ROOFFOOD GROENTEN UIT AMSTERDAM. FAY MENSINK Afstudeerscriptie

Transcriptie

1 ROOFFOOD GROENTEN UIT AMSTERDAM FAY MENSINK Afstudeerscritie Bachelrleiding Veding & Die tetiek Hgeschl van Amsterdam februari - juni juni 2015

2 ROOFFOOD GROWNDOWNTOWN VOORWOORD Auteur: Afstudeerdracht:: Odrachtgever: Praktijkbegeleider: Dcentbegeleider: Fay Mensink W.J. Knstraat KP Amsterdam +31(0) fay@grwndwntwn.cm Phili Van Traa GrwnDwnTwn Jhan Huiingalaan 763 A 1066 VH Amsterdam Phili Van Traa Janne Mulders Dcent Veding Dr. Meurerlaan SM Amsterdam Dee scritie is het eindresultaat van het afstudeerrject vr de bachelrleiding Veding & Die tetiek aan de Hgeschl van Amsterdam. Dit nderek is gedaan in de eride van februari tt mei Ik heb gedurende dee tijd nderek gedaan naar de mgelijkheid m de inwners van de stad Amsterdam van vldende grente te vrien dr de kweek daken middels het Rffd-systeem van GrwnDwnTwn. Tijdens de minr Sustainable Leadershi and Entrereneurshi die ik heb gevlgd in 2014 aan de Hgeschl van Amsterdam, is mijn interesse vr daktuinen en grentekweek ntstaan. Tijdens een rject heb ik samen met studiegentjes een gren dak ntwren vr de Hgeschl van Amsterdam. Hierdr ben ik in aanraking gekmen met Phili van Traa,de richter van het cöeratief GrwnDwn- Twn. Hij was ten beig met de aanleg van verschillende daken en ek naar mensen m ijn team uit te bereiden. O dat mment heb ik beslten m stage te gaan len bij GrwnDwnTwn. Tijdens mijn stage kreeg ik steeds meer vragen ver de rducten van GrwnDwnTwn. Onder andere f het mgelijk is m een stad te vrien van vldende grente dr gebruik van uitsluitend daktuinen en dan secifiek dr middel van het Rffd-systeem. Dit is een daktuinlssing die lwtech werkt waardr de brengst hger u kunnen ijn dan dat van reguliere daktuinen. Dee scritie u niet mgelijk ijn geweest nder de inut van aan aantal mensen. Als eerst wil ik graag Phili van Traa bedanken dat hij mij bij het team van GrwnDwnTwn heeft genmen. Daarnaast wil ik hem bedanken vr alle vrijheid en vertruwen die hij mij heeft gegeven tijdens het schrijven van mijn scritie. Ik wil mijn dcentbegeleidster Janne Mulders bedanken vr de gede begeleiding, haar surt m creatief na te blijven denken tijdens het schrijven en de gede feedback. Ariane Weltevreede wil ik graag bedanken vr de vrmgeving van dee scritie. Amsterdam, 13 mei 2015 Cyright 2015, F.E. Mensink Niets uit dee scritie mag wrden verveelvudigd f enbaar gemaakt, in enige vrm f enige wije, hetij elektrnisch, mechanisch f dr ftkiee n, nder vrafgaande testemming van de auteurs. 2 3

3 SAMENVATTING INHOUD Del Het del van dit nderek is er achter kmen f we met het Rffd systeem, ntwikkeld dr Grwn- DwnTwn, vldende grente kunnen rduceren de daken van Amsterdam m aan de behefte van alle inwners te kunnen vlden. Achtergrnd GrwnDwnTwn is de bedenker van innvatieve cnceten m stadslandbuw mgelijk te maken. GrwnDwnTwn heeft het Rffd systeem ntwikkeld. Hiermee kan daken in binnenstedelijk gebied grente verbuwd wrden. GrwnDwnTwn is benieuwd f dit systeem vldende grente kan rduceren de daken van Amsterdam m dee stad te veden. Methde Vr dit ttale nderek ijn verschillende deelndereken gedaan. Met infrmatie van de gemeente Amsterdam is ndercht heveel inwners de stad Amsterdam telt. Er is gekeken naar de Nederlandse aanbeveling van grente er leeftijdscategrie, dee is vermenigvuldigd met het aantal inwners van Amsterdam. Daarna is ndercht wat het latdakervlak van Amsterdam is en is berekend heveel grente daar verbuwd kan wrden. De uitkmst van de heveelheid grente die de inwners van Amsterdam ndig heeft is vergeleken met heveel grente het latdak van Amsterdam verbuwd kan wrden, m er achter te kmen f er vldaan kan wrden aan de ttale grentebehefte. Resultaten Uit dit nderek is gebleken dat het mgelijk is m heel Amsterdam te vrien van vldende grente. Vr dit nderek is gekeken naar geschikte grenten m te verbuwen daken in het Nederlandse klimaat. Van dee grente is de brengst er m2 berekend. Met dee kennis is een kweekschema gemaakt vr de timale benutting van het dakervlakte. Aan de hand daarvan is berekend heveel grente er jaarbasis het dak verbuwd kan wrden. Discussie Uit dit nderek blijkt dat het in therie mgelijk is m Amsterdam te kunnen vrien van vldende grente wanneer het ttaal aan geschikt latdakervlak grente wrdt verbuwd middels het rffd systeem. Uit ander nderek, gedaan in Cleveland, blijkt k dat steden elfvrienend kunnen ijn als het gaat m grentebehefte. In dit nderek is uitgegaan van de brengst cijfers van reguliere landbuw. Het u kunnen dat er een andere brengst is bij gebruik van het rffd systeem. Dit is geen nderek naar de haalbaarheid van het verlaatsen van de ttale grenterductie naar de stad. Hiernaar met verder nderek wrden gedaan. Cnclusie Het is mgelijk m vldende grente in Amsterdam te rduceren vr alle inwners van dee stad. Wanneer er wrdt gekeken naar het ttale latdakervlak van 12m2 kan vr wel 444% aan de grentebehefte wrden vldaan. Naar schatting van GrwnDwnTwn is 25% van dit ervlak geschikt vr het rffd systeem. Dat u betekenen dat er vr 111% aan de ttale grentebehefte vldaan u kunnen wrden. Daarnaast heeft het verbuwen van grente daken veel andere vrdelen vr de stad, als de verbetering van het binnenstedelijk klimaat en het verminderen van de druk de rilen. Vr de uiteindelijke uitvering en haalbaarheid al verder nderek gedaan meten wrden. HOOFDSTUK 1 Inleiding aanleiding delstelling ndereksvragen hythese begrien en afbakening nderek leeswijer 9 HOOFDSTUK 2 Materiaal en methde 10 HOOFDSTUK 3 Stadslandbuw intrductie stadslandbuw andere recente initiatieven vr stadslandbuw 14 HOOFDSTUK 4 Rffd-systeem 16 HOOFDSTUK 5 Grentebehefte Amsterdam 18 HOOFDSTUK 6 Grente verbuwen in de stad Keue er grente Kweek van de grente Okweek 24 HOOFDSTUK 7 Dakervlak Amsterdam 25 HOOFDSTUK 8 Resultaten 26 HOOFDSTUK 9 Discussie 28 HOOFDSTUK 10 Cnclusie 30 HOOFDSTUK 11 Aanbevelingen verder nderek aanbeveling vr Grwndwntwn 31 Literatuurlijst 32 Bijlagen Swt-analyse Interview Phili van Traa kweekdetails

4 HOOFDSTUK 1 INLEIDING In dee scritie is een nderek beschreven dat gedaan is naar de mgelijkheden van het verbuwen van grente dr middel van het dr Grwn- DwnTwn ntwikkelde Rffd-systeem. 1.1 AANLEIDING De aanleiding van dit nderek is de vraag van GrwnDwnTwn f er met hun Rffd-systeem in steden vldende vedsel gerduceerd kan wrden vr de inwners van de stad. GrwnDwTwn is de drachtgever vr dit nderek. GrwnDwnTwn is bedenker van innvatieve cnceten m stadslandbuw mgelijk te maken. De missie van GrwnDwnTwn is het vergrenten van de stad. Dit wil ij den dr grene lekken rndm de mens te cree ren. Mmenteel kunnen de rducten van GrwnDwnTwn in drie verschillende categriee n wrden gedeeld: - De VegeTable/TeaTable De VegeTable maakt het mgelijk vr cnsumenten m elf thuis grente te kweken. Dit kan het balkn, in de tuin en binnenshuis. Deelfde tafel wrdt k gebruikt bij verschillende hrecagelegenheden m verse munt in te etten. De munt kan dr de klant elf geknit wrden m vervlgens verse muntthee van te etten (TeaTable). - Custm Green Dit ijn grene- en grente-cnceten die wrden ntwren samen met en vr de klant. Denk hierbij aan een eetbare wand vr een bedrijfskantine, een rft bar met muntweide maar k resentaties ver vedselrductie in binnenstedelijk gebied - Rffd Dit is een systeem ntwikkeld dr GrwnDwn- Twn m efficiënt mgelijk grente daken te verbuwen. Het werkt met verwisselbare kratjes die bij een rfessinele kweker wrden gekweekt. Dit is een systeem waarmee de articulier, maar k bijvrbeeld een hrecagelegenheid, elf het dak grente kan verbuwen. Het systeem maakt gebruik van een waterbergende laag waarin regenwater De VegeTable/TeaTable wrdt gevangen, wat gebruikt wrdt m de gewassen te bewateren. Het is een lichtgewicht systeem dat hierdr een hge teasbaarheid heeft. Drdat GrwnDwnTwn gebruik maakt van een innvatief systeem waarin de kweek in kleine kratjes gebeurt (hierver meer in het hfdstuk Rffd) is wisseling van gewassen mgelijk. Hierdr is de brengst er m 2 veel hger dan bij reguliere kweekmethden.(1) O dit mment iet GrwnDwnTwn dat het Rffd-systeem een aanvullende functie kan hebben als het gaat m vedselrductie. Het laat ien he vedsel gekweekt wrdt. Hiermee gaat het niet de cncurrentie aan met het Westland vr de rductie van grente, maar wil het juist samenwerken m de stedelingen bekend te maken met het verbuwen van grente. Wat dit mment ng niet duidelijk is, is de kweekcaaciteit van grente in het Rffdsysteem.(1) Naast dat het vr GrwnDwnTwn van belang is m te weten heveel vedsel er met dit systeem te verbuwen is, heeft het verbuwen van grente in de stad k een maatschaelijk belang. We ien dat het lattenland leeglt en steden blijven greien. Uit gegevens van UNICEF blijkt dat in % van de mensen in steden wnt.(2) Dr klimaatverandering wisselen extreme regenbuien en erides van drgte elkaar af. Dit heeft grte invled de leefbaarheid in steden. Regenwater kan in dichtbebuwde gebieden niet vldende wegstrmen en rgt die manier vr verbelasting van het ril.(3) Tijdens extreem warme erides kan het in de stad 5 tt 10 C warmer ijn dan buiten de stad (ie figuur 1). Gebuwen en asfalt nemen warmte en geven dat k weer af. Meer gebruik van gren in binnenstedelijk gebied rgt vr verkeling. Planten kunnen in een eride van veel regen water nemen en geven dit weer af tijdens warme erides. Hierdr ntstaat dam waardr de stad beter kan afkelen.(4) De ndaak van gren wrdt k geien dr de gemeente Amsterdam. Dit blijkt uit het net uitgegeven rart Agenda Gren van de gemeente Amsterdam. Daarin wrdt nder andere vermeld dat de aanleg van grene daken gestimuleerd meten wrden en barrières als wet- en regelgeving aangeakt meten wrden. Met daarnaast het etten van subsidieregelingen vr grene daken die substantieel bijdragen aan de klimaatbestendigheid, bidiversiteit, tegankelijkheid, innvatie en educatief belang vr buurt en articiatie. Daarnaast is stadslandbuw een belangrijk unt de Agenda Gren De gemeente Amsterdam cnstateert dat beigheden als tuinieren een sitief effect de gendheid hebben. Als directe maatregelen egt de gemeente nieuwe initiatieven rndm stadslandbuw en vedselketen binnen de metrl Amsterdam te willen c-financieren. Ok wil ij infrmatie verlenen m belemmering rndm regelgeving weg te nemen.(3) 1.2 DOELSTELLING Het del van dit nderek is duidelijkheid krijgen in de kweekmgelijkheid en de caaciteit van het Rffdsysteem. GrwnDwnTwn u graag meer infrmatie tt haar beschikking willen hebben m te verwerken in resentaties. Daarnaast u ij graag resultaten van dit nderek willen gebruiken de website ter ndersteuning van het gedachteged van GrwnDwnTwn. 1.3 ONDERZOEKSVRAGEN Prbleemstelling O dit mment is het vr GrwnDwnTwn nduidelijk welke heveelheid grente met het Rffd-systeem daken gerduceerd kan wrden. Om hier antwrd te kunnen geven, al de lattedakervlakte van Amsterdam en de grentebehefte van de stad Amsterdam als uitgangsunt genmen wrden. Rural Suburban Residential Cmmercial Dwntwn Urban Residential Park Suburban Residential Rural Farmland Figuur 1: Temeratuurverschil latteland en stedelijk gebied 6 7

5 Ondereksvraag Kan er met het Rffd-systeem van GrwnDwn- Twn (in cmbinatie met de kweek bij de kweker) de latte daken van Amsterdam geneg grente gerduceerd wrden m te vlden aan de grentebehefte binnen dee stad? Deelrblemen Om de rbleemstelling te kunnen beantwrden ijn de vlgende deelrblemen gesteld. Heveel grente wrdt aanbevlen te cnsumeren er dag dr de Nederlandse Gendheidsraad? Heveel mensen wnen er in Amsterdam? Wat is de ttale grentebehefte van de inwners van Amsterdam jaarbasis? Wat is de latdak ervlakte van Amsterdam? Welke andere gebieden uden gebruikt kunnen wrden vr het verbuwen van grente, middels het Rffd-systeem van GrwnDwnTwn? Welke grente kunnen het beste in het Rffdsysteem greien, rekening hudend met het Nederlandse klimaat? Aan heveel rcent van de grentebehefte van Amsterdam kan dit mment vldaan wrden dr middel van het telen in het Rffd-systeem de daken in Amsterdam? Heveel ruimte is bij een rfessinele kweker ndig m het kweekged te leveren vr de rductie van de begde heveelheid grenten? 1.4 HYPOTHESE De hythese van dit nderek is dat met het Rffd-systeem alle daken in Amsterdam niet vldaan kan wrden aan de ttale grentebehefte in Amsterdam. 1.5 BEGRIPPEN EN AFBAKENING ONDERZOEK Vr dit nderek is alleen gekeken naar de grentekweek dr middel van het systeem van GrwnDwn- Twn met rfessinele kweek in kassen nder Nederlandse mstandigheden. Hierbij is als vrbeeld de stad Amsterdam genmen mdat dit de stad is met de meeste inwners die hierdr k de hgste grentebehefte heeft. 1.6 LEESWIJZER Hfdstuk 1 Inleiding De aanleiding van het nderek De delstelling van het nderek De ndereksvragen Afbakening van het nderek Hfdstuk 2 Materiaal en methde De ndereksmethden die gebruikt ijn vr dit nderek. Hfdstuk 3 Stadslandbuw Definitie van stadslandbuw Andere recente initiatieven gebied van stadslandbuw Hfdstuk 4 Rffd-systeem Technische innvatie Werking systeem Tekmstige ntwikkelingen Hfdstuk 5 Grentebehefte Amsterdam Uitleg grentebehefte Grentebehefte er leeftijdscategrie Vertaalslag naar ttaal behefte inwners Amsterdam Hfdstuk 6 Grente verbuwen in de stad Indeling er grente Geschikte grenten m te verbuwen rekening hudend met verschillende factren Kweek van geschikte grente Hfdstuk 7 Dakervlak Amsterdam Berekening van het ttale ervlak van alle latte daken in Amsterdam. Inventarisatie braakliggend terrein in Amsterdam Hfdstuk 8 Resultaten Berekening brengst er gewas Berekening beschikbaar ervlakte er gewas Ttale heveelheid grente te kweken de daken in Amsterdam. Vergelijking grentebehefte en heveelheid grente te kweken in Amsterdam Hfdstuk 9 Discussie Sterke en minder sterke unten nderek Vergelijking met ander nderek Hfdstuk 10 Cnclusie De uitkmst van het nderek Hfdstuk 11 Aanbevelingen Aanbeveling verder nderek Aanbeveling vr verderen staen van GrwnDwnTwn 8 9

6 HOOFDSTUK 2 MATERIAAL EN METHODE In dit nderek is gebruik gemaakt van verschillende methden. Er is literatuurstudie gedaan naar huidige stadslandbuw initiatieven. Er is een inventarisatie gedaan bij instellingen als de gemeente Amsterdam en het Centraal Bureau vr Statistiek (CBS). Er ijn interviews afgenmen bij exerts en berekeningen gemaakt met de gegevens die verkregen ijn dr de literatuurstudie en middels inventarisatie bij instellingen. Vr literatuur is er gecht in de databanken Sciencedirect, Ggle Schlar en Pubmed met de vlgende trefwrden: Urban Farming, Urban, Agriculture, Rft slutin, city self sufficient en Green Rf. Om een duidelijk beeld de krijgen van GrwnDwn- Twn en het Rffd-systeem is de richter van GrwnDwnTwn, Phili van Traa, geïnterviewd. Bij de gemeente Amsterdam is infrmatie gevraagd ver inwnersaantallen er leeftijd binnen de stad Amsterdam. Het dcument Richtlijnen gede veding van de Nederlandse Gendheidsraad is de basis t.a.v. aanbevlen heveelheden van heveelheden grente er ersn er leeftijdscategrie. De inwners van Amsterdam ijn ingedeeld in deelfde categriee n die de Gendheidsraad hanteert bij de aanbeveling van grente. Hierdr is een cmleet beeld verkregen van de grentebehefte van de inwners van de stad Amsterdam. De gegevens ijn vertaald naar de ttaal behefte in kil s er jaar. Daarna is geïnventariseerd heveel beschikbare latdak ervlakte er is in Amsterdam. Dit is gedaan aan de hand van het rart van Anne van Lenteren Duurame Daken. Om inicht te krijgen in verder bruikbare ervlakte is infrmatie van de gemeente gebruikt ver braakliggend terrein binnen Amsterdam. het CBS Grenteteelt; gst en teeltervlakte er grentesrt en cijfers van de brengst van bilgische dynamische tuinieren.(5) De cijfers van het CBS beschrijven gst en teeltervlakte. De gst wrdt weergegeven in miljen kil, dit is vertaald naar kil. De teelervlakte is weergegeven in hectaren, dit is vertaald naar m 2. Ogst in kil is gedeeld dr teeltervlakte in m 2. Dit is weer gedeeld dr het aantal gstkeren er jaar. Dit was alleen bij radijs vaker dan één keer. Omdat er bij het CBS geen cijfers van snijbiet beschikbaar waren en m een cmleter beeld te schetsen, is k gebruik gemaakt van de brengstaantallen van bilgisch dynamisch tuinieren. Wanneer er een minimum en maximum gstbrengst was vermeld is hier het gemiddelde van genmen. Met de uitgeken gewassen en de infrmatie van de brengst er m 2 is een kweekschema gemaakt (schema te vinden bij H8 resultaten) waarbij rekening is gehuden met de greimstandigheden en de dakervlakte van Amsterdam. In dit schema is de ttale ervlakte van 12km 2 aangehuden en er is een indeling gemaakt er maand. De maanden ijn weergegeven de X-as. Ieder hkje staat vr een maand van het jaar. De ervlakte is weergegeven de X-as. Ieder hkje staat vr 1 km 2. In ttaal is er 12 km 2 beschikbaar dus ijn er 12 hkjes weergegeven. Gekeken is wat de greiduur van de uitgeken gewassen is, heveel tijd ndig is m het bij de kweker nder glas te kweken en he lang het in ttaal het dak wrdt afgekweekt. Met dee gegevens is een schema gesteld waarin wrdt weergegeven he de ruimte timaal mgelijk gebruikt wrdt. Om de uitkmst te verifiëren is k gekeken wat de brengst is van dee heveelheid grnd bij het gebruik van een andere kweekmethde. Een exert het gebied van kweken in binnenstedelijk gebied is geïnterviewd ver welke gewassen geschikt ijn vr de kweek in het Rffd-systeem van GrwnDwnTwn daken in de hfdstad van Amsterdam. Om de brengst er m 2 te berekenen is gebruik gemaakt van de cijfers van 10

7 HOOFDSTUK 3 STADSLANDBOUW 3.1 INTRODUCTIE STADSLANDBOUW Stadslandbuw is de teelt, verwerking en distributie van vedsel in en rndm de stad.(6) Hierbij kan gedacht wrden aan verschillende manieren van vedselrductie, als het telen van grente, fruit en kruiden, het huden van kien, vissen kweken en bijen huden vr hning.(7) Mensen en de rductie van vedsel ijn nlsmakelijk met elkaar verbnden, maar sinds de industrialisatie is in de wije waar dit gebeurd veel veranderd. Industrialisatie maakte het mgelijk vedsel veel grtere schaal te rduceren mdat er (landbuw) machines werden ntwikkeld, maar k mdat de uitvinding van de stmtrein het transrt vergemakkelijkte. Daarnaast ntwikkelde men technieken m vedsel te cnserveren, als inblikken f invrieen. Hierdr was het mgelijk m massa te rduceren in gebieden waar de grnd gedker is dan in de stad. De industrialisatie heeft er vr gergd dat de vedselrductie minder ichtbaar werd vr stedelingen.(8) Vedsel is de link tussen steden en het latteland. Znder het één is het ander niet mgelijk. We ien de laatste jaren de trend dat de cnsument steeds meer verlangt naar een transarantere vedselketen. De kmst van stadslandbuw lijkt hier een directe reactie.(6) Stadslandbuw kan verschillende functies hebben. Vaak is de rductie van vedsel het eerste waaraan gedacht wrdt. Maar er ijn meerdere functies. Er kan nderscheid gemaakt wrden tussen verschillende functies (ie figuur 2) van stadslandbuw.(9) In het rart Cities Farming Fr The Future beschrijft Veenhuien drie functies: een sciale functie, een ecnmische functie en een eclgische functie.(9) Sciale functie: mensen met een minimaal inkmen kunnen elf vrien in een deel van hun eigen grentebehefte dr elf grente te verbuwen. multifunctinele stadslandbuw (eclgisch) stadslandbuw gericht elfvriening (sciaal) Figuur 2: Functies stadslandbuw marktgeriënteerde stadslandbuw (ecnmisch) Vrbeelden hiervan ijn rivétuinen, maar k gemeenschaelijke tuinen. Dit srt initiatieven ijn ver het algemeen niet winstgevend, maar hebben wel een functie sciaal gebied, als het bestrijden van armede, het ntwikkelen van gemeenschaelijke activiteiten en het dichter bij elkaar brengen van mensen. De ecnmische kant is marktgericht. Hierbij wrdt dr (klein- tt grtschalige) bedrijven in stedelijk gebied vedsel gerduceerd met de stad als afetmarkt. Dit vedsel kan verkcht wrden vr directe cnsumtie f wrden gebruikt vr verdere verwerking. Dee cmmercie le bedrijven ijn ingebed in een keten van kleine en grtere ndernemingen die betrkken ijn bij de levering van grndstffen (bijv. cmst), verwerking en afet. Dee manier van stadslandbuw is gericht het genereren van winst

8 De eclgische functie is multifunctineel van aard. Naast de rductie van vedsel kan stadslandbuw een sitief effect hebben het binnenstedelijk klimaat en het hergebruik van afvalstffen stimuleren en daarmee de kringl van vedsel en afvalrductie sluiten en binnen de stad huden. Dat reduceert de CO2-uitstt mdat vedsel in de stad wrdt gerduceerd en hierdr geen CO2-uitstt meer genereert bij het verver. Daarnaast kan het een sitief effect hebben de binnenstedelijke temeratuur drdat lanten in de stad vr afkeling rgen via verdaming hete dagen. Planten en gren hebben een grte watervasthudende caaciteit. Hierdr kan het bij grte regenval water vasthuden dat minder druk ntstaat bijvrbeeld de rilen.(9) 3.2 ANDERE RECENTE INITIATIEVEN VOOR STADSLANDBOUW Aquanics In dit circulaire systeem wrden vissen gekweekt en eetbare lanten geteeld (ie figuur 3) dr middel van de stikstfcyclus. De vissen wemmen in een aquarium, tijdens de verwerking van hun vedsel rduceren ij ammniak. Het aquarium is direct aangeslten greibedden waar lanten in greien. Het aquariumwater wrdt gebruikt vr de bewatering van de gewassen. Bacterie n in het water etten de ammniak m in nitriet, dit wrdt vervlgens dr andere bacterie n mgeet in nitraat. Dit fungeert als vedingsstf vr de lanten. Het water dat niet dr de lanten genmen is lt weer terug naar de vissen. De lanten filteren het water waardr er schn water in de aquaria terecht kmt.hierdr minimaliseer je het gebruik van water, het water gebruik is 10% van dat bij traditineel telen.(10) Dit systeem is elf thuis te buwen, maar wrdt k al cmmercieel gebruikt, als bij de Urban Farmers in Basel, ij buwden de eerste cmmercie le aquanic rftfarm ter wereld.(11) een bijdrage leveren aan de eiwitbehefte. Daarnaast kunnen kien een sitieve bijdrage leveren aan afvalverwerking dr rganisch afval te gebruiken als kienver. De uitwerselen kunnen weer gebruikt wrden vr de bemesting van de tuin.(12) Een bedrijf dat hier vl mee beig is in Nederland is de Kister. Dit bedrijf levert alle bendigdheden m elf een eenvudig mgelijke manier kien te huden in de stad. Vlgens de Kister is kien huden een eitje.(13) Kweken van addenstelen Paddenstelen kunnen gemakkelijk in de stad wrden gekweekt. Er ijn dit mment veel verschillende initiatieven die ich hier richten. In Amsterdam amelt GRO (Green Recycled Organics) kffierut in bij nder anderen de Cffee Cmany, Artis, de Universiteit van Amsterdam en La Place. Dit wrdt samen met addenstelenbred de grndstf vr de addenstelen. De addenstelen van GRO wrden in de stad geweekt. De addenstelen wrden weer teruggebracht naar de hreca waar de kffie vandaan kwam m te gebruiken vr cnsumtie. Bij de Cffee Cmany wrden k elfkweekakketten verkcht vr thuis.(14) Bijen huden Urban beekeeing is de laatste jaren een trend in de grtere steden. Na New Yrk, Lnden, Parijs en Berlijn is er k veel belangstelling vr het huden van bijen in Nederlandse steden.(15) De gemeente Amsterdam heeft een kaart gemaakt m alle bijenkasten van de stad in beeld te brengen (ie figuur 4).(16) Dr de grte bidiversiteit in flra die in de stad aanweig is dr de vele tuinen, arken en erkjes den de bijen het erg ged.(15) Figuur 3: Circulaire systeem van een aquanic large riverbed stnes fish tank tubing um Kien huden Het huden van dieren in steden is lange tijd gebruikelijk geweest, en wrdt ng steeds veel gedaan. Echter, dit is sterk afgenmen in westerse steden. (8) Kien huden vr de eieren en het vlees kan Figuur 4: Bijenkasten in Amsterdam met legenda vr heveelheid kasten 14 15

9 HOOFDSTUK 4 ROOFFOOD-SYSTEEM Het Rffd-systeem is ntwikkeld in samenwerking met de artner van GrwnDwnTwn, Visser Hrti Systems. Orsrnkelijk is het systeem bedeld vr de aanleg van sedemdaken nder de naam Gavi Green. GrwnDwnTwn heeft de eerste sta geet m het systeem te gaan testen vr de rductie van vedsel daken nder de naam Rffd. Het eerste dak ingevuld met het Rffd systeem is aangelegd bven het Barbin Htel. De grente die van dit dak afkmt, wrdt gebruikt vr het menu van sterren restaurant Vermeer.(17) De kratjes bevatten grenten en kruiden die dr een rfessinele kweker in het Westland wrden vrgekweekt en als jng gewas het dak gaan. De kratjes wrden daar afgekweekt, gegst en vervlgens vervangen dr een nieuwe lading kratjes. Hierdr is het systeem flexibel en kan er meerdere keren er jaar gegst wrden.(1) GrwnDwnTwn is cntinu beig met nieuwe ntwikkelingen en innvaties. O dit mment is ij beig met een nieuw basiselement dat deelfde manier werkt, met de kratjes en de WaterWick (ie figuur 6). Dit nieuwe element gaat efficiënter m met gebruik van ruimte, het is eenvudiger te installeren en het kan beter gecmbineerd wrden met nderlagen van externe dakbedekkingssystemen. Het systeem bestaat uit een waterbergende nderlaag, waar verwisselbare kweekkratjes assen (ie figuur 5). Dit ijn kratjes van 30 cm breed bij 40 cm lang waarin 9 liter substraat ast. Vr dee afmeting is geken mdat dit de standaardmaat is in de landen tuinbuw. Hierdr is het mgelijk met dit systeem te werken bij alle tuinbuw en lgistieke bedrijven in binnen- en buitenland.(1) Figuur 5: Kweekkratje Rffd-systeem Aan ieder kratje it een genemde WaterWick. Dit is een blauw/wit kunststf caillair tuwtje dat met een lugje aan de nderkant van het kratje in het substraat is gerikt, aan de nderkant van het kratje steekt het tuwtje ngeveer 5 cm uit. Drdat dit tuwtje in aanraking kmt met de waterbergende laag nder de kratjes kan dit het water geleiden naar de lanten. De gewassen kunnen dee manier elf bealen wanneer e water ndig hebben.(1) Figuur 6: Rffd systeem Het systeem (Rffd) heeft ng een extra functie; waterberging (ie figuur 7). Dee functie wrdt verder ntwikkeld. De waterbergende laag nder de kratjes, het waterbergende ndersysteem, vangt bij hevige buien een deel van het water en rgt ervr dat het dak een deel van het water vangt. Dit rgt vr verminderde druk de rilen en vr verkeling warme dagen drdat het vcht in de waterbergende laag verdamt. Ovang van regenwater is een belangrijk unt in de Agenda Gren van de gemeente Amsterdam. Dr daken te betrekken bij het lan van waterbergen kan ver een veel grter ervlak regenwater gevangen wrden en kan in dichtbebuwde gebieden in de stad meer gren tegevegd wrden.(3) figuur 7: Waterbergende functie het dak 16 17

10 HOOFDSTUK 5 GROENTEBEHOEFTE AMSTERDAM Het eten van vldende grente wrdt dr de Nederlandse Gendheidsraad aanbevlen. Een gend vedingsatrn vr vlwassenen bevat vlgens de Gendheidsraad ten minste 200g grente er dag, vr kinderen is dat gemiddeld 150g (ie figuur 8). Daarnaast wrdt het aangeraden m af te wisselen in srten grente. Er is namelijk niet één grente die alle vedingstffen bevat. Dr af te wisselen rfiteer je timaal van de verschillende vedingstffen die grente bevatten.(18) Samen met fruit vrmt grente een deel vaan de schijf van 5. De schijf van 5, een schematisch vericht van dagelijkse vedingsmiddelen ntwikkeld dr het Vedingscentrum, geeft een vericht van de belangrijke vedingsgreen vr een gend vedingsatrn. De inname van vldende grente is vral van belang mdat dit een brn is van vitamine C, fliumuur, mineralen (.a. kalium) veels en biactieve stffen. Vlgens het Vedingscentrum is de definitie van grente het ttale eetbare gedeelte van de lant.(18) Vr de dagelijkse veding is een indeling gemaakt dr de Gendheidsraad vr verschillende vedingsmiddelen. Dit nderscheid is gemaakt m het vr cnsumenten eenvudiger te maken m vr een gend rduct te kieen. De indeling is als vlgt: A/vrkeur, B/middenweg en C/uitndering. Dee indeling is k gemaakt vr grente. De indeling is afhankelijk van de handelingen die ijn verricht met de grente. Onbewerkte grente genieten de vrkeur. Bewerkte grenten wrden ingedeeld afhankelijk van het gehalte veradigd vet, ttaal vet, veels, natrium en tegevegde suiker. Vrbeelden van bewerking ijn het inleggen, inblikken f de verwerking in seen.(18) De grente die dr Grwn- DwnTwn verbuwd wrdt is vers en nbewerkt. Hierdr valt dee grente nder de vrkeurscategrie. Grente is een belangrijk brn van vitamine C. Het vitamine C gehalte in grente neemt af in de tijd na de gst. Dr grente in de stad te verbuwden en direct in de stad te cnsumeren kan de tijd tussen gst en cnsumtie verkrt wrden. Er is in dit nderek niet gekeken naar het dixinegehalte in grente wanneer dee verbuwd wrdt in de stad. Dixines ijn kankerverwekkend en kmen grente terecht dr luchtvervuiling. In stedelijk en industrieel gebied is de cncentratie dixines h- ger dan daarbuiten. Dixines kmen vrij bij verbranding van ngelde benine, dr industrie le uitstt en via vuilverbranding.(19) Uit een grt Nederlands nderek naar de vedselcnsumtie dat gedaan is in de eride (de vedselcnsumtieeiling - VCP) blijkt dat de inname van grenten bij wel kinderen als vlwassenen ver nder de aanbevlen heveelheid ligt. mannen Bij kinderen lag de mediaan van de gebruikelijke innamen tussen de 60 en de 92g. Bij vlwassenen was dit tussen de 103 en 140g. Terwijl de aanbeveling vr kinderen 150g is en vr vlwassenen 200g. Maar 1 tt 2 rcent van de kinderen haalt dagelijks de aanbeveling van grente (ie figuur 9). Bij vlwassenen is dit 3 tt 14 rcent. De meest gegeten grenten ijn vruchtgrenten (als tmaat en arika), ui en knflk en daarna bladgrenten (ie figuur 10).(20) 7-8 jaar 9-13 jaar jaar jaar jaar jaar vruwen Grentebehefte in gram Inwners Amsterdam Grentebehefte in gram ttaal inwners Grentebehefte in kil er dag vr ttaal inwners Amsterdam Grentebehefte in kil er er jaar vr ttaal inwners Amsterdam 1-4 jaar , , jaar , , jaar , , , ,00 ttaal , , jaar 9-13 jaar jaar jaar jaar jaar Figuur 8: Aanbevlen heveelheid grente er leeftijd en ttale behefte inwners Amsterdam Figuur 9: Percentage dat vldet aan de aanbevlen heveelheid grente 18 19

11 HOOFDSTUK 6 GROENTE VERBOUWEN IN DE STAD Om er achter te kmen heveel grente er in ttaal ndig is m Amsterdam een geheel jaar van grente te vrien is in dit nderek de dagelijkse aanbeveling die wrdt gehanteerd dr het vedingscentrum aangehuden. Uit gegevens van de gemeente Amsterdam, Bureau Onderek en Statistiek ver de standgegevens van 1 januari is het inwners aantal van Amsterdam in beeld gebracht. Hierbij is gekeken naar inwners die daadwerkelijk in de stad Amsterdam wnen en niet naar de kleine mringende dren die behren tt de gemeente Grt Amsterdam. De stadsdelen die in dit nderek ijn meegenmen ui knflk Figuur 10: Meest gegeten srten grente ijn: Centrum, Westrt, West, Nieuw West, Zuid, Ost, Nrd en Zuidst.(21) De inwnersaantallen ijn gedeeld in leeftijdscategriee n die wrden gehanteerd vr de aanbevlen heveelheid grente. Die aanbeveling vr grente is vervlgens vermenigvuldigd met de heveelheid mensen die in Amsterdam wnt, dit is Daaruit vlgt de behefte in grammen er dag. Dit is mgerekend m tt de aanbeveling er kil te kmen. Daarna is dit vermenigvuldigd met 365 m de aanbeveling te vertalen van behefte er dag naar behefte er jaar. Er is in ttaal kil grente er jaar ndig m de stad Amsterdam te vrien van vldende grente. gemengde grenten, salades Kind (7-18 jaar) Vlwassene (19-69 jaar) Oudere (70+) vruchtgrenten bladgrenten klsrten knlsrten addenstelen eulvruchten sruitgrenten Om te kunnen rfiteren van de sitieve gendheidseffecten van grenten is variatie belangrijk.(22) Daarm is in dit nderek geken m verschillende srten grenten te verbuwen het dak. Om dee variatie te kunnen bieden is er een nderverdeling gemaakt naar grentesrten. Per categrie al ndercht wrden welk gewas het meest geschikt is m te verbuwen in het Rffd-systeem daken in Amsterdam, rekening hudend met de seienen. Uit iedere categrie werd een grente geken die als uitgangsunt dient. Grenten kunnen ingedeeld wrden in de vlgende categriee n (18) klsrten kiemgrenten addenstelen eulvruchten vruchtgrenten bladgrenten knlgewassen stengelgewassen uien Het kweken in kratjes heeft wel vr- als nadelen. Het kweekkratje is 30 cm breed, 40 cm lang en 9 cm die. Elke kratje bevat 9 liter grnd. Drdat de afmetingen klein ijn en de inhud grnd die er in gaat minimaal is, kunnen niet alle gewassen in dit kratje gekweekt wrden.(1) Waar k rekening mee is gehuden, is een krte kweektijd. He krter een gewas heft te greien he meer greibeurten er een dak kunnen laatsvinden. Samen met een kweekexert is gekeken naar de timale gewassen vr kweek in kratjes. Hierin is een nderverdeling gemaakt er grentesrt. 6.1 KEUZE PER GROENTE Niet alle grenten ijn geschikt vr de kweek in een kratje. Om tt een selectie te kmen van meest geschikte gewassen is gesrken met een kweekexert. Samen met hem is gekeken naar iedere categrie grenten. Factren waar rekening mee gehuden is, ijn het Nederlandse klimaat, greimstandigheden, grtte van het gewas, timale grndsrt, kweektijd en brengst er m2. Klsrten Klsrten hebben veel vedingstffen ndig. Nrmaal halen e dee uit de vlle grnd. Die term verwijst naar de situatie waarin lantjes in de aarde greien en niet in een tje f bakje. In de grnd itten mineralen en via de wrtels kan de lant dee van die uit de grnd halen. Wanneer er geteeld wrdt in een bakje is de heveelheid mineralen maar beerkt. Hierdr ullen tijdens het greirces mineralen bijgevegd meten wrden. De greitijd van klen is ver het algemeen lang waardr er minder brengst jaarbasis al ijn dan bijvrbeeld bladgrenten deelfde m2.(23) De meeste geschikte grente uit de klsrt is aksi. Dee heeft weinig grnd ndig en greit relatief snel. Maar mdat dee klsrt in tegenstelling tt veel andere klsrten vral in de mer gegst kan wrden, is dee srt niet de eerste keue. De een na beste keue vr in het Rffd-systeem is sruitkl mdat dee gedurende de winter greit en gegst kan wrden. O dee manier vrmt het een gede vulling van het dak mdat er in de winter weinig andere srten grenten in Nederland buiten kunnen greien.(23) Paddenstelen Paddenstelen ijn helaas niet geschikt m te kweken daken. De teelt van addenstelen gaat een andere manier dan het kweken van grenten. Dit is mdat het een vruchtlichaam is van een schimmel f wam. Paddenstelen hebben een seciaal srt substraat ndig die tijdens de grei een temratuur heeft van 27 C. De mgevingstemeratuur vr een timale grei is 22 C. Daarnaast greien e in het dnker.(24) Om dee redenen is het niet mgelijk is m addenstelen te kweken in het Rffd-systeem van GrwnDwnTwn daken in Amsterdam.(23) Kiemgrenten Kiemsrten greien erg snel. Ze ijn makkelijk te kweken en hebben weinig veding ndig. Taugé u bijvrbeeld rima geschikt ijn vr verbuw stadsdaken. Maar dee grenten ijn in een kweekbakje nder substraat het beste te verbuwen. Daarnaast is de gst van kiemgrenten die in de vlle grnd greiden erg intensief mdat de kiemen klein ijn en aart uit de aarde verwijderd en schn 20 21

12 geseld meten wrden. Hierdr is er vr geken m kiemgrenten niet mee te nemen in de lijst van grenten kweekbaar in het Rffd-systeem. Dit is wel geschikt m thuis in seciale kiembakjes te den. Peulvruchten Veel eulsrten ijn minder geschikt mdat e erg de hgte in greien en dan gesalkt meten wrden. Bij veel eulvruchten is de eul niet te eten. (23) Seriebnen ijn echter wel geschikt mdat dee laag bij de grnd greien en een relatief hge brengt hebben er m 2 als er gekeken wrdt naar het gewicht van het eetbare gedeelte. Vruchtgrenten Vrbeelden van vruchtgrenten ijn tmaat, arika en curgette. Vruchtgrenten ijn helaas erg lastig te telen daken in Nederland in het Rffdsysteem. Het Nederlandse klimaat seelt hierbij de grtste rl. Vruchtgrenten huden van een warme beschutte mgeving met een cnstante temeratuur.(5) Dit is een dak ver het algemeen niet het geval. Daarnaast greien vruchtgrenten ver het algemeen in de hgte wat het k meilijk maakt m dee srten in een kratje te verbuwen. Om dee redenen is er vr geken m vruchtgrenten niet mee te nemen in de lijst van grente die te kweken is in het Rffd-systeem. Bladgrenten Bladgrenten ijn een geschikt gewas vr de kweek in kratjes. Een eer geschikte srt is snijbiet.(23), met name mdat het een krte greitijd heeft en je het meerdere malen er jaar kunt gsten, dat 6 maanden er jaar snijbiet gegeten kan wrden.(5) Knlgewassen Radijs is erg geschikt m te verbuwen in het Rffd-systeem. Het heeft weinig veding ndig, het greit snel en kan ver een grt gedeelte van het jaar verbuwd wrden. Bvendien kan het lange tijd gekweekt wrden in de en lucht. Het kan het k later in het jaar ng verbuwd wrden wanneer andere srten meilijk verleven. Hierdr kan het dak een grt gedeelte van het jaar gebruikt wrden vr de kweek van dit gewas.(23) Stengelgewassen Venkel is de meeste geschikte srt vr de kweek in een kratje.(23) Het is een snelgreiend gewas dat niet erg hg wrdt en weinig diete ndig heeft. Andere srten stengelgewassen ijn bijvrbeeld bleekselderij, rei en aserge.(5) Uien Uien den het uitermate ged in kratjes. Maar hebben een relatief lange greitijd en weinig brengt er m 2. Wel is het de meest gegeten grente.(20) Daarm is ervr geken m uien mee te nemen in de lijst van geschikte grenten. 6.2 KWEEK VAN DE GROENTE In het vrige hfdstuk is beschreven welke grenten ijn uitgeken vr de kweek in het Rffd systeem. Van ieder gewas ijn de kweekdetails verameld uit de Grente en Fruit Encycledie. Aan de hand van dee gegevens is een kweekschema en een gstschema gemaakt (ie figuur 11). Hierin staat wanneer de grente geaaid met wrden bij de rfessinele kweker buiten de stad. Dit is aangegeven dr de kleur ranje en de letter Z. Wanneer de jnge lanten grt geneg ijn kunnen e in het Rffd-systeem kratje het dak gelaatst wrden, in het schema wrdt dit aangegeven met de kleur blauw en de letter P. Wanneer de grente klaar is m te gsten wrdt dit aangegeven met de kleur beige en de letter O. Daarnaast vermeldt het schema de ttale duur van de kweek bij een rfessinele kweker te vinden. Wanneer de jnge grentelantjes ijn gekweekt kunnen e verder afgekweekt wrden het dak. Helang het gewas meten greien tt het klaar is m gegst te wrden varieert er gewas. De duur van de afweek het dak en de ttale kweek is te vinden in het schema. Heveel maanden de grente beschikbaar is vr de gst is afhankelijk van het greiseien. Grente met een lang greiseien kunnen k langere tijd gegst wrden. Verdere kweekdetails van de uitgeken grenten ijn te vinden in Bijlage

13 HOOFDSTUK 7 DAKOPPERVLAK AMSTERDAM 6.3 OPKWEEK Het Rffd-systeem maakt het mgelijk m grente te verbuwen latte daken. Drdat het systeem licht is van gewicht kan het flexibel wrden tegeast. Echter, niet alle daken ijn geschikt. Vr het Rffd-systeem is een minimale draagkracht van 120kg er m2 ndig. Het vergrte gedeelte van alle nieuwbuw vldet hieraan, maar bij udere gebuwen kan dit een rbleem vrmen. Hierdr al er lang niet alle gebuwen in Amsterdam een grentedak aangelegd kunnen wrden. GrwnDwnTwn schat in dat ngeveer 25% van alle amsterdamse daken vldet. Het ttale latdak ervlakt in Amsterdam is als uitgangsunt gebruikt vr dit nderek. Bij het systeem van GrwnDwnTwn wrdt uitgegaan van externe kweek. De eerste weken van de grei verblijven de jnge lanten in een kas. Hierdr is de uiteindelijk uitval van jnge lanten klein mdat de lanten een gede start met rfessinele verrging hebben gehad. De ervlakte die hiervr ndig is, is gedurende het grtste deel van het jaar even grt als de ervlakte die vr de afweek beschikbaar is. Drdat de kweek buiten de stad gebeurt is de bendigde ervlakte grnd grter dan wanneer de ttale kweek deelfde lek gebeurt. Anne van Lenteren heeft in haar rart ver duurame daken de ttale latdakervlakte van Amsterdam berekend. Dit is gedaan aan de hand van kaarten van de gemeente Amsterdam Ruimte en Duuraamheid (ie figuur 12). Dr middel van het Ge Infrmatie System is het latdak ervlak van jan Sruitkl feb mrt ar Radijs jul aug se kt nv dec Venkel Ui jun Seriebn Snijbiet mei Figuur 11: Kweekschema vr grente het dak Okweek bij kweker Duur afkweek dak Ttale kweek Maanden beschikbaar 50 dagen 200 dagen 8 maanden 5 maanden 30 dagen 30 dagen 2 maanden 3 maanden 2 weken 50 dagen 2 maanden 7 maanden 2 weken dagen 6-7 weken 5 maanden 30 dagen 60 dagen 3 maanden 5 maanden 2 weken 200 dagen 7 maanden 3 maanden Amsterdam in kaart gebracht. O figuur 12 is de stad Amsterdam weergegeven. De rde gedeeltes geven de gebuwen aan die niet beschikken ver een lat dak. De grene gedeeltes ijn latte daken. Uit dee gegevens is gebleken dat het latdak ervlak 1200ha. is, k wel 12 km2.(4) Naast beschikbare dakervlakten u k gekeken kunnen wrden naar braakliggend terrein. Om hier inicht in te krijgen is gebruik gemaakt van interactieve kaarten van de gemeente. Het ttaal van braakliggend gebied (wel gebruikt als ngebruikt) is m2. Hiervan wrdt het vergrte gedeelte al gebruikt vr verschillende deleinden. Vrbeelden hiervan ijn tijdelijke studentenwningen, creatieve bredlaatsen, evenemententerreinen, maar k mestuinen. O dit mment is ng 1.5 km2 beschikbaar.(26) Hierbij is alleen gekeken naar de stad Amsterdam. Zaandam en Diemen ijn buiten beschuwing gelaten. Figuur 12: Beschikbaar dakervlak 24 25

14 HOOFDSTUK 8 RESULTATEN De gegevens uit hfdstuk 6 laten ien welke gewassen het beste een dak verbuwd kunnen wrden. Dit ijn: sruiten seriebnen snijbiet radijs venkel witte aaiui Van dee grente is berekend wat de ttale brengst is bij een teeltervlakte van 12km 2, het ttale latdakervlak van Amsterdam. Daarbij is gerekend vanuit brengst in kil er m 2. De brengst is afhankelijk van veel verschillende factren. Onder andere van de grnd, grentesrt en ras, de temeratuur en kweek methde.(5) Vr de berekening van de brengst er m 2 is uitgegaan van bestaande literatuur ver landbuwbrengst.vr de berekening van de brengst er m2 is uitgegaan van cijfers van het CBS ver gst en teeltervlakte er grentesrt. Hierin wrdt de brengt weergegeven in miljen kil gewas er hectare. Dit is terug berekend naar kil brengst er m 2. Bij het CBS waren niet van alle grente cijfers beschikbaar. Om van alle grentesrten de brengst te kunnen berekenen en m een cmleter beeld te vrmen, is k gekeken naar de brengst van bilgische dynamische landbuw. (30) Vr dee twee brnnen is van de uitgeken gewassen de brengst genmen. Hiervan wrdt het gemiddelde berekend, wanneer er maar van één brn infrmatie is ver de brengst, is dee als uitgangsunt genmen (ie figuur 13). Obrengst in kg in m 2 CBS bilgisch-dynamisch gemiddeld knlvenkel 1,61 1,8 1,71 radijs 6,07 0 6,07 seriebnen 0,90 1,25 1,07 snijbiet 0,00 4 4,00 sruiten 2,00 1,25 1,62 uien 4,57 3,5 4,03 Hiernder staat een kweekschema vr de ttale dakervlakte van Amsterdam (ie Figuur 14). Hierin ijn alle uitgeken gewassen verwerkt. Drdat het Rffd-systeem werkt met verwisselbare kratjes heft er geen rekening gehuden te wrden met vruchtwisseling, uitutting van de grnd en de kweek. Hierdr kan het gehele dakervlak cntinu gebruikt wrden en is jaarbasis een grter kweekervlak beschikbaar. Aan de hand van het kweekschema is een vericht gemaakt van gebruikte m2 het ttaal aan beschikbare ervlakte er gewas jaarbasis (ie figuur 15) De ttale jaarbrengst van al de gewassen bij elkaar is kil. Dee brengst is vergeleken met de ttale grentebehefte van alle inwners van Amsterdam, kil (ie figuur 16). Grente gerduceerd in de stad kan dus vr 444% aan de ttale behefte vlden. kil brengst knlvenkel , ,90 radijs , ,00 seriebnen , ,12 snijbiet , ,00 sruiten , ,49 uien , ,56 Figuur 15: Gebruik ervlak en brengst in kil ,07 Figuur 13: Obrengst in kil er m januari februari maart aril mei juni juli augustus setember ktber nvember december sruitkl radijs radijs radijs radijs sruitkl sruitkl radijs radijs radijs radijs sruitkl sruitkl radijs radijs radijs radijs sruitkl radijs radijs ui radijs radijs ui ui seriebn seriebn radijs snijbiet snijbiet venkel venkel radijs snijbiet snijbiet venkel venkel radijs snijbiet snijbiet venkel venkel radijs snijbiet radijs venkel seriebn seriebn seriebn radijs snijbiet radijs venkel seriebn seriebn seriebn radijs snijbiet radijs radijs radijs seriebn seriebn seriebn radijs ttale grente-brengst in kil ttale grente-behefte in kil Figuur 14: Kweekschema dakervlak Figuur 16: Ttale grentebrengst bij gebruik Rffd systeem vergeleken met de ttale behefte 26 27

15 HOOFDSTUK 9 DISCUSSIE Met het Rffd-systeem (in cmbinatie met de kweek bij een rfessinele kweker buiten de stad) kan er in therie de Amsterdamse daken geneg grente gerduceerd wrden m te vlden aan de ttale aanbeveling van grente vr alle inwners van de stad. Vlgens de in dit nderek gebruikte berekeningen kan in ttaal vr 444% van de grentebehefte wrden vldaan met de kweek in het Rffd-systeem alle latte daken in Amsterdam. Wanneer we ervan uit gaan dat 25% van dit latdakervlak geschikt is vr het verbuwen van grente middels het Rffd-systeem, u er ng steeds vr 111% aan de grentebehefte vldaan kunnen wrden. In dit nderek is uitgegaan van de ttale heveelheid grente die dr de Gendheidsraad aanbevlen wrdt. In realiteit ligt de cnsumtie van grente lager dan de aanbevlen heveelheid.(20) Dit nderek heeft een hge maatschaelijke relevantie. Het seelt in het vedselvraagstuk, de trend stadlandbuw en u een lssing kunnen vrmen vr een aantal milieurblemen, als waterverlast dr hevige regen en eriden van extreme dgten. Uit het dcument Agenda Gren uitgegeven dr de gemeente Amsterdam blijkt dat de stad initiatieven rndm grenvriening stimuleert. In Cleveland is nderek gedaan naar elfvrienendheid van vedsel in steden. Hieruit blijkt dat het mgelijk is m in de stad vldende vedsel te rducten m aan de ttale behefte aan grente, fruit, gevgelte, eieren en hning te vlden. Uit dee studie is gebleken dat het mgelijk is aan de grentebehefte te vlden bij gebruik van 1/3 van het dakervlak.(29) Wanneer gebruik wrdt gemaakt van efficiëntere systemen, als hydrnics (het kweken van lanten nder aarde, in een lssing van uten ) ichelf f in cmbinatie met LED-kwekerijen, is minder ruimte ndig m aan dee behefte te vlden. Een LED-kwekerij is een binnenkwekerij waarbij geen gebruik gemaakt wrdt van daglicht maar van LED lamen. Dee lamen hebben een secifiek rd/blauw risma dat de grei van lanten bevrdert. Drdat gebruik gemaakt wrdt van LED is het mgelijk meerdere lagen gewassen bven elkaar te kweken. Bij verticale LEDkwekerijen u de brengst 165 kg/m2 kunnen ijn. Dit wrdt geclaimd dr Dr. Petel Ling, wrdverder van Angel Farm, een mdel LED-kwekerij in Fukui, Jaan.(30) Bij het systeem van GrwnDwnTwn ligt de brengst rnd de 20kg/m2. Dit kmt vral dr de verwisselbare kratjes en de kweek buiten de stad. LED-kwekerijen uden bijvrbeeld een manier kunnen ijn m de kweek van grenten k binnen de stad mgelijk te maken. Vr dee scritie is gebruik gemaakt van de beschikbare cijfers ver de brengst van landbuw in Nederland. Dit gaat uit van de kweek grte schaal al dan niet in de vllegrnd. De kweek van gewassen in kratjes u een hele andere brengst kunnen hebben. In dit nderek is een hele kleine selectie gemaakt van grente vr de kweek daken. De aanbeveling vr de heveelheid grente egt niets ver heveel variatie in grentecnsumtie timaal is vr de gendheid. Maar de vraag van de cnsument naar verschillende grente is hg. De grenten die in de stad verbuwd kunnen wrden nder de genemde mstandigheden ijn beerkt. Vruchtgrenten ijn de meest gegeten grente maar dee ijn juist heel meilijk te verbuwen daken in het Nederlandse klimaat.(20) Dit nderek besreekt uitsluitend f het huidige latdakervlak kan vlden aan de ttale vraag naar grente het geeft geen antwrd de vraag f het haalbaar is de ttale grenterductie naar de stad te verlaatsen. O basis van dit nderek weten we niet f de daken tegankelijk ijn vr mensen m hier grenten te verbuwen. Of he we meten mgaan met het lgistieke rbleem. He krijgen we de vrgekweekte grentekratjes van de kweker naar de daken in de stad? Wie wrden de nieuwe stadsberen? En heel belangrijk; wat ijn de gevlgen vr de rijs van de grente? O dee vragen al ingegaan wrden in het hfdstuk aanbeveling

16 HOOFDSTUK 10 HOOFDSTUK 11 CONCLUSIE AANBEVELINGEN De cnclusie van dit nderek is dat het in therie mgelijk is m dr middel van het Rffdsysteem vldende grente te verbuwen het latdakervlak van Amsterdam m aan de grentebehefte van alle inwners van de stad Amsterdam te kunnen vlden. Het ttale latdakervlak van 12 km 2 u vldende ijn vr de afkweek van 444% van de grentebehefte van Amsterdam. GrwnDwnTwn schat dat ngeveer 25% is van het latdakervlak geschikt is m grente te verbuwen middels het Rffd-systeem van GrwnDwn- Twn. Dit betekend dat aan 111% van de grentebehefte kan wrden vldaan. Vr de kweek van de gewassen is ng een gelijke heveelheid grnd ndig als die binnen de stad gebruikt wrdt vr de afkweek. Dee kweek met gebeuren bij een rfessinele kweker die kweekt nder glas. Wanneer de kweek van grente f een gedeelte van de kweek naar de stad wrdt verlaatst kan wel het gebied van vedselrductie, milieu als sciaal gebied veel gewnnen wrden. Er is ng wel nderek ndig naar de teasbaarheid van grentedaken. Daarnaast al gekeken kunnen wrden naar efficiëntere manieren van kweek m de ruimte die ng ndig is buiten de stad te minimaliseren. LED-kwekerijen uden het mgelijk maken m k die kweek in de stad te den. Uit dit nderek blijkt dat het mgelijk is m met het Rffd-systeem vldende grente te rduceren m aan de grentebehefte van heel Amsterdam te vlden. Vrdat het daadwerkelijk tegeast kan wrden, al verder nderek gedaan meten wrden VERDER ONDERZOEK Vrdat we de rductie van grenten naar de stad verlaatsen al nderek gedaan meten wrden naar de haalbaarheid hiervan. Er ijn verschillende factren waar nderek naar gedaan met wrden vrdat dit uiteindelijk realiseerbaar is. Eén van de eerste factren die ndercht met wrden, is heveel daken daadwerkelijk geschikt ijn vr de rductie van grenten middels het Rffdsysteem. Nu heeft GrwnDwnTwn een schatting gemaakt. Er al er dak gekeken meten wrden f het geschikt is vr het systeem. De veiligheid met ten alle tijden gewaarbrgd ijn. Omheiningen dienen gelaatst te wrden en het dak met tegankelijk ijn f wrden gemaakt. Een andere belangrijke vraag is: wie gaan de grenten verbuwen de daken? Zijn de beren en tuinders die nu de grenten verbuwen geïnteresseerd in het verbuwen van grenten het dak? Of wrdt dit een taak vr buurtbewners. Het Rffd-systeem werkt dit mment met kratjes gewas die gekweekt wrden bij een kweker buiten de stad. Wanneer het latdakervlak van Amsterdam vrien wrdt van het Rffd-systeem, al dat betekenen dat er bijna maandelijks een ervlakte van 12 km 2 gekweekt gewas van de kweker buiten de stad naar de stad te met kmen. O dit mment is er geen lssing vr dit lgistieke rbleem. Hier met nderek naar wrden gedaan, maar mijn aanbeveling u ijn m k te kijken naar andere manieren van kweek die wel in de stad laats kunnen vinden. Dit u bijvrbeeld kunnen dr middel van een LEDkwekerij. Hierin kunnen andere grenten gekweekt wrden dan de daken mgelijk is. Maar een klein gedeelte van de grenten die de Amsterdammer eet is te verbuwen in het Nederlandse klimaat, en secifiek daken. Vruchtgrenten als tmaat en arika ijn erg ulair, maar kunnen helaas niet greien daken. Dit kan wel in een LED-kwekerij. In dit nderek wrdt niet verder ingegaan het dixinegehalte van grenten verbuwd in binnenstedelijk gebied. Het is ten eerste aan te raden m hier uitgebreid nderek naar te den. Een ander heel belangrijk unt is de rijs van het gewas. O dit mment kan er geen rijsindicatie wrden gemaakt van de grenten die in de stad verbuwd wrden, mdat dat afhankelijk is van veel verschillende factren. Zals wie de grenten gaat verbuwen, wat het gebruik van dakervlak kst en wat de ksten ijn m het dak klaar te maken vr de aanleg van het Rffd-systeem AANBEVELING VOOR GROWNDOWNTOWN De aanbeveling aan GrwnDwnTwn is m dit nderek aan de gemeente Amsterdam te laten ien en een gesrek aan te vragen. In dit gesrek kan Grwn- DwnTwn vrstellen m het systeem uit te mgen rberen een aantal daken in de stad Amsterdam. Dit al veel infrmatie geven ver wat al ged gaat en wat beter kan. Daarnaast is het interessant m te kijken naar andere manieren van kweek, bijvrbeeld dr middel van een LED-kwekerij in de stad. Hierdr heft de kweek nier meer het latteland te gebeuren. Dr de kweek verticaal in LED-kwekerijen te den, verhgt de ttale grentebrengst er m 2 enrm. Hierdr heft er geen f een veel kleiner gebied gereserveerd te wrden buiten de stad bij een kweker. Daarnaast kan van een aantal gewassen de ttale kweek in de LED-kwekerij laatsvinden waardr er minder ttaal dakervlakte ndig is. Dit heeft de vrkeur mdat er dit mment niet geneg infrmatie beschikbaar is ver de bereikbaarheid en geschiktheid van daken