Gezonde scepsis Themapoliklinieken

Transcriptie

1 Gezonde scepsis Themapoliklinieken Een beschrijvend onderzoek

2 Colofon Auteurs Martine van Eijk Sandra van Nuland DTP Ellen Wiggemansen maart 2010 Gezonde scepsis heeft de grootst mogelijke zorg besteed aan deze uitgave. Aan de inhoud hiervan kunnen echter geen rechten worden ontleend. Gezonde scepsis is niet aansprakelijk voor directe of indirecte schade die het gevolg is van het gebruik van de informatie die door middel van deze uitgave is verkregen. Niets uit deze uitgave mag gebruikt worden zonder vooraf verkregen toestemming. Gezonde scepsis is een initiatief van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik, IGZ, ministerie van VWS en NZa. Gezonde scepsis is organisatorisch ondergebracht bij het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik. Postbus GB Utrecht Gezonde scepsis

3 Inhoud Themapoliklinieken een beschrijvend onderzoek Specialized outpatient clinics Samenvatting Inleiding 1 Conclusies 2 Aanbeveling 3 Resultaten: soorten poliklinieken, speciale spreekuren en dergelijke 4 Resultaten: veel voorkomende themapoliklinieken 4.1 Cardiologie themapoliklinieken 4.2 Speciale poliklinieken voor kanker 4.3 Diabetes- en voetenpoliklinieken 4.4 Incontinentiespreekuren 4.5 Astma/COPD thema poliklinieken 4.6 Geheugenpoliklinieken 4.7 Stomapoliklinieken 4.8 Reumapoliklinieken 4.9 Slaappoliklinieken 4.10 Osteoporosepoliklinieken 5 Resultaten: bijzondere poliklinieken 5.1 Kunstenaarspoli 5.2 Grieppolikliniek/Diagnostisch Centrum Infectieziekten (DCI) 5.3 Mannenpoliklinieken 5.4 Hart- en vaatspreekuur voor vrouwen 5.5 'Stoppen-met-roken' poliklinieken 5.6 Remicadedagbehandeling 6 Betrokkenheid farmaceutische industrie 7 Methode van onderzoek Bijlagen 1 Aantal themapoliklinieken per thema 2 Aantal themapoliklinieken per ziekenhuis 3 Themapoliklinieken per ziekenhuis Themapoliklinieken - een beschrijvend onderzoek 3

4 Specialized outpatient clinics In recent years there has been an increase of specialized outpatient clinics and ambulant care centers organised for specific patient groups. This report describes our research into these specialized outpatient clinics. We made an inventory of the amount and diversity of these clinics, for whom they are meant, what they offer and which medical specialists and paramedics are participating. Specialized outpatient clinics have many different names and organisational variants. This report uses the word 'specialized outpatient clinics' for all thematically organised ambulant care. In a follow-up study we are going to focus our research on the organisation and funding of specialized outpatient clinics, and their links with the pharmaceutical industry. Our present research is an inventory of all specialized outpatient clinics in the Netherlands, the specialties involved, the themes they cover and the type of support they offer patients. We conclude that next to ambulatory care for each medical specialty, many specialized outpatient clinics exist. Usually these clinics are organised for patient groups with specific complaints or diagnosis. Professionals involved are: consultants, interns, nurse practitioners, social workers and specialized nurses. They offer a broad range of tests, treatments and other types of care or support. Specialized outpatient clinics have developed from a need to improve the efficiency and organisation of care and to meet patients' needs. We listed almost 1500 specialized outpatient clinics in the Netherlands. The most frequent are those on cardiovascular disorders, cancer, diabetes and incontinence. We also found specialized outpatient clinics for special target groups like artists, women with cardiovascular problems and for men with a testosterone deficiency. We conclude that there is a demand for these specialized outpatient clinics. Whether these clinics are primarily initiated for efficiency, a special need for patients, to improve the organisation of care, or the quality of care can not be concluded from our research. Probably all these motives lead to starting these clinics. This inventory will be the start for our follow-up study on the organisation and funding of specialized outpatient clinics. The supplement contains a list of all the specialized outpatient clinics we found. To assess the specialized outpatient clinics we have included the specialized outpatient clinics of all Dutch hospitals. Next to that we interviewed some nurses to get a better understanding of these clinics. 4 Themapoliklinieken - een beschrijvend onderzoek

5 Samenvatting De laatste jaren zijn er veel themapoliklinieken en speciale spreekuren ontstaan. Deze thematisch georganiseerde zorg is vooral bedoeld om de efficiëntie te verhogen. Dit rapport is het verslag van een onderzoek naar themapoliklinieken in Nederland. We hebben daarbij gekeken wat voor themapoliklinieken er zijn, voor wie ze zijn bedoeld, welke disciplines erin samen werken en wat ze bieden. Deze thematisch georganiseerde zorg heeft veel verschijningsvormen en namen. In dit rapport gebruiken we het begrip themapoliklinieken of themapoli's voor al deze zorgvormen. Naast de gewone poliklinieken die georganiseerd zijn per specialisme, is er een scala aan themapoliklinieken ontstaan. Themapoliklinieken bieden een combinatie van functie-onderzoeken, behandeling en andere voorzieningen. Meestal bieden themapoliklinieken zorg rond een klacht of een diagnose. De betrokken professionals zijn medisch specialisten, basisartsen, consulenten en verpleegkundige specialisten. Themapolis zijn ontstaan vanuit een behoefte om de zorg efficiënter te organiseren en beter af te stemmen op de patiënt. In dit vooronderzoek hebben we alleen een inventarisatie gedaan naar het voorkomen van themapoliklinieken, rond welke aandoeningen of klachten ze georganiseerd zijn en wat ze bieden. In een vervolgonderzoek willen we ons richten op de organisatie en financiering van de themapoliklinieken en de betrokkenheid van de farmaceutische industrie daarbij. In dit tussenrapport wordt daar niet op ingegaan. We vonden bijna 1500 themapoliklinieken in Nederland. De meest voorkomende thema's zijn hart- en vaatziekten, kanker, diabetes en bekkenbodemproblemen. Daarnaast vonden we themapoliklinieken voor speciale doelgroepen zoals kunstenaars, vrouwen met hartklachten en mannenpoliklinieken. Uit de omvang van het verschijnsel kunnen we concluderen dat themapoliklinieken aan een behoefte voldoen. Of de opzet van themapoliklinieken primair gedreven is vanuit efficiëntie overwegingen voor de kliniek of vanuit de wens om de zorg beter op de patiënt af te stemmen en de kwaliteit van de zorg te verbeteren, valt uit het onderzoek niet te concluderen. Mogelijk spelen meerdere overwegingen een rol. Sommige themapoliklinieken spelen ook een belangrijke rol bij (wetenschappelijk) onderzoek naar de behandeling en het beloop van ziektebeelden. Voor dit onderzoek hebben wij van alle Nederlandse ziekenhuizen de themapoliklinieken verzameld. Daarnaast hebben we ook enkele verpleegkundigen gesproken die bij een dergelijke polikliniek betrokken zijn of waren. De bijlage bevat een overzicht van het aantal themapoliklinieken per ziekenhuis en het aantal themapoliklinieken per thema. Themapoliklinieken - een beschrijvend onderzoek 5

6 Inleiding De laatste jaren zijn er steeds meer speciale poliklinieken ontstaan. Deze themapoliklinieken bieden, anders dan de poliklinieken per specialisme, zorg per klacht of groep klachten. Speciale poliklinieken zijn meestal opgezet om de zorg beter te organiseren. Themapoliklinieken kunnen meer vraaggestuurde zorg geven, patiëntvriendelijker werken, efficiënter werken en zorgen voor kennisbundeling. Er zijn veel begrippen in omloop voor deze vorm van thematisch georganiseerde zorg. In dit rapport gebruiken we gemakshalve themapoliklinieken of themapoli's als overkoepelend begrip. De aandacht voor het verschijnsel themapoliklinieken is getrokken door signalen die onze adviseurs in het veld opgevangen hebben over mogelijke betrokkenheid van de farmaceutische industrie bij de opzet en financiering van deze themapoliklinieken is. Vanuit het oogpunt van doelmatig voorschrijven van geneesmiddelen kan betrokkenheid van de industrie het risico inhouden dat er op deze manier onevenredig veel aandacht voor klachten komt waar geneesmiddelen voor op de markt zijn. En dat farmaceutische oplossingen voor deze klachten dan de meeste aandacht krijgen. Hierdoor zijn er minder middelen (tijd, geld en onderzoek) beschikbaar voor klachten waar geen farmaceutische oplossing of behandeling voor is. Dit rapport doet verslag van deel 1 van een inventariserend vooronderzoek naar allerlei vormen van poliklinische zorg bij Nederlandse ziekenhuizen en de betrokkenheid van de farmaceutische industrie hierbij. In dit eerste gedeelte hebben we onderzocht wat voor themapoliklinieken er zijn, voor wie ze zijn bedoeld, welke disciplines erin samenwerken en ze wat bieden. In deel 2 van het onderzoek, dat voor 2011 gepland staat, gaan wij samen met de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) de organisatie en financiering van deze poliklinieken onderzoeken. Daarbij focussen we op de betrokkenheid van de farmaceutische industrie hierbij. Dit vooronderzoek is gehouden in opdracht van de Inspectie voor de Gezondheidszorg (IGZ) en uitgevoerd in het kader van het programma Gezonde scepsis van het Instituut voor Verantwoord Medicijngebruik. 6 Themapoliklinieken - een beschrijvend onderzoek

7 1 Conclusies Wij vonden bijna 1500 themapoliklinieken in Nederland. Ze zijn meestal georganiseerd rond een klacht of ziektebeeld. Themapoliklinieken worden opgezet om de kwaliteit en efficiëntie van zorg te verbeteren en de zorg beter op de patiënt af te stemmen. Uit dit onderzoek is niet naar boven gekomen welke driver (efficiency van de organisatie, kwaliteit van de zorg, behoefte van de patiënt) de boventoon speelt. Mogelijk gaat het om een combinatie van drivers. Uit ons onderzoek blijkt vooral dat er heel veel verschillende themapoliklinieken zijn. De meest voorkomende themapoliklinieken zijn georganiseerd rond hartklachten (hartfalen, vaatlijden en dergelijke). Daarnaast zijn er veel themapoliklinieken rond kanker, diabetes, bekkenbodemproblemen (o.a. incontinentie), longziekten (astma en COPD), geheugenklachten, slaapstoornissen en voor mensen met een stoma. Ook zijn er enkele opvallende themapoliklinieken gericht op speciale doelgroepen. Zo is er een polikliniek speciaal voor kunstenaars, speciale mannenpoliklinieken, voor patiënten die moeten stoppen met roken en een cardiologie spreekuur speciaal voor vrouwen. Uit de inventarisatie van de themapoliklinieken via internet, werd nergens melding gemaakt van betrokkenheid van de industrie bij de themapoli s. Op de websites wordt soms verwezen naar onderzoek in samenwerking met de industrie. Uit gesprekken met betrokkenen kwam naar voren dat de farmaceutische industrie soms helpt bij het opzetten van nieuwe themapoliklinieken. In dit gedeelte van het onderzoek hebben we dat niet verder uitgezocht. Als er inderdaad sprake is van betrokkenheid, dan ontbreekt in ieder geval de transparantie hierover op de websites. Themapoliklinieken - een beschrijvend onderzoek 7

8 2 Aanbeveling Het vooronderzoek heeft zich beperkt tot de aanbieders van poliklinische zorg per thema en heeft in kaart gebracht welke themapoliklinieken er zijn in Nederland. Het legt de basis voor verder onderzoek naar de mogelijke betrokkenheid van de farmaceutische industrie bij het opzetten en in stand houden van deze zorg. Onderzoeksvragen die daarbij aan de orde kunnen komen zijn: Wat bieden ze aan service of ondersteuning? Denk bijvoorbeeld aan consulenten. Geven ze op andere manieren steun in natura? Denk bijvoorbeeld aan voorlichtingsmateriaal, hulpmiddelen. Zijn er voorwaarden verbonden aan deze steun? Worden themapoli s door de industrie gefinancierd? Voor welke themapoli s geldt dit? Voor welke onderdelen of activiteiten geldt dit? Kan er een verband gelegd worden tussen de betrokkenheid van de farmaceutische industrie en het voorschrijven van genees- of hulpmiddelen door de bij de poli betrokken voorschijvers? Voor het onderzoek naar financiële samenwerkingsconstructies is betrokkenheid van de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) gewenst. Dat onderzoek kan zich in eerste instantie richten op themapoliklinieken waar veel en chronische medicatie wordt voorgeschreven, zoals cardiologie-, diabetes- en longpoliklinieken. 8 Themapoliklinieken - een beschrijvend onderzoek

9 3 Resultaten: soorten poliklinieken, speciale spreekuren en dergelijke In dit hoofdstuk beginnen we met de omschrijving van het begrip themapoliklinieken en de verschillende benamingen. Daarna gaan we in op betrokken professionals, enkele varianten van themapoliklinieken en het ontstaan van themapoliklinieken. Wat verstaan we onder een themapolikliniek Ieder specialisme heeft zijn eigen polikliniek. De patiënten die niet in het ziekenhuis hoeven te worden behandeld kunnen hier terecht om door een specialist gezien te worden. Daarnaast is er tegenwoordig een scala aan themapoliklinieken waarbij interdisciplinaire samenwerking en werken met bepaalde patiëntengroepen de meest in het oog springende kenmerken zijn. Zelfstandige Behandelcentra(ZBC) vallen buiten dit onderzoek. Een ZBC is een privé-kliniek met een speciale overheidsvergunning om 'verzekerde zorg' te bieden. Veel namen voor efficiëntere zorg in één ruimte Er is geen eenduidige naamgeving voor al deze vormen van gecombineerde zorg rond een klacht of diagnose. Themapoliklinieken kunnen de kwaliteit en efficiëntie van de zorg ten goede komen doordat een bepaalde combinatie van artsen, specialisten, laboranten, verpleegkundigen et cetera tegelijk beschikbaar is. Er is een diversiteit aan benaming en bemensing binnen de themapoliklinieken. Soms is de zorg georganiseerd op een vaste plek, rond een persoon of specialisme, rond een specifieke doelgroep of juist op bepaalde tijdstippen. Er zijn themapoliklinieken, themacentra, themaverpleegkundigen en themaspreekuren. Een themaspreekuur is de meest eenvoudige vorm, het kost meestal weinig kapitaal om te beginnen en heeft een lage organisatiegraad. Wij gebruiken het woord themapoliklinieken voor alle themaspreekuren, zorgstraten en bijzondere poliklinieken die ziekenhuizen aan bieden. Betrokken professionals Naast de samenwerkende medisch specialisten en 'gewone' poliverpleegkundigen zijn er gespecialiseerde verpleegkundigen, Nurse Practitioners en consulenten. Op themapoliklinieken werken daarnaast ook functieonderzoeklaboranten, maatschappelijk werk, ergotherapie en andere paramedici. In het algemeen wordt met een gespecialiseerd verpleegkundige bedoeld: een verpleegkundige die zich daarna heeft gespecialiseerd in een bepaald thema/ziektebeeld. Bekende aandachtgebieden van gespecialiseerde verpleegkundigen zijn: oncologie, geriatrie, incontinentie en diabetes. Ondanks duidelijke regelgeving is er in de praktijk geen uniforme naamgeving. Met de term consulent wordt soms een externe gespecialiseerde verpleegkundige bedoeld. Deze kan dan betaald worden door de thuiszorg of door een (farmaceutisch) bedrijf. De consulent kan echter ook een ziekenhuismedewerker zijn die binnen één of meerdere ziekenhuizen, alle afdelingen consulteert (bijvoorbeeld bij wondverzorging). Themapoliklinieken - een beschrijvend onderzoek 9

10 Logistieke straatjes In ziekenhuizen bestaan verder zogenaamde straatjes waar patiënten met één klacht tegelijk behandeld worden. Deze zorgstraten zijn een variant van themapoliklinieken. Ook hier is de zorg efficiënter georganiseerd en er is maar een gedeeltelijk onderscheid met themaspreekuren. Mensen met hernia worden bijvoorbeeld tegelijk behandeld. Bijvoorbeeld een groep mensen met hernia die tegelijk behandeld worden. Dit betreft dan de poliklinische contacten vóór een operatie, op zaal en later krijgen deze mensen gezamenlijk fysiotherapie. Dit komt de logistiek ten goede en patiënten blijken steun te ondervinden van elkaar. De voorlichting gaat tegelijk, de operaties gaan achter elkaar, ze liggen op dezelfde zaal bij te komen en krijgen gezamenlijk controles en terugkomdagen. Een zorgstraat kan onderdeel van de (gewone) polikliniek zijn of vanuit een speciaal spreekuur worden georganiseerd. Groepsconsulten Verder zijn er sinds een aantal jaren groepsconsulten. De themapolikliniek Reumatologie van het UMCU noemt deze consulten Gezamenlijke Medische Afspraken (GMA). Een GMA is een poliklinisch consult van een arts met ongeveer twaalf patiënten tegelijk. Ook zijn er een reumaconsulent en ergotherapeut aanwezig. Behalve het handig plannen van onderzoek en voorlichting, zit de meerwaarde hier in het uitwisselen van ervaringen door patiënten. Hoe ontstaan nieuwe themapoliklinieken? Voor het ontstaan van nieuwe themapoliklinieken en andere nieuwe spreekuurvormen worden verschillende redenen genoemd. Een themapolikliniek kan beginnen vanuit een verzoek van een specialist, een vraag van huisartsen, van patiënten of een combinatie van deze. Nieuwe themapoliklinieken zijn soms een logische ontwikkeling bij steeds complexere zorg, zoals voor patiënten met hartfalen. Daarnaast kunnen efficiëntie en kostenbesparing een stimulans zijn om zorg anders te organiseren. 10 Themapoliklinieken - een beschrijvend onderzoek

11 4 Resultaten: veel voorkomende themapoliklinieken In dit hoofdstuk worden de meest voorkomende themapoliklinieken besproken. Over welke gezondheidsproblemen gaat het, wat bieden ze en voor wie, welke zorgverleners zijn erbij betrokken en hoeveel zijn er in Nederland? Een ziekenhuis kan meerdere dezelfde themapoliklinieken hebben omdat deze vaak per locatie georganiseerd zijn, bovendien kan er naast een hartfalenpolikliniek, een hypertensiepoli èn een pijn-op-de-borst spreekuur zijn. Tabel 1 geeft een overzicht van de tien meest voorkomende onderwerpen voor themapoliklinieken in Nederlandse ziekenhuizen. Tabel 1 Aantal poliklinieken per thema Thema Aantal Cardiologie 211 Kanker 127 Diabetes en voetenpoliklinieken 117 Incontinentie 80 Astma en COPD 65 Geheugenproblemen 39 Stomazorg 35 Reuma 29 Slaapproblemen 29 Osteoporose Cardiologie themapoliklinieken Deze themapoliklinieken zijn bedoeld voor patiënten met vaataandoeningen of een verhoogd risico daarop, bijvoorbeeld vanwege hypertensie, verhoogd cholesterol of diabetes mellitus. Hart- en vaatziekten zijn de meest voorkomende ziekten in Nederland. Het gaat hierbij om aandoeningen zoals hypertensie, vaatlijden, pijn op de borst, etalagebenen, hartinfarct, een TIA of beroerte en hartfalen. Per ziekenhuis kunnen er meerdere cardiologie themapoli's zijn. Wij vonden meer dan 200 poliklinieken voor dit aandachtsgebied. Hoewel hypertensie, vaatlijden, hartinfarct en hartfalen een continuüm zijn, is er enig onderscheid in cardiologie themapoli's te vinden. De meeste ziekenhuizen hebben meerdere cardiologie themapoliklinieken georganiseerd. Ze heten onder andere vasculaire preventie, vaatrisicopoli, hypertensiespreekuur, pijn-op-de-borst spreekuur, hartfalen poli, hartziekten, hartrevalidatie of kinderhartpoli. Ze zijn voor patiënten met verhoogde bloeddruk, (mogelijk) hartinfarct, vaatproblemen, hartfalen, erfelijke hartafwijkingen en voor kinderen met hartproblemen. Themapoliklinieken - een beschrijvend onderzoek 11

12 Er werken naast specialisten, nurse practitioners en gespecialiseerde (vasculair) verpleegkundigen en er wordt divers functieonderzoek gedaan. De zorg gaat van screening en preventie tot snelle diagnostiek (bij een patiënt die mogelijk een hartaanval heeft) en is vaak gestroomlijnd: harten vaatrisicopatiënten worden in één ochtend of middag door alle benodigde specialisten gezien. Het doel is om met een multidisciplinair team van cardiologen, neurologen, vaatchirurgen, internisten en radiologen samen te werken. Hierdoor kunnen complicaties van hart- en vaatziekten beter voorkomen worden en krijgen behandelde patiënten een betere kwaliteit van leven. Een van de voordelen is dat het mogelijk is om af te stemmen tussen de verschillende specialisten en de onderzoeken die deze patiënten moeten ondergaan (bloedonderzoek, vaatonderzoek, ECG, echo, duplexmeting en CT-scan). Hierdoor hoeven patiënten minder vaak naar het ziekenhuis, en zijn er minder dubbele onderzoeken. 4.2 Speciale poliklinieken voor kanker Voor verschillende soorten kanker zijn er aparte themapoliklinieken georganiseerd. Ze bieden snellere diagnostiek en minder overbodige onderzoeken en ingrepen. Ze zijn voor mensen met kanker en mensen die daarvoor onderzocht moeten worden. Wij vonden bijna 120 themapoliklinieken rond kanker. De meest voorkomende is wel de mammapoli: hier wordt specifiek gekeken naar kanker van de borsten. De radioloog doet dit met röntgenstraling, echografie of een MRI. Tijdens het poliklinisch bezoek is het mogelijk in één keer alle nodige onderzoeken te doen bij alle patiënten die een 'verdachte' knobbel in de borst hebben. De verpleegkundig consulent oncologie geeft mondelinge en schriftelijke informatie aan de patiënt die geconfronteerd wordt met de diagnose kanker. In het gehele behandel- en nazorgtraject kan een consulent voorlichting geven en begeleiding en ondersteuning bieden. De nadruk van de ondersteuning ligt op het verstrekken van adviezen om ongemakken door ziekte of behandeling te voorkomen, te behandelen en te leren er mee om te gaan. Hierbij kan gedacht worden aan praktische vragen over voeding, dieet, vermoeidheid, prothese en allerlei relevante zaken voor de thuissituatie. Waar nodig kan de verpleegkundig consulent verwijzen naar andere hulpverleners. Verder vonden we speciale poliklinieken voor mensen met erfelijke tumoren in enkele universitaire medische centra, een sarcoomspreekuur (UMCU) en diverse prostaatpoliklinieken. Het Groene Hart heeft een polikliniek speciaal voor mensen met vormen van bloed- of lymfekanker. Het Erasmus MC heeft een gecombineerd spreekuur voor patiënten met een brughoektumor en voor mensen met een glioom (soort hersentumor). Deze spreekuren zijn een samenwerkingsverband tussen de afdelingen neurologie, neurochirurgie KNO en radiotherapie. Vaak is het belangrijkste doel van oncologische spreekuren het verkorten van de zogenaamde diagnostische doorlooptijd, waardoor patiënten sneller een behandeladvies en een operatie en radiotherapie krijgen. Ook de nazorg neemt een belangrijke plaats in bij dit spreekuur. Verder zijn er een oncologisch maatschappelijk werker, psychosociaal therapeut en een consulent waar patiënten een afspraak mee kunnen maken. 12 Themapoliklinieken - een beschrijvend onderzoek

13 4.3 Diabetes- en voetenpoliklinieken Een diabetespolikliniek is voor patiënten met suikerziekte. Bij een diabetespoliklinieken werken veel disciplines met elkaar samen. Er werken diabetesverpleegkundigen, vaatchirurgen, algemene chirurgen, internisten, orthopeden, dermatologen, een wondconsulent en soms een gipsmeester. Er zijn poliklinieken voor algemene diabeteszorg, voor kinderen met diabetes, voor voetproblemen bij diabetes en voor zwangerschapsdiabetes. Een diabetespolikliniek is er om patiënten zo goed en zelfstandig mogelijk om te leren gaan met deze chronische ziekte. Zelfzorg staat voorop in de behandeling. Daarvoor zijn glucosemeters en glucosestrips belangrijke zelfmanagement hulpmiddelen. Er wordt voorlichting en advies gegeven, er is begeleiding, controle en aandacht voor de preventie van complicaties. Een ziekenhuis heeft vaak meerdere speciale spreekuren voor diabetespatiënten. Wij vonden er meer dan 100. Voetenpoli Daarnaast is er voor diabetespatiënten is er ook vaak een 'voetenpoli'. Dit is bedoeld voor personen die door hun diabetes problemen hebben met hun voeten. Het kan hierbij onder andere gaan om pijnklachten aan de voeten, wonden aan de voeten of verandering van de stand van de voeten en tenen. Voor het voetenspreekuur bestaat een team van medisch specialisten (revalidatiearts, internist, chirurg), gespecialiseerde verpleegkundigen (nurse practitioner dermatologie, diabetesverpleegkundigen, podotherapeuten), een orthopedisch schoenmaker en een podoposturaal therapeute. Ook de gipsverbandmeesters zijn bij dit spreekuur betrokken. Het doel van het voetenspreekuur is het voorkomen van amputatie, standverandering en verminking van voeten en tenen. 4.4 Incontinentiespreekuren In veel ziekenhuizen worden incontinentiespreekuren gehouden. Deze zijn bedoeld voor mensen met bekkenbodemklachten. Bekkenbodemklachten betreffen naast verlies van urine of ontlasting ook: vaak plassen, pijn in de onderbuik of bij het vrijen en diverse andere prostaat of seksuele problemen. Voor deze mensen zijn er in veel ziekenhuizen specialistische verpleegkundigen. Wij vonden 80 themapoliklinieken binnen dit aandachtsgebied. Daaronder vallen alle blaas-, bekken- en incontinentiespreekuren. De gespecialiseerde verpleegkundigen combineren vaak incontinentiezorg, met wond- en decubitiszorg. 4.5 Astma/COPD thema poliklinieken De themapoli's rond longziekten behandelen vooral patiënten met astma en COPD. Hier is vaak onderscheid tussen een polikliniek voor kinderen en volwassenen. Bij longpoliklinieken werken veel specialistisch verpleegkundigen. Deze verpleegkundigen zijn gespecialiseerd in astma en COPD (chronische bronchitis en longemfyseem). Zij werken nauw samen met de kinder- en longartsen, en hebben contact met andere betrokken hulpverleners binnen en buiten het ziekenhuis. Patiënten krijgen op deze polikliniek extra zorg en begeleiding, bijvoorbeeld bij het goed leren inhaleren van hun medicatie, therapietrouw, zuurstofgebruik en begeleiding bij het stoppen met roken. Ook acceptatie en problemen op school en op het werk krijgen aandacht. Themapoliklinieken - een beschrijvend onderzoek 13

14 Voor kinderen met longziekten is er regelmatig een vast kinderteam. Hierin zit een kinderarts die zich gespecialiseerd heeft in longziekten, een nursepractitioner en een kinderlongverpleegkundige. Soms is er tevens aandacht voor allergieën, omdat veel kinderen met astma ook een allergie hebben. Op deze poli is veel aandacht voor voorlichting en educatie. Sommige poliklinieken bieden tevens longrevalidatie door de fysiotherapeuten. Poliklinische longrevalidatie ondersteunt patiënten met astma of COPD. Wij vonden in ons onderzoek bijna 60 themapoliklinieken voor longproblematiek. 1.6 Geheugenpoliklinieken De geheugenpoli is bedoeld voor iedereen met geheugenproblemen, dus niet alleen voor mensen die (denken dat ze) dementie hebben. Vaak is dit tevens de polikliniek voor Parkinson patiënten. In de geheugenpoli wordt samengewerkt door geriaters, (neuro)psychologen, (neuro)psychiaters, sociaal-psychiatrisch verpleegkundigen en dementieverpleegkundigen. Op basis van het diagnostisch onderzoek wordt aan patiënten advies gegeven. Dat betreft onder meer mogelijkheden tot medicatie en adviezen hoe met de stoornissen of klachten om te gaan. Daarnaast wordt er algemene voorlichting over de desbetreffende ziektebeelden gegeven. Om een patiënt(e) op de juiste dosering en juiste medicatie in te stellen, vindt poliklinische begeleiding plaats. Ook wordt de partner ondersteund en geadviseerd bij het omgaan met die problemen. In 1986 werd de eerste Nederlandse geheugenpolikliniek geopend in het academisch ziekenhuis Maastricht. Enkele geheugenpoliklinieken melden op de website dat er wetenschappelijk onderzoek wordt gedaan. In ons onderzoek vonden we bijna 40 geheugenpoliklinieken. 1.7 Stomapoliklinieken Stomapoliklinieken zijn voor patiënten die een stoma moeten krijgen of hebben. Deze worden eerst doorverwezen naar de stomaverpleegkundigen. Zij geven informatie over het omgaan met een stoma. Tijdens het bezoek aan de stomapolikliniek komen de volgende onderwerpen aan de orde: de operatie, soorten stoma s, stomahulpmiddelen, de verzorging van de stoma en omgaan met een stoma. Uitleg en keuze van hulpmiddelen spelen hierbij een belangrijke rol. Daarnaast vertellen zij wat de patiënt van de stomapolikliniek kan verwachten tijdens het verblijf in het ziekenhuis en in de periode daarna. Wij vonden bijna 40 stomaspreekuren of stomapoliklinieken. Deze begrippen worden door elkaar gebruikt. 1.8 Reumapoliklinieken Reuma is een verzamelnaam voor een groot aantal ziektes die vooral de gewrichten en spieren aantasten. Patiënten met reumatische aandoeningen kunnen voor diagnose, behandeling en begeleiding terecht op deze polikliniek. Er werkt een reuma verpleegkundige en/of een reumaconsulente samen met een reumotoloog. Er zijn ook poliklinieken kinderreumatologie waar naast een kinderarts en een reumatoloog, een fysiotherapie, ergotherapie, psychologie, maatschappelijk werk, logopedie en podotherapie deel van kunnen uitmaken. Verder kan de reumaverpleegkundige helpen om de thuiszorg en andere praktische zaken te regelen. Het UMCU organiseert daarnaast ook groepsconsulten. In ons onderzoek vonden we bijna 30 reumapoliklinieken. 14 Themapoliklinieken - een beschrijvend onderzoek

15 1.9 Slaappoliklinieken Er zijn themapoliklinieken voor slaapapneu en snurken, maar ook speciale poli's voor mensen met inslaapproblemen, restless legs syndrome en narcolepsie. Dit laatste wordt ook wel OSAS (Obstructief Slaap Apneu Syndroom) genoemd. Het betreft patiënten met problemen tijdens de slaap (snurken en/of ademhalingsonderbreking) en/of slaperigheid overdag. Mensen met slaapgerelateerde aandoeningen kunnen doorgestuurd worden door hun huisarts. In het team zitten bijvoorbeeld een neuroloog, een longarts, een KNO-arts, een kaakchirurg, een biometrie-laborant en een gespecialiseerde OSAS-verpleegkundige. De slaaponderzoeken worden meestal uitgevoerd door de afdeling klinische neurofysiologie (KNF) en de longfunctie-afdeling. Wij vonden bijna 30 slaap- en snurkpoliklinieken Osteoporosepoliklinieken De osteoporosepolikliniek is voor mensen met botontkalking. Meestal komen patiënten op deze poli na een botbreuk. Op deze polikliniek werken de volgende specialisten samen: reumatologen, internisten, osteoporoseverpleegkundigen en fysiotherapeuten. Binnen de reumatologie komt vaak osteoporose voor als gevolg van medicijngebruik. De osteoporoseverpleegkundige onderzoekt met botdichtheidmeting, bloed- en urineonderzoek of er sprake is van osteoporose en stelt met de internist-endocrinoloog een behandelplan voor. Verder geeft zij uitleg over de osteoporose. Zij kijkt naar de leefstijl van de patiënt bijvoorbeeld dieet, lichaamsbeweging en de veiligheid in huis. Een deel van de mensen met osteoporose krijgt hier medicijnen voor. Wij vonden in ons onderzoek 25 poliklinieken voor osteoporose. Themapoliklinieken - een beschrijvend onderzoek 15