Alcoholgebruik onder jongeren in Noord en Oost Groningen

Transcriptie

1 Alcoholgebruik onder jongeren in Noord en Oost Groningen Alcoholgebruik op jonge leeftijd is schadelijk voor de gezondheid. In deze leeftijdsfase ontwikkelen de hersenen zich nog volop en kan er door overmatig gebruik van alcohol blijvende schade optreden. Overmatig alcohol kan direct leiden tot maatschappelijke schade en ernstige incidenten, zoals alcoholvergiftiging, agressie en verkeersongevallen. Daarnaast lopen jongeren en kinderen die jong beginnen met drinken van alcohol een vergroot risico op gewenning en gewoontevorming. Dit factsheet gaat over alcoholgebruik van jongeren ( t/m 18 jaar) in Noord en Oost Groningen. Beschreven cijfers zijn gebaseerd op het Jeugdgezondheidsprofiel 8 van de GGD Groningen. 1 Merendeel jongeren drinkt alcohol Van alle jongeren van tot 18 jaar in de provincie Groningen hebben bijna 7 op de wel eens alcohol gedronken. In 4 was dit nog hoger, namelijk 8 op de jongeren. Ongeveer de helft van alle jongeren heeft de 4 weken voorafgaand aan het onderzoek alcohol gedronken (53). Dit geldt zowel voor jongens als voor meisjes. In Oost Groningen drinken meer jongeren alcohol; bijna 6 op de jongeren hebben daar in de 4 weken voorafgaand aan het onderzoek alcohol gedronken (figuur 1). Opvallend is dat in Noord Groningen meer jongens alcohol drinken dan meisjes (56 versus 48). In de provincie Groningen hebben één op de drie VMBO b leerlingen alcohol gedronken in de 4 weken voorafgaand aan het onderzoek (32). In Oost Groningen ligt dit hoger, namelijk op 44. Opgemerkt moet hierbij worden dat in het steekproefbestand van Oost Groningen meer oudere jongeren zitten, wat mogelijk kan verklaren waarom uit de cijfers blijkt dat meer jongeren uit Oost Groningen alcohol drinken. Zowel in Noord als in Oost Groningen drinken meer HAVO en VWOleerlingen alcohol dan gemiddeld in de hele provincie (figuur 1). Provinciaal drinkt ongeveer een kwart van de HAVO en VWO leerlingen alcohol. Figuur 1: Percentage jongeren ( 18jr) dat alcohol heeft gedronken in de laatste 4 weken; totaal, geslacht en schooltype Noord-Groningen Oost-Groningen Provincie Groningen totaal jongen meisje VMBO-b VMBO-t HAVO VWO Bron: GGD Groningen, 8 Veel glazen alcohol per gelegenheid Binge drinken is in een groep (of alleen) tijdens één gelegenheid veel meer drinken dan verantwoord is. Personen die 5 drankjes of meer per gelegenheid drinken worden binge drinkers genoemd. Van alle jongeren in de provincie Groningen zijn vier op de tien binge drinkers (figuur 2). Dit betekent dat zij in de 4 weken voorafgaand aan het onderzoek minimaal één keer vijf of meer glazen alcohol hebben gedronken. Zeven procent van alle jongeren heeft zelfs op minimaal 5 gelegenheden zoveel gedronken (figuur 3). Onder jongens wordt meer binge drinken gemeld dan onder meisjes (42 tegenover 37). 1 De GGD jeugdgezondheidsenquête 8 is afgenomen onder 5.42 jongeren van tot 18 jaar in de provincie Groningen.

2 Vooral in Oost Groningen drinken jongeren nog vaker teveel alcohol per gelegenheid; hier ligt het totale percentage binge drinkers onder jongeren op 45. Ook hier geldt dat jongens vaker teveel drinken dan meisjes (figuur 2). Er zijn duidelijk verschillen naar schooltype. In Oost Groningen wordt in elk schooltype meer binge drinken gemeld dan in de hele provincie (figuur 2). In Oost Groningen geeft ruim de helft van de VMBO b leerlingen aan in de 4 weken voorafgaand aan het onderzoek minimaal één keer vijf of meer glazen alcohol te hebben gedronken (53). In Noord Groningen wordt relatief veel binge drinken gemeld onder VMBO t, HAVO en VWO leerlingen. Figuur 2: Binge drinken in afgelopen 4 weken; totaal, geslacht en schooltype (, 18 jr) Noord-Groningen Oost-Groningen Provincie Groningen totaal jongen meisje VMBO-b VMBO-t HAVO VWO Bron: GGD Groningen, 8 Figuur 3: Aantal keren binge drinken in afgelopen 4 weken (, 18 jr) nooit minder dan 5x 5x of vaker Provincie Groningen Oost-Groningen Noord-Groningen Bron: GGD Groningen, 8

3 Overgewicht onder jongeren in Noord en Oost Groningen Overgewicht bij volwassen en kinderen is de laatste jaren wereldwijd snel toegenomen. Ook in Nederland wordt een dergelijke snelle toename gesignaleerd zowel bij volwassenen als bij kinderen en jeugdigen. Uit cijfers van het CBS blijkt dat in 14 van de jongeren van tot en met jaar overgewicht heeft en bijna 5 van de volwassenen ( jaar of ouder). Kinderen en jongeren met overgewicht hebben meer kans op het krijgen van diabetes, hart en vaatziekten, gewrichtsproblemen en overgewicht op latere leeftijd. In verreweg de meeste gevallen ontstaat overgewicht bij kinderen en jeugdigen door een combinatie van verkeerde voedingsgewoontes en te weinig beweging. Dit factsheet gaat in op het overgewicht onder jongeren ( t/m 18 jaar) in Noord en Oost Groningen. De cijfers zijn gebaseerd op zelfgerapporteerde informatie over lichaamslengte en gewicht. 2 Op basis van deze cijfers heeft de GGD Groningen berekend bij hoeveel jongeren sprake is van overgewicht. Eén op de tien jongeren overgewicht Om na te gaan of een jongere lijdt aan overgewicht, is de zogenaamde Body Mass Index (BMI) berekend. Hierbij wordt gekeken naar de verhouding tussen lengte en gewicht. Op basis van de BMIscore is een indeling gemaakt in ondergewicht, normaal gewicht en (ernstig) overgewicht (figuur 1). In Oost Groningen ligt het percentage jongeren met overgewicht op 13. In deze regio is het zelfgerapporteerde overgewicht onder meisjes groter dan onder jongens (14 tegenover 11) (figuur 2). In de provincie Groningen heeft in totaal, op basis van zelfrapportage, bijna één op de tien tot 18 jarigen overgewicht (9). In 4 lag dit één procentpunt hoger; toen had van de tot 18 jarigen overgewicht. In Noord Groningen ligt het percentage jongeren met overgewicht gelijk aan het provinciaal gemiddelde (9). Het is echter bekend dat jongeren hun gewicht vaak onderschatten. Waardoor het werkelijke percentage jongeren met overgewicht waarschijnlijk hoger ligt. Figuur 1: Overgewicht op basis van zelfrapportage van 18 jarigen; naar regio ondergewicht normaal gewicht (ernstig) overgewicht Provincie Groningen Oost-Groningen Noord-Groningen 79 9 Bron: GGD Groningen, 8 VMBO leerlingen vaker te zwaar Eén op de acht VMBO leerlingen in de provincie Groningen heeft overgewicht (). Het zelfgerapporteerde overgewicht onder HAVO en VWO leerlingen ligt lager (respectievelijk 6 en 5). Deze verschillen naar schooltype zijn ook voor de regio s Noord en Oost Groningen zichtbaar (figuur 2). In Oost Groningen heeft 17 van de VMBO b leerlingen overgewicht, terwijl bij 8 van de HAVO 2 Bron: Jeugdgezondheidsprofiel 8 van de GGD Groningen. De GGD jeugdgezondheidsenquête 8 is afgenomen onder 5.42 jongeren van tot 18 jaar in de provincie Groningen.

4 en VWO leerlingen sprake is van overgewicht. In Noord Groningen heeft circa één op de tien VMBOleerlingen overgewicht, tegenover 4 van de VWO leerlingen. Figuur 2: Overgewicht op basis van zelfrapportage van 18 jarigen; totaal, geslacht en opleiding () Noord-Groningen Oost-Groningen Provincie Groningen jongen meisje VMBO-B VMBO-t HAVO VWO Bron: GGD Groningen, 8 Gemeten overgewicht hoger In het schooljaar 7 8 bleek uit de objectief gemeten cijfers dat in klas 2 (13 14 jaar) van het voorgezet onderwijs van de leerlingen in de provincie Groningen overgewicht had. Deze cijfers zijn gebaseerd op lengte en gewicht metingen op scholen door de jeugdgezondheidszorg (JGZ) medewerkers van de GGD Groningen. Op regioniveau zijn deze cijfers niet beschikbaar. Deze informatie over lengte en gewicht is veel betrouwbaarder dan het zelfgerapporteerde lengte en gewicht van jongeren. Hiermee lijkt het beeld dat zelfrapportage van lengte en gewicht door jongeren een onderschatting is te kloppen.

5 Diabetes in Noord en Oost Groningen Centrum voor Maatschappelijke Ontwikkeling (CMO) Groningen Diabetes mellitus, ofwel suikerziekte, is een veel voorkomende, ernstige chronische ziekte die gepaard gaat met een verminderde kwaliteit van leven en een hoog risico op complicaties, zoals harten vaatziekten. Naar verwachting zal diabetes in de toekomst steeds meer voorkomen. Dit wordt vooral veroorzaakt door de vergrijzing, de toenemende incidentie 3 van diabetes en de toename van het aantal mensen met overgewicht (RIVM, 7 4 ). Diabetes mellitus type 1 en type 2 zijn de twee meest voorkomende vormen. Type 1 ontstaat meestal op jonge leeftijd. Het lichaam is niet meer in staat om insuline aan te maken en kan de glucose in het bloed niet meer verwerken. Bij diabetes type 2 kan het lichaam de bloedsuiker niet meer goed regelen doordat er te weinig van het hormoon insuline in het lichaam is. Bovendien is het lichaam minder gevoelig voor insuline (RIVM, 7; Diabetesfonds.nl). Deze factsheet beschrijft de omvang van diabetes in de provincie Groningen, en in het bijzonder in Noord en Oost Groningen. Aantal diabetes patiënten ligt in de provincie Groningen hoger dan landelijk Volgens onderzoek van het CBS had in de periode 5 8 gemiddeld 3,7 van de Nederlandse bevolking diabetes. In de provincie Groningen lag dit percentage iets hoger, namelijk op 4,3 (het verschil is echter niet significant, figuur 2). Vergelijkbaar met de andere GGD regio s scoren alleen Den Haag (5,1) en Zuid Holland Zuid (4,8) hoger. Deze percentages zijn gebaseerd uit enquêtes van het CBS, waarin aan mensen is gevraagd of ze suikerziekte hebben (zelfrapportage). Van alle bekende patiënten met diabetes heeft ongeveer 9 type 2. Alle overige diabetespatiënten hadden type 1 diabetes. Op jonge leeftijd bestaat de prevalentie 5 van diabetes bijna volledig uit type 1 diabetes (Nationaal Kompas Volksgezondheid). Figuur 1: prevalentie van diabetes naar regio, 5 8 Bron: CBS, Permanent Onderzoek Leefsituatie (POLS) Uit de gezondheidsenquête van de GGD Groningen blijkt dat in 6,3 van de Groningers aangaven diabetes te hebben. Het gaat hier net als in het CBS onderzoek om zelfrapportage, maar vanwege bronverschil zijn de percentages niet vergelijkbaar. 3 Incidentie is het aantal nieuwe gevallen van een ziekte per tijdseenheid en per aantal van de bevolking. 4 Bron: RIVM (7), Diabetes in Nederland 5 De prevalentie van een aandoening is het aantal gevallen per of. op een specifiek moment in de bevolking.

6 Figuur 2 geeft het percentage Groningers met diabetes (door arts vastgesteld) naar leeftijd. Zoals verwacht, hebben mensen vaker diabetes naarmate ze ouder worden; van de jarigen geeft 14,63 aan diabetes te hebben, van de 75 plussers zegt 18,2 dit. Figuur 2: percentage diabetes patiënten naar leeftijd, provincie Groningen 18, ,6 8,2 5,8 2, jaar jaar 5-64 jaar jaar 75 plus Bron: GGD Groningen, Meer diabetes patiënten in Noord en Oost Groningen Wanneer we de prevalentie van diabetes in de regio s Noord en Oost Groningen in vergelijken dan zien we dat beide regio s relatief meer mensen aangeven diabetes te hebben. In Oost Groningen had in 7, van de respondenten diabetes en in Noord Groningen gaf 6,7 dit aan. Figuur 3: percentage mensen met diabetes (type 1 & 2) per regio, 9, 8, 7, 6, 5, 4, 3, 2, 1,, 6,7 7, 6,3 Noord Groningen Oost Groningen Bron: GGD Groningen, Ontwikkelingen Landelijk is de verwachting dat door de vergrijzing en een toenemend aantal mensen met overgewicht het aantal mensen met diabetes in 25 t.o.v. 7 kan verdubbelen (RIVM, 7). Zoals al beschreven, is het gemiddelde percentage mensen met diabetes in Groningen nu nog niet significant hoger dan in de rest van Nederland. De vergrijzing zal naar verwachting sterk toeslaan in Noord en Oost Groningen. Het is dan ook waarschijnlijk dat het aantal mensen met diabetes in deze gebieden in de toekomst sterker zal stijgen dan gemiddeld gezien.

7 Chronisch hartfalen (HF) Chronisch hartfalen (HF) staat voor een combinatie van verschijnselen die direct of indirect het gevolg zijn van een verminderde pompwerking van het hart. Van alle chronische aandoeningen zal HF tot 25 het sterkst stijgen (46,9) (RIVM, ). Om de zorg voor HF toegankelijk en betaalbaar te houden zijn innovaties noodzakelijk. De toepassing van ehealth kan daarbij een belangrijke rol spelen. Ehealth is een hulpmiddel dat patiënten ondersteunt bij het zelfmanagen van hun zorgproces, en dat professionals helpt de zorg efficiënter in te richten (Ehealthnu, 11). De actielijn Zorg Dichtbij van het masterplan Zorg voor de toekomst Noord en Oost Groningen heeft als doel het gebruik van ehealth te bevorderen. Dit feitenblad geeft informatie over het aantal mensen dat te maken heeft met HF. Welke trends zijn hierin zichtbaar? Prevalentie en incidentie van HF in Nederland De incidentie is het aantal nieuwe ziektegevallen in een bepaalde periode en de prevalentie is het aantal bestaande ziektegevallen op een bepaald moment in de tijd. De incidentie en prevalentie van hartfalen zijn op basis van huisartsenregistraties bepaald (RIVM, ). De meest recente cijfers betreffen 7. Op 1 januari 7 waren er. mensen met HF in Nederland (prevalentie). De prevalentie per mannen is 6,2 en 8,5 per vrouwen. De prevalentie neemt toe met de leeftijd; in de hogere leeftijdscategorieën hebben meer mensen hartfalen (zie figuur 1). Er kwamen in 7 ongeveer 39.4 nieuwe patiënten bij (incidentie). Het totaal aantal mensen met HF in 7 komt hiermee op De incidentie per mannen is 2,2 en 2,6 per vrouwen. Ook de incidentie neemt toe met de leeftijd; in de hogere leeftijdscategorieën krijgen meer mensen hartfalen (zie figuur 2). Figuur 1: Prevalentie (per 1.) van HF op 1 januari 7 naar leeftijd en geslacht. Figuur 2: Incidentie (per 1.) van HF in 7 naar leeftijd en geslacht. Trends in prevalentie en incidentie van HF Zoals hierboven werd vermeld worden de incidentie en prevalentie van hartfalen op basis van huisartsenregistraties bepaald. Vanuit 2 bronnen, namelijk de CMR Nijmegen e.o. (Continue Morbiditeits Registratie Nijmegen, UMC St. Radboud, afdeling Huisartsgeneeskunde, Nijmegen) en de RNH (Registratienet Huisartsenpraktijken, Universiteit Maastricht, capaciteitgroep Huisartsgeneeskunde) zijn over een langere periode gegevens beschikbaar. Door over deze gegevens het voortschrijdend gemiddelde te berekenen én te standaardiseren naar de bevolking van Nederland in 199, kunnen trends zichtbaar worden gemaakt. Wat de prevalentie betreft lijkt er op het eerste gezicht sprake van een grillig verloop (figuur 3). Toch moet de conclusie zijn dat in de periode het aantal mensen met HF (de prevalentie) niet duidelijk is veranderd. Dit geldt zowel voor mannen als voor vrouwen.

8 Figuur 3: Jaarprevalentie van HF in de periode (Bronnen: CMR Nijmegen en RNH) De incidentie van HF is vanaf halverwege de jaren negentig licht gedaald, zowel voor mannen als voor vrouwen. Dit is waarschijnlijk het gevolg van een verbeterde opsporing en behandeling van verhoogde bloeddruk. Voor mannen was de incidentie in de periode tot 1993 gestegen (zie figuur 4). Figuur 4: Incidentie van HF in de periode (Bronnen: CMR Nijmegen en RNH) Regionale gegevens zijn niet beschikbaar Er is geen informatie beschikbaar over bovenstaande zaken specifiek over Noord en Oost Groningen. Het is echter wel waarschijnlijk dat er sprake is van regionale verschillen. Als we kijken naar de sterfte aan hartfalen in de periode 5 8 per GGD regio, dan blijkt er in de provincie Groningen sprake van een relatief hoge sterfte. Bij de Comparative Mortality Figure (CMF) wordt het Nederlandse sterftecijfer als standaard genomen en op vastgesteld. Indien in een regio de CMF 1 is, wil dit zeggen dat de sterfte daar hoger ligt dan gemiddeld in Nederland. In de GGD regio Groningen is de CMF 113. Dit is vergelijkbaar met de CMF s in Friesland, West Brabant en Zuid Limburg. Alleen de regio s Twente en Zeeland zijn er slechter aan toe. In de overige 19 GGDregio s zijn de CMF s lager.

9 Analfabetisme en laaggeletterdheid in Noord en Oost Groningen Analfabeten zijn mensen die niet kunnen lezen of schrijven en dit ook nooit hebben geleerd. Laaggeletterden kunnen wel lezen en schrijven, maar beheersen deze vaardigheden niet goed genoeg om te kunnen functioneren in de samenleving. Ze hebben bijvoorbeeld veel moeite met instructies op kaartautomaten, het invullen van formulieren, het afhandelen van de post en het lezen van bijsluiters van medicijnen. Laaggeletterdheid wordt ook wel functioneel analfabetisme genoemd(stichting Lezen en Schrijven). Laag en ongeletterdheid komt niet alleen in armere landen voor, maar ook in Nederland is het een bestaand probleem. Het blijkt vooral een onzichtbaar probleem dat nauwelijks publiekelijk wordt besproken. Daarbij is het niet of nauwelijks kunnen lezen of schrijven steeds problematischer in een maatschappij waar steeds meer informatie beschikbaar komt via de geschreven of digitale weg. In Nederland zijn circa 25. volwassenen analfabeet (Stichting Lezen en Schrijven). Daarbij waren in 8 nog eens 1,1 miljoen mensen tussen de 16 en 65 jaar laaggeletterd, oftewel tien procent van de bevolking 6. Uit eerder onderzoek uit 1994 blijkt dit percentage laaggeletterden licht te zijn gedaald. Deze factsheet gaat in op de omvang van laaggeletterden in Noord en Oost Groningen. Over de omvang van analfabeten hebben we vooralsnog geen gegevens kunnen achterhalen. Relatief meer laaggeletterden in Noord en Oost Groningen Figuur 1 geeft het percentage laaggeletterden per gemeente. In 5 was van de Groninger bevolking laaggeletterd, ofwel een totaal van 54.6 mensen. Dit percentage lag iets lager dan het landelijke aantal (13 van de 16 t/m 75 jarigen 7 ). Figuur 1: percentage laaggeletterden per gemeente, 16 t/m 75 jarigen, Nederland totaal Eemsmond Loppersum Appingedam Delfzijl Menterwolde Veendam Vlagtwedde Stadskanaal Pekela Bron: Stichting Lezen en Schrijven (NB. Voor de gemeenten Oldambt en Bellingwedde zijn geen (totaal) gegevens) In Noord Groningen hadden de gemeenten Appingedam en Delfzijl relatief meer laaggeletterden, respectievelijk 16 en 15. Het percentage laaggeletterden in de gemeenten Eemsmond en Loppersum lag rond het provinciale gemiddelde. In Oost Groningen had de gemeente Pekela het meeste aantal laaggeletterden, namelijk 17 van de 16 t/m 75 jarigen. Ook de andere gemeenten hadden in deze regio relatief gezien meer laaggeletterden dan het provinciaal gemiddelde. 6 Bron: Fouarge, D., W. Houtkoop & R van der Velden (11). Laaggeletterdheid in Nederland. Expertisecentrum Beroepsbevolking. 7 De gemeentelijke cijfers zijn geleverd door de Stichting Lezen en Schrijven en gebaseerd op de leeftijdscategorie 16 t/m 74 jaar in 5. In dat jaar waren er 1,5 miljoen laaggeletterden in geheel Nederland (13). Dit aantal komt hoger uit dan het in 11 gepubliceerde aantal van 1,1 miljoen () dat gebaseerd is op de leeftijdscategorie 16 t/m 65 jarigen. Extrapoleren we dit naar de leeftijdscategorie uit 5 dan komen we tevens op de 1,5 miljoen laaggeletterden landelijk.

10 Wie zijn laaggeletterd? Het is moeilijk om een eenduidige profielschets te geven van een laaggeletterde. Laaggeletterdheid komt voor bij allochtonen en autochtonen, bij jonge en oude mensen, bij mannen en vrouwen en bij werkenden en niet werkenden. De volgende figuren geven per gemeente het percentage laaggeletterdheid onder lager opgeleiden, niet werkenden, allochtonen en jarigen (5). laag opgeleiden niet-werkenden Nederland totaal Eemsmond Loppersum Appingedam Delfzijl allochtonen Menterwolde Veendam Vlagtwedde Stadskanaal Pekela Nederland totaal Eemsmond Loppersum Appingedam Delfzijl jarigen Menterwolde Veendam Vlagtwedde Stadskanaal Pekela Nederland totaal Eemsmond Loppersum Appingedam Delfzijl Bron: Stichting Lezen en Schrijven Menterwolde Veendam Vlagtwedde Stadskanaal Pekela Bellingwedde Nederland totaal Eemsmond Loppersum Appingedam Delfzijl Menterwolde Veendam Vlagtwedde Stadskanaal Pekela Bellingwedde In heel Nederland was 33 van de laag opgeleiden laaggeletterd. Voor de provincie Groningen lag dit percentage lager (29). Opvallend is dat in alle gemeenten in Noord en Oost Groningen relatief meer laag opgeleiden laaggeletterd zijn dan in de hele provincie. Vooral de gemeente Pekela valt op want de helft van de laag opgeleiden was hier laaggeletterd in 5. In deze gemeente woonden naar verhouding ook de meeste niet werkende laaggeletterden (42). De gemeente Appingedam had tevens meer niet werkende laaggeletterden dan het provinciale gemiddelde (39 t.o.v. 36). Overigens lag het provinciale aantal niet werkende laaggeletterden boven het landelijke aantal (36 t.o.v. 32). Het aantal laaggeletterde allochtonen laat een meer variabel beeld zien met veel gemeentelijke verschillen. In de provincie Groningen waren in 5 naar verhouding minder allochtonen laaggeletterd dan in Nederland (resp. en 19). Opvallend is de gemeente Delfzijl waar 17 van de allochtonen laaggeletterd was. Met betrekking tot de ouderen in 5, lag het aantal laaggeletterden van de afzonderlijke gemeenten in Noord en Oost Groningen gemiddeld gezien boven het landelijke (26) en provinciale percentage (25). In Bellingwedde, Vlagtwedde en Delfzijl woonden in 5 de meeste laaggeletterde ouderen.