De ulaeme Bell test : spooky acaon over de TU Del2 campus

Maat: px
Weergave met pagina beginnen:

Download "De ulaeme Bell test : spooky acaon over de TU Del2 campus"

Transcriptie

1 De ulaeme Bell test : spooky acaon over de TU Del2 campus Ronald Hanson QuTech, Del2 University of Technology h;p://hansonlab.tudel2.nl Bas Hensen (PhD) Hannes Bernien (PhD, now Harvard) Machiel Blok (PhD, now Berkeley) Norbert Kalb (PhD) Julia Cramer (PhD) Wolfgang Pfaff (PhD, now Yale) Stefan Bogdanovic (PhD) Suzanne van Dam (PhD) Anais Dreau (postdoc) Andreas Reiserer (postdoc) CrisAan Bonato (postdoc) Joint work with: Tim Taminiau group (Del2) Stephanie Wehner (Del2) David Elkouss ElementSix (UK) Morgan Mitchell group (ICFO)

2 Bell test als een spel Twee spelers: Alice & Bob Twee vragen:?? of Twee antwoorden: of 1 regel: Alice en Bob mogen niet meer overleggen nadat ze vraag hebben gehoord!

3 ??

4 ??

5 Bell test als een spel Twee spelers: Alice & Bob Twee vragen:?? of Twee antwoorden: of 1 regel: Alice en Bob mogen niet meer overleggen nadat ze vraag hebben gehoord! Vraag aan Alice Bob Correcte antwoordcombina;e

6 Maximale winstkans: klassieke natuurkunde Klassiek: lichtsnelheid is maximale snelheid van invloeden Alice en Bob ver uit elkaar: uitkomsten van Alice kunnen niet a_angen van vraag aan Bob Vraag aan Alice Bob Correcte antwoordcombina;e Beste klassieke strategie: afspreken tegengesteld te antwoorden => maximale score p=75%

7 Maximale winstkans: quantum

8 ? à { à White à Red

9 ? à { à White à Red

10 Maximale winstkans: quantum Voorbeeld: gebruik verstrengelde deeltjes die alajd TEGENGESTELD meetuitkomst geven als ze op DEZELFDE manier gemeten worden

11 Maximale winstkans: quantum Voorbeeld: gebruik verstrengelde deeltjes die alajd TEGENGESTELD meetuitkomst geven als ze op DEZELFDE manier gemeten worden Vraag aan Alice Bob Correcte antwoordcombina;e Quantum: meangen aan verstrengelde deeltjes => maximale score p 85%

12 Maximale winstkans: vals spel! SAekem toch overleggen binnen een ronde => maximale score: p= 100% (communica)e loophole) Als de vraag niet bevalt, passen => maximale score: p=100% (detec)e loophole) Vraag aan Alice Bob Correcte antwoordcombina;e

13 Waarom moeten de loopholes gedicht worden? Uitsluiten van: 1. Lokaal causale wereldbeeld (natuur) 2. SystemaAsche fouten (wetenschappers) 3. Afluisteren in communicaae (NSA, criminelen, etc.) (zie Stephanie Wehner s presenta)e)

14 Bell test experimenten voor 2015 Fotonen (detecae loophole) Ionen, supergeleiders, kernspins, (communicaae loophole) Aspect (1982), Zeilinger (1998), Gisin (1998) Wineland (2001), Monroe (2008), Mar)nis (2009), Weinfurter (2012), DelE, Zeilinger, Kwiat (2013)

15 : ontwikkelingen komen samen Bijzondere systemen 10µm Nanotechnologie: ulaeme controle over materialen Zeer precieze apparatuur

16 NV centers in diamant Uitlezen van de quantumtoestand laserlicht microscoop = = Nature 477, 574 (2011) Beheersen van de quantumtoestand 10µm Science 330, 60 (2010)

17 Verstrengelde elektronen in het lab schaal Nature 497, 86 (2013)

18 Science 345, 532 (2014) Quantum teleporta)e over 3 meter

19 8 uur journaal 30 juni 2014 De wetenschappers begrijpen het zelf ook niet.

20 De opstelling: de TU DelE campus

21 Alle achterdeurtjes gesloten Eind van de ronde: meetuitkomst op lokale harde schijf Start van de ronde: random vraag wordt gesteld (plus 230ns marge) Elke ronde geven A en B antwoord => geen detecae loophole Geen Ajd voor communicaae Ajdens ronde => geen communicaae loophole Geen aannames gebruikt in data analyse => geen memory loophole

22 Juli 2015: eerste loophole-free Bell test a 1,1 0,0 0,1 1,0 Score: p = 80%!! Nature 526, 682 (2015)

23 De kracht van quantum Ongelimiteerde Gb/s Ongelimiteerde rekenkracht! 75%! = 80%

24 Wat betekent dit? Een aantal op)es: Wereld is niet lokaal causaal (invloeden reizen sneller dan licht en/of terug in de )jd) Informa)e kan sneller reizen dan licht => conflict met rela)viteitstheorie Er bestaat geen vrije keuze (of tenminste niet in deze experimenten) (Super)determinisme? Er is geen realiteit; vragen als wat was er gebeurd als? zijn niet relevant

25 Vooruitblik Bell test met vragen en antwoorden door mensen? Overgang van quantum verstrengeling naar klassieke uitkomsten => Dirk Bouwmeester Gebruik van Bell test voor ul)eme privacy in communica)e => Stephanie Wehner Gebruik verstrengeling in quantum computers 5-jaar doel: Quantum Internet tussen DelE, Den Haag, Leiden en Amsterdam

: Toeval en/of determinisme in de natuurwetenschap (Deel II)

: Toeval en/of determinisme in de natuurwetenschap (Deel II) : Toeval en/of determinisme in de natuurwetenschap (Deel II) Hans Maassen 28 januari 2010 HOVO-cursus Dramatis personae Pierre Siméon de Laplace Wij kunnen de huidige toestand van het universum beschouwen

Nadere informatie

Teleportatie op de quantum computer

Teleportatie op de quantum computer Wat is teleportatie en hoe doe je dat zelf op een quantum computer. Doe dit niet thuis! Teleportatie op de quantum computer Qu Antum Inhoud Doe dit niet thuis, experimenten met teleportatie.... Inleiding...

Nadere informatie

Scotty, beam me up! Kwantum teleportatie maakt gigantische sprongen

Scotty, beam me up! Kwantum teleportatie maakt gigantische sprongen Scotty, beam me up! Kwantum teleportatie maakt gigantische sprongen Een handvol bloeddorstige aliens gewapend met gevaarlijk uitziende geweren staan om kapitein Kirk van het Star Trek ruimteschip Enterprise

Nadere informatie

Q-bits en Quantumcomputers

Q-bits en Quantumcomputers Q-bits en Quantumcomputers Computers in the future may weigh no more than.5 tons (Popular Mechanics, forecasting the relentless march of science, 949) I think there is a world market for maybe five computers.

Nadere informatie

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Technische Natuurkunde

TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Technische Natuurkunde TECHNISCHE UNIVERSITEIT EINDHOVEN Faculteit Technische Natuurkunde Uitwerking Tentamen Quantumfysica van 15 april 010. 1. (a) De ket α is een vector in de Hilbertruimte H, en de bra β een co-variante vector

Nadere informatie

QUANTUMFYSICA DE EPR-PARADOX. Naam: Klas: Datum:

QUANTUMFYSICA DE EPR-PARADOX. Naam: Klas: Datum: DE EPR-PARADOX QUANTUMFYSICA DE EPR-PARADOX Naam: Klas: Datum: DE EPR-PARADOX DE EPR-PARADOX EEN GEDACHTE-EXPERIMENT Volgens de wetten van de quantummechanica kunnen bepaalde deeltjes spontaan vervallen.

Nadere informatie

Week-end van de wetenschap, Groningen, 6 oktober 2013 Ivo van Vulpen

Week-end van de wetenschap, Groningen, 6 oktober 2013 Ivo van Vulpen Zoektocht naar de elementaire bouwstenen van de natuur Week-end van de wetenschap, Groningen, 6 oktober 2013 Ivo van Vulpen CERN in Genève, Zwitserland Deeltjesfysica 10-15 m atoom kern Wat zijn de bouwstenen

Nadere informatie

HOVO: Gravitatie en kosmologie OPGAVEN WEEK 1

HOVO: Gravitatie en kosmologie OPGAVEN WEEK 1 HOVO: Gravitatie en kosmologie OPGAVEN WEEK Opgave : Causaliteit In het jaar 300 wordt door de Aardse Federatie een ruimteschip naar een Aardse observatiepost op de planeet P47 gestuurd. Op de maan van

Nadere informatie

Met de quantummechanica het lab in

Met de quantummechanica het lab in Met de quantummechanica het lab in Verstrengelde fotonen en Quantum informatie Computers in the future may weigh no more than.5 tons (Popular Mechanics, forecasting the relentless march of science, 949)

Nadere informatie

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Quantum Algorithms and Quantum Entanglement Terhal, B.M. Link to publication

UvA-DARE (Digital Academic Repository) Quantum Algorithms and Quantum Entanglement Terhal, B.M. Link to publication UvA-DARE (Digital Academic Repository) Quantum Algorithms and Quantum Entanglement Terhal, B.M. Link to publication Citation for published version (APA): Terhal, B. M. (1999). Quantum Algorithms and Quantum

Nadere informatie

Het Quantum Universum. Cygnus Gymnasium

Het Quantum Universum. Cygnus Gymnasium Het Quantum Universum Cygnus Gymnasium 2014-2015 Wat gaan we doen? Fundamentele natuurkunde op de allerkleinste en de allergrootste schaal. Groepsproject als eindopdracht: 1) Bedenk een fundamentele wetenschappelijk

Nadere informatie

Kan ci'zen science de kloof tussen wetenschap en maatschappij dichten? Tine Huyse & Liesbeth Gijsel

Kan ci'zen science de kloof tussen wetenschap en maatschappij dichten? Tine Huyse & Liesbeth Gijsel Kan ci'zen science de kloof tussen wetenschap en maatschappij dichten? Tine Huyse & Liesbeth Gijsel Liesbeth Gijsel (Eos) 1. Niets nieuws onder de zon? 2. De opmars van citizen science (Bron: Christopher

Nadere informatie

Bedrijfsleven en Universiteit Best Practices: T-Labs & LTN

Bedrijfsleven en Universiteit Best Practices: T-Labs & LTN Bedrijfsleven en Universiteit Best Practices: T-Labs & LTN Deutsche Telekom Laboratories: T- Labs One of the largest university-industry research centers London Technology Network LTN helps a company define

Nadere informatie

Kernvraag: Hoe ziet een afkoelingsgrafiek eruit?

Kernvraag: Hoe ziet een afkoelingsgrafiek eruit? Kernvraag: Hoe ziet een afkoelingsgrafiek eruit? Naam leerling: Klas: http://www.cma-science.nl Activiteit 1 Een kopje thee Je hebt een kopje warme thee, maar je bent druk bezig een computerspel te spelen.

Nadere informatie

Alice en de quarkgluonsoep

Alice en de quarkgluonsoep Alice en de quarkgluonsoep Designer: Jordi Boixader Geschiedenis en tekst: Federico Antinori, Hans de Groot, Catherine Decosse, Yiota Foka, Yves Schutz en Christine Vanoli Productie: Christiane Lefèvre

Nadere informatie

Met de quantummechanica het lab in

Met de quantummechanica het lab in Met de quantummechanica het lab in Verstrengelde fotonen en Quantum informatie Computers in the future may weigh no more than.5 tons (Popular Mechanics, forecasting the relentless march of science, 949)

Nadere informatie

Het vreemde van de Quantum mechanica

Het vreemde van de Quantum mechanica Het vreemde van de Quantum mechanica Eric Eliel Klassieke lichtgolven Een klassieke lichtgolf valt in op een bundelsplitser,.5p die de helft van het licht doorlaat en de andere helft reflecteert (spiegelt).5p

Nadere informatie

Samenvatting. Klassieke! deeltjes. Bosonen

Samenvatting. Klassieke! deeltjes. Bosonen Samenvatting Dit proefschrift gaat over kwantummaterie, oftewel de collectieve gedragingen van een veelheid aan kwantumdeeltjes. In een stukje metaal of legering zitten circa 10 26 atomen die zich meestal

Nadere informatie

Een quantum trukendoos: licht, atomen, chips

Een quantum trukendoos: licht, atomen, chips Een quantum trukendoos: licht, atomen, chips Robert Spreeuw Van der Waals-Zeeman Instituut Waarnemen is verstoren Atoomchips voor quantum rekenen Deeltjes en golven Quantum trucs? Klassieke trucs: Goochelaars

Nadere informatie

Zoektocht naar het Higgs deeltje. De Large Hadron Collider in actie. Stan Bentvelsen

Zoektocht naar het Higgs deeltje. De Large Hadron Collider in actie. Stan Bentvelsen Zoektocht naar het Higgs deeltje De Large Hadron Collider in actie Stan Bentvelsen KNAW Amsterdam - 11 januari 2011 1 Versnellen op CERN De versneller Large Hadron Collider sub- atomaire deeltjes botsen

Nadere informatie

de Kosmische Tijd, Newtoniaanse tijd voldoet niet aan eigenschappen natuurlijke tijd om stil te staan bij de tijd

de Kosmische Tijd, Newtoniaanse tijd voldoet niet aan eigenschappen natuurlijke tijd om stil te staan bij de tijd een foton als klok? de Kosmische Tijd, met polarizatie-richting als de grote wijzer een analyse van het begrip 'tijd' John Heise, Universiteit Utrecht SRON-Ruimteonderzoek Nederland lineaire polarizatie

Nadere informatie

Uit: Niks relatief. Vincent Icke Contact, 2005

Uit: Niks relatief. Vincent Icke Contact, 2005 Uit: Niks relatief Vincent Icke Contact, 2005 Dé formule Snappiknie kanniknie Waarschijnlijk is E = mc 2 de beroemdste formule aller tijden, tenminste als je afgaat op de meerderheid van stemmen. De formule

Nadere informatie

Ondernemen = Kiezen = Spelen. Lezing op het Nationaal T&U Congres 9 oktober Tom Verhoeff. Faculteit Wiskunde & Informatica

Ondernemen = Kiezen = Spelen. Lezing op het Nationaal T&U Congres 9 oktober Tom Verhoeff. Faculteit Wiskunde & Informatica Ondernemen = Kiezen = Spelen Lezing op het Nationaal T&U Congres 9 oktober 2008 Tom Verhoeff Faculteit Wiskunde & Informatica c 2008, T. Verhoeff @ TUE.NL /6 Ondernemen = Kiezen = Spelen Eerste spel: Cijfers

Nadere informatie

Bahtinov maskers als optische schuifmaat? Teus Tukker, Ferry Zijp

Bahtinov maskers als optische schuifmaat? Teus Tukker, Ferry Zijp Bahtinov maskers als optische schuifmaat? Teus Tukker, Ferry Zijp Onderwerpen Wie zijn wij? Kleine selectie van onze astrofoto s Geschiedenis van het Bahtinov masker Hoe ziet een sterafbeelding er rond

Nadere informatie

Quantummechanica 5/6 VWO

Quantummechanica 5/6 VWO Lessenserie Quantummechanica 5/6 VWO Docentenhandleiding Quantumtheorie WAAR? In ieder geval: RAAR! Opzet en doelen In deze serie van 3 lessen wordt voor leerlingen in klas 5 of 6 VWO een introductie gegeven

Nadere informatie

28 augustus 2012, Introductiecollege 1e jaars studenten UvA. Het Higgs boson. Ivo van Vulpen (UvA/Nikhef)

28 augustus 2012, Introductiecollege 1e jaars studenten UvA. Het Higgs boson. Ivo van Vulpen (UvA/Nikhef) 28 augustus 2012, Introductiecollege 1e jaars studenten UvA Het Higgs boson Ivo van Vulpen (UvA/Nikhef) VWO examen natuurkunde 2012 Tijdens de botsing ontstaan allerhande elementaire deeltjes. Hierbij

Nadere informatie

QUANTUMFYSICA FOTOSYNTHESE. Naam: Klas: Datum:

QUANTUMFYSICA FOTOSYNTHESE. Naam: Klas: Datum: FOTOSYNTHESE QUANTUMFYSICA FOTOSYNTHESE Naam: Klas: Datum: FOTOSYNTHESE FOTOSYNTHESE ANTENNECOMPLEXEN Ook in sommige biologische processen speelt quantummechanica een belangrijke rol. Een van die processen

Nadere informatie

What does it all mean?

What does it all mean? What does it all mean? Nogmaals tweespleten experiment Ter herinnering: golffunctie voor enkele spleet elektron wordt alleen aangetroffen bij één spleet golffunctie voor twee spleten elektron kan bij beide

Nadere informatie

Higgs-deeltje. Peter Renaud Heideheeren. Inhoud

Higgs-deeltje. Peter Renaud Heideheeren. Inhoud Higgs-deeltje Peter Renaud Heideheeren Inhoud 1. Onze fysische werkelijkheid 2. Newton Einstein - Bohr 3. Kwantumveldentheorie 4. Higgs-deeltjes en Higgs-veld 3 oktober 2012 Heideheeren 2 1 Plato De dingen

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/61001 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Voogd, J.M. de Title: Magnetic Resonance Force Microscopy and the spin bath :

Nadere informatie

Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 4: Lineaire regressie

Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 4: Lineaire regressie Statistiek voor Natuurkunde Opgavenserie 4: Lineaire regressie Inleveren: Uiterlijk 15 februari voor 16.00 in mijn postvakje Afspraken Overleg is toegestaan, maar iedereen levert zijn eigen werk in. Overschrijven

Nadere informatie

Quantum computing. Dirk Nuyens. dept. computerwetenschappen KULeuven. [dirk.nuyens@cs.kuleuven.ac.be]

Quantum computing. Dirk Nuyens. dept. computerwetenschappen KULeuven. [dirk.nuyens@cs.kuleuven.ac.be] Quantum computing Dirk Nuyens [dirk.nuyens@cs.kuleuven.ac.be] dept. computerwetenschappen KULeuven qc-sim-intro.tex Quantum computing Dirk Nuyens 18/12/2001 21:25 p.1 Mijn thesis plannen Proberen een zo

Nadere informatie

Nieuwe resultaten van de zoektocht naar het Higgs deeltje in ATLAS

Nieuwe resultaten van de zoektocht naar het Higgs deeltje in ATLAS Nieuwe resultaten van de zoektocht naar het Higgs deeltje in ATLAS Op 4 juli 2012 presenteerde het ATLAS experiment een update van de actuele resultaten van de zoektocht naar het Higgs deeltje. Dat gebeurde

Nadere informatie

Casimir en Einstein Hij kan al wat maar heeft nog slaag nodig

Casimir en Einstein Hij kan al wat maar heeft nog slaag nodig Vol. 9, no. 1 & 2 (2016) 111 120 ISSN: 1876-9055 e-issn: 2212-7283 Casimir en Einstein Hij kan al wat maar heeft nog slaag nodig DIRK VAN DELFT* ABSTRACT Casimir and Einstein Hendrik Casimir knew Albert

Nadere informatie

Correctievoorschrift Schoolexamen Moderne Natuurkunde

Correctievoorschrift Schoolexamen Moderne Natuurkunde Correctievoorschrift Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1, VWO 6 9 maart 004 Tijdsduur: 90 minuten Regels voor de beoordeling: In zijn algemeenheid geldt dat het werk wordt nagekeken volgens

Nadere informatie

Kwantummechanica en Cellulaire Automaten: De CA Interpretatie

Kwantummechanica en Cellulaire Automaten: De CA Interpretatie Spinoza Institute, Center for Extreme Matter and Emergent Phenomena, Science Faculty, Utrecht University, Leuvenlaan 4, POBox 80.195, 3808TD, Utrecht Gerard t Hooft Kwantummechanica en Cellulaire Automaten:

Nadere informatie

Even over de Zakelijke Rechtsbijstandverzekering. U doet graag zaken zonder zorgen

Even over de Zakelijke Rechtsbijstandverzekering. U doet graag zaken zonder zorgen Even over de Zakelijke Rechtsbijstandverzekering. U doet graag zaken zonder zorgen Inhoud U doet graag zaken zonder zorgen. 4 Daarom kiest u voor de Zakelijke Rechtsbijstandverzekering. 4 Een uitgebreide

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/20901 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Chimento, Philip Title: Two-dimensional optics : diffraction and dispersion of

Nadere informatie

Over cowboys, uitvinders en kwantum verstrengeling

Over cowboys, uitvinders en kwantum verstrengeling Over cowboys, uitvinders en kwantum verstrengeling Intreerede uitgesproken op 20 maart 2009 door Prof. dr. ir. Lieven M.K. Vandersypen ter gelegenheid van de aanvaarding van het ambt van Antoni van Leeuwenhoek

Nadere informatie

13 Zonnestelsel en heelal

13 Zonnestelsel en heelal 13 Zonnestelsel en heelal Astrofysica vwo Werkblad 53 PLANCKKROMMEN In deze opdracht ontdek je met een computermodel hoe de formule achter de planckkrommen eruit ziet. De theoretische planckkrommen zijn

Nadere informatie

NANO. Vraag 1. Crazy little things called. Bert Koopmans Faculteit Technische Natuurkunde / center for NanoMaterials (cnm)

NANO. Vraag 1. Crazy little things called. Bert Koopmans Faculteit Technische Natuurkunde / center for NanoMaterials (cnm) Crazy little things called NANO Bert Koopmans Faculteit Technische Natuurkunde / center for NanoMaterials (cnm) Vraag 1 /Eureka!Cup Docentendag, Eindhoven 2012 31-1-2012 1 Vraag 2 /Eureka!Cup Docentendag,

Nadere informatie

Science shooter Verzamel scheikundige deeltjes en bestrijd vijanden door te schieten met samengestelde stoffen.

Science shooter Verzamel scheikundige deeltjes en bestrijd vijanden door te schieten met samengestelde stoffen. Naam: Jephta Peijs HKU Klas GDD2b Datum: 19 januari 2011 Docent: Tim Bosje Science shooter Verzamel scheikundige deeltjes en bestrijd vijanden door te schieten met samengestelde stoffen. Basisgegevens

Nadere informatie

Eindexamen natuurkunde 1-2 vwo II

Eindexamen natuurkunde 1-2 vwo II Eindexamen natuurkunde - vwo 009 - II Beoordelingsmodel Opgave Vallend foton maximumscore 57 0 57 antwoord: Co + e Fe of 7 6 57 0 57 + Co e Fe inzicht dat 57 7Co en het geabsorbeerde deeltje aan de linkerkant

Nadere informatie

Elliptische krommen en digitale handtekeningen in Bitcoin

Elliptische krommen en digitale handtekeningen in Bitcoin Elliptische krommen en digitale handtekeningen in Bitcoin Bas Edixhoven Universiteit Leiden KNAW Bitcoin symposium Deze aantekeningen zal ik op mijn homepage plaatsen. Bas Edixhoven (Universiteit Leiden)

Nadere informatie

Verminderde nierfunctie en medicijnen

Verminderde nierfunctie en medicijnen Verminderde nierfunctie en medicijnen VERMINDERDE NIERFUNCTIE WAT KUNT U ZELF DOEN WAT KAN UW APOTHEKER VOOR U DOEN ADVIES IN EEN PERSOONLIJK GESPREK VRAAG OVER UW MEDICIJNEN? WWW.APOTHEEK.NL VERMINDERDE

Nadere informatie

Effecten van het uiteenvallen van het gezin op de persoonlijkheidsontwikkeling van een kind

Effecten van het uiteenvallen van het gezin op de persoonlijkheidsontwikkeling van een kind Effecten van het uiteenvallen van het gezin op de persoonlijkheidsontwikkeling van een kind Bas ter Weel 12 oktober 2015 Achtergrond Persoonlijkheid is een voorspeller van sociaaleconomische uitkomsten

Nadere informatie

Europese toppositie voor Management onderzoek van Erasmus Universiteit Rotterdam

Europese toppositie voor Management onderzoek van Erasmus Universiteit Rotterdam Persbericht Europese toppositie voor Management onderzoek van Erasmus Universiteit Rotterdam Belang van managementonderzoek In een onlangs verschenen rapport*) van de Rijksuniversiteit Leiden is de kwaliteit

Nadere informatie

OVERAL, variatie vanuit de kern LES- BRIEF. Tweede Fase. Het neutrinomysterie. Foto: CERN

OVERAL, variatie vanuit de kern LES- BRIEF. Tweede Fase. Het neutrinomysterie. Foto: CERN OVERAL, variatie vanuit de kern LES- BRIEF Tweede Fase Het neutrinomysterie Foto: CERN 1 Het was op het nieuws, het was in de krant, iedereen had het er over: neutrino s die sneller gaan dan het licht.

Nadere informatie

Proefopstelling, stopwatch, meetlint, massabalans, dubbelzijdig tape, statief, schroevendraaier en gewichtjes

Proefopstelling, stopwatch, meetlint, massabalans, dubbelzijdig tape, statief, schroevendraaier en gewichtjes De torsieslinger Nodig: Proefopstelling, stopwatch, meetlint, massabalans, dubbelzijdig tape, statief, schroevendraaier en gewichtjes Inleiding Een dunne metaaldraad zit boven vast ingeklemd. Onder aan

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/43816 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Waarde, Bob van Title: The lead zeppelin : a force sensor without a handle Issue

Nadere informatie

Hoofdstuk 12 Elektrische velden. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal

Hoofdstuk 12 Elektrische velden. Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal Hoofdstuk 12 Elektrische velden Gemaakt als toevoeging op methode Natuurkunde Overal 12.3 Elektrische energie en spanning Samenvatting van alle formules dit hoofdstuk a ( m s 2) m (kg) F el (N) m (kg)

Nadere informatie

Natuurkunde Practicum II. Nuclear Magnetic Resonance

Natuurkunde Practicum II. Nuclear Magnetic Resonance Natuurkunde Practicum II Nuclear Magnetic Resonance Door: Jiri Tik Djiang Oen 5814685 September 2008 0 Samenvatting In dit verslag is te lezen hoe NMR werkt en hoe de relaxatietijden zich verhouden tot

Nadere informatie

Het Standaardmodel. HOVO college Teylers 20 maart 2012 K.J.F.Gaemers

Het Standaardmodel. HOVO college Teylers 20 maart 2012 K.J.F.Gaemers Het Standaardmodel HOVO college Teylers 20 maart 2012 K.J.F.Gaemers 20 maart 2012 HOVO 2012 I 2 20 maart 2012 HOVO 2012 I 3 C12 atoom 6 elektronen 6 protonen 6 neutronen 20 maart 2012 HOVO 2012 I 4 20

Nadere informatie

Machine Learning voor persoonlijke en precieze zorg. 8 november 2018

Machine Learning voor persoonlijke en precieze zorg. 8 november 2018 Machine Learning voor persoonlijke en precieze zorg 8 november 2018 Persoonlijke introductie Pacmed combineert machine learning met medische kennis voor persoonlijke en precieze zorg Missie Patiënten krijgen

Nadere informatie

Schriftelijke zitting Systeem- en regeltechniek 2 (WB2207) 31 januari 2008 van 9:00 tot 12:00 uur

Schriftelijke zitting Systeem- en regeltechniek 2 (WB2207) 31 januari 2008 van 9:00 tot 12:00 uur Schriftelijke zitting Systeem- en regeltechniek 2 (WB227) 31 januari 28 van 9: tot 12: uur Onderstaande aanwijzingen nauwkeurig lezen. Vul op het voorblad uw naam, voorletters, studienummer en opleiding

Nadere informatie

Muonen. Auteur: Hans Uitenbroek Datum: 5 februari 2013. Opleiding: VWO 6

Muonen. Auteur: Hans Uitenbroek Datum: 5 februari 2013. Opleiding: VWO 6 Muonen Auteur: Hans Uitenbroek Datum: 5 februari 2013 Opleiding: VWO 6 1 Inhoudsopgave Voorwoord 1. Inleiding 1.1. Aanleiding van het onderzoek 1.2. Probleemstelling 2. Methode en werkwijze 3. Onderzoek

Nadere informatie

Sterren kijken op de bodem van de zee Aart Heijboer

Sterren kijken op de bodem van de zee Aart Heijboer Sterren kijken op de bodem van de zee Aart Heijboer Onderzoek naar de bouwstenen van de natuur Onderzoek naar het heelal met behulp van die deeltjes Deeltjesfysica: Waaruit bestaat de wereld? Elektron:

Nadere informatie

Quantumvloeistoffen voor electronen en koude atomen

Quantumvloeistoffen voor electronen en koude atomen Quantumvloeistoffen voor electronen en koude atomen Kareljan Schoutens Instituut voor Theoretische Fysica Universiteit van Amsterdam VIVA FYSICA ---- 23 januari 2004 quantumvloeistoffen voor electronen

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle   holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/39638 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Pelt D.M. Title: Filter-based reconstruction methods for tomography Issue Date:

Nadere informatie

Experimenten bij Quantumwereld

Experimenten bij Quantumwereld Experimenten bij Quantumwereld 2e prijs DBK 2011 Woudschoten Natuurkunde Didactiek conferentie zaterdag 17 december 2011 aernout@voetenwerk.org Aernout van Rossum Universiteit Twente / De Driemark Winterswijk

Nadere informatie

PositronEmissieTomografie (PET) Een medische toepassing van deeltjesfysica

PositronEmissieTomografie (PET) Een medische toepassing van deeltjesfysica PositronEmissieTomografie (PET) Een medische toepassing van deeltjesfysica Wat zie je? PositronEmissieTomografie (PET) Nucleaire geneeskunde: basisprincipe Toepassing van nucleaire geneeskunde Vakgebieden

Nadere informatie

Water laat protonen beven gehydrateerde protonen tonen ultrasnelle bewegingen in vluchtige structuren

Water laat protonen beven gehydrateerde protonen tonen ultrasnelle bewegingen in vluchtige structuren 13 Juli 2017 Water laat protonen beven gehydrateerde protonen tonen ultrasnelle bewegingen in vluchtige structuren Protonen omgeven door water zijn doorslaggevend in vele chemische en biologische processen,

Nadere informatie

Race om de quantumcomputer

Race om de quantumcomputer Race om de quantumcomputer Hij is razendsnel en kan dingen waar zelfs de sterkste supercomputer zijn tanden op stuk zou bijten. Van complete simulaties van ons klimaat of de manier waarop bloed door ons

Nadere informatie

Dynamiek van verzuring

Dynamiek van verzuring Dynamiek van verzuring This work is licensed under the Creative Commons Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International License. To view a copy of this license, visit http://creativecommons.org/licenses/by-nc-nd/4.0/

Nadere informatie

EEN ONTDEKKINGSREIS NAAR HET ALLERKLEINSTE EN ALLERGROOTSTE

EEN ONTDEKKINGSREIS NAAR HET ALLERKLEINSTE EN ALLERGROOTSTE 10 maart 2014 EEN ONTDEKKINGSREIS NAAR HET ALLERKLEINSTE EN ALLERGROOTSTE PUBLIC SCIENCE MET PIET MULDERS, JAN VAN DEN BERG EN SABRINA COTOGNO Inhoud Proloog De atomaire wereld De subatomaire wereld. De

Nadere informatie

BIS Nederland Symposium 13 maart 2018

BIS Nederland Symposium 13 maart 2018 BIS Nederland Symposium 13 maart 2018 Drone verzamelt sensorinformatie Fenny van Egmond, Martin Knotters, Ronald Koomans, Dennis Walvoort, Steven van der Veeke, Han Limburg Waarom sensoren inzetten? Grote

Nadere informatie

Atoomfysica uitwerkingen opgaven

Atoomfysica uitwerkingen opgaven Atoomfysica uitwerkingen opgaven Opgave 1.1 Wat zijn golven? a Geef nog een voorbeeld van een golf waaraan je kunt zien dat de golf zich wel zijwaarts verplaatst maar de bewegende delen niet. de wave in

Nadere informatie

Ontwikkeling van 2D en 3D Monte Carlo Algoritmes om Ionentransport te Simuleren in Isotrope en Anisotrope Media.

Ontwikkeling van 2D en 3D Monte Carlo Algoritmes om Ionentransport te Simuleren in Isotrope en Anisotrope Media. Ontwikkeling van 2D en 3D Monte Carlo Algoritmes om Ionentransport te Simuleren in Isotrope en Anisotrope Media. Stefaan Vermael Promotor: prof. Kristiaan Neyts inleiding vloeibaar kristal isotroop en

Nadere informatie

Schoolexamen Moderne Natuurkunde

Schoolexamen Moderne Natuurkunde Schoolexamen Moderne Natuurkunde Natuurkunde 1,2 VWO 6 24 maart 2003 Tijdsduur: 90 minuten Deze toets bestaat uit 3 opgaven met 16 vragen. Voor elk vraagnummer is aangegeven hoeveel punten met een goed

Nadere informatie

Active2Gether. Smart coaching strategies that integrate social networks and modern technology to empower young people to be physically active

Active2Gether. Smart coaching strategies that integrate social networks and modern technology to empower young people to be physically active Active2Gether Smart coaching strategies that integrate social networks and modern technology to empower young people to be physically active 08-12-2015 VvBN Utrecht 2015 Introductie Julienka Mollee Department

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation.

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation. Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28941 holds various files of this Leiden University dissertation. Author: Ortiz, Pablo Title: Effects of heavy fields on inflationary cosmology Issue Date:

Nadere informatie

Medische Toepassingen van pixel detectors. Jan Visser

Medische Toepassingen van pixel detectors. Jan Visser Medische Toepassingen van pixel detectors Courtesy ATLAS collaboration Jan Visser Viva Fysica, Amsterdam January 2015 Courtesy Linda B. Glaser Foto s maken in Hoge Energie Fysica Vertex resolutie ~ 15

Nadere informatie

Statistiek. Lieven Clement. Statistiek: 2 de bach. in de Biologie, Biochemie en Biotechnologie, Biomedische Wetenschappen en Chemie

Statistiek. Lieven Clement. Statistiek: 2 de bach. in de Biologie, Biochemie en Biotechnologie, Biomedische Wetenschappen en Chemie Statistiek Lieven Clement Statistiek: 2 de bach. in de Biologie, Biochemie en Biotechnologie, Biomedische Wetenschappen en Chemie statomics, Krijgslaan 281 (S9), Gent, Belgium lieven.clement@ugent.be Syllabus

Nadere informatie

Lean Startup. Uittreksel Lean Startup Eric Ries. Marijn Mulders September 2015 V1.0 www.tolobranca.nl

Lean Startup. Uittreksel Lean Startup Eric Ries. Marijn Mulders September 2015 V1.0 www.tolobranca.nl Lean Startup Uittreksel Lean Startup Eric Ries Marijn Mulders September 2015 V1.0 www.tolobranca.nl Inhoudsopgave 1. 1.1. 1.2. 1.3. 1.4. Deel 1 Visie... 3 Hoofdstuk 1 Start... 3 Hoofdstuk 2 Definieer...

Nadere informatie

PROMIS Een integraal systeem voor het meten van patientgeraporteerde

PROMIS Een integraal systeem voor het meten van patientgeraporteerde PROMIS Een integraal systeem voor het meten van patientgeraporteerde uitkomsten in de zorg Dr. Caroline Terwee Dutch-Flemish PROMIS group VU University Medical Center Department of Epidemiology and Biostatistics

Nadere informatie

CI CD met containers. Waar zitten de benefits. Leo Root Programmamanager SSC-I Stavorenweg PT Gouda

CI CD met containers. Waar zitten de benefits. Leo Root Programmamanager SSC-I Stavorenweg PT Gouda SSC-I Stavorenweg 3 2803 PT Gouda Leo Root Programmamanager L.Root@dji.minjus.nl CI CD met containers Waar zitten de benefits Shared Service Center ICT 28 juni 2018 SSC-I Shared Service Center ICT Stavorenweg

Nadere informatie

Massa: misschien denkt u er alleen aan als u op de weegschaal staat. Grote natuurkundigen hebben er mee geworsteld. Mensen zoals Newton, Einstein en

Massa: misschien denkt u er alleen aan als u op de weegschaal staat. Grote natuurkundigen hebben er mee geworsteld. Mensen zoals Newton, Einstein en Massa: misschien denkt u er alleen aan als u op de weegschaal staat. Grote natuurkundigen hebben er mee geworsteld. Mensen zoals Newton, Einstein en recent Higgs. 1 Als ik deze voetbal een trap geef schiet

Nadere informatie

Een project in Scratch. Beginner.

Een project in Scratch. Beginner. Tafels Een project in Scratch Beginner frank.neven@uhasselt.be 1 Het eindresultaat De kat vraagt naar het resultaat van 10 vermenigvuldigingen en houdt bij hoeveel keer er een juist antwoord wordt gegeven.

Nadere informatie

Pre- class ques2ons. Waarom veranderen? Pre- class ques2ons in. Ge#ng Students to Do the Reading

Pre- class ques2ons. Waarom veranderen? Pre- class ques2ons in. Ge#ng Students to Do the Reading Pre- class ques2ons Ge#ng Students to Do the Reading Johan Van den Bossche Waarom veranderen? Pre- class ques2ons in Peer Instruc2on (PI) Just in Time Teaching (JITT) Voorbereiden oefeningenlessen 1 Impact

Nadere informatie

Als je beveiligers weinig ervaring hebben met audi4ng. en je auditors weinig kennis hebben van fysieke beveiliging

Als je beveiligers weinig ervaring hebben met audi4ng. en je auditors weinig kennis hebben van fysieke beveiliging Als je beveiligers weinig ervaring hebben met audi4ng en je auditors weinig kennis hebben van fysieke beveiliging hoe weet je dan of je in evenwicht bent? Hebben de beveiligers voldoende ervaring met audi4ng?

Nadere informatie

Grafieken en Embodiment

Grafieken en Embodiment Freudenthal Group, FSW Grafieken en Embodiment Carolien Duijzer Marja van den Heuvel Panhuizen Paul Leseman Michiel Veldhuis Michiel Doorman Overzicht Introductie Onderzoeksproject Activiteit 1: Route

Nadere informatie

Wat is vacuüm? Jan de Boer (FNWI/IoP/ITFA, GRAPPA, D-ITP, ) NSA ouderdag 2016

Wat is vacuüm? Jan de Boer (FNWI/IoP/ITFA, GRAPPA, D-ITP, ) NSA ouderdag 2016 Wat is vacuüm? Jan de Boer (FNWI/IoP/ITFA, GRAPPA, D-ITP, ) NSA ouderdag 2016 Definitie 1: Vacuüm = ruimte zonder materie Definitie 2: Vacuüm = de toestand van een systeem met de laagst mogelijke energie

Nadere informatie

Het berekenbare Heelal

Het berekenbare Heelal Het berekenbare Heelal 1 BETELGEUSE EN HET DOPPLEREFFECT HET IS MAAR HOE JE HET BEKIJKT NAAR EEN GRENS VAN HET HEELAL DE STRINGTHEORIE HET EERSTE BEREKENDE WERELDBEELD DE EERSTE SECONDE GUT, TOE, ANTROPISCH

Nadere informatie

natuurkunde havo 2018-II

natuurkunde havo 2018-II natuurkunde havo 08-II Aan het juiste antwoord op een meerkeuzevraag wordt scorepunt toegekend. Magische lamp D maximumscore uitkomst:,0 cm voorbeeld van een bepaling: De weerstand R LDR is dan gelijk

Nadere informatie

Hoogtepunten uit de Speciale Rela2viteit theorie van Einstein Stan Bentvelsen s.bentvelsen@uva.nl

Hoogtepunten uit de Speciale Rela2viteit theorie van Einstein Stan Bentvelsen s.bentvelsen@uva.nl Speciale rela*viteit Hoogtepunten uit de Speciale Rela2viteit theorie van Einstein Stan Bentvelsen s.bentvelsen@uva.nl Albert Einstein (1879 1955) Einstein s grensverleggende papers (1905): De speciale

Nadere informatie

Energiedranken en de hersenen

Energiedranken en de hersenen Science in School ½ Nummer 39: Lente 2017 ½ 1 Energiedranken en de hersenen Door Emmanuel Thibault, Kirsten Biedermann en Susan Watt Vertaald door Piet Das. Ons lichaam heeft water, suiker en mineralen

Nadere informatie

TOEFL, ACT, SAT en SAT Subject Tests

TOEFL, ACT, SAT en SAT Subject Tests TOEFL, ACT, SAT en SAT Subject Tests Om deel te nemen aan het Campus Scholarship Program moet je de TOEFL en één van de twee volgende toetsen afleggen: de ACT met writing of de SAT met essay. Deze toelatingstesten

Nadere informatie

Wanda Guedens en Monique Reynders. Universiteit Hasselt, België

Wanda Guedens en Monique Reynders. Universiteit Hasselt, België Wanda Guedens en Monique Reynders Universiteit Hasselt, België Van chemisch experiment tot wiskundig model Hoe chemie en wiskunde elkaars maatje worden Data-analyse komt neer op het zoeken naar onderlinge

Nadere informatie

D A T A & P E R S O N A L I S A T I E

D A T A & P E R S O N A L I S A T I E D A T A & P E R S O N A L I S A T I E S T R A T E G I E C R E A T I E Hoe verzamel je kennis over klanten én zet je deze kennis in zonder je klanten af te schrikken? T E C H N I E K M A R K E T I N G Frank

Nadere informatie

Correctievoorschrift HAVO en VHBO. ::::s. ::::s 'C C ::::J ~

Correctievoorschrift HAVO en VHBO. ::::s. ::::s 'C C ::::J ~ -Cl) 'C C ::::J ~... ::::s... ::::s ca Z Correctievoorschrift HAVO en VHBO Hoger Algemeen Voortgezet Onderwijs Vooropleiding Hoger Beroeps Onderwijs HAVO Tijdvak 2 VHBO Tijdvak 3 -r Inhoud Algemene regels

Nadere informatie

Deeltjes en velden donderdag 3 oktober 2013 OPGAVEN WEEK 2

Deeltjes en velden donderdag 3 oktober 2013 OPGAVEN WEEK 2 Deeltjes en velden donderdag 3 oktober 203 OPGAVEN WEEK 2 Opgave : Causaliteit In het jaar 300 wordt door de Aardse Federatie een ruimteschip naar een Aardse observatiepost op de planeet P47 gestuurd.

Nadere informatie

Building Automation Security The Cyber security landscape, current trends and developments

Building Automation Security The Cyber security landscape, current trends and developments Building Automation Security The Cyber security landscape, current trends and developments FHI 2018 1 KPN Managed Security Services : Openbaar Intro Wie ben ik Portfoliomanager Security @KPN 12Y ervaring

Nadere informatie

Feedback proefexamen Statistiek I 2009 2010

Feedback proefexamen Statistiek I 2009 2010 Feedback proefexamen Statistiek I 2009 2010 Het correcte antwoord wordt aangeduid door een sterretje. 1 Een steekproef van 400 personen bestaat uit 270 mannen en 130 vrouwen. Een derde van de mannen is

Nadere informatie

" Inleiding: " Sectie GISt " GDMC " TUDelft " Case studies " Conclusies

 Inleiding:  Sectie GISt  GDMC  TUDelft  Case studies  Conclusies De impact van open vs closed source voor geo DBMS research Seminar Open Source GEO ICT Delft Wilko Quak 1 Overzicht " Inleiding: " Sectie GISt " GDMC " TUDelft " Case studies " Conclusies 2 Section GIS

Nadere informatie

GridPix: Development and Characterisation of a Gaseous Tracking Detector W.J.C. Koppert

GridPix: Development and Characterisation of a Gaseous Tracking Detector W.J.C. Koppert GridPix: Development and Characterisation of a Gaseous Tracking Detector W.J.C. Koppert Samenvatting Deeltjes Detectie in Hoge Energie Fysica De positie waar de botsing heeft plaatsgevonden in een versneller

Nadere informatie

De data worden ingevoerd in twee variabelen, omdat we te maken hebben met herhaalde metingen:

De data worden ingevoerd in twee variabelen, omdat we te maken hebben met herhaalde metingen: INDUCTIEVE STATISTIEK VOOR DE GEDRAGSWETENSCHAPPEN OPLOSSINGEN BIJ HOOFDSTUK 6 1. De 15 leden van een kleine mountainbikeclub vragen zich af in welk mate de omgevingstemperatuur een invloed heeft op hun

Nadere informatie

Hoe volmaakt is de Schepping? Dinsdag 21 oktober en 4 november Willibrordushuis Allan R. de Monchy

Hoe volmaakt is de Schepping? Dinsdag 21 oktober en 4 november Willibrordushuis Allan R. de Monchy Hoe volmaakt is de Schepping? Dinsdag 21 oktober en 4 november Willibrordushuis Allan R. de Monchy Indeling Eerste bijeenkomst dinsdag 21 oktober; Een drieluik: Korte herhaling van het Verborgen wereldbeeld

Nadere informatie

Hoofdstuk 5. Het onderzoeksontwerp

Hoofdstuk 5. Het onderzoeksontwerp Hoofdstuk 5 Het onderzoeksontwerp Het onderzoeksontwerp Een onderzoeksontwerp is een verzameling reeds genomen beslissingen die samen het masterplan vormen en waarin de methoden en procedures voor het

Nadere informatie

Ruimte, Ether, Lichtsnelheid en de Speciale Relativiteitstheorie. Een korte inleiding:

Ruimte, Ether, Lichtsnelheid en de Speciale Relativiteitstheorie. Een korte inleiding: 1 Ruimte, Ether, Lichtsnelheid en de Speciale Relativiteitstheorie. 23-09-2015 -------------------------------------------- ( j.eitjes@upcmail.nl) Een korte inleiding: Is Ruimte zoiets als Leegte, een

Nadere informatie

Cover Page. The handle holds various files of this Leiden University dissertation

Cover Page. The handle  holds various files of this Leiden University dissertation Cover Page The handle http://hdl.handle.net/1887/28464 holds various files of this Leiden University dissertation Author: Jeroen Bédorf Title: The gravitational billion body problem / Het miljard deeltjes

Nadere informatie