De wereld is een groot dorp geworden, een global village.

Transcriptie

1 Inleiding De wereld is een groot dorp geworden, een global village. Afstanden zijn verdwenen, het verkeer van mensen en ideeën en de verspreiding van informatie kennen geen grenzen meer. Men spreekt van globalisering. Iedereen heeft het erover. Maar wat betekent het eigenlijk? Dit didactisch pakket biedt een antwoord. De Stichting Ryckevelde werkte het uit op vraag van een aantal leerkrachten economie. Samen met hen werd gebrainstormd over de inhoud en de vorm ervan. Het is modulair uitgewerkt. De brede waaier aan opdrachten laat de leerkracht toe die opdrachten te kiezen, die voor zijn/haar studenten het meest geschikt zijn. Het pakket is bedoeld voor leerlingen van de economische richtingen van het vierde tot het zesde jaar secundair onderwijs (ASO). Globetrotter bestaat uit drie delen: In het eerste deel gaan we dieper in op het begrip globalisering. We belichten het fenomeen op wereldvlak. Daarna zoomen we in op de Europese Unie. Globalisering biedt vele mogelijkheden, maar het is ook een van de grote uitdagingen waaraan de EU het hoofd moet bieden. Hoe pakt ze dat aan? In het laatste deel bekijken we de gevolgen van de globalisering voor Vlaanderen en onderzoeken we hoe de Vlaamse en lokale/provinciale overheden ervoor proberen te zorgen dat Vlaanderen een rol van betekenis kan blijven spelen in de geglobaliseerde wereld. Elke Vlaamse school krijgt het pakket gratis toegestuurd. Het losbladige pakket is ook in digitale versie te verkrijgen via of Onze speciale dank gaat uit naar de vele leerkrachten die hun steentje bijdroegen aan de uitwerking van Globetrotter. We wensen iedereen die met Globetrotter aan de slag gaat een boeiende ontdekkingstocht toe. Willy Hélin Vertegenwoordiger van de Europese Commissie in België 1

2 deel I I. GLOBALISERING 3 1. Definitie globalisering 4 2. Gevolgen van globalisering 6 3. De hoofdrolspelers van de globalisering 7 4. Katalysatoren van de globalisering Politieke antwoorden op de globalisering Internationale instellingen Regionale blokvorming Ontwikkelingshulp Maatschappelijke antwoorden op de globalisering De andersglobalistische beweging Consumentenactivisme Bedrijfsactivisme 31 Inhoud deel 2 II. EUROPESE ANTWOORDEN OP DE GLOBALISERING Inleiding Europese integratie: een terugblik De uitbreiding van de EU Interne Europese antwoorden op globalisering De Europese interne markt De Economische en Monetaire Unie De economische gevolgen van de EU-uitbreiding van 2004 en Positieve gevolgen 44 > Ruimere Europese interne markt biedt kansen voor nieuwe lidstaten 44 > Ruimere Europese interne markt biedt kansen voor oude lidstaten Negatieve gevolgen 49 > Delokalisatie 49 > Arbeidsmigratie Uitdagingen voor de Europese economie Externe Europese antwoorden op globalisering De relatie EU VS Japan De relatie EU - groei-economieën China India Brazilië De relatie EU Derde Wereld Europese instrumenten binnen de globalisering De rol van de EU binnen de WTO Vastleggen van de spelregels van de wereldhandel Beslechten van handelsgeschillen 69 deel 3 III. GLOBALISERING IN VLAANDEREN Welvaart in Vlaanderen Vlaanderen: economische draaischijf van Europa Open economie Troeven en uitdagingen van de Vlaamse economie Troeven Uitdagingen Welvaart is een werkwoord Evolutie van de welvaart in Vlaanderen Rol van de Vlaamse overheid in het creëren van welvaart Rol van lokale/provinciale overheden in het creëren van welvaart Internationale promotie Samenwerking met groei-economieën Ondersteuning van lokale bedrijven Werken aan een kenniseconomie 95 COLOFON UITGAVE Vertegenwoordiging van de Europese Commissie in belgië V. U. Willy Hélin TEKST Centrum Ryckevelde vzw VORMGEVING CitroenCitroen DRUK Drukkerij Vandamme-Beke Niets uit deze uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukkelijke, schriftelijke toestemming van Centrum Ryckevelde vzw. 2

3 deel I Globalisering 3

4 1. Definitie globalisering OPDRACHT 1: WAT? Globalisering. Iedereen heeft er al van gehoord. Maar wat betekent dit nu precies? a) Neem een blad papier en noteer welke woorden spontaan bij je opkomen als je de term globalisering hoort. Roept het woord eerder positieve of negatieve reacties bij je op? Hoe komt dat denk je? b) Lees nu onderstaande definities van globalisering. Welke sluit het meest aan bij jouw interpretatie van het begrip? Motiveer waarom. (1) Globalisering is de toename van het aantal verbindingen tussen de staten en de samenlevingen in de wereld. Op die manier krijgen gebeurtenissen, beslissingen en activiteiten in één deel van de wereld, belangrijke gevolgen voor individuen en gemeenschappen in een andere uithoek van de wereld. Deze trend situeert zich op tal van domeinen van het maatschappelijk leven: economie en financiën, technologie, cultuur, politiek, mentaliteit, enz. Ricardo Petrella (professor aan de UCL) (2) Globalisering is het intenser worden van wereldwijde sociale relaties die ver uit elkaar liggende plaatsen zo met elkaar verbinden dat lokale gebeurtenissen gevormd worden door gebeurtenissen ver daarvandaan en vice versa. Communicatie tussen mensen is niet langer afhankelijk van fysieke nabijheid, integendeel. Men heeft de dag van vandaag meer contact met familieleden of vrienden aan de andere kant van de wereld dan met de eigen buren. De wereld is een global village, waar communicatiesystemen met eenzelfde gemak informatie de wereld rond sturen als de hoek omzenden. Anthony Giddens (Britse professor Sociologie en politicus) (3) Globalisering is de groeiende economische wederzijdse afhankelijkheid van landen wereldwijd. Dit komt door het feit dat er meer en verschillende grensoverschrijdende transacties zijn in goederen en diensten, vrijere kapitaalstromen zijn en er een snellere en wijdverspreide verdeling van technologie is. Internationaal Monetair Fonds (4) Globalisering is een proces dat gekenmerkt wordt door: Een groei van telecommunicatie- en informatietechnologieën Het wegvallen van nationale grenzen voor handel en investeringen Toenemende kapitaalstromen en de onderlinge afhankelijkheid van financiële markten. Raad van Europa (5) Globalisering is het proces waarbij mensen, communicatie, handel, investeringen, democratie en de markteconomie steeds meer buiten hun nationale grenzen treden. Johan Norberg (auteur van het boek Leve de globalisering ) 4

5 OPDRACHT 2: NIETS NIEUWS ONDER DE ZON De afgelopen jaren werden er tientallen boeken gepubliceerd over de vraag of globalisering een nieuw fenomeen is of niet. De meeste auteurs gaan ervan uit dat het globaliseringsproces al eeuwenlang bezig is, maar dat het sinds de jaren tachtig in een stroomversnelling raakte. Om een overzicht te krijgen van hoe globalisering evolueerde, krijg je hieronder tien belangrijke gebeurtenissen van dat proces. Koppel het jaartal aan de bijhorende gebeurtenis Tijdens een WTO-conferentie in Cancún vormen de ontwikkelingslanden voor het eerst een coalitie tegen het Westen. Ze verzetten zich hiermee tegen de dominantie van de Westerse landen in de WTO De geplande oprichting van de ITO (International Trade Organisation), die regels voor de wereldhandel moest ontwerpen, komt er niet. De VS vreest voor de belangen van de Amerikaanse bedrijven. Enkel de GATT, de General Agreement on Tariffs and Trade, blijft overeind De WTO-vergadering in Seattle verloopt niet zoals gepland. Ze wordt verstoord door zware rellen. Deze Battle of Seattle wordt beschouwd als de geboorte van de andersglobalistische beweging Tijdens een WTO-conferentie in Doha wordt een begin gemaakt van de Doha-ontwikkelingsronde. Het doel is aandacht te schenken aan de positie van ontwikkelingslanden in de wereldhandel Christoffel Colombus ontdekt Amerika. Vele anderen volgden zijn voorbeeld en stichtten overal ter wereld handelsposten, van waaruit ze goederen verscheepten naar Europa In de nasleep van de beurscrash van 1929 neemt het ene land na het andere maatregelen om hun eigen markt te beschermen. Door dit protectionisme vertraagt de wereldhandel Oxfam opent de eerste wereldwinkel om eerlijke handel te promoten De uitvinding van de stoommachine wordt beschouwd als het begin van de industriële revolutie. Daardoor kwam ook de internationale handel in een stroomversnelling terecht De Venetiaanse koopman Marco Polo bereikt als eerste het huidige Peking via de zijderoute. Hij inspireerde de latere ontdekkingsreizigers De WTO, opvolger van de GATT, wordt opgericht. Ze krijgt als taak handelsgeschillen te beslechten en spelregels vast te leggen voor de wereldhandel De Vereenigde Oost-Indische Compagnie verwerft het monopolie op de handel met Azië. Het is de eerste multinational. 5

6 2. Gevolgen van de globalisering OPDRACHT 3: EFFECTEN VAN GLOBALISERING De term globalisering krijgt meestal een negatieve bijklank. Maar uiteraard zijn er ook positieve gevolgen aan verbonden. a) Bedenk eerst zelf wat de positieve en negatieve gevolgen zijn van het fenomeen. b) Vul daarna het schema aan met onderstaande stellingen. POSITIEVE EFFECTEN NEGATIEVE EFFECTEN Kies uit: de kloof tussen arm en rijk wordt groter mensen werken minder en hebben het materieel beter de politiek verliest zijn greep op de bedrijven de bedrijven (multinationals) krijgen meer macht door de toenemende concurrentie zijn de producten van een betere kwaliteit de prijzen dalen voor de consument sociale, milieu- en arbeidsnormen staan onder druk in contact komen met andere culturen wordt gemakkelijker de wereldwijde productie stijgt en daarmee ook de welvaart de politiek houdt veel rekening met de belangen van de grote bedrijven 6

7 3. De hoofdrolspelers van de globalisering OPDRACHT 4: MULTINATIONALS Als men spreekt over globalisering heeft men het meestal over economische globalisering. De hoofdrolspelers daarvan zijn de multinationals. a) Wat is een multinational? Geef je eigen definitie. Welke multinationals ken je? b) Neem een tijdschrift bij de hand en knip er alle advertenties uit van producten waarvan je denkt dat ze geproduceerd worden door een multinational. Kan je achterhalen welke multinational (MNO) de producten ontwikkelt? c) MNO s hebben vestigingen verspreid over de hele wereld. Hieronder vind je het logo van een Belgische multinational, Delhaize. Ook deze supermarktketen heeft vestigingen op drie continenten. Vermeld bij elk logo het land waar de keten met dat logo gevestigd is. In welke andere landen is de keten actief? 7

8 d) Niet alleen Delhaize, maar ook Umicore, Solvay, Kinepolis, Tractebel, Massive, Omega Pharma, Barco en Glaverbel zijn Belgische bedrijven die uitgegroeid zijn tot multinationals. Hieronder vind je het logo van deze acht Belgische ondernemingen. Plaats de naam van de multinational naast het logo. Zoek ook op welk(e) product(en) dat bedrijf maakt/verkoopt. Kies uit: Umicore, Solvay, Kinepolis, Tractebel, Massive, Omega Pharma, Barco en Glaverbel LOGO MULTINATIONAL PRODUCT 8

9 e) Omgekeerd proberen bedrijven uit de rest van de wereld een plaats te veroveren op de Belgische markt. Clear Channel, een Amerikaans bedrijf, groeide uit van een klein radiostation tot een echte mediareus. Door de overname in 2000 van SFX, Amerika s grootste concertorganisator, controleren ze wereldwijd nu 130 concertzalen. Ook in België kocht Clear Channel heel wat rockbedrijfjes op. Sinds 2005 neemt Live Nation, een onafhankelijk bedrijf van Clear Channel de concertorganisatie op zich. Zoek uit wat de zakelijke verhouding is tussen Live Nation en de onderstaande Belgische evenementen, zalen, enz. Je kan kiezen uit: samenwerken op vlak van promotie 25% aandelen in handen 8,8% aandelen Coproductie fifty-fifty coproductie 9

10 De invloed van Clear Channel (nu Live Nation) op de Belgische muziekindustrie is niet onbesproken. Haal uit onderstaande uitspraken de voor- en nadelen daarvan. Geef aan welke argumenten voor jou het meest doorwegen. Herman Schueremans en consorten hebben hun ziel verkocht, zegt Johan Verminnen over de baas van Rock Werchter, die zijn moeizaam opgebouwde rockimperium verkocht aan het Amerikaanse Clear Channel. Arno Mangelschots van organisator Jazztronaut over de redenen van het faillissement van Beachrock: Het werd onmogelijk om naast Clear Channel onze affiche vol te krijgen met grote namen. Clear Channel zei bijvoorbeeld tegen groepen dat ze niet meer op het podium van Werchter mochten spelen als ze op Beachrock speelden. Een andere tactiek was om onze hoofdact op een tweederangs festival in de buurt te programmeren, zodat die plots veel minder waard werd. Clear Channel heeft ook genoeg macht om de platenmaatschappijen te dwingen hun groepen via hen te laten optreden. Maar Clear Channel was niet de enige reden voor het stopzetten van Beachrock. Een tweede groot festival naast Rock Werchter op zo'n kleine markt als Vlaanderen is economisch gewoon niet haalbaar. Muziek is economie geworden en volgt dezelfde regels: concurrentie uitschakelen. Tom Kestens, ex-keyboardspeler van Das Pop: 'De kleine artiestenbureaus investeren in jong talent. Van zodra groepen klaar zijn voor een groter publiek en dus commercieel interessant zijn, toont Clear Channel interesse. Als band ben je ook meer gebaat bij de grotere machinerie, de zalen en de mogelijkheden van Clear Channel op dat moment. Je voelt je wel een beetje schuldig als ambitie het haalt van loyauteit.' Fabrice Lamproye van de Luikse club Soundstation kondigde in augustus 2003 aan niet meer te willen samenwerken met de mediagigant. 'Clear Channel beslist of de kraan open of toe gaat. Dat soort praktijken bestond vroeger ook, maar nu heeft het zulke vormen aangenomen dat ik het niet langer kan tolereren.' James Craven, communication director van Clear Channel: Verschraling van het aanbod! Cultureel imperialisme! Zo klinken de sloganeske klachten uit culturele en politieke hoek over Clear Channel. Ik ben het daar absoluut niet mee eens. België behoort tot de premier league van de muziekindustrie, een markt waar al veel jonge en nieuwe acts ontdekt zijn. Clear Channel Belgium weet wat goed is voor het lokale publiek. De lokale managing directors zijn dan ook verantwoordelijk voor beslissingen op hun markt. Clear Channel wordt niet centraal gestuurd. De Belgische afdeling werkt onafhankelijk. Johan Verminnen: Artiesten zijn vaak niet ontevreden over de samenwerking met Clear Channel. Hun buitenlands circuit en het feit dat ze Belgische groepen kunnen opdringen aan buitenlandse organisatoren bieden interessante mogelijkheden voor muzikanten. Met Radio 1, Studio Brussel, TMF en Humo wordt nauw samengewerkt voor promotie. Muziekjournalisten zouden oppassen met al te kritische stukken over Clear Channel uit schrik hun broodnodige relaties en exclusieve interviews kwijt te spelen. De combinatie van distributie en reclame is inderdaad gevaarlijk, zegt Dani Vandenbossche, concertorganisator, sp.a parlementslid en partijwoordvoerder voor cultuur en media. Het publiek kan het niet schelen. Waarom ook? Dankzij Clear Channel hebben de Rolling Stones België aangedaan. Fijn, zo hoefden de fans tenminste niet naar Nederland te gaan. Peter Van Tyghem, journalist, in De Standaard 10

11 f) Multinationals besteden heel wat van hun taken, die niet tot hun kerntaken behoren, uit aan lage-loon-landen. Ze doen dus vaak aan outsourcing of offshoring. Op de website vind je een overzicht van populaire outsource-bestemmingen. Stel dat jij bedrijfsleider bent, aan welk land zou jij taken uitbesteden? Welke criteria speelden een rol bij je keuze? g) Van de honderd grootste economieën ter wereld, zijn er 51 in handen van multinationale ondernemingen en maar 49 worden er gevormd door nationale staten. Maar weinigen zijn zich bewust van deze economische overmacht. De media blijven berichten over het beleid en de handelingen van gekozen politici, maar regeringen hebben nauwelijks invloed of een vrije keuze om te handelen. Het zijn de wereldondernemingen die ons in feite regeren. De rollen zijn omgedraaid sinds de oliecrisis begin de jaren zeventig. Volgens Noreena Hertz, gezicht van de andersglobalistische beweging, verliest de politiek zijn greep op de bedrijfswereld. Vind je dat een positieve evolutie? Waarom wel/niet? Moet de politiek de bedrijfswereld controleren of omgekeerd? 11

12 4. Katalysatoren van de globalisering OPDRACHT 5: LIBERALISERING, DEREGULERING EN PRIVATISERING De huidige globaliseringsgolf drijft op de slogan liberalisering, deregulering en privatisering zorgen voor meer groei en welvaart voor iedereen. Maar wat betekenen die begrippen nu eigenlijk? a) Vul het onderstaande schema aan met de definities en voorbeelden die je onderaan het schema terugvindt. DEFINITIE VOORBEELD VOORBEELD Liberalisering Deregulering Privatisering [1] De overheid doet afstand van een aantal van haar taken. Staatsbedrijven gaan over in private handen. [2] De dienstenrichtlijn van de Europese Unie moet ervoor zorgen dat Belgische bedrijven die in Italië een beurs willen organiseren geen rekening meer moeten houden met duizend en één Italiaanse regeltjes. [3] De overheid schaft regels af die de handel en investeringen bemoeilijken. [4] De EU bepaalt dat de burgers een keuze moeten hebben tussen verschillende telefoonmaatschappijen. Er moet ook vrije concurrentie zijn tussen deze ondernemingen. [5] Sommige mensen pleiten ervoor dat de watervoorziening zou geregeld worden door de privé-sector. [6] Voortaan kan je als consument kiezen bij welke elektriciteitsleverancier je je aansluit. [7] In Groot-Brittannië beheren verschillende spoorwegmaatschappijen het treinverkeer. [8] Men laat meer aan de markt over en de overheid bemoeit zich minder met de economie. [9] Werknemers uit de nieuwe EU-lidstaten, zoals Polen, Tsjechië, Hongarije, zullen in de toekomst makkelijk in België kunnen komen werken. b) Als gevolg van Europese beslissingen is er de afgelopen jaren ook door België een liberaliseringsgolf getrokken. Kan je enkele voorbeelden geven van sectoren die de voorbije jaren geliberaliseerd werden? Zet de voor- en nadelen ervan op een rijtje. Zie jij liberalisering als een positieve evolutie of net niet? Verklaar je antwoord. 12

13 c) Milieuwetgeving is vaak een heikel punt bij discussies over deregulering. Daarbij worden regels die een belemmering vormen voor de handel afgeschaft. Hoe denk jij erover? Wie moet volgens jou winnen als vrije handel en milieu botsen? Lees onderstaande tekstfragmenten en geef aan of je akkoord gaat met de uitspraken van de WTO. Argumenteer. De maritieme conflicten hebben een vast patroon. Aan de ene kant staat een rijke lidstaat die vreest dat vrije handel het milieu beschadigt. Zo weren de Verenigde Staten (VS) Maleisische garnalen, omdat die gevangen worden in schildpadonvriendelijke netten, netten die in de VS verboden zijn. Aan de andere kant staat steevast een lidstaat die vreest dat milieuregels worden misbruikt voor machtsspelletjes of om ongewenste concurrentie buiten de deur te houden. Zo beschouwen ontwikkelingslanden strenge milieuregels vaak als middel om hen te weren van de lucratieve westerse markten. De WTO bepaalde dat de Verenigde Staten garnalen mogen weren als die zijn gevangen met netten zonder nooduitgang voor schildpadden. De smadelijke nederlaag die de Europese Unie heeft geleden in het conflict over het gebruik van hormonen in rundvlees ligt Brussel nog vers in het geheugen. Europa weert het vlees uit de Verenigde Staten uit voorzichtigheid: er zouden nog te veel vragen bestaan over de gevolgen voor de gezondheid. Maar de WTO maakte korte metten met dit argument. De Europese zorgen waren wetenschappelijk onvoldoende onderbouwd. De Europese grenzen staan nog steeds niet open voor hormoonvlees uit de VS, maar dat kost Europa jaarlijks 117 miljoen dollar aan handel omdat de VS Europa ervoor straft. [Uit: Strijd tussen handel en milieu is een zeeslag, NRC Handelsblad, 1/11/2001] d) Binnen de Wereldhandelsorganisatie worden onderhandelingen gevoerd over de privatisering van de watervoorziening. Dit thema wekt echter heel wat controverse op. Wat zijn volgens jou de voor- en nadelen van de privatisering van de watervoorziening? Hoe denk jij erover? Argumenteer. 13

14 5. Politieke antwoorden op de globalisering 5.1 Internationale instellingen De economische globalisering is een feit. Drie internationale instellingen moeten erop toe zien dat de wereldhandel in goede banen geleid wordt: het Internationaal Monetair Fonds, de Wereldbank en de Wereldhandelsorganisatie. WERELDBANK (WB) De Wereldbank werd net als het IMF opgericht in Bretton-Woods in De organisatie houdt zich bezig met ontwikkeling en armoedebestrijding in de wereld. Ze verstrekt leningen die kunnen gebruikt worden voor bv. infrastructuurwerken (dammen, wegen, bruggen) en structurele hervormingen van de gezondheidzorg en het onderwijs. HET INTERNATIONAAL MONETAIR FONDS (IMF) Het IMF werd opgericht in mei 1946 in Bretton-Woods. Ze telt 184 leden en heeft haar zetel in Washington. De taken van het IMF zijn o.m. het promoten van monetaire samenwerking en stabiliteit en het zorgen voor economische groei en werkgelegenheid. OPDRACHT 6: IMF VERSUS WERELDBANK Het Internationaal Monetair Fonds (IMF) en de Wereldbank worden vaak in één adem genoemd. Veelal is het verschil tussen beide instellingen niet erg duidelijk. We zetten ze even naast elkaar in volgende oefening. Duid bij elke vraag het juiste antwoord aan. Meerdere oplossingen zijn mogelijk. Deze websites kunnen je op weg helpen: of 1. Waarom worden de Wereldbank en het Internationale Monetaire Fonds ook wel de Bretton Woods -instellingen genoemd? a. Ze werden opgericht door de Amerikaan Bretton Woods. b. Ze werden opgericht in het Amerikaanse plaatsje Bretton Woods. c. De hoofdkantoren bevinden zich in de Amerikaanse stad Bretton Woods. 2. Wat zijn de taken van de Wereldbank en het IMF? a. WB: bestrijden van mondiale armoede - IMF: bevorderen van stabiliteit van de wereldeconomie. b. WB: leningen verstrekken aan grote bedrijven - IMF: bijstaan van grote aandelenfondsen. c. WB: financieren infrastructuurprojecten - IMF: adviseren van ministeries van Financiën. 3. De aandeelhouders bepalen het beleid van het IMF en de WB. Wie zijn ze? a. Grote (institutionele) beleggers, zoals pensioenfondsen en grote banken. b. De lidstaten, zoals België, Nederland en de Verenigde Staten. c. De Verenigde Naties en de Wereldhandelsorganisatie. 14

15 4. De filosofie van de Wereldbank staat haaks op die van organisaties zoals Oxfam. Klopt deze stelling? a. Ja. Of het nu gaat om het verstrekken van leningen aan arme landen of het kwijtschelden van schulden: ze zitten nooit op dezelfde golflengte. b. Nee. Ze willen allebei armoede bestrijden, en zijn het in hoofdlijnen bijna altijd met elkaar eens. c. Soms. Beide organisaties willen bijvoorbeeld meer hulp voor ontwikkelingssamenwerking en schuldvermindering. Oxfam vindt echter dat er te weinig aandacht geschonken wordt aan kleinschalige, lokale initiatieven. 5. Het IMF werpt een land een financiële reddingsboei toe wanneer het in financiële nood verkeert. Welk van deze landen kreeg ooit steun? a. Groot-Brittannië (1976) b. Thailand (1997) c. Argentinië (2001) 6. De topman van de WB is altijd een Amerikaan, die van het IMF een Europeaan. Wie zijn dat momenteel? a. WB: James Wolfensohn - IMF: Horst Köhler. b. WB: Paul Wolfowitz - IMF: Rodrigo de Rato y Figaredo. c. WB: Paul Wolfowitz - IMF: Caio Koch-Weser. 7. Onder welke voorwaarden verstrekt het IMF leningen? a. Het land moet zijn lokale markten openstellen voor producten van buitenaf, overheidsbedrijven privatiseren en de overheidsuitgaven drastisch verlagen. b. Het IMF eist een goed bestuur en bestrijding van de corruptie. c. De voorwaarden worden samen met het betrokken land besproken en verschillen dus van land tot land. 8. Wat is de Washington Consensus? a. Ze bepaalt, afhankelijk van de financiële bijdrage, het aantal stemmen per land in de WB en het IMF. b. Het is een set maatregelen die economische groei moeten bevorderen in minder ontwikkelde landen. c. Het is het verdrag dat de Wereldbank en het IMF oprichtte. 9. Twee landen betaalden hun schulden aan het IMF vervroegd af. Het IMF kon hen daardoor geen streng economisch beleid meer opleggen. Welke? a. Argentinië en Venezuela. b. Venezuela en Brazilië. c. Brazilië en Argentinië. 10. De rijkste landen (de G8) beslisten in 2005 de schulden van de minst ontwikkelde landen kwijt te schelden. Over hoeveel landen ging het? a. 8 b. 18 c

16 OPDRACHT 7: KRITIEK OP WERELDBANK EN IMF Het IMF en de Wereldbank liggen steeds vaker onder vuur. Men verwijt de organisaties een té liberaal beleid, zonder rekening te houden met de sociale en economische situatie van het land waar ze hervormingen willen doorvoeren. Eén van de meest geciteerde critici van het beleid van het IMF is Joseph Stiglitz. In de jaren negentig werkte hij als topeconoom bij de Wereldbank. In 2001 kreeg hij de Nobelprijs voor Economie. Hieronder vind je een tekstfragment over zijn jongste boek Perverse globalisering. Dat het IMF weinig of niets geleerd heeft van de Aziatische crisis bleek uit haar herhaalde fouten in landen als Rusland, Brazilië en Argentinië. Stiglitz geeft in zijn boek een ontluisterend beeld over de wijze van privatisering van Rusland. Het IMF en de VS wilden zo snel mogelijk overgaan tot privatiseringen zonder ondersteunende maatregelen. Zo waren er geen behoorlijk werkende juridische en regulerende kaders om ervoor te zorgen dat contracten worden nageleefd of om zakelijke geschillen op te lossen. Er waren ook geen goede procedures voor faillissementen of om de concurrentie in stand te houden. Tegelijk had het IMF geen oog voor sociale instituties zoals opvang bij werkloosheid, woonruimte, pensioenen en andere vangnetten. Om de markteconomie van de grond te krijgen werden de meeste prijzen in 1992 van de ene dag op de andere vrijgelaten waardoor een inflatiegolf werd ontketend en spaartegoeden wegspoelden. De middenklassen zijn geruïneerd, er is een systeem van vriendjespolitiek en maffiakapitalisme gecreëerd en het enige wat tot stand is gebracht, een democratie met reële vrijheden zoals een vrije pers, lijkt op zijn best kwetsbaar, vooral nu de voorheen onafhankelijke tv-stations een voor een worden gesloten. Hoe rampzalig dit alles was voor de Russische levensstandaard blijkt uit het feit dat in de periode de industriële productie daalde met 60%. Gepensioneerden ontvingen geen pensioen meer, armen geen bijstand en terwijl de levensverwachting over gans de wereld steeg, daalde ze in Rusland. Volgens Stiglitz waren leningen door het IMF aan Rusland niet nodig. Het land beschikt over olie en natuurlijke hulpbronnen. Een belasting op de exploitatie zou onmiddellijk inkomsten genereren. Toch bleef het IMF miljarden pompen in Rusland. Gelden die onmiddellijk wegvloeiden naar oligarchen maar tevens dienden als reddingsoperatie voor westerse banken die dreigden miljarden dollars te verliezen (Stiglitz spreekt over het IMF zelfs als het incassobureau voor de kredietverleners van de G7). China luisterde niet naar het IMF maar streefde vooral naar stabiliteit door nieuwe ondernemingen op te zetten en aldus banen te scheppen in plaats van de bestaande staatsbedrijven te privatiseren. Het belang van die staatsbedrijven daalde evenwel tot amper 28% van de globale industriële productie. Intussen zette China wel onvoorstelbaar hoge groeicijfers neer en daalde de armoede er aanzienlijk. Voor Stiglitz is het probleem niet de globalisering op zich maar wel de manier waarop ze door de internationale economische instellingen als IMF, Wereldbank en WTO gestuurd wordt. Welke fouten verwijt Stiglitz het IMF bij de hervormingen in Rusland? Wat zijn de gevolgen voor Rusland van die fouten? Had het IMF het hervormingsproces in Rusland beter kunnen aanpakken? Verklaar. Hoe pakte China haar economisch hervormingsproces aan? 16

17 WERELDHANDELSORGANISATIE (WTO) OPDRACHT 8: WTO VERSUS GATT In 1947 werd het General Agreement on Tariffs and Trade afgesloten door 23 landen. Met dit akkoord beloofden de deelnemende landen om handelsbelemmeringen zoals invoerrechten, uitvoersubsidies, enz. af te bouwen. In 1995 vloeide de oprichting van de Wereldhandelsorganisatie of World Trade Organisation voort uit de GATT. De WTO moest strenger toezicht houden op de uitvoering van de regels afgesproken in de GATT en op het vrijmaken van de handel. De Wereldhandelsorganisatie bepaalt nu de spelregels van de internationale handel. De 150 leden maken er afspraken rond de bevordering van wereldhandel en de opheffing van handelsbarrières. Er wordt ook naar oplossingen gezocht voor handelsconflicten. Volgens de WTO is internationale handel de beste en snelste manier om de wereld welvarender te maken. De afspraken die er gemaakt worden zijn bindend. Lees bovenstaande tekst en los daarna de volgende vragen op. a) Wat was de voorganger van de WTO? b) Wat is de taak van de WTO? c) Heb je nog gehoord over de WTO? In welke context was dat? OPDRACHT 9: VRIJHANDEL VERSUS PROTECTIONISME De Wereldhandelsorganisatie is de promotor van vrijhandel. a) Geef een omschrijving voor de term vrijhandel. b) Geef een omschrijving voor de term protectionisme. c) In onderstaande cartoon wordt verwezen naar een instrument van protectionisme. Welk is het en kan je het verklaren? Ken je nog andere instrumenten van protectionisme? 17

18 OPDRACHT 10: VOOR- EN NADELEN VAN DE WTO De Wereldhandelsorganisatie legt de spelregels voor de wereldhandel vast. Ze ziet internationale handel als het beste instrument om welvaart te creëren. De manier waarop ze de wereldhandel regelt, wordt echter steeds meer in vraag gesteld door de andersglobalistische beweging. Hieronder vind je naast een aantal voordelen van het WTO-systeem, enkele nadelen ervan volgens de andersglobalistische organisaties. a) Schrijf naast elke uitspraak of het, volgens jou, om een voor- of een nadeel gaat. b) Geef je mening. Vind je dat de voordelen opwegen tegen de nadelen? Of verkies je het standpunt van de andersglobalisten die geloven dat de wereldhandel anders en beter kan georganiseerd worden? Argumenteer. 1. De WTO voorkomt conflicten omdat het een forum biedt voor het oplossen van handelsgeschillen. 2. Grote bedrijven gebruiken hun invloed op regeringen om WTO-beslissingen af te dwingen of tegen te houden. 3. De WTO stelt regels op voor de wereldhandel. Dit is eerlijker dan de wereldhandel over te laten aan het recht van de sterkste. 4. Door vrijhandel dalen de invoerrechten. Handel drijven wordt zo goedkoper en ook de levenskost wordt lager. 5. De WTO pleit voor een flexibele arbeidsmarkt. Werknemers moeten zich dus sneller aanpassen aan de veranderde economische omstandigheden. 6. Er moeten zo weinig mogelijk handelsbelemmeringen zijn. Te veel beperkende regels voor producten invoeren ter bescherming van het milieu of de volksgezondheid kan niet. 7. De WTO beschermt intellectuele eigendomsrechten, zoals medicijnpatenten. Farmaceutische bedrijven kunnen dus verhinderen dat goedkopere, generische middelen gebruikt worden. 8. Omdat invoer van buitenlandse producten goedkoper wordt, heeft de consument meer keuze. 9. Handel stimuleert economische groei en dus werkgelegenheid. 10. Heel wat bedrijven besteden taken uit aan lage-loon-landen. Om competitief te blijven, proberen ze te verhinderen dat de loonkosten er stijgen. Zo neemt de kloof tussen arme en rijke landen toe. 11. Eenmaal lid van de WTO moet een land de handelsregels respecteren. Dit biedt meer zekerheid aan bedrijven die in dat land willen investeren. 12. Steeds vaker worden topbijeenkomsten van de WTO voorbereid op minitoppen waarop slechts een aantal landen wordt uitgenodigd. De arme landen hebben minder te zeggen dan de rijke in de WTO. 18