te vinden dat belangrijk is voor het geven van de juiste begeleiding. De beperkingen die de cliënt heeft bij het zien worden daarin genoemd en eventueel andere beperkingen. Het is belangrijk dat u als begeleider weet wat de beperking in het scherp zien en/of in het gezichtsveld betekend voor de dagelijkse mobiliteit van de cliënt. Wat wordt wel, en wat wordt niet waargenomen (Van Grinsven, 1998) Stap 3: Oriëntatie Kennismakingsbegeleiding Hier is het belangrijk dat u als begeleider zich oriënteert op de taken van de kennismakingsbegeleiding. Leest u in, in de gegevens van de cliënt d.m.v. de interne verwijsbrief en doorloop het protocol nogmaals. Aanbeveling: Wanneer u vragen heeft over bijvoorbeeld de beperkingen van de cliënt of over het aanpakken van de kennismakingsbegeleiding kunt u hier altijd mee terecht bij de afdeling revalidatie Stap 4: Voorbereidingsfase 4.a Beginsituatie bepalen Voordat u daadwerkelijk begint met het voorbereiden en bespreken van de begeleiding is het belangrijk dat u eerst bepaalt wat de beginsituatie is van de cliënt. Dit doet u door: Te observeren hoe de cliënt op dit moment beweegt o Wat kan de cliënt zelf en hoe doet hij/zij dit? Auteur Adviesteam KijkVerder 18

19 o Is hij/zij angstig om te bewegen? o Beweegt de cliënt op een aparte manier? o Kan de cliënt zich oriënteren? Te bespreken hoe de huidige manier van oriënteren is. o Op welke manier oriënteert de cliënt zich op dit moment? o Is de cliënt zich bewust van verschillende oriëntatie punten? Aanbeveling: Neem eerst rustig de tijd om uzelf een beeld te vormen van de beginsituatie van de cliënt. U zult merken dat naar mate u meer ervaring krijgt dit gemakkelijker zal gaan. 4.b Verwachtingen bespreken Het is belangrijk om te weten wat de cliënt over het algemeen van de kennismakingsbegeleiding verwacht en ook om te weten wat de cliënt van elk contactmoment afzonderlijk verwacht. Wanneer verwachtingen duidelijk zijn kan de kennismakingbegeleiding hierop aangepast worden en weet u als begeleider hoe ver u kunt gaan. Aanbeveling: Belangrijk om te weten is of de cliënt open staat voor het leren kennen van het gebouw en zijn eigen oriëntatievaardigheden wil verbeteren. 4.c Afspraken maken met de cliënt Om de kennismakingsbegeleiding een vorm te geven en goed te laten verlopen is het belangrijk om vooraf afspraken te maken met de cliënt. Hierdoor weet u als begeleider wat de cliënt prettig vindt en hoe de kennis het beste aan hem wordt overgedragen. Ook kan de begeleiding dan puur op het oriënteren worden gericht en zullen irritaties of afleidende factoren worden beperkt. Het is belangrijk om het volgende af te spreken: Het doel van de kennismakingsbegeleiding. Wat wil de cliënt in dit contactmoment bereiken, waar ligt specifiek de aandacht op? Dit kan gericht zijn op het leren kennen van een bepaalt gedeelte van het gebouw, maar ook op het verbeteren van een bepaalde vaardigheid. De wijze van informatie geven. Wat is voor deze cliënt een prettige manier van informatie verstrekken en wat sluit aan bij zijn manier van leren. Zie paragraaf voor verdere uitleg. De wijze van rondleiden. Wat is voor deze cliënt een prettige manier van rondleiden en wat sluit aan bij zijn beperkingen en manier van leren. Zie paragraaf voor verdere uitleg. De wijze van vasthouden. Wat is voor deze cliënt een prettige manier om vastgehouden te worden? Zie paragraaf 3.4 voor verdere uitleg. De tijdsduur van de kennismakingsbegeleiding. Wat is voor deze cliënt een geschikte tijdsduur van de begeleiding? Belangrijk is om rekening te houden met het concentratievermogen van de cliënt. Zie paragraaf 3.5 voor verdere informatie. De afstand van de kennismakingsbegeleiding. Wat is voor deze cliënt de beste afstand van de kennismakingsbegeleiding? Het is hier belangrijk om af te spreken welke ruimtes behandeld worden tijdens het contactmoment. Auteur Adviesteam KijkVerder 19

20 Aanbeveling: Het is belangrijk om steeds een klein aantal ruimtes tegelijk te behandelen. Een persoon kan maar een beperkte hoeveelheid nieuwe informatie verwerken. Daarom is het belangrijk om maar een paar ruimtes per keer te behandelen en te beginnen met de ruimtes die het meest bekend zijn voor de cliënt (Verstraten, 1994). Het aanleren van oriënteren. Ga na hoe de cliënt zich nu oriënteert en welke oriëntatievaardigheden hij nog kan ontwikkelen. Zie paragraaf 3.6 voor meer informatie. De soort herkenningspunten. Welke soort herkenningspunten gebruikt de cliënt nu en is hij/zij zich er van bewust? Zie paragraaf 3.7 en verderop in dit hoofdstuk voor meer informatie. De veiligheid en de manier van ingrijpen. Hoe zorgen jullie samen voor een veilige begeleiding en heeft de cliënt het vertrouwen dat hij zich veilig kan verplaatsen. Ga na hoe de cliënt zich veilig voelt en hoe u als begeleider hier op kan inspelen. Vertel de cliënt hoe u ingrijpt zodat hij/zij niet schrikt van een onverwachte beweging. Wanneer u zegt stop, betekent dit direct stop. Voor de veiligheid is het belangrijk dat wanneer u als begeleider stop zegt, de cliënt hier direct op reageert. Bespreek dit daarom. 4.d Plan van aanpak Voordat gestart kan worden met het contactmoment van de kennismakingsbegeleiding is het belangrijk dat er een plan wordt gemaakt hoe dit contactmoment er uit gaat zien. Bij het maken van het plan is het belangrijk om de volgende elementen in gedachten te houden: De activiteit: o Wat is het doel van dit contactmoment? o Welke ruimtes gaat u behandelen? o Wat moet de cliënt zelfstandig doen en waar zal u hem bij begeleiden? o Welke oriëntatievaardigheden wilt u met de cliënt behandelen? o o De situatie: o o o Welke herkenningspunten neemt u op in de activiteit? De activiteit moet uitdagend zijn maar ook niet te moeilijk want dit zorgt voor frustraties bij de cliënt en waarschijnlijk ook bij u als begeleider. Materiële omgeving: Welke obstakels zijn er en hoeveel omgevingsgeluid is er aanwezig. Stem de moeilijkheid van de omgeving af op de situatie van de cliënt. Relationele omgeving: Welke mensen bevinden zich nog meer in de ruimte en is dit van invloed op het handelen van de cliënt? Overweeg, zeker in de beginsituatie, om een ruimte op te zoeken waar het rustig is en de cliënt weinig druk van andere mensen voelt. Het tijdstip: Wat is voor de cliënt een prettig tijdstip? Het kan zijn dat de cliënt zich s ochtends nog goed kan concentreren of dat hij juist moeite heeft met opstarten. Ga ook na wat binnen de instelling een druk of rustig moment is. Acties van begeleider: o Welke acties kunt u ondernemen of juist niet ondernemen om de cliënt tijdens de kennismakingsbegeleiding te helpen? Bedenk dat u de cliënt begeleid bij het leren kennen van het gebouw, het verbeteren van zijn oriëntatievaardigheden en het ontwikkelen van vertrouwen om zich zelfstandig te verplaatsen. Auteur Adviesteam KijkVerder 20

21 o o Hoe kunt u de cliënt mondeling ondersteunen? Denk hierbij aan mondelinge aanwijzingen, maar ook bijvoorbeeld aan complimenten, bemoediging en geruststelling op momenten van verwarring. Hoe kunt u de cliënt lichamelijk begeleiden? Denk hierbij bijvoorbeeld aan het begeleiden van de hand van de cliënt naar een object of bijvoorbeeld een deurklink. Aanbeveling: Om te leren hoe een plan van aanpak het beste gemaakt kan worden, is het goed om de eerste keren te overleggen met de afdeling revalidatie. Hierdoor krijgt u als begeleider vertrouwen in de aanpak die u hebt en ervaring met het toepassen van de juiste begeleiding Stap 5: Uitvoerfase In deze fase wordt het plan van aanpak en de afspraken zoals gemaakt in stap 4, uitgevoerd. 5.a Afgesproken ruimtes Behandel de ruimtes zoals is afgesproken met de cliënt. Zoals eerder beschreven is het belangrijk om met een klein aantal ruimtes te beginnen. Ankerpunt o Als eerste is het belangrijk dat de cliënt een ankerpunt (zie paragraaf 2.6) heeft waar hij steeds naar terug kan. Vanuit dat ankerpunt kan de cliënt zijn mentale plattegrond gaan vullen (zie paragraaf 2.5). o Het is zinvol op een ankerpunt te zoeken wat voor volgende contactmomenten ook gebruikt kan worden. o Zorg er tijdens de kennismakingsbegeleiding voor dat de cliënt meerdere ankerpunten heeft in het gebouw. o Wanneer er tijdens de route, tussen het beginpunt en het eindpunt, een beslismoment is, dan geldt dit vaak als ankerpunt. De beslissing kan gaan over rechtdoor gaan of linksaf. Beginpunt en eindpunt Het is van belang bij de kennismakingsbegeleiding dat elk contactmoment een duidelijk beginpunt heeft en een duidelijk eindpunt. Dit is van belang voor het leren van de routes in het gebouw. Verkennen van ruimtes o Bouw het verkennen van de ruimtes zoals benoemd in paragraaf op. o Het belangrijk om de cliënt mondelinge informatie te geven over de ruimte. Hierbij kunt u denken aan informatie over: Waar de ruimte voor gebruikt wordt. Welke personen in de ruimte werken. Waar deze personen zich in de ruimte bevinden (vooraan/ achteraan) o Het ontdekken van het karakter van de ruimte is voor visueel beperkten belangrijk voor het herkennen van de ruimtes (2.2.5). Aanbeveling: Geef de cliënt de mogelijkheid om het karakter van een ruimte te ontdekken. Stimuleer heb daarbij om gebruik te maken van geluid en op zoek te gaan naar geluiden in de ruimte. Lokaliseren van ruimtes/objecten o Tijdens de kennismakingbegeleiding is het van belang dat de cliënt de ruimtes weet te vinden. Dus ook kennis heeft over de lokalisatie van Auteur Adviesteam KijkVerder 21

22 o ruimtes ten opzichte van elkaar en kennis heeft van objecten in de ruimte ten opzichte van elkaar. Ondersteun de cliënt hierbij door mondelinge informatie te geven, maar laat hem dit ook zelf ervaren zodat hij het in zijn mentale plattegrond kan plaatsen. 5.b Oriëntatievaardigheden Stimuleer de cliënt om zijn huidige manier van oriënteren te gebruiken. Hierdoor verbetert hij/zij de vaardigheid waar hij al mee bekend is en raakt hiermee vertrouwd. Het is belangrijk om de cliënt niet gelijk nieuwe technieken te laten uitvoeren maar ook zijn eigen werkwijze te verbeteren. Later in het proces is het belangrijk om de cliënt te stimuleren andere zintuigen te gebruiken bij het oriënteren. Bekijk goed of de cliënt zich hier prettig bij voelt en of hij/zij het zinvol vindt. Aanbeveling: Geef de cliënt de tijd om vertrouwd te raken met de nieuwe manier van oriënteren en de verkregen informatie te verwerken. De cliënt heeft tijd nodig om de informatie in de mentale plattegrond te kunnen plaatsen. Zie verder paragraaf 3.6 voor meer informatie over het aanleren van oriënteren. 5.c Herkenningspunten Zoals al eerder is besproken zijn er verschillende soorten herkenningspunten en gebruikt elke cliënt andere soorten herkenningspunten. Ze zijn te verdelen in de volgende groepen: - Kleurverschillen - Reliëf - Geluiden - Geuren - Objecten - Temperatuur - Locatie van objecten en ruimtes - Functie van ruimtes (Kistemaker & Lohuis, 2009b). Zoals beschreven is het belangrijk om de functie van de ruimte te vertellen aan de cliënt omdat dit moeilijk zelf te ontdekken is. Onder de cliënten van FPB heeft een onderzoek plaatsgevonden. Hier uit bleek dat verschillende herkenningspunten naar voren kwamen die gebruikt werden om een ruimte te herkennen. De belangrijkste punten die genoemd werden zijn: - Het witte pad door de gang - De gele deuren van het toilet - Reliëfverschillen op de grond/wand (voelen met de stok) - Nummers op de deur (voelen en zien) - Geuren in kinderkamer/ in de revalidatiekamer en keuken - Het toetsenbord op de deur van de computerkamer - Het teken op de toiletdeur - Het handvat bij het damestoilet draait naar links en bij de heren normaal - Licht - Kleur van de vloer - Geluid van de machinekamer (Kistemaker & Lohuis, 2009b). Auteur Adviesteam KijkVerder 22

23 Aanbeveling: Het is belangrijk om in de kennismakingbegeleiding verschillende herkenningspunten te benoemen, zodat de cliënt kan bekijken welke herkenningspunten voor hem/haar van toepassing zijn. (Kistemaker & Lohuis, 2009b). Belangrijk is om te weten dat blinde personen over het algemeen veel met reliëf doen, ook is voor hen geur en geluid belangrijk. Slechtzienden maken zoveel mogelijk gebruik van rest visus om een ruimt en de objecten te herkennen. Maar ook voor hen is geluid, reliëf en geur erg belangrijk. (Kistemaker & Lohuis, 2009b). 5.d Aandachtspunten tijdens begeleiding Tijdens de begeleiding is het belangrijk om op signalen te letten die cliënten afgeven. Professionals van FPB geven aan dat cliënten niet altijd zeggen wat ze denken, daarom is het belangrijk om op het gezicht van cliënten te letten om de signalen op te pikken. U kunt denken aan signalen die wijzen op: - Vermoeidheid - Concentratievermindering - Angst - Onbegrip 5.e Werkwijze aanpassen Om de kennismakingsbegeleiding tot een succes te laten zijn is het belangrijk dat de cliënt zo min mogelijk last heeft van bovenstaande signalen. Daarom is het van belang om goed te reageren wanneer de cliënt zich niet prettig voelt. Pas de werkwijze zo nodig aan en geef de cliënt: - Vertrouwen - Begrijpelijke uitleg - Rust tijdens de begeleiding - Een rustige omgeving om in te handelen Aanbeveling: Wanneer bovenstaande acties geen verbetering geven is het belangrijk om een pauze te nemen of om te stoppen en op een andere dag of moment door te gaan. Wanneer u de cliënt overbelast kan deze weerstand oproepen, wat gevolgen kan hebben voor latere contactmomenten Stap 6: Evaluatie fase De evaluatiefase is een belangrijke stap die niet vergeten mag worden. Wanneer elk contactmoment goed geëvalueerd wordt, kan u samen met de cliënt tot nieuwe aandachtspunten en doelen komen voor het volgende contactmoment. Dit zal de kwaliteit van de kennismakingsbegeleiding verbeteren. Voor een goede begeleiding zijn de volgende stappen belangrijk. 6.a Evaluatie met cliënt Als eerste bespreekt u het contactmoment met de cliënt. De volgende punten zijn daarbij belangrijk: - Wat zijn de ervaringen van de cliënt? - Wat heeft de cliënt geleerd? - Wat vond de cliënt goed gaan/ minder goed gaan? - Waar ligt volgende keer de aandacht? Aanbeveling: Bij het evalueren is het belangrijk dat de cliënt als eerste zijn mening geeft. Hierdoor wordt de cliënt gestimuleerd om over zijn eigen handelen na te denken. Auteur Adviesteam KijkVerder 23

24 Daarna kunt u uw bevindingen benoemen aan de cliënt. Het is dan belangrijk dat u altijd met iets positiefs begint en iets positiefs eindigt. Daartussen kunt u dan benoemen wat aandachtspunten zijn. (Van Meer, Van Neijenhof & Bouwens, 2001). 6.b Evaluatieformulier Het is belangrijk dat u en de afdeling revalidatie weet hoe de kennismakingsbegeleiding verloopt. Daarom is een evaluatieformulier ontwikkeld die u na elk contactmoment kunt invullen (zie bijlage 2). Door dit op papier te beschrijven wordt u bewust van hoe de begeleiding is gegaan en wat de invloed van u handelen was op de cliënt. Hierdoor kan het zijn dat u tot nieuwe inzichten komt over de begeleiding. Daarnaast kan de afdeling revalidatie door de evaluatieformulieren de voortgang van de kennismakingsbegeleiding volgen en eventuele aandachtspunten signaleren. 6.c Vragen ten aanzien van wijze begeleiding? Wanneer u vragen heeft over de begeleiding of u loopt tegen problemen aan dan kunt u dit bespreken met de afdeling revalidatie. De afdeling revalidatie kunt u altijd in vertrouwen nemen Stap 7: Benadering afdeling revalidatie Indien nodig kan hier dus contact opgenomen worden met de afdeling revalidatie. Het is mogelijk dat u handvatten krijgt zodat u samen met de cliënt verder kan met de begeleiding. Ook is het mogelijk dat er dusdanige oriëntatie en/of mobiliteitsproblemen zijn dat de afdeling revalidatie verder gaat met specifieke training. Overleg tussen u en de afdeling revalidatie is hier belangrijk Stap 8: Behoefte aan kennismakingsbegeleiding? In de laatste stap van elk contactmoment wordt bekeken of de cliënt nog behoeften heeft aan verdere kennismakingsbegeleiding. Aanbeveling: U hoeft niet na elk contactmoment letterlijk te vragen of de behoefte er nog is. U zult merken dat u deze gaande weg op kan maken aan de houding van de cliënt. Wel is het belangrijk dat u gedurende de gehele kennismakingsbegeleiding verschillende keren na gaat of de cliënt nog behoeften heeft aan de begeleiding. Wat ook belangrijk is bij het besluit om door te gaan is of u noodzaak ziet voor verdere begeleiding. Vertrouw op uw ervaring op de momenten dat dit besluit genomen moet worden. Belangrijk is wel dat: - U zich niet alleen laat leiden door wat de cliënt zegt. Cliënten kunnen soms zeggen dat alles goed gaat terwijl het daadwerkelijke handelen anders laat zien. - Bedenk dat het mogelijk is dat cliënten niet altijd op een gelijk niveau presteren. Als het een dag goed gaat, betekent dit niet altijd dat ze het vanaf dan altijd zullen doen. Controleer altijd of ze meerdere goede contactmomenten achter elkaar hebben en hoe de cliënt daadwerkelijk zelfstandig handelt. Noteer in het evaluatieformulier dat u samen met de cliënt heeft besloten om te stoppen met de kennismakingsbegeleiding. Het is belangrijk dat de afdeling revalidatie hiervan op de hoogte wordt gebracht. Wanneer u door gaat met de begeleiding doorloopt u de stappen in het stroomdiagram steeds vanaf stap 4. Auteur Adviesteam KijkVerder 24