De weerslag van een financiële crisis op de filatelie Deel 1

Transcriptie

1 Poststuk van de maand augustus 2014 De weerslag van een financiële crisis op de filatelie Deel 1 We leven op het moment van schrijven van dit artikel in een periode van financiële crisis (economische crisis, kredietcrisis, maar vooral een vertrouwenscrisis). Verwacht van mij geen duiding hiervan, noch een voorspelling wanneer deze over zal zijn en hoe lang het zal duren tot we weer terug zijn op het oude welvaartsniveau. Wel wil ik proberen een filatelistische benadering te geven met als uitgangspunt een briefkaart die vanuit uit Okkenbroek werd verstuurd en in mijn woonplaats Bathmen (Ov.) werd afgestempeld. Een speciale briefkaart met een toeslag voor het Nationaal Crisis Comité.(afb.1) Afbeelding 1 Na een verraderlijke periode van hoogconjunctuur in de VS gedurende de jaren 20 barstte op zwarte donderdag 24 oktober 1929 de beurskrach los. De aandelenkoersen daalden toen en in de daarop volgende periode dramatisch. Overigens werd het minimum van de beurskoersen in de VS pas medio1932 bereikt. Ook Nederland ontkwam niet aan de gevolgen van de recessie. Faillissementen en uitgebreide werkeloosheid waren het gevolg. Op 23 november 1931 werd het Nationaal Crisis Comité (NCC) opgericht. Prinses Juliana werd erevoorzitster van het Comité, Koningin Wilhelmina beschermvrouwe. Doelen van het NCC waren onder andere: * het verlenen van steun aan slachtoffers van de crisis die niet of in onvoldoende mate door de bestaande regelingen werden ondersteund. In de praktijk waren dat vooral kleine zelfstandigen die in moeilijkheden waren geraakt; * het verlenen van aanvullende steun in natura aan werklozen en aan tewerkgestelden in de werkverschaffing. Deze goederen in natura waren bijvoorbeeld kleding en schoeisel die werden aangekocht bij de Nederlandse industrie. 1

2 De financiering geschiedde door landelijke collecten en acties. In totaal keerde het Comité ca. 7,5 miljoen gulden uit, hetgeen gezien de omvang en de ernst van de Crisis niet veel om het lijf had. Het NCC werd in mei 1936 opgeheven 1 ). Op filatelistisch gebied werden drie acties gepland, maar de uitvoering ervan bleek minder eenvoudig dan het comité aanvankelijk dacht. Tijdens de vergadering in december 1931 kwam de uitgifte van een steunpostzegel ter sprake. De uitgifte ervan zou nog moeten worden uitgesteld tot maart 1932 omdat op het moment van vergaderen nog de kinderzegels van 1931 aan de loketten te koop waren. En beide toeslagzegels mochten elkaar uiteraard niet in de weg zitten. De gedachte om snel even een postzegel uit te geven sprak van duidelijk van een onkundig optimisme. Alsof het plannen, ontwerpen, drukken en distribueren van nieuwe postzegels geen tijd kost. In tegenstelling tot tegenwoordig wilden de Posterijen toen (1931) niet onbeperkt veel nieuwe postzegels uitgegeven. De planning was destijds om niet meer dan één keer per jaar een serie bijzondere postzegels met toeslag uit te geven naast de kinderzegels die al vanaf 1923 een vaste plaats in het jaarlijkse emissieprogramma hadden. Op het moment van vergaderen van de NCC op 29 december 1931 was de uitgifte van de zg. ANVV-zegels gepland op 23 mei In 1932 kon er dus geen andere emissie meer bij. En voor 1933 stonden de Zeemanszegels in de planning. Daar kwamen nog de herinneringszegels voor het vierde eeuwfeest van de geboorte van Willem van Oranje bij. Deze waren weliswaar zonder toeslag, maar daarmee was 1933 dus al overvol. Daarom moest de uitgifte van de Crisispostzegels worden uitgesteld tot (Zeventig jaar later, in 2001, werden in één jaar 97 verschillende postzegels uitgegeven. Alsmede blokjes, velletjes en postzegelboekjes. Een financiële crisis voor de Nederland verzamelaar!). De Crisisbriefkaarten Om het NCC enigszins tegemoet te komen werd in 1933 besloten om in te gaan op een tweede verzoek van het NCC, de uitgifte van bijzondere briefkaarten met toeslag. Bijzondere briefkaarten, dus briefkaarten die zijn uitgegeven voor een speciaal doel, kenden we in Nederland al. Zo werd al in 1925 een speciale briefkaart uitgegeven ter gelegenheid van de Hugo de Groot-tentoonstelling in Den Haag. De aanleiding voor deze tentoonstelling was de publicatie in 1625 van het belangrijkste werk van Hugo de Groot: De iure belli ac pacis (Over het recht van oorlog en vrede). Maar nu was er voor het eerst sprake van briefkaarten met een toeslag op de frankeerwaarde. Het betrof een serie van drie kaarten die werden uitgevoerd in rasterdiepdruk. Ze werden gedrukt in vellen van twintig kaarten in A6 formaat (148 x 105 mm). De laagste waarde bedroeg 3 cent met een toeslag van 2 cent. De kaart werd gedrukt in grijs naar een houtsnede van de sociaal bewogen kunstenaar Willem Oepts ( ). De zegelindruk stelt het noordwestelijk deel van Nederland voor vanuit de lucht gezien. Het ongekleurde gedeelte in de onderste helft van tekening stelt de Zuiderzee voor met daaromheen in het gespikkelde gedeelte de omliggende provincies. Hoewel de afsluitdijk op het moment van ontwerpen zijn voltooiing naderde, ontbreekt deze toch in het ontwerp. Het donkere gedeelte stelt wolken voor waaruit regen valt Er is enige verbeelding voor nodig 2

3 om dit te zien. De afbeelding links voorop de kaart stelt een echtpaar voor dat is getroffen door de crisis (zie afb. 2). Afbeelding 2 De frankeerwaarde van 3 cent was bedoeld voor lokaal te verzenden briefkaarten. Het tarief van 3 cent voor lokale briefkaarten gold van 1 februari 1928 tot 1 augustus (Er gold van 1 april 1892 tot 1 april 1957 een verlaagd tarief voor lokaal verzonden brieven en briefkaarten. De hoogte van dit tarief is wel in de loop van de tijd veranderd) De briefkaart met een frankeerwaarde van 5 cent en een toeslag van 3 cent werd gedrukt naar een litho van Aart van Dobbenburgh ( ). Het stelt een vuurtoren voor die lichtbundels uitstraalt. De afbeelding links voorop de kaart is die van een schip in zware zee. De frankeerwaarde van 5 cent was bedoeld voor interlokaal verzonden briefkaarten. Het tarief van 5 cent voor interlokale briefkaarten gold van 1 oktober 1926 tot 1 september Afbeelding 3 3

4 Afbeelding 4 De laatste briefkaart had een frankeerwaarde van 7½ cent en een toeslag van 3½ cent en werd gedrukt naar een tekening van Hendrik Wijdeveld ( ). Het stelt een vierkant voor waarbinnen een kruis. Dit vierkant op zich bevindt zich weer binnen twee staande ovalen. De afbeelding links voorop de kaart toont een deel van de landkaart van Nederland (liggend, maar nu duidelijk met Afsluitdijk) met daarboven een verbeelding van de strijd van de elkaar verslindende machten van de wereldchaos. De frankeerwaarde van 7½ cent was bedoeld voor de naar het buitenland verzonden briefkaarten tussen van 1 november 1928 tot 1 november Omdat deze kaart bestemd was voor gebruik naar het buitenland staat de aanduiding BRIEFKAART ook in het Frans, CARTE POSTALE, vermeld. Verkochte aantallen kaarten en opbrengst De briefkaarten waren verkrijgbaar van 15 januari tot en met 31 december 1933 en waren geldig tot en met 31 december Onderstaande tabel 1 geeft een overzicht van een aantal gegevens. Tabel 1. Waarde Toeslag Besteld Afgeleverd Verkochte aantallen Opbrengst toeslag in ƒ 3 cent 2 cent ,16 5 cent 3 cent ,14 7½ cent 3½ cent ,27 Totale opbrengst ƒ ,57 4

5 Luisterwedstrijd ten bate van het Crisis Comité Op 3 oktober 1933 werd door de AVRO een radioprijsvraag georganiseerd ten behoeve van het NCC. Onder meer het avondblad van het Algemeen Handelsblad van 3 oktober 1933 had een artikel met de volgende tekst: Luistervinken op uw Post! Hedenavond 3 October Golflengte 296 m Hierbij vindt ge 10 teekeningen van personen en 10 teekeningen van vacantieoorden. Voor de microfoon zal hedenavond als onderdeel van het N.C.C. programma (uitzending A.V.R.O.)tusschen 8.05 en elk der getekende persoonen vertellen,van hetgeen hij in zijn vacantie gezien heeft. Deze 10 korte verhalen worden geïllustreerd door de 10 afgebeelde vacantieoorden. Op een briefkaart van het Nationaal Crisis Comité [ ]. Afb. 5a De tekeningen van de 10 personen die waren betrokken bij de luisterwedstrijd 5

6 Afbeelding 5b Tekeningen van de 10 vakantieoorden die betrokken waren bij de luisterwedstrijd. De oplossing van de prijsvraag bestond uit het cijfer en de bijbehorende letter in de volgorde waarin deze combinatie voor de microfoon was opgetreden. Voor het insturen van de oplossing moesten crisisbriefkaarten worden gebruikt. Tevens moest tenminste 25 cent aan geldige postzegels worden bijgeplakt. Dit hoefden geen toeslagzegels te zijn en dit konden geen Crisiszegels zijn, omdat deze op dat moment nog niet waren uitgegeven. Het extra bedrag vermeerderd met de toeslag van de briefkaart kwam ten goede van het NCC. Voor de administratieve verwerking van de extra geplakte frankeerwaarden op de kaarten moest door de NCC ƒ 1,00 per 1000 kaarten aan de PTT worden betaald. De actie was een groot succes. Uiteindelijk werden ruim kaarten ingezonden. Dit was ongeveer 40% van het totaal aantal verkochte crisiskaarten. In totaal was voor meer dan ƒ bijgeplakt. De hoogste bijgeplakte waarde op één kaart bedroeg maar liefst ƒ 25,00. Zodoende was de opbrengst van de radio-actie ongeveer vijfmaal zo hoog als de verkoop van de crisiskaarten voor gewoon gebruik. Afbeelding 6a 6

7 Zie Afb. 6a met een crisisbriefkaart die werd gebruikt om de oplossing van de radio-actie in te zenden. Zie: 1. de adressering, 2. de extra frankering van 25 cent en 3. het doorgehaalde adres. Alleen Bussum was nog zichtbaar. Zie ook de volgende afbeelding (6b) met de achterzijde met de oplossing (volgens de inzender). Afbeelding 6b Op afb. 6b zien we de achterzijde van de voorgaande briefkaart die werd gebruikt om de oplossing van de radio-actie in te zenden. Uiteraard is ook hier een groot deel van het adres doorgehaald. Volgens de inzendvoorwaarden moest onder de oplossing worden vermeld welk model Ford Luxe Auto dat ge het mooist vindt (4 of 8 cylinder en type carrosserie). Deze inzender kwam hiervoor in aanmerking omdat zijn inzending correct was, blijkens het blauwe kruis. De kaarten werden alle eigendom van de PTT. Die besloot om de kaarten die qua frankering het meest interessant waren uit te sorteren en op de zogenaamde rijksveilingen te verkopen. Tevoren werden zowel de namen en adressen van de inzenders zorgvuldig zwart gemaakt. Zie afb. 6a en 6b. De opbrengst van deze 3000 kaarten bedroeg ruim ƒ 140. Tot zover deel 1 van deze bijdrage. De volgende keer komen de Crisispostzegels aan de beurt. 7