Visie van de prefab-betonindustrie De nieuwe constructeur (6)

Transcriptie

1 1 In de discussie over taken en verantwoordelijkheden van de constructeur speelt prefabengineering een belangrijke rol. Ondanks goede pogingen de verantwoordelijkheden scherper te krijgen, is het in de praktijk lang niet altijd duidelijk wie welk deel van deze engineering voor zijn rekening moet nemen. Dit komt door onduidelijke en/of onvolledige afspraken tussen opdrachtgever, constructeur, aannemer en leverancier, met ellenlange discussies en vertragingen in het bouwproces tot gevolg. De redactie van Cement ging samen met Cees Kleinman en René Sterken in gesprek met Peter van den Bosch van Hoco Beton uit Weert. Visie van de prefab-betonindustrie De nieuwe constructeur (6) 82

2 1 Stadion Euroborg in Groningen foto: Michiel Huizing 2 H-Pier Schiphol in aanbouw foto: HOCO Beton Het is al langer duidelijk dat het van groot belang is taken en verantwoordelijkheden omtrent prefabengineering eenduidig vast te leggen. In bijlage 8 van de Criteria 73/06, een document dat in overleg met de industrie is opgesteld, staan zeven categorieën die aangeven hoe ver de verantwoordelijkheden van de leverancier kunnen gaan (zie kader). Die categorieën lopen op van een zeer lage verantwoordelijkheid (categorie 1) naar een zeer hoge verantwoordelijkheid (categorie 7). Grijze gebieden Het werken met deze categorieën is een hele vooruitgang. Toch is de indeling nog niet voor iedereen even duidelijk. De indeling wordt niet altijd goed geïnterpreteerd. Daardoor ontstaan grijze gebieden. Het knelpunt zit vaak in categorieën 4 en 5. Zo komt het voor dat in het bestek staat dat het prefab beton volgens categorie 5 moet worden geleverd maar dat de aannemer in categorie 3 inkoopt. Soms blijkt ook dat de hoofdconstructeur alleen opdracht heeft voor het maken van een globaal constructief ontwerp en dat dat niet aansluit op categorie 5. Belangrijke onderdelen zitten daardoor in niemands opdracht; zaken als samenhang worden niet uitgezocht. Dit probleem veroorzaakt vaak vertraging. 1 Certificaathouder fabriceert volgens opgave van de opdrachtgever. 2 Certificaathouder maakt zelf detailtekeningen op basis van toegeleverde berekening. 3 Certificaathouder maakt zelf tekeningen en berekeningen van een of meer individuele elementen, zonder rekening te houden met het samenstel waarin de elementen terecht kunnen komen (bijv. voorraadproducten). 4 Certificaathouder maakt zelf tekeningen en berekeningen van zowel elementen als het samenstel daarvan in één vlak (bijv. vloeren zonder schijfwerking). 5 Certificaathouder maakt zelf tekeningen en berekeningen van zowel elementen als het samenstel daarvan. Dit samenstel maakt onderdeel uit van de hoofddraagconstructie. 6 Certificaathouder maakt berekeningen en tekeningen van een volledig casco, al dan niet inclusief fundering. 7 Certificaathouder neemt het hele bouwwerk aan. Opgemerkt wordt dat de KIWA-certificering loopt t.m. categorie 4. Samenhang Je kunt je afvragen of het voor complexe gebouwen überhaupt wel verstandig is dat een leverancier hoger dan categorie 3 aanbiedt. De hoofdconstructeur kent het gebouw constructief als geen ander. Als een prefableverancier de engineering uitvoert, moet hij gegevens uit de stabiliteits- en gewichtsberekening van de hoofdconstructeur herleiden. Maar die informatieoverdracht is niet altijd even transparant. Het is ook lastig om uit complexe berekeningen die de constructeur aanlevert de juiste gegevens te halen. Wij vragen dan ook vaak, ter voorkoming van misvatting, om een volledige vertaling van de externe samenhang in één tekening, aldus Van den Bosch. Wat bij categorie 5 wel of niet onder de verantwoordelijkheid van de leverancier valt is ook niet altijd helder. Zo is het volgens Van den Bosch een misvatting dat bij levering in categorie 5, de leverancier ook alle koppelingen moet ontwerpen. Dit is niet aan de orde. De leverancier moet in dat geval alleen de door of namens de opdrachtgever gemaakte ontwerpdetails nader uitwerken. Door deze misvatting komt de engineering onder tijdsdruk te staan. In de praktijk komt het er vaak op neer dat de leverancier, in het belang van de voortgang, de details dan zelf gaat ontwerpen. Hiermee is echter in de tijd geen rekening gehouden. Maar het is in feite geen echt alternatief. Mede hierdoor en door de hieruit volgende verhoogde verantwoordelijkheid, heeft categorie 5 geen goede naam gekregen en proberen veel leveranciers deze categorie te omzeilen. Voor de hoofdconstructeur geldt vermoedelijk hetzelfde. Ook deze partij heeft vanwege de tijd geen belang bij het uitvoeren van de engineering conform categorie

3 over de maakbaarheid ervan. Zo zien we bijvoorbeeld gaines die niet passen of lasplaten die onmogelijk zijn te realiseren. De oorzaak hiervan zit veelal in het ontbreken van goede principedetails. Het opstellen en dimensioneren daarvan hoort in de opdracht van de hoofdconstructeur te zitten; maar dat is zelden het geval, of deze is zich daar niet van bewust. Als er iets mis is kunnen de gevolgen groot zijn. Technisch kan het meestal wel worden opgelost, dat is het probleem niet. Het daadwerkelijke probleem is de vertraging. De kosten die daarmee zijn gemoeid, zijn vaak enorm, tot meer dan een veelvoud van het honorarium van de constructeur. Er ontstaat dan een juridisch steekspel waarop niemand zit te wachten. 3 Momenteel wordt gewerkt aan een verbeterde criteria-indeling. De huidige indeling blijkt immers regelmatig tot discussie te leiden. In de praktijk wordt nu vaak, vóórdat de engineering start, gesproken over de interpretatie van de diverse categorieën en worden op dat moment concrete afspraken gemaakt. Principedetails De spanning tussen constructeur en leverancier betreft niet alleen de gaten in de opdrachtverstrekking. Ook krijgen constructeurs dikwijls het verwijt fouten te maken in het ontwerp van de prefab. Een prefabgebouw vraagt om een prefabontwerp. En dat houdt meer in dan het opknippen van een draagconstructie in elementen. De detaillering is van groot belang, daar is vaak niet voldoende over nagedacht. Vooral niet Een prefabontwerp houdt meer in dan het opknippen van een draagconstructie in elementen Opdrachtgevers Veel lijkt terug te voeren op een te beperkte opdracht voor de hoofdconstructeur. Opdrachtgevers weten vaak niet voldoende wat de opdracht aan de constructeur feitelijk inhoudt. Ook de bouwmanagementbureaus zijn debet aan verschraling van deze opdrachten. Die denken een goeie zaak te hebben gedaan als ze geld hebben kunnen besparen op het constructieadvies. Maar ze beseffen niet dat het risico daarmee enorm oploopt. Ze moeten zich realiseren dat de totale kostprijs de som is van prijs en risico. Faalkosten in de ruwbouw lopen op tot 15% van de investeringskosten. En dat terwijl de ruwbouwkosten zelf slechts ongeveer 15% zijn van de totale investeringskosten. Die ruwbouw wordt in sommige gevallen feitelijk dus wel twee keer uitgegeven. Als je het werk goed voorbereidt kunnen deze faalkosten aanzienlijk worden beperkt. In aanvang kost dit wellicht wat meer. Zo zou om een goede voorbereiding mogelijk te maken het honorarium van een constructeur gewoon moeten worden verdubbeld. Zelfs dan stelt dat honorarium nog steeds nauwelijks iets voor, want we hebben het dan over een verhoging van 1% naar 2% van de investeringskosten. En als er dan iets mis is in een werk wordt vaak geprobeerd dit te verhalen op de constructeur. Bijvoorbeeld omdat hij in zijn opdracht geen goede principedetails heeft kunnen maken. Maar ook omdat hij het werk niet goed heeft gecontroleerd. Echter, een constructeur moet volgens zijn opdracht meestal alleen controleren op constructieve uitgangspunten, gehanteerde belastingen en daarnaast hooguit nog één enkele streekproef nemen. Fouten zijn daardoor nauwelijks te onderscheppen. De aansprakelijkheid neerleggen bij de constructeur is dan ook nauwelijks goed te praten. Zijn honorarium staat in geen enkele verhouding tot het risico. Het is lager dan de premie die nodig is om het werk te verzekeren. Vergelijk het met de bouwmanagementbureaus: die hebben geen enkele aansprakelijkheid en ontvangen het vijf- tot zevenvoudige. 84

4 3 Over de detaillering is vaak niet voldoende nagedacht foto: BFBN 4 Een van de problemen is vaak het ontbreken van goede principedetails foto: BFBN Constructeurs worden niet gestimuleerd een volledige opdracht aan te bieden want dat doen zijn collega s ook niet. En omdat meestal op prijs wordt geselecteerd, moet hij meezakken, wil hij kans maken het werk te krijgen. Dus biedt hij minder aan en probeert dat later terug te verdienen met meerwerk. Van den Bosch herkent zich goed in deze probleemschets, die feitelijk overeenkomt met de situatie in de prefabmarkt: In de gegevens die worden gehanteerd als basis voor prijsaanbieding, zijn vaak vooraf al probleemgebieden te onderkennen. Als je correct zaken wilt doen moet je deze zaken melden. Maar hiermee zou je de kans verkleinen ten opzichte van een collega-fabrikant die niets meldt. In de huidige markt wordt correct zaken doen er dan ook niet eenvoudiger op. In de huidige markt wordt correct zaken doen er niet eenvoudiger op Samenwerking Er zou altijd een prijs moeten worden betaald waarmee het werk goed gedaan kan worden. Van den Bosch: Uiteindelijk moeten we af van de selectie op prijs. Een oplossing zou zijn de prefableverancier al vroeg in het proces te betrekken. In de Uiteindelijk moeten we af van de selectie op prijs praktijk wordt vaak (te) lang gewacht met de definitieve selectie. De tijd die dan nog resteert is vaak te kort voor een goede engineering. Een aannemer zou op voorhand een leverancier moeten selecteren met wie hij het werk wil doen. Die leverancier moet hij dan ook correct behandelen. Die moet er bijvoorbeeld zeker van zijn dat als het werk voor de aannemer doorgaat, hij het werk dan óók krijgt. Het moet niet zo zijn dat een ander er met de slimmigheden vandoor gaat. En prijsstelling hoeft ook het probleem niet te zijn. Als je goed met elkaar samenwerkt en er onderling vertrouwen is, krijg je ook een goeie prijs. En die hoeft niet de allerlaagste te zijn. Nog beter is het als je een leverancier meeneemt in een bouwteam. Dan kan een constructeur met een leverancier samen al in een vroeg stadium werken aan goede en maakbare oplossingen. Je voorkomt ook dat in het bestek oplossingen worden gegeven die volgens de uiteindelijke leverancier minder handig zijn, waardoor er mogelijk weer een hoop moet worden aangepast. Het probleem hiervan is dat dit weer tijd kost; tijd die er eigenlijk niet meer is omdat de uitvoeringsperiode inmiddels is ingegaan. 4 85

5 5 Elementen voor de suikersilo s in Halfweg foto: HOCO Beton 5 Een ander aandachtspunt in de samenwerking tussen aannemer en leverancier is de zekerheid of die leverancier de verwachte meerwaarde kan geven. Dat met de oplossingen die hij aanbiedt geld kan worden bespaard. Want uiteindelijk wordt de aannemer bij aanbesteding ook afgerekend op prijs. Als concurrenten wel voor de leverancier met de laagste prijs gaan is hij het werk kwijt. Dat die laagste prijs aan het eind van de rit wellicht met 30% wordt overschreden, is tijdens de aanbesteding voor de (gedelegeerd) opdrachtgevers schijnbaar geen punt. Dat geldt vooral bij bestekswerken. Bij nieuwe contractsvormen als Design&build is co-makership eenvoudiger te realiseren. Dan is het makkelijker leveranciers al vroeg aan tafel te krijgen. Leveranciers willen dat dan ook wel. Mits er een redelijke kans bestaat dat de aannemer het project ook daadwerkelijk krijgt. Ook hier zal door intensieve en open samenwerking tussen aannemer en leverancier, een door de praktijk gesteund vertrouwen ontstaan. Van den Bosch: Wij werken zelf ook met co-makers. Zo maken we mallen zelf maar kopen we ze ook in. We maken wapening zelf en kopen het in, doen engineering zelf en besteden het uit, monteren zelf en besteden het uit. Die uitbesteding doen we aan vaste partijen. Al tijdens de prijsvorming benaderen we hen. En als het werk doorgaat hebben deze partijen 100% garantie dat ze ook mogen leveren. Op deze manier weet je wat je van elkaar kunt verwachten. Het gaat hierbij om vertrouwen. Leveranciers maken er geen misbruik van. Die zullen alles doen om goede technische oplossingen te zoeken en zullen altijd een redelijke prijs afgeven want zij willen een goede samenwerking onder geen beding kwijt. Zo blijkt dat een prefableverancier grotendeels hetzelfde tegen de problematiek aankijkt. De meeste mensen weten ook wel dat het beter moet. Maar het wachten is tot er daadwerkelijk iets gebeurt. Cees Kleinman René Sterken Jacques Linssen Criteria 73/06 Een link naar het document Criteria 73 is beschikbaar op 86