De rechtspraak van het Grondwettelijk Hof met betrekking tot artikel 9 van het Verdrag van Aarhus

Transcriptie

1 De rechtspraak van het Grondwettelijk Hof met betrekking tot artikel 9 van het Verdrag van Aarhus FORUM ADVOCATEN BVBA Nassaustraat 34 A 2000 Antwerpen T F E info@forumadvocaten.be W

2 Inleiding Art. 9 van het Verdrag van Aarhus: Recht op een toegankelijk en doeltreffend rechtsmiddel in milieuaangelegenheden GwH is niet bevoegd om rechtstreeks te toetsen aan art. 9 van het Verdrag van Aarhus: Slechts mogelijk wanneer het wordt gecombineerd met bepalingen van de Grondwet waaraan het Hof wel mag toetsen: o Art. 9 in samenhang met art. 10 en 11 GW (gelijkheid en nietdiscriminatiebeginsel) OF o Of art. 9 in samenhang met art. 23 GW (recht op gezond leefmilieu) Voor het Verdrag én nu nog steeds: GwH kon (kan) kennis nemen van de graad van toegankelijkheid en doeltreffendheid van jurisdictionele beroepen door de art. 10, 11 en 23 GW te combineren met de art. 6 en 13 EVRM of art. 14 IVBPR

3 De grondwettelijke rechtspraak betreffende de gewone en administratieve rechtscolleges Hoofdzaak van artikel 9 van het Verdrag: Elke betrokkene heeft een voldoende vlotte toegang tot de rechter in milieuaangelegenheden (A) De rechtsmiddelen die ter beschikking worden gesteld moeten voldoende doeltreffend zijn (B)

4 De grondwettelijke rechtspraak betreffende de gewone en administratieve rechtscolleges: 1. Toegang tot de gewone of administratieve rechter Art. 9 van het Verdrag: Lid 1: Eenieder moet de (impliciete of expliciete, gehele of gedeeltelijke) verwerping van zijn verzoek om informatie in verband met het milieu kunnen betwisten voor een rechterlijke instantie en/of een ander bij wet ingesteld onafhankelijk en onpartijdig orgaan Lid 2: De leden van het betrokken publiek die doen blijken van een belang of van de schending van één van hun rechten, de mogelijkheid bieden om voor een rechterlijke instantie en/of een ander bij wet ingesteld onafhankelijk en onpartijdig orgaan de rechtmatigheid bestrijden van een besluit, handelen of nalaten vallend binnen de werkingssfeer van de regels betreffende de inspraak, bedoeld in art. 6 van het verdrag

5 De grondwettelijke rechtspraak betreffende de gewone en administratieve rechtscolleges: 1. Toegang tot de gewone of administratieve rechter Art. 9 van het Verdrag: Lid 3: De leden van het publiek die voldoen aan de voorwaarden die eventueel in het nationale recht zijn vastgelegd, moeten toegang kunnen hebben tot bestuursrechtelijke of rechtelijke procedures om het handelen en nalaten van privépersonen en overheidsinstanties te betwisten die zij strijdig zouden achten met het nationale recht betreffende het milieu Lid 4: De procedures mogen niet onevenredig kostbaar zijn Lid 5: Elke verdragspartij overweegt het instellen van passende mechanismen voor bijstand om financiële of andere belemmeringen voor de toegang tot de rechter weg te nemen of te verminderen

6 De grondwettelijke rechtspraak betreffende de gewone en administratieve rechtscolleges: 1. Toegang tot de gewone of administratieve rechter Volgens het GwH wordt art. 9 niet geschonden doordat het stedenbouwkundig attest het karakter heeft van een gezaghebbend advies (GwH 8/2011): Bijzondere rechtskracht van dit attest verhindert niet dat de belanghebbenden de bij het decreet georganiseerde beroepen kunnen instellen tegen de vergunning die als gevolg van het stedenbouwkundig attest is verleend Het recht op toegang tot de rechter wordt niet beperkt Principe van toegang tot de rechter wordt niet verhinderd doordat de strafvordering en de herstelvordering van de stedenbouwkundige inspecteur vervallen door een minnelijke schikking met de overtreder

7 De grondwettelijke rechtspraak betreffende de gewone en administratieve rechtscolleges: 1. Toegang tot de gewone of administratieve rechter GwH 14/95: Niet voorzien in een administratief beroep tegen beslissing waarbij uitspraak wordt gedaan over een vergunningsaanvraag: o Doet geen afbreuk aan de jurisdictionele waarborgen die aan alle rechtsonderhorigen toekomen o Tegen de beslissing tot toekenning van een vergunning is immers nog steeds vernietigingsberoep mogelijk bij RvS

8 De toegang tot de administratieve rechter Stedenbouwkundige meldingen art. 94 DRO: Geen administratieve rechtshandeling Kan noch bij de RvVb, noch bij de RvS bestreden worden Vernietigingsberoep bij het GwH, arrest 8/2011: Art. 9 lid 3: het volstaat dat een belanghebbende derde een vordering kan instellen bij een bevoegde rechter, wanneer de meldingsplichtige handelingen zijn burgerlijke rechten en verplichtingen schendt, of strijdig is met de reglementering inzake ruimtelijke ordening, stedenbouw of milieu GwH, arrest 109/2010: Ook al staat het aan de RvS te oordelen of de verzoekende partijen doen blijken van een algemeen belang en wordt de belangenvereiste gemotiveerd door de bezorgdheid de actio popularis niet toe te laten, dit neemt toch niet weg dat de administratieve rechter er evenwel over dient te waken dat het belangenvereiste niet op buitensporige restrictieve of formalistische wijze wordt toegepast

9 De toegang tot de administratieve rechter GwH 96/2012: Administratieve overheid kan zich niet beroepen op art BW om een schadevergoeding te krijgen voor de advocatenkosten die zij heeft moeten maken om de wettigheid van de akte te verdedigen Geen onevenredige behandeling want overheid beschikt over alle nuttige middelen die haar in staat stellen de wettigheid van haar beslissing te verdedigen Geen onevenredige behandeling want overheid beschikt over voldoende menselijke en financiële middelen

10 De toegang tot de gewone rechter GwH 30/2010: Door de voorwaarden die worden opgelegd, dreigt het recht van de verenigingen voor milieubescherming op toegang tot de gewone rechter te beperkt te zijn in het licht van het verdrag Elke niet-gouvernementele organisatie die zich inzet voor milieubescherming en voldoet aan de eisen van nationaal recht, beschikt over een voldoende belang om in rechte op te treden GwH 29/2011: Onmogelijkheid voor de partij waartegen een milieustakingsvordering werd ingesteld om een andere tegenvordering in te stellen dan die wegens tergend en roekeloos geding: Bij de milieustakingsvordering is het niet kennelijk onredelijk dat de debatten voor de voorzitter beperkt worden tot de vraag of er al dan niet sprake is van een kennelijke inbreuk of van een ernstige dreiging voor een inbreuk, de maatregelen die genomen moeten worden en de daarmee samenhangende vraag of de vordering al dan niet als tergend en roekeloos dient te worden beschouwd + bovendien kan verwerende partij haar vordering aanhangig maken bij de bevoegde rechtsinstanties volgens de gemeenrechtelijke procedureregels

11 De toegang tot de gewone rechter GwH 186/2011: Het is niet kennelijk onredelijk dat de kosten en de erelonen van de advocaat van de eigenaar dienen te worden beschouwd als een gevolg van de beslissing van de overheid om over te gaan tot een onteigening Kosten dienen dus door de onteigenende overheid te worden gedragen GwH 96/2012: Het is niet discriminerend dat de verzoekende partij, nadat zij in haar ongelijk werd gesteld door de RvS, niet kan worden veroordeeld, behalve ingeval van tergend en roekeloos geding, tot betaling van de kosten en de erelonen van advocaten van de tegenpartij

12 De toegang tot de gewone rechter Beroep bij de RvS lijkt te worden beschouwd als een contentieux waarvoor het onredelijk zou zijn om aan belanghebbende derden de terugbetaling van de advocatenkosten van de tegenpartij op te leggen GwH zet personen ertoe aan om de wettigheid op milieuvlak te bestrijden eerder te kiezen voor een beroep wegens bevoegdheidsoverschrijding dan voor een rechtsvordering DUS: de milieubewuste belanghebbende is vrij om voor de administratieve rechter of de gewone rechter te kiezen, rekening houdend met de ruime of minder ruime bescherming tegen prohibitieve kosten van de procedure

13 Controle van de gewone of administratieve rechter Art. 9 lid 1 en 2: Personen of leden van het publiek moeten toegang hebben tot een herzieningsprocedure voor een rechterlijke instantie of een ander bij wet ingesteld onafhankelijk en onpartijdig orgaan om resp. hun recht op toegang tot informatie in milieuaangelegenheden te waarborgen en toe te zien op de rechtmatigheid van enig besluit, handelen of nalaten dat minstens valt binnen het toepassingsgebied van art. 8 van het verdrag Art. 9 lid 3: De verplichting tot invoering van bestuursrechtelijke of rechterlijke procedures opdat overheidsinstanties en privépersonen het nationale recht betreffende het milieu in acht zouden nemen Art. 9 lid 4: De procedures moeten billijk en snel zijn, en de uitoefening van een passende en doeltreffende controle mogelijk maken, alsook de uitspraak van een dwangmiddel tot rechtsherstel

14 Controle van de gewone of administratieve rechter GwH 136/2004: De wetgever mag in geen geval afbreuk doen aan het gezag van gewijsde van rechterlijke beslissingen, met inbegrip van milieuaangelegenheden Door geen enkele omstandigheid kan worden verantwoord dat de wetgever aan een categorie van personen het voordeel van de rechterlijke beslissingen die definitief zijn geworden, wordt ontzegd

15 De controle van de administratieve rechtscolleges GwH heeft zich niet uitdrukkelijk uitgesproken over de vraag of de door de rechter uitgeoefende wettigheidscontrole op de bevoegdheidsoverschrijding in overeenstemming was met de vereisten van het verdrag GwH 135/2006: De mogelijkheid van de RvS om een onwettige vergunning te vernietigen is een voldoende waarborg voor wat de inachtneming betreft van het recht op daadwerkelijke jurisdictionele bescherming van belanghebbende derden GwH 44/2011: De wettigheidscontrole die de RvS uitoefent op de administratieve sancties (bevoegdheid tot nietigverklaring en schorsing) in milieuaangelegenheden beantwoordt aan de standaard inzake controle met volle rechtsmacht RvS oefent volwaardige jurisdictionele toetsing uit, zowel aan de wet als aan de algemene rechtsbeginselen

16 De controle van de administratieve rechtscolleges GwH 44/2011: RvS beschikt over een toetsingsbevoegdheid die zich uitstrekt tot zowel de grond van de bestreden vergunning als de procedure voorafgaand aan de aanneming ervan GwH 18/2012: De mogelijkheid van de RvS om de gevolgen van een verordeningsbepaling die het nietig verklaart te handhaven (art. 14ter RvS-wet), doet geen afbreuk aan de grondwet

17 De controle van de gewone rechtscolleges GwH 30/2010: Personen die zich op een persoonlijk en rechtstreeks belang kunnen beroepen, hebben de mogelijkheid om de uitvoering van de handelingen en werken te betwisten voor de hoven en de rechtbanken Verenigingen voor milieubescherming kunnen enkel de vordering tot staking aanwenden waarin de wet van 12/1/1993 voorziet. Deze vordering staat alleen open tegen handelingen die een kennelijke inbreuk zijn of een ernstige bedreiging vormen voor een inbreuk op een regel inzake leefmilieu Rechter moet bij het vaststellen van het bestaan van de inbreuk nagaan of de inbreuk voldoende vaststaat + de gevolgen van de inbreuk op het milieu in aanmerking nemen

18 De grondwettelijke rechtspraak betreffende het GwH: Toegang tot de grondwettelijke rechter GwH 30/2010: Voorwaarden waaronder een beroep tot vernietiging of vordering tot schorsing bij het Hof kan worden ingesteld: o Elke natuurlijke of rechtspersoon die rechtstreeks en ongunstig kan worden geraakt door een wetskrachtige norm o Dus ook door verenigingen voor milieubescherming die een beroep tot vernietiging of vordering tot schorsing kunnen instellen wanneer de norm hun maatschappelijke doel raakt o Hof doet uitspraak bij een met redenen omkleed arrest na de partijen te hebben gehoord o Kosteloos beroep o Bijstand advocaat is niet vereist o Procedure op tegenspraak

19 De grondwettelijke rechtspraak betreffende het Grondwettelijk Hof: De omvang van de controlebevoegdheid van het Hof GwH 56/2006: Rechtsmiddelen die voor het Hof kunnen worden aangewend, maken het mogelijk om in milieuaangelegenheden de inachtneming te waarborgen van het recht op een effectieve jurisdictionele bescherming GwH 107/2011: Rechtsmiddelen voor het Hof maken het mogelijk de inachtneming te waarborgen van het recht op een jurisdictioneel beroep

20 De grondwettelijke rechtspraak betreffende het Grondwettelijk Hof: De omvang van de controlebevoegdheid van het Hof Draagwijdte van de vernietigingsarresten van het Hof: Decreetgever dient bij later optreden rekening te houden met de door het Hof vastgestelde ongrondwettigheid, maar het wordt de decreetgever niet verboden om het dossier in zijn geheel opnieuw te beoordelen en maatregelen te nemen die de grondwettigheidstoets doorstaan (GwH 189/2005) Een hangende procedure bij de RvS/gewone rechter kan de wetgever niet verhinderen wetgevend op te treden voor de toekomst, des te minder wanneer die nieuwe bepalingen aan de grondwettigheidstoets worden onderworpen (GwH 25/2006) Een hangende procedure staat evenmin in de weg dat de onregelmatigheden waardoor de administratieve handeling zou kunnen zijn aangetast, zouden kunnen verholpen worden met terugwerkende kracht (GwH 51/2007; GwH 131/2010)

21 De grondwettelijke rechtspraak betreffende het Grondwettelijk Hof: De omvang van de controlebevoegdheid van het Hof Draagwijdte van de vernietigingsarresten van het Hof: Hof kan geen herstelmaatregelen bevelen, noch een dwangsom opleggen aan de overheid (GwH 30/2010) Is deze redenering nog wel actueel? o GwH 96/2010: o Het Hof verwierp hier een vordering tot gedeeltelijke schorsing van de wet van 10 januari 2010 o Om te voldoen aan de vereisten van het EU recht, oordeelde het Hof dat het ertoe zou kunnen worden gebracht, tijdens de voor het Hof nog hangende vernietigingsprocedures, alle voorlopige maatregelen te nemen die vereist zouden zijn voor de vrijwaring van de rechten die aan de partij zijn verleend door het recht van de EU o Het is dus niet uitgesloten dat het Hof op basis van dit arrest voortaan voorlopig een zekere bevoegdheid tot rechtsherstel in milieuaangelegenheden vermag uit te oefenen (althans wanneer het EU recht in het geding is!) en dat het bijgevolg voldoet aan de voorschriften van art. 9, lid 4 van het Verdrag

22 De grondwettelijke rechtspraak betreffende het Grondwettelijk Hof: De omvang van de controlebevoegdheid van het Hof GwH 144/2012: Het Hof erkent dat de organieke wet het Hof niet machtigt om de materiële en formele rechtmatigheid te onderzoeken van de procedure voorafgaand aan de goedkeuring van de stedenbouwkundige vergunning die via een decretale bekrachtiging kracht van wet hebben gekregen Deze ontoereikendheid van de grondwettelijke controle in het licht van de vereisten van artikel 9, lid 2 van het Verdrag, kan enkel worden omzeild in de zoverre de akte tot geldigverklaring voldoet aan de voorwaarden bedoeld in artikel 2, lid 2 van het verdrag. Het Hof acht zich wel bevoegd om de controle uit te oefenen die wordt vereist bij art. 2 lid 2 (=achterpoortje)

23 Samenvattend Hof kan niet rechtstreeks toetsen aan art. 9 Wél in combinatie met bepalingen waaraan het Hof wel mag toetsen (art. 10, 11 of 23 GW) Er werd ingegaan op de in art. 9 neergelegde vereiste dat toegankelijke en doeltreffende jurisdictionele beroepen in milieuaangelegenheden ter beschikking moeten staan

24 Meer weten? BOMBOIS, T., De rechtspraak van het Grondwettelijk Hof met betrekking tot Artikel 9 van het Verdrag van Aarhus, TMR 2013, 4-18,

25 Contact Forum Advocaten: Altijd bereikbaar. FORUM ADVOCATEN BVBA Nassaustraat 34 A 2000 Antwerpen T F E info@forumadvocaten.be W FORUM ADVOCATEN 03/ info@forumadvocaten.be