V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O NEWSLETTER NOVEMBER 2011

Transcriptie

1 Tel.: Fax: Newsletter V E R E N I G I N G B E D R I J F S L E V E N C U R A Ç A O info@vbc.an NEWSLETTER NOVEMBER EDITORIAL 2.ECONOMIE Advies Commissie Oudedagsvoorziening AOV en verplicht aanvullend pensioen Advies Projectgroep Cure Basisverzekering Ziektekosten A- / A-2 rating Curaçao van Standard & Poor s 3.RAPPORTEN Economische impact Curaçao North Sea Jazz Festival 4.(Nieuwe) Wetgeving 5.ECONOMISCHE INDICATOREN 1.EDITORIAL Twee commissies hebben recent hun bevindingen inzake het pensioen ( algemeen ouderdom voorziening en invoering van een aanvullende verplichte pensioenregeling) en het ziektekostenverzekeringsgebeuren bekend gemaakt. Het geschetste plaatje ziet er somber uit. Bij ongewijzigd beleid zullen beide fondsen worden geconfronteerd met (grote) tekorten voornamelijk veroorzaakt door toenemende vergrijzing van de bevolking. Voor het pensioengebeuren wordt de oplossingsrichting gezocht in het verhogen van de pensioengerechtigde leeftijd naar 65 jaar, optrekken van de loongrens en invoering van een verplichte aanvullende pensioenregeling. Daarnaast wordt aanbevolen om een stelsel van gedifferentieerde AOV uitkeringen in te voeren alsook heffen van AOV premies bij gepensioeneerden die 2 keer het norminkomen als zuiverloon hebben. Bij het ziektekostengebeuren wordt de nadruk gelegd op het integreren van fondsen met een publiekrechtelijk basis, fors verhogen van de loongrens en verhogen van de premies ZV. Over het AVBZ gebeuren is nog niets bekend, echter alle indicaties wijzen op het verhogen van de premies om het fonds in evenwicht te houden. Indien de voorstellen van de Commssies overgenomen zouden worden dan zal in de komende jaren ( ) rekening gehouden moeten worden met een forse verhoging van de lasten sociale verzekeringen. Het gezamenlijke (werkgevers en werknemers) premiepercentage AOV/AWW, ZV/OV, verplicht aanvullend pensioen en AVBZ zal, zoals uit onderstaand overzicht blijkt, van het huidige 31.4% naar 46.5% gaan. Het fors 1

2 verhogen van loongrenzen AOV/AWW en ZV/OV zal bovendien resulteren in nog hogere lasten voor de hogere inkomensgroepen (boven de loongrens), verlaten van de pensioengedachte en de facto invoering van een AZV. Premiedruk sociale verzekeringen % Voorstel* 2011 AOV Verpl Aanvul Pensioen 6 AWW 1 1 ZV 19,5 10,4 OV 0,5 5** AVBZ 2 2 Totaal 46,5 31,4 Werkgevers deel 30,6 21,3 Werknemers deel 15,9 10,1 *opbouw periode **hoogte premie afhankelijk van gevaren klasse De vraag is of het verder belasten van arbeid via het fors verhogen van de premies sociale verzekeringen de concurrentiepositie van Curaçao en de economie ten goede zal komen. Voor werkgevers die naast deze premies ook nog geconfronteerd worden met andere (wettelijke) verplichtingen zoals cessantia bijdrage en reservering, vakantiedagen en vakantiegeld, carentz dagen en 13 e maand/bonus zullen de costs of doing business dusdanig toenemen dat inschakelen van arbeid allesbehalve aantrekkelijk wordt. Minder werkgelegenheid en/of schrappen van banen is een reëel scenario, met name als er niet simultaan maatregelen worden ingevoerd om de arbeidsproductiviteit te verhogen. Het moge ook duidelijk zijn dat de effecten van het verlagen van de loon en inkomstenbelasting ter verbetering van de koopkracht van werkenden die met ingang van 2012 zal plaatsvinden, gemitigeerd zullen worden als de premies van sociale verzekeringen omhoog gaan. Gezien het bovenstaande is het onduidelijk waarom de Commissies geen aandacht besteed hebben aan de volgende alternatieven: - Ten aanzien van het pensioengebeuren: invoering van één gekapitaliseerd pensioenstelsel (ter vervanging van het huidige omslagstelsel). 2

3 - Ten aanzien van het ziektekostenverzekeringsgebeuren: invoering van een stelsel waarbij sprake is van een somber basispakket uitgevoerd door meerdere uitvoeringsorganen en waarbij het hanteren van nominale premies en eigen bijdragen een grotere rol toebedeeld krijgen. Het ziet er naar uit dat de Commissies zich meer door ideologische motieven hebben laten leiden in plaats van zakelijk, objectief en pragmatisch te werk te gaan. Een goed functionerend en financieel gezond sociale verzekeringsstelsel is een noodzakelijke voorwaarde om een aantrekkelijk investerings- en leefklimaat te creëeren. Er moet ernstig getwijfeld worden of de door de Commissies voorgestelde weg van premie verhogingen, optrekken c.q elimineren van loongrenzen en uitvoering en beheer door één publiekrechtelijke entiteit hiertoe zal leiden. Hier is eerder sprake van een ongebalanceerd pakket waarbij elementen als eigen verantwoordelijkheid en versobering van aanspraken onderbelicht zijn en gemakshalve vergeten wordt dat ook solidariteit grenzen kent. 2.ECONOMIE Advies Commissie Oudedagsvoorziening AOV en verplicht aanvullend pensioen De Commissie Oudedagsvoorziening (COV) ingesteld bij Ministeriële Beschikking van de Minister van Sociale Ontwikkeling, Arbeid & Welzijn (zaaknummer 2011/28620 a) d.d. 27 april 2011, heeft naar aanleiding van haar opdracht om advies uit te brengen over onder meer de onderwerpen structurele sanering van het AOV fonds en het introduceren op termijn van een algemeen pensioen voor particuliere werknemers van het Land Curaçao en de randvoorwaarden waaraan voldoen moeten worden om dit project met succes te kunnen realiseren, op 30 september 2011 haar eindadvies uitgebracht. AOV: Met betrekking tot het onderdeel AOV stelt de COV de volgende maatregelen voor: - De maximum AOV uitkering ( normuitkering) geldt bij uittreden op 65 jaar. - De verhoging van de uittreedleeftijd wordt vanaf gefaseerd ingevoerd. Personen van 59 jaar gaan met 61 met pensioen, die van 58 met 62 jaar enz. Personen van 55 jaar en jonger gaan dus met 65 jaar met pensioen. - De AOV uitkering wordt afhankelijk van de economische groei jaarlijks geïndexeerd en bedraagt maximaal de hoogte van de inflatie. De indexering start in De normuitkering bedraagt Naƒ 1000 per maand inclusief de huidige kerstbonus en wordt tot en met 2015 toegekend aan gepensioneerden met een maximum zuiver inkomen van Naƒ 1500 per maand. - De uitkering van de overige gepensioneerde wordt tot 2016 gehandhaafd op Naƒ 890 per maand (inclusief kerstbonus). In 2016 geldt de geïndexeerde normuitkering voor iedereen. 3

4 - Vanaf 2016 betalen gepensioeneerden die minimaal 2 keer de normuitkering aan zuiver inkomen hebben, 6% AOV-premie over het zuiver inkomen minus het AOV inkomensbestanddeel. - De uitkering aan personen die na in het buitenland gaan wonen blijft gehandhaafd op Naƒ 818 per maand terwijl de kerstbonus vervalt. - De loongrens gaat van Naƒ ( 2011) naar Naƒ ( 2012) per jaar. - Premiegrondslag AOV is het zuiver inkomen. Ten aanzien van de uittreedleeftijd adviseert de COV om deze flexibel te maken van jaar. Bij uittreden eerder dan 65 jaar geldt een structurele korting op de uitkering. Bij uittreden na 65 jaar geldt een structurele toename van de uitkering. Verplicht pensioen: De COV adviseert om per 1 juli 2012 het verplicht pensioen in te voeren als wettelijke minimumregeling. De uitgangspunten van het verplicht pensioen kunnen als volgt worden gerangschikt: - In 2012 wordt gestart met een premie van 2%, waarvan 1% werkgever en 1% werknemer. De premie groeit jaarlijks met 0,5% naar 6% totaal in 2016, waarvan 3% werkgever en 3% werknemer. - Het verplicht pensioen is een kapitaaldekkend systeem waarvan de inleg is gedefinieerd (defined contribution) maar niet de uitkering (defined benefit). - De constante waarden en variabelen als loongrens, uittreedleeftijd etc. lopen parellel aan het model van de AOV. Redactioneel commentaar: De voorstellen van de COV behelzen behoud van de AOV op basis van het omslagstelsel aangevuld met een verplichte aanvullende pensioenregeling met een kapitaaldekkend karakter. Het is nog maar de vraag of een dergelijke hybride stelsel financieel en sociaaleconomisch haalbaar is. Met de alsmaar toenemende vergrijzing en verslechtering van de dependency ratio ( steeds minder werkenden moeten premies opbrengen voor een steeds groter wordende groep van gepensioneerden) lijkt het omslagstelsel moeilijk te handhaven omdat de premies niet langer opgebracht zullen kunnen worden. Het optrekken van de pensioengerechtigde leeftijdgrens naar 65 jaar levert enige ademruimte op, maar vormt geen structurele oplossing. De COV heeft getracht om de lastendruk niet te verhogen echter met de invoering van een verplichte pensioenregeling gaat dit toch plaatsvinden. De gevolgen hiervan, die overigens door het Ministerie van Economische Ontwikkeling met een uitgevoerde Curalyseanalyse worden bevestigd, zijn aantasting van de koopkracht en winstgevendheid van bedrijven. Investeringen zullen afnemen en daarmede resulteren in daling van de economische groei en toename van de werkeloosheid. Deze ontwikkeling zal het AOV gebeuren, welke gebaseerd is op het omslagstelsel, alleen maar verder doen verslechteren. Het valt te betreuren dat de COV het alternatief van één gekapitaliseerd pensioen regeling ( het huidige AOV stelsel wordt in 40 jaar vervangen ) zoals onder meer voorgesteld wordt in het 2008 uitgebracht rapport, Naar een duurzame oplossing van het pensioenstelsel op Curaçao, niet in overweging heeft genomen. 4

5 In plaats daarvan is een niet unaniem advies uitgebracht welke bovendien op termijn ook niet tot een structurele (financieel-ecnomische) oplossing van het AOV gebeuren leidt. Tevens rijzen er vragen of differentiatie en inkorten van pensioenuitkeringen en socialisering van premiebetalingen in de vorm van heffen van AOV premie bij gepensioeneerden die 2 keer de normuitkering aan zuiver inkomen hebben en het opzij zetten van de pensioengedachte ( geen verband tussen premiebetaling en AOV uitkering) jurididisch en maatschappelijk door de beugel kunnen, respectievelijk gewenst zijn. Het ziet er naar uit dat het verdeeld advies van deskundigen van de COV alleen maar ertoe zal leiden dat de politiek en de bestuurders besluiten zullen nemen die eerder op emotionele dan op zakelijk objectieve gronden zijn gebaseerd. Een dergelijk emotioneelpolitieke aanpak heeft de samenleving reeds diverse keren mogen meemaken onder meer het verlagen van de pensioengerechtigde leeftijd van 65 naar 60 jaar en het telkens autonoom verhogen van de AOV uitkeringen zonder aan te geven hoe deze duurzaam gefinancierd moet worden. De samenleving wordt nu geconfronteerd met de (negatieve) gevolgen van deze maatregelen die louter op politiek populistische gronden waren gebaseerd. Met betrekking tot het onderdeel invoeren van een verplicht pensioen heeft de COV evenmin een eenduidig advies uitgebracht ten aanzien van het beheer en de uitvoering van een dergelijke regeling. Enerzijds wordt een pleidooi gehouden voor toepasen van het marktmodel waarbij onderling met elkaar concurrererende pensioenverzekeraars en pensioenfondsen hiermee worden belast. Anderzijds wordt een centralistisch model geadviseerd waarbij een publiekrechtelijk orgaan als de SVB het alleen recht krijgt om de regeling uit te voeren. Ook deze dualistische houding opent de deur voor het bedrijven van politiek in plaats van op zakelijke en objectieve gronden nemen van besluiten. De vraag rijst of de COV de samenleving een goede dienst bewezen heeft door geen eenduidige keuzes te maken en integrale adviezen uit te brengen. Advies Projectgroep Herstructurering Cure basisverzekering ziektekosten In januari 2010 heeft het voormalig Bestuurscollege van het eilandgebied Curaçao opdracht gegeven aan het Bureau Ziektekostenvoorziening (BZV) en de Sociale Verzekeringsbank (SVB) tot het opzetten van het project Herstructurering Cure (Hercur). Het beoogt doel van Hercur is onder andere het ontwerpen en introduceren van een basisverzekering met uniforme zorgvoorzieningen voor de populaties van de BZV, SVB en FZOG. Randvoorwaarde hierbij is een taakstellende besparing van Naƒ 11 mln ten opzichte van 2010 op de begroting van het Ministerie Gezondheidszorg, Milieu en Natuur (GMN), zonder dat dit ten koste gaat van de kwaliteit en/of toegankelijkheid van de zorg. Op 28 maart 2011 heeft de projectgroep Hercur haar advies aan de Minister GMN aangeboden. 5

6 Op 12 oktober 2011 heeft de Raad van Ministers het basisverzekeringspakket geaccordeerd. De hoofdlijnen van dit pakket zien er samengevat als volgt uit: - Een vaste overheidsbijdrage van Naƒ 259 miljoen ( Naƒ 229 miljoen vast bijdrage plus Naƒ 30 miljoen premie als werkgever); - Loongrens gelijk aan die van de AOV/AWW ( Naƒ per 2012); - Aanvankelijke premie werkgever 9%, werknemer 3% en gepensioneerden 12%; - Jaarlijkse toename overheidsbijdrage en administratie kosten van 2%; - Nominale premie Naƒ 25 per kaart per jaar; - Eigen bijdrage Naƒ 1 per receptregel; - 10% besparing op kosten geneesmiddelen en medische specialisten (kosten beheersingsinstrumenten); - Jaarlijkse premiestijging van 1,25% per In 2018 zal de totale premie 19,5% bedragen. Deze premieaanpassingen zijn afhankelijk van de resultaten van de beheersinstrumenten van het fonds; - Pakketuitbreiding met o.a. preventie, bril, tandheelkundige zorg tot en met 18 jaar, boven 18 jaar alleen prothesen; - Wenselijk, niet primair noodzakelijke zorg, wordt ondergebracht in een aanvullend pakket waarvoor mensen zich vrijwillig kunnen bijverzekeren. Met betrekking tot de uitvoering waaronder pakketbeheer dient deze neergelegd te worden bij één publiekrechtelijk orgaan de SVB Curaçao. Redactioneel commentaar: Hoewel de taak van de projectgroep Hercur was om de bestaande publiekrechtelijke ziektekosten entiteiten te integreren kan niet aan de indruk worden ontkomen dat de projectgroep het ontwerpen van een Algemene Ziektekosten Verzekering(AZV) stelsel voor ogen heeft gehad. Een AZV gebaseerd op één uitvoeringsorgaan in combinatie met primair een inkomensafhankelijke premie. De keuze en de conclusie van de projectgroep Hercur dat een dergelijk stelsel het beste voor Curaçao is, stoelt naar de bescheiden mening van de VBC meer op ideologische grondslagen dan op basis van objectief onderzoek. Het valt te betreuren dat de project groep Hercur het kennelijk niet nodig gevonden heeft om ook het alternatief van meerdere privaatrechtelijke uitvoeringsorganen in combinatie met een stelsel van nominale premies nader te bestuderen. Dit is erg vreemd omdat het bekend is dat uitvoering van het huidige ziektekostenstelsel op Curaçao door een publiekrechtelijk entiteit ( de SVB) ondanks het feit dat zij bij wet een captive market (marktbescherming) toegewezen heeft gekregen, niet tot sluitende begrotingen geleid heeft. Integendeel het ZV fonds van de SVB vertoont al jaren grote tekorten. Is het raadzaam om deze praktijken te continueren? Op basis van deze empirische feiten rijst de vraag of het verstandig en verantwoord is om dit stelsel verder uit te breiden door onder meer de premies en loongrens drastisch te verhogen. Uitvoeren van de voorstellen van de projectgroep Hercur betekent defacto introductie van een AZV. 6

7 Er valt veel te zeggen voor invoering van een AZV waarbij concepten zoals (beperkt) basisvoorzieningenpakket, eigen verantwoordelijkheid en kostenbewustzijn een centrale rol vervullen. De vraag is of een stelsel gebaseerd op meerdere met elkaar concurrerende uitvoeringsorganen, nominale premies en eigen bijdragen zich niet beter hiervoor leent in plaats van een systeem dat gebaseerd is op louter één uitvoeringsorgaan en inkomensafhankelijke premies. Ter vergroting van de kans op een succesvolle invoering van een AZV zou het logisch zijn als hierover een gedegen en brede maatschappelijke discussie wordt gevoerd waardoor draagvlak wordt gecreëerd. Hoewel de projectgroep Hercur het belang benadrukt van het bevorderen van een brede basis is hieraan geen invulling gegeven. Zo zijn de Raad voor Gezondheidzorg evenals zorgaanbieders, uitvoeringsentiteiten en premiebetalende instanties (werkgevers en werknemers) niet of nauwelijks geconsulteerd. De aanpak van de projectgroep Hercur kan niet anders worden geclassificeerd als eenzijdig en onevenwichtig. De Minister van Gezondheid, Milieu en Natuur en de Regering zouden er verstandig aan doen om ook de andere spelers op het terrein van gezondheidszorg ( zorgaanbieders, zorgvragers en premiebetalers, zorgverzekeraars) te consulteren. Tevens zal het onderwerp goede kaderwetgeving waarin onder andere aspecten als verzekerings, acceptatie & betaalplicht, inspectie/kwaliteitsbeheer, vestigingsinrichtingseisen en tuchtrecht aan de orde gesteld moeten worden. Tot slot wenst de VBC te benadrukken dat in het kader van verbeteren van de concurrentiepostie van Curaçao het van groot belang is om een zo competitief en efficient mogelijk ziektekostenverzekeringsstelsel te creëeren. A- / A-2 Standard & Poor s rating Curaçao On November 21, 2011, Standard & Poor s Rating Services assigned its A- long-term an A-2 short-term foreign and local currency sovereign credit ratings to Curaçao. Standard & Poor s also assigned it s A- transfer and convertibility assessment of Curaçao. The outlook is stable. 3.RAPPORTEN Economische impact Curaçao North Sea Jazz Festival De Dick Pope Sr.Institute for Tourism Studies (DPITS) verbonden aan de Rosen College of Hospitality Management University of Central Florida heeft onderzoek verricht naar zowel de impact van het Curaçao North Sea Jazz Festival (CNSJF) voor de Curaçaose economie alsmede hoe de deelnemers het festival en Curaçao hebben ervaren. Het CNSJF vond plaats op 2 en 3 september

8 Het onderzoek is uitgevoerd door Prof. dr. Robertico Croes en Prof.dr. Manuel Rivera en gebaseerd op 400 door deelnemers ingevulde enquete formulieren. De resultaten van dit onderzoek laten zich als volgt samenvatten: - Sponsor Fundashon Bon Intenshon heeft $4.9 mln in het festival geïnvesteerd. Het CNSJF heeft als spin off effect $ 16.4 mln voor de Curaçoae economie opgeleverd ( een return van 311%!) - Het festival heeft 4930 toeristen aangetrokken ( twee keer zoveel als in 2010). Het gemiddelde verblijf van de bezoekende toerist bedroeg 7.3 dagen. Er is voor een bedrag van $ per toerist uitgegeven. - 62% van de buitenlandse bezoekers verbleef in een hotel. 23% bij familie en kennissen en 15% in een appartement. - 80% van de buitenlandse bezoekers hebben een jaarlijks inkomen van $ of hoger. - De gemiddelde leeftijd van de buitenlandse bezoeker bedroeg 45 jaar. - Het festival was goed georganiseerd, veilig, great ambiance en vriendelijke bediening. - De prijs/kwaliteitsverhouding was beter dan verwacht. - Kennis over Curaçao is vergroot, nieuwe vrienden gemaakt en gesprekken aangegaan met mensen met verschillende achtergronden. Voor verdere details wordt verwezen naar onderstaande tabellen die door DPITS zijn opgesteld. Totale economische impact CNSJF in $ Landbouw 563, ,483 Industrie 1,947, ,470 Utiliteit 759, ,818 Bouw 564, ,468 Groot/klein handel 549,454 26,105 Hotel/restaurant 6,758,783 1,620,190 Transport 1,943, ,536 Financiële sector 1,709, ,962 Onroerende goed 711, ,748 Overheid 63, Onderwijs 22,897 5,138 Gezondheidszorg 19,372 3,593 Overige 725, ,378 Totaal 16,338,601 3,975,489 8

9 Aantal gecreëerde banen CNSJF Landbouw 6,69 1,68 Industrie 72,18 18,18 Utiliteit 3,45 0,93 Bouw 11,12 6,28 Groot/klein handel 32,35 1,54 Hotel/restaurant 167,62 40,18 Transport 40,45 5,78 Financiële sector 41,59 9,80 Onroerende goed 23,50 10,60 Overheid 1,86 0,02 Onderwijs 0,36 0,08 Gezondheidszorg 0,58 0,11 Overige 31,82 7,16 Totaal 433,47 102,33 Demografische Karakteristieken Toeristen CNSJF Onderwijs Middelbaar 17.30% 10.90% HBO 43.10% 49.30% Universitair 36.40% 39.70% Salaris minder $ 25, % 11.80% 25,000 29, % 13.50% 30,000 39, % 11.80% 40,000 49, % 10.10% 50,000 74, % 10.10% 75,000 99, % 22.00% > $ 100, % 20.30% Leeftijd 45,7 45,5 Geslacht Man 49.30% 53.00% Vrouw 53.60% 47.00% Party size 2,9 3,4 9

10 Demograf. Karakteristiek lokale Bezoekers CNSJF Onderwijs Middelbaar 19.30% 15.50% HBO 31.50% 51.90% Universitair 49.10% 32.50% Salaris minder $ 25, % 12.20% 25,000 29, % 11.20% 30,000 39, % 15.30% 40,000 49, % 16.30% 50,000 74, % 24.40% 75,000 99, % 12.20% > $ 100, % 8.10% Leeftijd 49,9 43,5 Geslacht Man 60.80% 50.00% Vrouw 39.20% 50.00% Party size 3,0 2,9 Totale bestedingen toeristen CNSJF in $ Tickets Hotel F & B Auto huur Overig Nachtleven Benzine 75 8 Taxi 62 5 Muzie CD 36 1 CNSJF souvenir 52 5 Totaal 1, Per dag

11 Totale bestedingen lokale bezoekers CNSJF $ Tickets Hotel 4 11 F & B Overig 2 4 Nachtleven 2 3 Benzine 1 3 Taxi Muzie CD CNSJF souvenir Totaal Redactioneel Commentaar: Het CNSJF is duidelijk uitgegroeid tot een van de belangrijkste op zich zelfstaande economisch, maatschappelijk-sociaal en muziek cultureel evenementen van Curaçao. Fundashon Bon Intenshon heeft eigenhandig Curaçao op de internationale kaart van attractive evenementen geplaatst en daarmee internationaal de naamsbekendheid van Curaçao vergroot. Curaçao North Sea Jazz Festival is hiermee het voorbeeld en de norm geworden hoe Curaçao op positieve en professionele wijze gepromoot kan worden. Alle eer aan de voorzitter, bestuur, donateurs en medewerkers van Fundashon Bon Intenshon voor hun inspanningen en (financiële) committments. Hun bijdrage aan de ontwikkeling van Curaçao is significant en wordt bijzonder op prijs gesteld. 4.(Nieuwe)Wetgeving Beknopt overzicht recente (initiatief) wetsvoorstellen/aanpassingen op sociaaleconomisch gebied welke door de Regering dan wel als initiatief ontwerp van de Staten aan de wetgevende macht ter behandeling zijn aangeboden en waar de SER advies over dient uit te brengen (periode oktober t/m november 2011). In de betreffende verslagperiode zijn er geen verzoeken van de Regering bij de SER ingediend ter advisering. 5.ECONOMIC INDICATORS Foreign Exchange Position (x mln) : Oct 2011 : NAƒ 2,314 Oct 2010 : NAƒ2,850 11

12 Consumer Price Index (Oct 2006 = 100) Oct 2011 :118,5 Oct 2010 :115 Change : 3,0% Average inflation past 12 months : 2,2% Population and Employment Curaçao : Total population 138, ,642 Employed population 56,582 56,535 Unemployed population 6,045 6,486 Labor Force 62,627 63,021 Unemployment rate 10.3% 12.4% GDP Curaçao (x mln) Private consumption ( x mln) Private investments (x mln) Export of goods & services (x mln) Imports of goods & services (x mln) Stay over tourism no of visitors : Sept 2011 year to date :286,562 Sept 2010 year to date: 247,768 Change : 16% Cruise tourism no. of passengers : Sept 2011 year to date : 254,086 Sept 2010 year to date : 240,152 Change: 6% Stay over nights Sept 2011 year to date: 2,384,367 Sept 2010 year to date: 2,132,148 Change: 12% Occupancy rate Hotels September 71,90% 70,63% Average YTD 75,72% 70,94% 12

13 Shipping : Jan - Aug 2011 Jan - Aug 2010 Freight Tanker Cruise Others Jan-June 2011 Jan-June 2010 Cargo movements, metric tons Unloaded 310, ,882 Loaded 112, ,200 Sept 2011 * Sept 2010 Total companies Commercial Register Local 22,851 21,745 International 16,301 17,047 Total 39, *As per January 1, 2010 the Chamber of Commerce Curaçao makes use of one single register for both corporate legal entities as well as foundations Source: Centrale Bank van Curaçao en Sint Maarten, Central Bureau of Statistics, Curaçao Tourism Development Foundation, Curaçao Port Authority, MEO, CHATA, Chamber of Commerce Curaçao 13