THEO DERSJANT: GEKOZEN BESTUUR WATERSCHAPPEN KAN BETER WEG ROGIER KOOPMAN TUSSEN GRIBBELS EN PAALWORMEN

Transcriptie

1 6 Maandblad voor waterprofessionals 26 juni ste jaargang THEO DERSJANT: GEKOZEN BESTUUR WATERSCHAPPEN KAN BETER WEG VERANTWOORD VERDIENEN IN DE DERDE WERELD HOE ZIT HET PRECIES MET DIJKEN EN NORMEN? ROGIER KOOPMAN TUSSEN GRIBBELS EN PAALWORMEN

2 4 T DE LESSEN UIT DE KNMI-KLIMAATS NA ONS DE ZOND Hogere temperaturen, extreme buien en lange periodes van droogte: het weer in ons land gaat de komende eeuw veranderen. Wat betekent dat voor water in de stad? Voor burgers, boeren en buitenlui? En: hoe maken we beleid op basis van de verschillende KNMI-klimaatscenario s? Het systeem gaat falen. De vraag is: hoe beperken we de schade? Tekst Sander Peters D e menselijke invloed op het mondiale klimaatsysteem is duidelijk zichtbaar, concludeerde het Intergovernmental Panel for Climate Change (IPCC) in Het was geen nieuwe ontdekking, meer een bevestiging van wat we al veel langer wisten. Hetzelfde geldt eigenlijk voor de meest recente klimaatscenario s die door het Koninklijk Nederlands Meteorologisch Instituut (KNMI) werden gepresenteerd (zie kader KNMI 14-scenario s). Ook dat rapport bevat weliswaar nauwelijks verrassende nieuwe feiten of voorspellingen, maar bevestigt de trend: het Nederlandse klimaat verandert. De belangrijkste boodschap luidt dat ons land de komende eeuw vaker met extreem weer te maken krijgt. Periodes van extreme neerslag (met name in de zomer) wisselen af met langere periodes van droogte (ook in de zomer) en worden gevolgd door warmere, vochtigere winters. De gemiddelde temperatuur neemt toe; uiteindelijk gaat ons klimaat grote overeenkomsten vertonen met het huidige klimaat aan de Franse Atlantische Kust (Bordeaux). PEANUTS Zoals gezegd: weinig nieuws onder de zon. Maar dat betekent niet dat de nieuwe voorspellingen een enkele reis richting papierversnipperaar verdienen. Juist niet! Omdat de verwachtingen van eerdere onderzoeken bevestigd worden én tot in detail uitgewerkt, bevat de KNMI-rapporta-

3 THEMA 5 De belangrijkste boodschap is dat we vaker met extreem weer te maken krijgen CENARIO S VLOED? Foto William Hoogteyling / Hollandse Hoogte ge immers een schat aan informatie voor beleidsmakers op allerlei gebieden. Niet in de laatste plaats voor waterprofessionals. Het is glashelder dat de Nederlandse waterketen in alle facetten met de gevolgen van de klimaatverandering te maken krijgt. Zaak dus die gevolgen zo nauwkeurig mogelijk in kaart te brengen én beleid te ontwikkelen. Beleid dat de overlast voor de samenleving beperkt, dat de schade voor de economie minimaliseert en beleid dat de veiligheid en gezondheid van de gewone burger garandeert. In feite is het heel simpel, stelt Frans van de Ven, universitair hoofddocent stedelijk watermanagement aan de Technische Universiteit Delft en adviseur bij Deltares. Dát we vroeg of laat met een zeer extreme bui en dus het risico van forse wateroverlast geconfronteerd worden, zoveel is zeker. Maar we moeten tegelijk ook niet overdrijven, want vergeleken met de situatie in de tropen is het peanuts. En: we zijn er op tijd bij; de scenario s focussen op de jaren van 2050 tot Met de juiste maatregelen kunnen we veel ellende voorkomen. Maar het is wél goed dat het KNMI dit soort modellen de samenleving in brengt. Hoe eerder, hoe beter. SPONSWERKING Maar wat zijn de juiste maatregelen? Om dat te bepalen, moeten we de gevolgen helder voor ogen hebben. De gevolgen voor burgers en bedrijven in het stedelijk gebied, de gevolgen voor > NR6 / JUNI 2014

4 8 HOOGSTANDJE O H 2 Tekst Charlotte Leenaers Fotografie Marcel Molle INNOVATIEVE WATERKERINGEN VERVANGEN ALOUDE ZANDZAK Flood Proof Holland in Delft is een testterrein voor innovatieve tijdelijke waterkeringen. Begin juli, iets meer dan een jaar na de start, staat de feestelijke opening van de eerste uitbreiding op stapel. Zandzakken zorgen voor een goede aansluiting tussen de Box Barrier en de kade Het graszaad ontkiemt in de afbreekbare zandzakken van GreenSoilBag

5 9 Binnen een paar minuten is de SlamDam gevuld met water uit de omgeving Kering van waterzakken ligt klaar op een ongelijkmatige, modderige ondergrond Nederlandse bedrijven bieden graag de helpende hand bij wateroverlast, waar ook ter wereld. Vaak worden conventionele zandzakken toegepast, maar Nederlandse waterbouwbedrijven zien mogelijkheden voor innovatie. Flood Proof Holland biedt deze ondernemers testfaciliteiten om prototypes door te ontwikkelen en te demonstreren. Studenten van de TU Delft verdienen studiepunten door mee te denken over productverbeteringen en door de handen uit de mouwen te steken tijdens de overstromingstesten. Het testterrein ter grootte van een klein voetbalveld is onlangs op de schop genomen door een peloton militairen in opleiding van het Regiment Genietroepen. Het oppervlak van het centraal gelegen waterbassin is daarbij teruggebracht naar 450 vierkante meter om ruimte te maken voor drie nieuwe proefpercelen van ieder 130 vierkante meter. Tegelijkertijd zijn de dijken rondom het waterbassin anderhalve meter opgehoogd om het watervolume in het bassin 900 kubieke meter - gelijk te houden en om met een hogere waterdruk de proefpercelen te kunnen laten overstromen. Voorafgaand aan de overstromingsproeven wordt het waterbassin volgepompt met water uit de omgeving. Door een schuif in de dijk van het bassin te openen, stroomt water via een leiding door de dijk naar het betreffende perceel. In de proefpercelen staan de diverse keringsconcepten opgesteld: een muurtje van met water gevulde containers (BoxBarrier), een uitrolbare en zelf-ontplooiende kering (Velox), een kering van waterzakken (SlamDam), een dammetje van zaadhoudende, biologisch afbreekbare zandzakken (GreenSoilBag) en een flexibele, cilindervormige dam (TubeBarrier). Studentes Anke Wetser en Zoë van Looij zijn bezig met de uitvoering van een overstromingstest van een tien meter lange waterkering van BoxBarrier-containers. De gele waterbakken zijn inmiddels gevuld met water. Gehuld in een waadbroek loopt Anke door het drassige perceel om te checken of de containers goed staan en of de aansluiting met de kade in orde is. Vanaf de kant volgen nog wat aanwijzingen van Zoë en dan mag de schuif open. Gestaag stroomt water het perceel binnen en binnen enkele minuten stijgt het water tegen de gele bakken, maar blijft de achterkant van de kering, op een paar kleine lekkages na, keurig droog. Ook als het water bijna de bovenkant van de kering bereikt, blijven de containers netjes op hun plek staan. De ondernemers zijn blij met de testfaciliteiten die Flood Proof Holland biedt, maar ook met de aandacht van buitenlandse delegaties en tv-ploegen die hun weg naar deze proeftuin inmiddels gevonden hebben. NR6 / JUNI 2014

6 32 T HOE VEILIG ZIJN ONZE DIJKEN? 3 miljoen Nederlanders wonen achter zwakke dijken, vertelde RTL Nieuws niet lang geleden. Wat is er aan de hand? Is het een probleem? En zo ja, waarom komt dat dan pas nu aan het licht? Tekst Peter Boorsma Foto Waterschap Groot Salland

7 THEMA 33 Judith van den Bos (Unie van Waterschappen): 500 kilometer voldoet niet aan de huidige eisen - als je uitgaat van een levenscyclus van vijftig jaar, is dat niet bijzonder Dat is dan toch wel even schrikken: komt RTL Nieuws dit voorjaar ineens met het bericht dat er zestig jaar na de Watersnoodramp nog steeds 3 miljoen landgenoten achter zwakke dijken wonen. Wat is er aan de hand? RTL Nieuws is gestuit op de rapporten die zijn gemaakt in het kader van het project Veiligheid Nederland in Kaart 2 (VNK2). Dit is groot studieproject van het ministerie van Infrastructuur en Milieu, de waterschappen en de provincies om te kijken of we voldoende beschermd zijn tegen overstromingen. In de huidige situatie wordt om de zes jaar van alle primaire keringen in Nederland nagegaan of ze nog voldoen aan de wettelijke normen (zie kader Een derde van de dijken afgekeurd). Getoetst wordt of de dijk bestand is tegen (dat wil zeggen: hoog genoeg is voor) een maximale waterstand die gemiddeld eens in zeg de jaar voorkomt. In het project Veiligheid Nederland in Kaart 2 wordt er echter niet naar de overschrijdingskans, maar naar de overstromingskans: de kans dat de waterkering doorbreekt en er een overstroming plaatsvindt. Men kijkt dus explicieter naar de sterkte van de dijk. In de loop der jaren is men steeds meer te weten gekomen over hoe dijken zich houden onder de druk van het water. Zo blijkt piping, waarbij het zand onder de kering wegspoelt en de dijk van binnenuit uitholt, een veel grotere kans te geven op overstroming dan we vroeger dachten. Hetzelfde geldt voor het afschuiven van de dijk. Ook bij lagere waterstanden kunnen deze verschijnselen zich voordoen. Inmiddels is besloten om vanaf 2017 een nieuw toetsinstrumentarium te gebruiken, dat is gebaseerd op deze nieuwe inzichten. SLIM Daarnaast wil men ook op een slimmere manier kijken naar veiligheid. Immers, de ene overstroming is de andere niet. Het maakt nogal verschil of een overstroming ertoe leidt dat er twee weilanden onderlopen of dat een fors deel van een stad onder water komt te staan, met veel grotere materiële schade en misschien wel slachtoffers als gevolg. Volgens Judith van den Bos, beleidsmedewerker van de Unie van Waterschappen, worden tot nu toe alle gebieden binnen de dijkringen gezien als een soort badkuip. Als er ergens een gat in een dijk komt, ongeacht waar, stroomt de hele badkuip vol, zo is de veronderstelling. Dat geldt misschien voor Flevoland, maar niet voor Zuid-Holland met de > NR6 / JUNI 2014

8 Meer lezen? Neem dan een abonnement op maandblad H 2 O. Of makkelijker nog: word lid van Koninklijk Nederlands Waternetwerk (KNW) en ontvang maandblad H 2 O gratis.