Vraag naar en aanbod van leraren vo in de provincie Zeeland

Transcriptie

1 Vraag naar en aanbod van leraren vo in de provincie Zeeland datum 21 januari 2013 auteurs Jan Nelissen versie 1.0

2 CentERdata, Tilburg, 2013 Alle rechten voorbehouden. Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand, of openbaar gemaakt, in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of op enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

3 Inhoudsopgave 1 Inleiding MIRROR Inleiding Vakkenindeling Instellingen waarover gerapporteerd wordt Ontwikkeling van de vraag naar instelling en naar vak Leerlingenprognose Vraag naar leraren (werkgelegenheid) De vervangingsvraag Benodigde instroom Het aanbod van afgestudeerden aan de lerarenopleidingen in relatie tot de vraag Het aanbod van afgestudeerden Confrontatie van vraag en aanbod in de provincie Zeeland Scenario: Effect hogere leerling-leraar ratio op tekorten Samenvatting Literatuur A Bijlagen A.1 Databronnen...28 A.2 Tabellen naar brin en vak...30 A.3 Aanbod van afgestudeerden naar vak, Nederland...36 A.4 Leerlingenraming...38 Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 1/38

4 Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 2/38

5 Aantal fte 1 Inleiding In dit rapport gaan we in op de toekomstige tekorten aan leraren naar vak in het vo in de provincie Zeeland. Daarbij maken we onder meer gebruik van het in opdracht van het ministerie van OCW door CentERdata ontwikkelde simulatiemodel voor de onderwijsarbeidsmarkt MIRROR. De provincie Zeeland heeft evenals de rest van Nederland relatief veel oudere leraren in het voortgezet onderwijs. Als gevolg hiervan zal er in de komende tien tot vijftien jaar sprake zijn van een in vergelijking met het recente verleden meer dan gemiddelde uitstroom van leraren. Figuur 1-1 geeft de leeftijdsverdeling van leraren in fte per oktober 2010 voor Zeeland weer. Dit decennium zal (in termen van fte) alleen al als gevolg van pensionering op basis van de wetgeving per september % van het huidige lerarenbestand in Zeeland de onderwijssector verlaten. Tussen 2010 en 2025 is dat zelfs 40% 1. Figuur 1-1 De leeftijdsverdeling van leraren (in fte) in het voortgezet onderwijs in de provincie Zeeland (oktober 2010) Zeeland Leeftijd Door ResearchNed en QDelft is de verwachte ontwikkeling van het aantal leerlingen per instelling (brin) in de provincie Zeeland in beeld gebracht. Daarbij wordt rekening gehouden met intergemeentelijke leerlingenstromen. Deze leerlingenramingen vormen in MIRROR de input voor de bepaling van het benodigd aantal leraren per instelling, ofwel de werkgelegenheid. Dit geeft ons inzicht in de uitbreidingsvraag. Met het MIRROR model is het vervolgens ook mogelijk de vervangingsvraag te bepalen (zie Fontein et al., 2010 en Adriaens et al., 2011). De vervangingsvraag betreft het saldo van uitstroom, veranderingen in aanstellingsomvang, functiewijziging en het gebruik van de bapo. Wanneer het om de vervangingsvraag op regionaal niveau gaat, wordt ook met het saldo van de regionale mobiliteit rekening gehouden. Van uitstroom is sprake als personen het onderwijs verlaten (vanwege bijvoorbeeld pensionering of arbeidsongeschiktheid, maar ook omdat men buiten het vo, bijvoorbeeld in de marktsector, gaat werken). Het aantal te werven instromers wordt bepaald door de som van de uitbreidingsvraag en de vervangingsvraag. Confrontatie van het benodigde aantal instromers met het aanbod van 1 Op basis van de tot voor kort geldende pensioenleeftijd van 65 jaar zouden in procentpunten meer leraren met pensioen zijn en in procentpunten meer. Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 3/38

6 de lerarenopleidingen op het niveau van vakken (en rekening houdend met de instroom vanuit de stille reserve) geeft vervolgens inzicht in de vraag hoe moeilijk of makkelijk het voor de provincie Zeeland de komende jaren zal zijn om tot volledige bezetting van het lerarenkorps te komen. We rapporteren de betreffende resultaten voor de provincie Zeeland, de instellingen (op het niveau van brin) en daarnaast de totale ontwikkeling op het niveau van twintig (deels geaggregeerde) vakken. De opbouw van deze rapportage is als volgt. In hoofdstuk 2 geven we een beknopte toelichting van het gebruikte model, waarbij ingegaan wordt op de gegevens die gebruikt zijn en de selectie van de onderwijsinstellingen in deze rapportage. In hoofdstuk 3 wordt de ontwikkeling van de werkgelegenheid in de provincie Zeeland beschreven en in hoofdstuk 4 de vervangingsvraag. Hoofdstuk 5 schetst de toekomstige benodigde instroom. In hoofdstuk 6 wordt het aanbod vanuit de lerarenopleidingen beschreven en worden vraag (benodigde instroom) en aanbod met elkaar geconfronteerd. LET OP: Bij de interpretatie van de in dit rapport gepresenteerde resultaten dient men met de volgende punten rekening te houden 1. Wat betreft het nu aanwezige personeel is er op basis van de gehanteerde data geen informatie beschikbaar over de vakkenbevoegdheid. Waar gesproken wordt over eerstegraads niveau of gebied, gaat het om de lesuren verzorgd in het eerstegraads gebied, de bovenbouw havo/vwo. 2. Om dezelfde reden is niet bekend of de docenten bevoegd zijn voor het betreffende gebied en voor het vak waarin les gegeven wordt. 3. Wat betreft uitstroom gaat het om personen die het voortgezet onderwijs verlaten. Leraren die op een andere school in het vo gaan werken worden niet als uitstroom beschouwd. Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 4/38

7 2 MIRROR 2.1 Inleiding MIRROR (Microsimulatie Rekenmodel Regionale Onderwijs Ramingen) is in opdracht van het Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap ontwikkeld om de toekomstige werkgelegenheidsontwikkeling in het onderwijs in beeld te brengen. MIRROR is gebaseerd op gegevens afkomstig uit salarisadministraties van nagenoeg alle onderwijspersoneel in Nederland. Het model bestaat uit bijna 300 vergelijkingen en om en nabij tachtig overgangsmatrices per sector (Fontein et al., 2002; Fontein et al., 2008; Fontein et al., 2010). In het model wordt voor elk individu in de periode voorspeld of men bijvoorbeeld uitstroomt uit het onderwijs, een grotere of kleinere aanstellingsomvang krijgt, van school en eventueel regio verandert, van functie (directeur, leraar, onderwijsondersteunend personeel en organisatie- en beheerpersoneel) verandert of gebruik maakt van de Regeling bevordering arbeidsparticipatie ouderen (bapo). Ook wordt voor afstudeerders aan de lerarenopleidingen en personen in de stille reserve bekeken of men een baan in het onderwijs accepteert of niet. Deze modelkarakteristieken maken het mogelijk tekorten en overschotten op de onderwijsarbeidsmarkt te ramen. In het huidige MIRROR model is het gegeven vak of de vakkenbevoegdheid niet als verklarende variabele opgenomen, wel het (vakken)cluster. Individuen worden gekoppeld aan het vakkencluster waarin de meeste lesuren gegeven worden. De volgende clusters worden hierbij onderscheiden: (1) Nederlands, (2) Vreemde talen, (3) Exacte vakken, (4) Maatschappijvakken, (5) Techniek en (6) Overige vakken. De koppeling naar vak vindt plaats door voornoemde gegevens afkomstig uit salarisadministraties te koppelen aan de gegevens van de Integrale PersoneelsTellingen Onderwijs (IPTO) in week 40 in Het IPTO geeft informatie over de door docenten gegeven vakken (aantal lesuren en graadniveau). Zelfstandige praktijkscholen en verticale scholen, die vallen onder een ROC of AOC zijn niet opgenomen in IPTO en bijgevolg zijn voor deze instellingen geen vakkendata beschikbaar. Het gaat dus uitdrukkelijk om de daadwerkelijk gegeven vakken en het graadniveau waarop deze vakken gegeven worden. Onbekend is de bevoegdheid, zelfs is onbekend of men wel of niet een bevoegdheid heeft. Enige aanvullende informatie over de koppeling van de databronnen is opgenomen in Bijlage A.1. Van afgestudeerden van de lerarenopleidingen is de vakkenbevoegdheid en bevoegdheidsgraad wel beschikbaar. Hierop komen we terug in hoofdstuk 6. Van belang zijn de volgende punten: De prognoses met behulp van MIRROR zijn beleidsarm en gebaseerd op de situatie op 15 november Dit impliceert dat rekening gehouden is met de besluitvorming rond pensioenen op basis van het zogenaamde Begrotingsakkoord, hetgeen een geleidelijke verhoging van de pensioenleeftijd vanaf 2013 impliceert 3. De tijd besteed aan niet-lesgebonden taken zijn per individu naar rato verdeeld over de gegeven vakken. MIRROR is een simulatiemodel, waarbij op basis van kansmechanismen de overgangen op individueel niveau bepaald wordt. De hier beschreven resultaten zijn gebaseerd op het gemiddelde van 25 simulaties. Voor bijvoorbeeld de cumulatieve uitstroom voor de gehele provincie Zeeland geldt voor het onderscheid naar vak dat de zogenoemde Monte Carlo variatie in termen van de 2 Er zijn analoge IPTO-gegevens voor 2011 beschikbaar. Deze zijn vanwege koppelingsproblemen vooralsnog niet voor MIRROR bruikbaar. 3 De voorstellen over de pensioenleeftijd in het Herfstakkoord zijn bijgevolg niet verwerkt. Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 5/38

8 variatiecoëfficiënt op langere termijn minder dan 1% bedraagt, voor de subregio s is dat afhankelijk van de grootte van het vak maximaal 1 tot 3%. Voor de hier gegenereerde tabellen voldoet dit aantal simulaties; voor meer gedetailleerde informatie (zoals de ontwikkeling naar vak op instellingsniveau) zal een groter aantal simulaties nodig zijn. Voor de prognoses nemen we aan dat de relatieve vraag naar vakken op een instelling in de toekomst niet wijzigt. Dit betekent dat de vraag naar een vak evenredig stijgt of daalt met de verandering in de vraag naar leraren op instellingsniveau. Dus wanneer het aantal leerlingen op een instelling met 5% stijgt ten opzichte van 2009, nemen we aan dat ook het aantal fte Nederlands dat gegeven moet worden op die instelling met 5% stijgt ten opzichte van 2009 en analoog voor alle andere vakken. 2.2 Vakkenindeling IPTO bevat een honderdtal vakken. Deels gaat het om vakken die slechts een beperkt aantal fte beslaan. Daarom is gekozen voor een indeling in 20 vakken. De indeling in vakken is weergegeven in Tabel 2-1. Tabel 2-1 Indeling vakken vmbo, havo, vwo Nr. Vak Toelichting 1 Aardrijkskunde 2 Biologie Inclusief Algemene Natuurwetenschappen 3 CKV, kunstvakken Inclusief handvaardigheid, textiele werkvormen en muziek 4 Duits 5 Economie Algemene economie, Bedrijfseconomie, Management en Organisatie, Handel, Administratie, Kantoorpraktijk, Verkoop 6 Engels 7 Frans 8 Geschiedenis 9 Informatica 10 Klassieke Talen 11 Levensbeschouwing Inclusief Filosofie 12 Lichamelijke Opvoeding 13 Maatschappijleer 14 Natuurkunde 15 Nederlands 16 Scheikunde 17 Techniek Inclusief alle specifieke richtingen zoals elektro, metaal, consumptief, motorvoertuigentechniek, installatietechniek, et cetera 18 Wiskunde Inclusief rekenen 19 Gezondheidszorg en Inclusief Verzorging Welzijn 20 Overig Spaans, Transport en Logistiek, Mode en Kleding, Mentorles, et cetera 2.3 Instellingen waarover gerapporteerd wordt De instellingen waarover gerapporteerd wordt, zijn weergegeven in Tabel 2.2. Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 6/38

9 Tabel 2.2 De instellingen in de provincie Zeeland Brin Naam instelling 00AQ Zwin College SGM 00LY Zeldenrust Steelantcollege 01HQ* Het Bolwerk 03JY Calvijn College 03XS Chr SGM Walcheren 05OH Ostrea Lyceum 13OR Pontes Scholengroep 16JO Stedelijke SGM De Rede 16YC Scheldemond College 20CP Nehalennia SSG 25FX Reynaert College 26HF* De Wissel 26JV* Praktijkschool Hulst 26LL* De Sprong * Betreft praktijkonderwijs (en is bijgevolg niet opgenomen in IPTO) Verticale scholen, die vallen onder een ROC of AOC, zijn niet meegenomen in de analyse. Ze behoren in termen van MIRROR niet tot de vo-sector. Hierdoor ontbreekt het vmbodeel van Edudelta (11UL). Informatie naar vak is voor alle in Tabel 2-2 opgenomen instellingen via IPTO beschikbaar. Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 7/38

10 3 Ontwikkeling van de vraag naar instelling en naar vak 3.1 Leerlingenprognose De toekomstige vraag naar leraren (ofwel werkgelegenheid) naar instelling en naar vak (in fte) wordt bepaald door de leerlingenontwikkeling per instelling. Voor de prognose van het aantal leerlingen baseren we ons op de uitkomsten van het leerlingenprognosemodel dat door ResearchNed en QDelft ontwikkeld is. Dit model sluit aan bij het programma van eisen van de VNG. De huidige versie van dit model (zie bijvoorbeeld Vrielink en Leering, 2012) maakt gebruik van de Regionale bevolkingsprognose van het Planbureau voor de Leefomgeving en cijfers over de onderwijsdeelname in 2009, 2010 en 2011 uit de Basisgegevens Bekostigd Onderwijs van DUO. De prognose geschiedt in een aantal stappen: 1. De voedingsgebieden (de gemeenten waar de leerlingen vandaan komen) worden voor alle scholen/vestigingen in kaart gebracht. 2. De leerlingengegevens en het aantal kinderen in de basisgeneratie (voor het vo 12 t/m 18-jarigen en teneinde rekening te houden met vroege en late leerlingen ook 11- en 19/20-jarigen) resulteren in deelnemingspercentages: het deel van de basisgeneratie in het voedingsgebied dat onderwijs volgt. Hierbij wordt onderscheid gemaakt naar onderwijssoort, leeftijd en woonplaats. 3. Aansluitend op de Referentieraming 2012 van OCW, wordt aangenomen dat de onderwijsdeelname verder stijgt doordat er meer leerlingen kiezen voor havo/vwo in plaats van vmbo. 4. De aldus berekende deelnemingspercentages en de gemeentelijke bevolkingsprognose van de basisgeneratie geven dan de leerlingenprognose naar school en eventueel vestiging. De leerlingenprognoses voor de in Tabel 2.2 genoemde instellingen zijn opgenomen in Tabel 0-11 in Bijlage A4. In Figuur 3-1 is de ontwikkeling naar instelling weergegeven. De aantallen voor 2009, 2010 en 2011 betreffen realisaties, vanaf 2012 gaat het om prognoses. Voor Zeeland in totaliteit geldt dat het aantal leerlingen nagenoeg constant is tussen 2009 en Daarna zet een daling in. Zo daalt het aantal leerlingen tussen 2015 en 2020 met 10,8% en tussen 2020 en 2025 met nog eens 7,3%. Vergeleken met 2009 is het aantal leerlingen in 2025 met 18,2% gedaald. 3.2 Vraag naar leraren (werkgelegenheid) De leerlingenprognose bepaalt de behoefte aan leraren. Om de benodigde formatie in 2012 en later te bepalen nemen we aan dat de leerling-leraar ratio op instellingsniveau niet wijzigt ten opzichte van het schooljaar De ontwikkeling van de werkgelegenheid is voor de provincie Zeeland weergegeven in Tabel 3-1 en Figuur 3-2. Hierin is ook de ontwikkeling voor Nederland te zien. In de periode zien we een daling de werkgelegenheid, zowel voor Nederland als Zeeland. Deze daling is niet zozeer het gevolg van een dalend leerlingenaantal, maar van een toename van de leerling-leraar ratio (ofwel de klassegrootte) in de jaren 2010 en Op basis van de aanname dat de leerling-leraar ratio op instellingsniveau niet wijzigt ten opzichte van het schooljaar daalt de werkgelegenheid voor de provincie Zeeland tussen 2012 en 2015 met 1,3% en daalt vervolgens aanzienlijk. Tussen 2015 en 2020 bedraagt deze daling 10,8% en in de vijf jaren daarna nog eens 7,5%. Voor geheel Nederland neemt de vraag tussen 2012 en 2015 naar verwachting toe met 2,6%. Daarna Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 8/38

11 Aantal leerlingen zien we in Nederland een daling van de werkgelegenheid met 5,3% in de periode en 2,4% in de periode De ontwikkeling van de vraag naar leraren werkzaam in het eerstegraads gebied komt hier mee overeen. Figuur 3-1 Ontwikkeling van het aantal leerlingen in Zeeland naar instelling 4000 Ontwikkeling aantal leerlingen AQ 00LY 01HQ* 03JY 03XS 05OH 13OR 16JO 16YC 20CP 25FX 26HF* 26JV* 26LL* * instellingen voor praktijkonderwijs Tabel 3-1 Ontwikkeling van de vraag naar leraren in fte (exclusief bapo) in Zeeland en Nederland Zeeland Nederland waarvan werkzaam eerstegraads Zeeland Nederland Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 9/38

12 Figuur 3-2 Ontwikkeling werkgelegenheid in vier deelperioden. 4% Werkgelegenheid 2% 0% -2% -4% -6% Zeeland Nederland % -10% -12% Figuur 3-3 Ontwikkeling van de vraag naar leraren in Zeeland in fte naar vak ten opzichte van de formatie in 2012 Werkgelegenheid in % formatie % -21% -18% -15% -12% -9% -6% -3% 0% Aardrijkskunde Biologie CKV, Kunstvakken Duits Economie Engels Frans Geschiedenis Informatica Klassieke Talen Levensbeschouwing Lichamelijke Opvoeding Maatschappijleer Natuurkunde Nederlands Scheikunde Techniek Wiskunde Gezondheidszorg en Welzijn Overige Vakken Praktijkonderwijs Instellingen niet in IPTO Individuen niet in IPTO Zeeland Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 10/38

13 De ontwikkeling van de vraag naar vak is ten opzichte van 2012 weergegeven in Figuur 3-3, de onderliggende cijfers zijn te vinden in Tabel 0-3 in Bijlage A.2. Hierin is de vraag naar het praktijkonderwijs apart opgenomen, aangezien informatie hierover ontbreekt in het IPTO-vakkenbestand. Tussen 2012 en 2015 zien we een relatief grote daling van de werkgelegenheid voor Natuurkunde, Gezondheidszorg en Welzijn, Klassieke Talen en CKV, kunstvakken, terwijl de vraag naar verhouding slechts licht daalt voor Maatschappijleer, Overige Vakken en Levensbeschouwing. In de periode zien we een meer dan gemiddelde afname van de werkgelegenheid voor met name de vakken Natuurkunde, Klassieke Talen en Informatica, terwijl deze minder dan gemiddeld daalt voor Overige Vakken en Levensbeschouwing. De verschillen zijn verder beperkt en bedragen slechts enkele procentpunten. We zien ook dat de werkgelegenheid in het praktijkonderwijs op termijn minder daalt in vergelijking met de overige schooltypen. Tussen de instellingen, zie Figuur 3-4 en Tabel 0-2 in Bijlage A.2, bestaan daarentegen wel aanzienlijke verschillen. Tussen 2012 en 2015 laten 26LL en 16JO nog een kleine stijging van de werkgelegenheid zien, terwijl 00AQ en 25FX de werkgelegenheid met 5% zien dalen. Op termijn ( ) daalt de werkgelegenheid op alle instellingen. De daling is vooral omvangrijk voor 25FX (-33%), 00AQ (-30%) en 26JV (-27%). De instellingen 01HQ en 16YC laten in deze periode een daling van de werkgelegenheid met minder dan 10% zien. Figuur 3-4 Procentuele verandering in de vraag naar leraren tov 2012 per brin Werkgelegenheid in % formatie % -30% -25% -20% -15% -10% -5% 0% 5% 00AQ 00LY 01HQ* 03JY 03XS 05OH 13OR 16JO 16YC 20CP 25FX 26HF* 26JV* 26LL* Zeeland * Praktijkonderwijs Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 11/38

14 4 De vervangingsvraag In de in 2012 uitgevoerde regionale rapportages over de in de toekomst te verwachten tekorten, is enkel de uitstroom van de in 2009 aanwezige leraren gerapporteerd. Het gevolg hiervan is dat de aldus gerapporteerde uitstroom op termijn een steeds kleiner deel is van de daadwerkelijke uitstroom (dus inclusief de uitstroom van leraren die na 2009 in het onderwijs zijn gaan werken). Bij de bepaling van de benodigde instroom uit de lerarenopleidingen werd vervolgens hiervoor gecorrigeerd. Daarbij is aangenomen dat de ophoging die hiervoor nodig is, niet naar vak verschilt. In deze rapportage gaan we uit van de totale vervangingsvraag, zijnde de uitstroom (inclusief de uitstroom van leraren die na 2009 in het onderwijs zijn gaan werken) minus het saldo van veranderingen in de aanstellingsomvang plus het saldo van functiewijziging plus het saldo van het gebruik van de BAPO-regeling en (wanneer het de regionale vervangingsvraag betreft) het saldo van de regionale mobiliteit. De uitstroom van enkel de leraren die in 2009 aanwezig waren, vormt in de periode bijna 75% van de totale vervangingsvraag in de provincie Zeeland, in de periode is dat naar verwachting bijna 60% en in de periode %. Voor Nederland zijn de betreffende percentages 76%, 68% respectievelijk 55% 1. 1 In de rapportages voor Noord-Holland Noord en Noord-Brabant vond ophoging plaats op basis van de benodigde instroom, hier op basis van de vervangingsvraag. De verwachte vervangingsvraag in de periode is weergegeven in Tabel 4-1. In totaal bedraagt de vervangingsvraag in de provincie Zeeland in de periode naar verwachting 229 fte (waarvan 56 fte op eerstegraads niveau). Tussen 2015 en 2020 is dat vervolgens 371 fte en tussen 2020 en fte. In Figuur 4-1 is de vervangingsvraag (ongeacht graadsector) cumulatief weergegeven als percentage van de formatie in De vervangingsvraag in de periode bedraagt in de provincie Zeeland 19% in termen van de formatie in Tussen 2015 en 2020 bedraagt deze wederom in termen van de formatie in % en tussen 2020 en %. De vervangingsvraag is daarmee vergelijkbaar met Nederland. Voor Nederland in totaliteit vinden we een vervangingsvraag van 20, 30 respectievelijk 26%. In totaal bedraagt de vervangingsvraag in de periode (in termen van de formatie in 2012) voor zowel Zeeland als Nederland iets meer dan 75%. Naar vak gedifferentieerd (zie Figuur 4-2 en Tabel 0-5 in Bijlage A.2) vinden we voor Zeeland tussen 2012 en 2015 (dit is in de figuur het blauwgekleurde deel van de balk) vooral een relatief hoge vervangingsvraag voor Scheikunde, Levensbeschouwing, Gezondheidszorg en Welzijn en Techniek. Relatief beperkt is de vervangingsvraag voor de vakken Klassieke Talen, Economie, Lichamelijke Opvoeding en Biologie. Tussen 2015 en 2020 (het roodgekleurde deel van de balk) zien we vooral een relatief grote vervangingsvraag onder leraren Informatica, Nederlands en Wiskunde. Relatief beperkt is de vervangingsvraag in deze periode voor de vakken Lichamelijke Opvoeding, Levensbeschouwing en Frans. Voor de gehele periode geldt dat de vervangingsvraag met name hoog is onder leraren Informatica (101% in termen van de in 2012 aanwezige leraren stroomt in deze periode uit), CKV, kunstvakken (89%), Nederlands (89%) en Techniek (87%). Relatief beperkt is de vervangingsvraag onder leraren Klassieke Talen (57%), Lichamelijke Opvoeding (58%) en Frans (62%). Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 12/38

15 Tabel 4-1 De vervangingsvraag van leraren in de periode naar deelperiode en subregio (allen en eerstegraads werkzaam) allen Zeeland Nederland waarvan werkzaam eerstegraads Zeeland Nederland Figuur 4-1 De cumulatieve vervangingsvraag in procenten van de in 2012 werkzame leraren naar (sub)regio 90% 80% 70% 60% Vervangingsvraag in % formatie % 40% 30% % 10% 0% Zeeland Nederland Zoals ook bij de werkgelegenheid is de variatie in de vervangingsvraag tussen instellingen groter dan de die tussen vakken, zie Figuur 4-3 en Tabel 0-4 in Bijlage A.2. Zo kennen vooral 05OH en 16JO tussen 2012 en 2015 een relatief grote vervangingsvraag (bijna 25% van de in 2012 aanwezige formatie aan leraren). Daartegenover staat dat de vervangingsvraag relatief gering is voor de praktijkschool 26HF. Hier bedraagt de vervangingsvraag tussen 2012 en 2015 minder dan 10% van de formatie in Tussen 2012 en 2025 laten de instellingen 16YC en wederom 05OH de grootste vervangingsvraag zien. De vervangingsvraag bedraagt in deze periode in totaal meer dan 85% van de formatie die in 2012 aanwezig is. Van een relatief geringe vervangingsvraag is sprake voor 00LY, 25FX, 01HQ, 26LL en vooral 26HF. Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 13/38

16 Figuur 4-2 De cumulatieve vervangingsvraag in procenten van de formatie in 2012 naar vak in de provincie Zeeland Aardrijkskunde Biologie CKV, Kunstvakken Duits Economie Engels Frans Geschiedenis Informatica Klassieke Talen Levensbeschouwing Lichamelijke Opvoeding Maatschappijleer Natuurkunde Nederlands Scheikunde Techniek Wiskunde Gezondheidszorg en Welzijn Overige Vakken Praktijkonderwijs Instellingen niet in IPTO Individuen niet in IPTO Vervangingsvraag in % formatie % 15% 30% 45% 60% 75% 90% 105% Zeeland Figuur 4-3 De cumulatieve vervangingsvraag tov 2012 per instelling Vervangingsvraag in % formatie % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% 00AQ 00LY 01HQ* 03JY 03XS 05OH 13OR 16JO 16YC 20CP 25FX 26HF* 26JV* 26LL* Zeeland * Praktijkonderwijs Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 14/38

17 5 Benodigde instroom In hoofdstuk 3 is de uitbreidingsvraag besproken, terwijl in hoofdstuk 4 de vervangingsvraag in beeld is gebracht. Samen vormen deze componenten de behoefte aan instroom van leraren. Deze is weergegeven in Tabel 5-1 en Figuur 5-1. Tabel 5-1 Benodigde instroom als gevolg van vervangingsvraag en uitbreidingsvraag naar regio Regio allen Zeeland Nederland waarvan werkzaam eerstegraads Zeeland Nederland In totaal is er in de provincie Zeeland tussen 2012 en 2015 een instroom van 214 fte nodig. Tussen 2015 en 2020 bedraagt de benodigde instroom 243 fte en tussen 2020 en 2025 nog eens 228 fte, zodat in totaal tussen 2012 en fte dient in te stromen. Het aantal benodigde instromers voor vakken gegeven op eerstegraads niveau bedraagt in de periode fte, terwijl deze voor de gehele periode fte bedraagt 4. Figuur 5-1 geeft voor Zeeland en Nederland voor drie deelperioden de benodigde instroom tussen 2012 en 2025 als percentage van de formatie in We zien dat de benodigde instroom voor de provincie Zeeland onder het niveau voor geheel Nederland ligt. Dit wordt vrijwel volledig veroorzaakt door de relatief omvangrijke daling van het aantal leerlingen (en daarmee van de werkgelegenheid) in de provincie Zeeland in vergelijking met Nederland. Wat betreft het aantal benodigde instromers is de problematiek in Zeeland dan ook minder zwaar in vergelijking met Nederland in totaliteit. Voor de gehele periode bedraagt de benodigde instroom voor Zeeland 57% in termen van de omvang van de lerarenformatie in 2012 tegenover 71% voor Nederland. In Figuur 5-2, zie ook Tabel 0-7 in Bijlage A.2, is de benodigde instroom naar vak weergegeven. Voor de provincie Zeeland geldt dat tussen 2012 en 2015 er meer dan gemiddeld behoefte is aan vooral leraren Scheikunde, Levensbeschouwing en Gezondheidszorg en Welzijn. Relatief beperkt is in deze periode de benodigde instroom voor de vakken Klassieke Talen en Economie. Tussen 2015 en 2020 zien we voor Zeeland een relatief grote benodigde instroom voor leraren Informatica, Nederlands en Wiskunde en een beperkte benodigde instroom voor de vakken Lichamelijke Opvoeding, Levensbeschouwing en Frans. Voor de gehele periode geldt dat de benodigde instroom met name hoog is voor leraren Informatica (de benodigde instroom bedraagt 81% in termen van de formatie 2012), CKV, Kunstvakken (71%) en Nederlands (70%). In verhouding beperkt is in deze periode de benodigde instroom voor Klassieke Talen (37%) en Lichamelijke Opvoeding (40%). 4 Het betreft hier leraren werkzaam in de eerste graadsector, gebaseerd op de verdeling naar graadsector in IPTO; er heeft hier echter geen ophoging plaatsgevonden voor individuen die niet in IPTO waargenomen worden. Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 15/38

18 Figuur 5-1 Benodigde instroom in % omvang formatie 2012 als gevolg van vervangingsvraag en uitbreidingsvraag 80% 70% 60% Benodigde instroom (in % formatie 2012) 50% 40% 30% % 10% 0% Zeeland Nederland Figuur 5-2 Benodigde instroom per vak ten opzichte van 2012 als gevolg van vervangingsvraag en uitbreidingsvraag voor de provincie Zeeland (in procenten van de totale formatie in 2012) Aardrijkskunde Biologie CKV, Kunstvakken Duits Economie Engels Frans Geschiedenis Informatica Klassieke Talen Levensbeschouwing Lichamelijke Opvoeding Maatschappijleer Natuurkunde Nederlands Scheikunde Techniek Wiskunde Gezondheidszorg en Welzijn Overige Vakken Praktijkonderwijs Instellingen niet in IPTO Individuen niet in IPTO Benodigde instroom in % formatie % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% Zeeland Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 16/38

19 Figuur 5-3 Benodigde instroom per instelling als gevolg van vervangingsvraag en uitbreidingsvraag (in procenten van de totale formatie in 2012)** Benodigde instroom in % formatie % 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 00AQ 00LY 01HQ* 03JY 03XS 05OH 13OR 16JO 16YC 20CP 25FX 26HF* 26JV* 26LL* Zeeland * Praktijkonderwijs ** Wanneer er sprake is van een negatieve benodigde instroom in een deelperiode, wordt dat niet altijd in de grafiek weergegeven, zie dan Tabel 0-6 in Bijlage A.2; het betreft hier de praktijkscholen 25FX en 26JV in de periode De verschillen tussen de instellingen zijn wederom aanzienlijk groter, zoals Figuur 5-3 laat zien (zie ook Tabel 0-6 in Bijlage A.2). Tussen 2012 en 2015 staan hier relatief gezien de instellingen 05OH en 16JO voor de grootste uitdaging. Zij dienen een instroom te realiseren die qua fte bijna 25% van de omvang van het lerarenbestand in 2012 bedraagt. Relatief weinig inspanningen dienen verricht te worden door de instelling 26HF. Hier bedraagt de benodigde instroom minder dan 10% van het in 2012 aanwezige aantal fte. Kijken we naar de periode dan staan 05OH en 16YC voor de relatief grootste uitdaging. Hier dient in deze periode een instroom ter grootte van 80% van de in 2012 aanwezige formatie gerealiseerd te worden. Relatief gunstig staan wat dit betreft in deze periode 25FX en vooral 26HF er voor. Bezien we het absoluut aantal benodigde leraren tussen 2012 en 2025 dan staan 03JY, 03XS en 13OR voor de taak 100 fte of meer aan lerareninstroom in deze periode te realiseren. Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 17/38

20 6 Het aanbod van afgestudeerden aan de lerarenopleidingen in relatie tot de vraag 6.1 Het aanbod van afgestudeerden De andere kant van de medaille is het aanbod van leraren. Deze bestaat uit twee categorieën: afgestudeerden van de lerarenopleidingen (hbo en ulo) en de stille reserve. De afgestudeerden van de universitaire lerarenopleidingen zijn eerstegraads bevoegd, de lerarenopleidingen in het hbo leveren zowel tweedegraads (bachelor opleiding) als eerstegraads bevoegde leraren (master opleiding). De laatste groep (eerstegraads hbo) is geen nieuwe instroom van leraren, maar betreft feitelijk een aanpassing van de bevoegdheid. Het zijn dubbeltellingen in de tijd; men is immers al eerder uitgestroomd met een tweedegraads diploma en destijds beschikbaar gekomen voor de arbeidsmarkt. Dit geldt niet voor afgestudeerden aan een ulo. Hier gaat het in het algemeen wel om nieuwe instroom. In Bijlage A.3 is het totaal aantal afgestudeerden in Nederland naar vak gedurende de jaren weergegeven. Gemiddeld over deze jaren bedraagt het aantal afgestudeerden aan de lerarenopleidingen hbo met een tweedegraads bevoegdheid 3585 en het aantal met een eerstegraads bevoegdheid 1130 (waaronder 782 met een bevoegdheid Lichamelijke Opvoeding). De universitaire lerarenopleidingen leveren in deze periode gemiddeld 690 afgestudeerden per jaar af. 6.2 Confrontatie van vraag en aanbod in de provincie Zeeland In Tabel 6-1 is de gemiddelde benodigde instroom (vraag) per jaar naar vak opgenomen (zie ook Tabel 0-7 in Bijlage A.2) en afgezet tegen het aanbod in Nederland. Bij de gemiddelde benodigde instroom naar vak heeft ophoging plaatsgevonden voor de niet in IPTO opgenomen individuen 5. Het aanbod van leraren betreft alleen de nieuwe afgestudeerden, zijnde personen afkomstig van de tweedegraads hbo lerarenopleidingen en personen afkomstig van de universitaire lerarenopleidingen plus de leraren Lichamelijke Opvoeding. Exclusief praktijkonderwijs (maar gecorrigeerd voor de vervangingsvraag van individuen en instellingen die niet aan IPTO gekoppeld kunnen worden) is er in de provincie Zeeland tussen 2012 en 2015 een instroombehoefte van 207 fte, ofwel 69 fte gemiddeld per jaar. Tussen 2015 en 2020 bedraagt de vraag per jaar gemiddeld 47 fte en 45 fte per jaar in de vijf jaar nadien. Dus met name op de korte termijn bestaat er een relatief grote behoefte aan afgestudeerden van de lerarenopleidingen. Het verwachte aanbod in personen voor Nederland in totaliteit bedraagt voor de periode gemiddeld ruim 5500 per jaar, in de periode per jaar en in de periode per jaar 6. We nemen aan dat de verdeling van de afstudeerders naar vak in de toekomst gelijk is aan de verdeling zoals we die waarnemen voor de periode De benodigde instroom zal grotendeels uit de groep afstudeerders gerekruteerd dienen te worden. Deels zal invulling plaats vinden via (her)instroom vanuit de stille reserve. De 5 Daarbij aannemend dat de verdeling naar vak voor deze groep overeenkomt met de verdeling voor wel aan IPTO gekoppelde individuen. 6 Dit is gebaseerd op de Referentieramingen van het ministerie van OCW en het MIRROR-model. Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 18/38

21 verwachting op basis van MIRROR is dat per saldo in de periode iets meer dan 68% van de benodigde instroom ingevuld zal worden via afstudeerders van de lerarenopleidingen, in de periode % en in de periode %. In de praktijk geldt dat een leraar in het vo start met een aanstelling van gemiddeld 0,67 fte. De benodigde instroom in personen verkrijgen we dan door het aantal fte met een factor 1,5 te vermenigvuldigen. Samen betekent dit dat de totale benodigde instroom vanuit de lerarenopleidingen in personen in de periode gelijk is aan (0.682) / (0,67) = 101,8% van de in Tabel 6-1 vermelde vraag in fte. Dit is terug te vinden in Tabel 6-2, waar in kolom A op basis hiervan de voor Zeeland jaarlijks benodigde instroom in de periode vanuit de lerarenopleidingen in personen is weergegeven. Het aantal benodigde afstudeerders van de lerarenopleidingen (exclusief praktijkonderwijs) bedraagt voor Zeeland in de periode (afgerond) 70 personen (101,8% van de in Tabel 6-1 vermelde vraag van 69,0 fte). Tabel 6-1 Gemiddelde benodigde instroom per jaar in fte en jaarlijks aanbod van afgestudeerden in personen Vak Benodigde instroom Zeeland in fte Aanbod Nederland in personen Aardrijkskunde Biologie CKV, kunstvakken Duits Economie Engels Frans Geschiedenis Informatica Klassieke Talen Levensbeschouwing Lichamelijke Opvoeding Maatschappijleer Natuurkunde Nederlands Scheikunde Techniek Wiskunde Gezondheidszorg en Welzijn Overige vakken Praktijkonderwijs Totaal Totaal exclusief praktijkonderwijs Wat betreft het aanbod geldt dat niet alle afgestudeerden in de praktijk in het vo gaan werken. Een deel gaat in een andere sector (po, mbo of hbo) werken en een deel werkt niet of wordt werkzaam in de private sector. Gemiddeld gaat zo n 60 tot 65% van de afgestudeerden in het vo werken. Er zijn echter aanzienlijke verschillen tussen de vakken(clusters). Voor de bepaling van de afwijking ten opzichte van dit gemiddelde maken we gebruik van Tabel 2.14 in van Leenen en Berndsen (2012). Het op basis Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 19/38

22 hiervan bepaalde aantal beschikbare afstudeerders in Nederland is weergegeven in kolom B van Tabel 6-2. Tabel 6-2 Gemiddelde benodigde instroom voor de provincie Zeeland per jaar vanuit de lerarenopleidingen en jaarlijks beschikbare aanbod van afgestudeerden in de periode in personen in Nederland (inclusief ophoging voor instellingen en individuen niet in IPTO, exclusief praktijkonderwijs) Benodigd vanuit ler.opl Beschikbaar aanbod NL Totale Vraag NL Benodigd als % van kolom B2 Recht in personen Tekort (-) / overschot (+) Kolom A B C D=A/C E=B*D F=E-A Aardrijkskunde % Biologie % CKV, kunstvakken % Duits % Economie % Engels % Frans % Geschiedenis % Informatica % Klassieke Talen % Levensbeschouwing % Lichamelijke Opvoeding % Maatschappijleer % Natuurkunde % Nederlands % Scheikunde % Techniek % Wiskunde % Gezondheidszorg en Welzijn % Overige vakken % Totaal % / -22.3* * Het eerste cijfer is het totaal van tekorten en overschotten, het tweede cijfer de som over de vakken met een tekort We nemen vervolgens aan dat de provincie Zeeland met de rest van Nederland dient te concurreren bij het binnenhalen van de pas afgestudeerden van de lerarenopleidingen in Nederland. Het totaal in Nederland benodigd aantal afgestudeerden in de betreffende periode is in kolom C weergegeven. Voor elk vak bepalen we nu het aandeel dat de benodigde instroom in de provincie Zeeland uitmaakt van de totale benodigde instroom in dat vak in Nederland (kolom D in Tabel 6-2). Wanneer we dit aandeel vermenigvuldigen met het beschikbare aanbod in Nederland (kolom B) krijgen we het aantal afstudeerders waarop de regio recht heeft (kolom E). We veronderstellen dus dat de beschikbare nieuwe leraren in Nederland zich netjes over het land verspreiden zodanig dat overal in dezelfde mate in de vraag wordt voorzien. Confrontatie met de benodigde instroom in kolom A geeft het tekort of overschot naar vak in kolom F. Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 20/38

23 De totale vraag voor Nederland in kolom C van Tabel 6-2 is hoger dan in de 2012 verschenen regionale rapportages is vermeld. Dit heeft twee redenen: 1. In plaats van de uitstroom gaat het nu om de totale vervangingsvraag (inclusief functiewijziging en bapo), zie hoofdstuk In de rapportages van 2012 werd uitgegaan van de gemiddelde deeltijdfactor op langere termijn (0,8 fte per werkende leraar), nu van de deeltijdfactor waarmee instromers daadwerkelijk instromen, zijnde 0,67 fte. De uitbreiding van de aanstelling, vormt na verloop van tijd onderdeel van voornoemde vervangingsvraag (deze uitbreiding vermindert uiteraard op termijn de vervangingsvraag). De overgang naar vervangingsvraag leidt tot een stijging van de vraag met zo n 15% (vooral veroorzaakt door de instroom in de bapo) en de verandering in de deeltijdfactor van instromers leidt tot een stijging van de vraag met 20%. Figuur 6-1 Tekorten en overschotten per vak als percentage van de gemiddelde benodigde instroom per jaar in de periode % 120% 100% 80% 60% 40% 20% 0% -20% -40% -60% -80% Tekort / overschot tov gemiddelde vraag per jaar Voor alle vakken heeft de regio recht op ruim 58 personen, terwijl er 70 personen gemiddeld per jaar nodig zijn. Macro gezien is er dus een jaarlijks tekort van 12 personen in de periode Kijken we echter enkel naar de tekortvakken in kolom F, dan blijkt er jaarlijks een tekort te zijn van 22 afstudeerders. Dus zonder nader beleid komt Zeeland jaarlijks 22 personen tekort (ofwel als we dit terugrekenen naar fte, 1,3% van de formatie in 2012) en dit cumuleert uiteraard in de loop van de tijd. In personen gezien zijn de tekorten het grootst voor Overige Vakken (5 personen gemiddeld per jaar), Nederlands (4 personen gemiddeld per jaar) en Wiskunde (4 personen gemiddeld per jaar). De relatieve tekorten en overschotten (de aantallen in kolom F gedeeld door de vraag in kolom A van Tabel 6-2) zijn weergegeven in Figuur 6.1. Het tekort als percentage van de formatie in 2012 bedraagt voor Nederland 1,7%, zodat de problematiek in de provincie Zeeland minder zwaar is in vergelijking met Nederland in totaliteit. Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 21/38

24 Uit Figuur 6-1 blijkt dat er naar verwachting naast Wiskunde, Nederlands en Overige Vakken, met name relatief grote tekorten zullen ontstaan voor de vakken Klassieke Talen, Duits en Frans. Economie en Techniek 7 kennen een gering tekort. Voor CKV, kunstvakken, Lichamelijke Opvoeding, Gezondheidszorg en Welzijn en in mindere mate Geschiedenis is het aanbod aan de andere kant groot. Tabel 6-3 Jaarlijkse vraag naar en jaarlijks aanbod van afstudeerders van de lerarenopleidingen voor de provincie Zeeland per jaar in de periode in personen Benodigd vanuit ler.opl Recht in Recht in personen personen Tekort (-) / overschot (+) Benodigd vanuit ler.opl. Tekort (-) / overschot (+) Kolom A E F=E-A A E F=E-A Aardrijkskunde Biologie CKV, kunstvakken Duits Economie Engels Frans Geschiedenis Informatica Klassieke Talen Levensbeschouwing Lichamelijke Opvoeding Maatschappijleer Natuurkunde Nederlands Scheikunde Techniek Wiskunde Gezondheidszorg en Welzijn Overige vakken / / -7.2* Totaal Idem totaal tekortvakken in % formatie % -0.54% * Eerste cijfer is ongeacht teken, tweede cijfer de som over de vakken met een tekort In de toekomst zullen de tekorten geringer zijn. Het aantal afstudeerders dat gemiddeld per jaar vanuit de lerarenopleidingen dient in te stromen, daalt in de loop van de tijd. Daar staat tegenover dat ook het aanbod zij het in mindere mate zal dalen, zie Tabel 6-1. Analoog aan Tabel 6-2 zijn vraag en aanbod voor de periode en Hierbij zij opgemerkt dat tekorten voor (hoofd)vakken die een samenstelling zijn van meerdere kleinere vakken (bijvoorbeeld Techniek en Overige Vakken) onderschat kunnen worden. Impliciet wordt verondersteld dat binnen (hoofd)vakken elke afgestudeerde elk willekeurig deelvak kan geven. Dit zal in de praktijk uiteraard niet het geval zijn. Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 22/38

25 2025 bepaald. Deze zijn evenals de resulterende tekorten weergegeven in Tabel 6-3. De kolommen in Tabel 6-3 komen overeen met de kolommen A, E en F in Tabel 6-2. Wanneer we niet naar vak differentiëren is het aanbod na 2015 voldoende groot: de totale vraag naar afstudeerders van de lerarenopleidingen is geringer dan het aanbod (wanneer we aannemen dat de regio naar rato van de benodigde instroom rechten kan doen gelden op de afgestudeerden). Vergelijken we echter vraag en aanbod op vakniveau, dan blijken er ook op termijn wel degelijk tekorten te blijven bestaan. Problematisch blijft het aanbod voor Overige Vakken, Wiskunde en Nederlands en in iets mindere mate Duits, Frans en Klassieke Talen. Hierbij zij wel opgemerkt dat verondersteld is dat het aanbod vanuit de lerarenopleidingen qua verdeling naar vak niet wijzigt ten opzichte van die voor recente afstudeerders. 6.3 Scenario: Effect hogere leerling-leraar ratio op tekorten Een belangrijke aanname in het voorafgaande is dat de leerling-leraar ratio vanaf 2011 constant is. In de praktijk is deze ratio echter tussen 2009 en 2011 fors gestegen en geluiden uit het veld duiden erop dat de ratio ook in 2012 (mogelijk zelfs aanzienlijk) gestegen is. Om het effect van veranderingen in de leerling-leraar ratio op de te verwachten tekorten in beeld te brengen is een scenario doorgerekend waarin na 2011 drie jaar lang de leerling-leraar ratio met 3% stijgt, zodat in 2014 deze ratio dus 9% hoger is in vergelijking met Vanaf 2014 houden we vervolgens de leerling-leraar ratio constant. Dat impliceert dat vanaf 2014 de werkgelegenheid in het vo 9% lager ligt in vergelijking met de werkgelegenheid zoals die in het voorafgaande (aan te duiden met Basisscenario) gehanteerd is. Tabel 6-4 laat de verschillen zien 8. Tabel 6-4 Ontwikkeling van de werkgelegenheid voor leraren in fte (exclusief bapo) voor de provincie Zeeland onder twee scenario s Basisscenario Scenario daling leerling-leraar ratio Het effect van de hogere leerling-leraar ratio is in Tabel 6-5 voor een aantal factoren weergegeven. We zien dat het gemiddeld per jaar benodigd aantal fte (vergelijk het linkerdeel van Tabel 6-1) daalt en dan met name in de periode Daarna is de invloed geringer. Dit wordt mede veroorzaakt door gedragsreacties die het gevolg zijn van de daling in de werkgelegenheid 9. Eenzelfde beeld zien we voor het benodigd aantal afstudeerders vanuit de lerarenopleidingen (vergelijk kolom A in Tabel 6-2). Onder het alternatieve scenario zijn in de periode jaarlijks slechts 49 in plaats van 70 afstudeerders nodig, ofwel 30% minder. Wanneer geen rekening wordt gehouden met het te geven vak, is het aanbod voor Zeeland onder het alternatieve scenario voor alle onderscheiden perioden groter dan de vraag. Dit geldt ook voor de perioden en in het basisscenario. Voor de periode zien we in het basisscenario een tekort van 12 personen. Er blijft echter een mismatch naar vak aanwezig, zodat we ook onder het alternatieve scenario tekorten blijven behouden bij diverse vakken. Het tekort van de tekortvakken is voor de periode echter ruim gehalveerd. In plaats van een tekort van jaarlijks 22 afstudeerders (of in termen van de formatie van 2012 een tekort van 1,30%) in die periode, bedraagt dit tekort in het alternatieve scenario 9 afstudeerders, ofwel 0,53% van de formatie in De vakken waar tekorten verwacht worden zijn onder het 8 Het verschil bedraagt niet exact 9% omdat instellingen in verschillende mate groeien of krimpen en de leerling-leraar ratio in het uitgangsjaar verschilt tussen de instellingen. 9 Zo stijgt (daalt) bijvoorbeeld de gemiddelde aanstellingsomvang waneer de vacaturedruk oploopt (afneemt). Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 23/38

26 alternatieve scenario dezelfde als in het basisscenario, dus met name Wiskunde, Nederlands en Overige Vakken; doch ook hier is sprake van een halvering van de tekorten. In tabel 6-5 is eveneens het verwachte tekort van alleen de tekortvakken voor heel Nederland opgenomen. Ook hier zien we een halvering van het relatieve tekort in de eerstkomende drie jaren, wanneer sprake zou zijn van het onder het alternatieve scenario geschetste beeld. Tabel 6-5 Verschillen tussen Basisscenario en het alternatieve scenario wat betreft tekorten Basisscenario Scenario daling leerlingleraar ratio Benodigd aantal fte gemiddeld per jaar Benodigd aantal aftudeerders Aanbod afstudeerders Tekort (-) / overschot (+) ongeacht vak Tekort voor tekortvakken Tekort voor tekortvakken als % formatie 2012 (beide in fte) -1.30% -0.42% -0.54% -0.53% -0.59% -0.46% Idem Nederland -1.67% -0.51% -0.76% -0.81% -0.75% -0.75% 1 Exclusief praktijkonderwijs Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 24/38

27 7 Samenvatting In dit rapport is de vervangings- en uitbreidingsvraag in het voortgezet onderwijs in Zeeland in beeld gebracht en de hieruit resulterende behoefte aan afstudeerders van de lerarenopleidingen geconfronteerd met het aanbod hiervan. Tussen 2009 en 2012 zien we de werkgelegenheid onder leraren in Zeeland dalen. Deze daling is een gevolg van de stijging van de leerlingen-leraar ratio. Deze ontwikkeling vindt ook elders in Nederland plaats. Uitgaande van de veronderstelling dat de betreffende ratio vanaf 2011 constant blijft, zal als gevolg van de stijging van het aantal leerlingen in Zeeland de werkgelegenheid na 2011 in eerste instantie licht dalen. Tussen 2012 en 2015 bedraagt de afname 1,3%. Voor Nederland is er in die periode sprake van een lichte toename van de werkgelegenheid. Tussen 2015 en 2020 daalt de werkgelegenheid in Zeeland met bijna 12% en in de vijf jaren nadien met nog eens ruim 7%. Daarmee is er in vergelijking met Nederland sprake van een forse daling van de werkgelegenheid. Naar vak gedifferentieerd zijn de verschillen beperkt. De werkgelegenheid daalt in de periode tot 2025 meer dan gemiddeld voor de vakken Natuurkunde, Klassieke Talen en Informatica, terwijl de daling relatief gezien beperkt is voor Overige Vakken en Levensbeschouwing. Wat betreft de vervangingsvraag van leraren geldt dat de provincie Zeeland zoals het gehele voortgezet onderwijs in Nederland gekenmerkt wordt door een relatief groot aantal leraren in de leeftijdsgroep van 50 jaar en ouder. Het gevolg hiervan is dat op vrij korte termijn een aanzienlijk deel van de lerarenpopulatie zal uitstromen. Naar verwachting bedraagt de vervangingsvraag in de periode om en nabij 20% in termen van de formatie in Tussen 2012 en 2025 is dat naar verwachting ruim 75%. Daarmee komt de vervangingsvraag in termen van de formatie in 2012 nagenoeg overeen met het gemiddelde voor geheel Nederland. Op korte termijn ( ) is de vervangingsvraag relatief hoog voor de vakken Scheikunde, Levensbeschouwing, Gezondheidszorg en Welzijn en Techniek en relatief beperkt voor Klassieke Talen, Economie, Lichamelijke Opvoeding en Biologie. Voor de periode vinden we een hoge vervangingsvraag voor de vakken Informatica, CKV, kunstvakken, Nederlands en Techniek, terwijl deze relatief gering is voor Klassieke Talen, Lichamelijke Opvoeding en Frans. De veranderingen in de werkgelegenheid en de omvang van de vervangingsvraag leiden ertoe dat de provincie Zeeland tussen 2012 en 2015 een instroom van leraren dient te realiseren die 18% van de totale lerarenpopulatie in 2012 bedraagt tegenover voor Nederland in totaliteit 22%. Dit is in verhouding met het vorig decennium veel. Tussen 2015 en 2025 moet Zeeland een instroom te realiseren die gelijk is 39% van de totale lerarenpopulatie in die regio in Voor Nederland bedraagt de te realiseren instroom 49% van de lerarenpopulatie. Kijken we naar vak dan is er tussen 2012 en 2015 meer dan gemiddeld behoefte aan vooral leraren Scheikunde, Levensbeschouwing en Gezondheidszorg en Welzijn tegenover minder dan gemiddeld voor Klassieke Talen en Economie. Voor de gehele periode geldt dat de benodigde instroom vooral hoog is voor leraren Informatica, CKV, Kunstvakken en Nederlands. In verhouding beperkt is in deze periode de benodigde instroom voor Klassieke Talen en Lichamelijke Opvoeding. Confronteren we de benodigde instroom naar vak met het aanbod van afgestudeerden aan de lerarenopleidingen en nemen we dan aan dat Zeeland naar rato van de benodigde instroom kan putten uit de totale groep beschikbare afstudeerders in Nederland (en daarbij in gelijke mate concurreert met de rest van Nederland) dan blijkt dat er in de periode jaarlijks sprake is van een tekort ter grootte van 1,3% van de totale formatie in 2012 in de provincie Zeeland. Zonder nader beleid neemt bijgevolg het Vraag naar en aanbod van leraren vo provincie Zeeland 25/38