Vrijheid van onderwijs is de belangrijkste richtinggevende factor voor de wijze waarop

Transcriptie

1 de macht is verantwoordelijk voor een of meerdere scholen en is vergelijkbaar met een raad van bestuur in een bedrijf. De inrichtende machten beschikken over een ruime autonomie. Ze kiezen vrij hun methoden en kunnen hun op een bepaalde levensbeschouwing of pedagogische opvatting baseren. Ten tweede betekent vrijheid van dat ouders vrij zijn in het kiezen van een school. Zij kunnen kiezen tussen officieel, georganiseerd door een openbaar bestuur, en vrij, gesw Schoolwijzer God op school, een verhaal van structuur en aantallen Levensbeschouwing en vandaag en morgen Emiel De Cock Vrijheid van is de belangrijkste richtinggevende factor voor de wijze waarop het hedendaags in Vlaanderen is georganiseerd in een, na jaren van strijd tot stand gekomen, evenwichtige structuur met keuze tussen verschillende soorten van scholen en vrije keuze in het volgen van een levensbeschouwing. Geregeld duikt echter de vraag op of die situatie in de toekomst moet behouden blijven. Officieel Vrij GO! Officieel gesubsidieerd Vrij gesubsidieerd Vlaamse Gemeenschap Verzelfstandigde Raad voor het Gemeenschaps Gefinancierd door de overheid (100 %) Gemeenschaps Neutraal Keuze levensbeschouwingen Provinciebestuur Provinciaal Gemeente of stadsbestuur Gesubsidieerd door de overheid Gemeentelijk Keuze tussen levensbeschouwingen Privaat initiatief (vzw) Vrij confessioneel Vrij nietconfessioneel Levensbeschouwing gekozen door de Inrichtende Macht Officieel en vrij De structuur van het in Vlaanderen wordt in grote mate bepaald door de vrijheid van die gewaarborgd is door de Belgische grondwet. Die vrijheid van kent twee aspecten. Ten eerste betekent die vrijheid dat quasi iedereen, mits te voldoen aan een aantal criteria, een school kan oprichten en kan organiseren. De personen die een school oprichten en besturen, maken deel uit van het schoolbestuur of de inrichtende macht. De inrichten- organiseerd door een natuurlijk persoon of een private rechtspersoon. Ouders kunnen er ook voor opteren Het vrij bestaat hoofdzakelijk uit confessionele of godsdienstgebonden scholen. 19

2 hun kinderen niet naar een school te sturen, maar huis te verstrekken. 1 Onderwijsnetten gebonden scholen, waarvan de katholieke scholen de grootste groep uitmaken. Er zijn ook protestantse, joodse, orthodoxe, islamitische scholen mogelijk. Daarnaast zijn er ook vrije niet-confessionele scholen: dat zijn onder meer scholen met een typische filosofische en ideologische achtergrond en een welbepaalde pedagogische aanpak, de zogenaamde methodescholen (onder andere Freinet- en Montessorischolen). Een klein aantal scholen in Vlaan - deren is niet erkend door de overheid. Dat zijn privéscholen. Zij worden niet gefinancierd of gesubsidieerd door de overheid en zijn dus meestal erg duur. De Europese en internationale scholen behoren tot die categorie. Onderwijskoepels Scholen hebben zich volgens hun soort ook gegroepeerd in koepels. Dat zijn verenigingen van inrichtende machten die gezamenlijk optreden voor hun belangenverdediging en dienstverlening. In het gemeenschaps vallen net en koepel samen. In het officieel gesubsidieerd In het leerplicht kan men drie netten onderscheiden. Het GO! 2 is het officieel dat door de openbare instelling Het Gemeenschaps georganiseerd wordt in opdracht van de Vlaamse Gemeenschap. Het gemeenschaps is door de grondwet verplicht tot neutraliteit: dat wil zeggen dat de religieuze, filosofische of ideologische overtuiging van de ouders en de leerlingen gerespecteerd moet worden. Het officieel gesubsidieerd omvat de gemeentelijke, stedelijke en provinciale scholen. Gemeenten kunnen ook intercommunales vormen om gezamenlijk in te richten. Het vrij gesubsidieerd is het dat door privaat initiatief georganiseerd wordt. De inrichtende macht is bijna altijd een vzw. Het vrij bestaat hoofdzakelijk uit confessionele of godsdienst kan men twee koepels onderscheiden: het Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap (OVSG) 3 en het Provinciaal Onderwijs Vlaanderen (POV). De katholieke scholen van het vrij zijn verenigd in het Vlaams Secretariaat van het Onderwijs (VSKO). Bij de niet-confessionele scholen van het vrije net kan men vier koepels onderscheiden: IPCO behartigt de gezamenlijke belangen van de scholen van de protestants-evangelische eredienst, FOPEM staat voor Federatie van Onafhan kelijke Pluralistische Emancipa torische Methodescholen, VOOP (Vlaams Onderwijs Overleg- Platform) is een koepel die een zestiental scholen in Vlaanderen groepeert en de Federatie Steinerscholen. Deze vier organisaties ontmoeten elkaar in het overlegplatform Overleg Kleine Onderwijsverstrekkers (OKO) met het oog op een gezamenlijke vertegenwoordiging in diverse beleidsorganen van de Vlaamse overheid. GO! Onderwijs Onderwijssecretariaat van de Steden en Gemeenten van de Vlaamse Gemeenschap Provinciaal Onderwijs Vlaanderen Vlaams Secretariaat van het Onderwijs Raad van Inrichtende Machten van het - Onderwijs Federatie van Onafhankelijke Pluralistische Emancipatorische Methodescholen Vlaams Onderwijs OverlegPlatform Federatie van Steinerscholen Overleg Kleine Onderwijsverstrekkers Vlaamse Gemeenschapscommissie Meer dan vier vijfde van de leerlingen in het Vlaams volgt de lessen katholieke godsdienst. 20

3 Godsdienst of nietconfessionele zedenleer of De Belgische Grondwet bepaalt dat alle leerplichtige leerlingen ten laste van de gemeenschap recht hebben op een morele of religieuze opvoeding. Daartoe moet het officieel de keuze aanbieden tussen godsdienstonderricht en onderricht in de niet-confessionele zedenleer. In scholen van het officieel kunnen ouders dus vrij kiezen welke levensbeschouwelijke lessen hun kind zal volgen: niet-confessionele zedenleer of een van de zes in België erkende godsdiensten: rooms-katholieke, protestantse eredienst, anglicaanse, e, islamitische en orthodoxe eredienst. Dat doen ze bij de eerste inschrijving van hun leerplichtig kind met een ondertekende verklaring. Die keuze kunnen zij bij het begin van elk schooljaar wijzigen. Wie schoolloopt in het vrij confessioneel kiest automatisch voor de levensbeschouwing waarop het in de gekozen school gebaseerd is: katholieke godsdienst in katholieke scholen, joodse godsdienst in joodse scholen en protestantse godsdienst in protestantse scholen. of vrijstelling sus niet-confessionele zedenleer omdat dat vak steunt op een vrijzinnig-humanistische visie. De Raad van State oordeelt daarop dat het kind vrijstelling van levensbeschouwelijk moet krijgen. In latere arresten heeft de Raad van State het recht op vrijstelling bevestigd. In opvolging van die arresten voorziet de huidige regelgeving 4 dat de kinderen van ouders met religieuze of morele bezwaren tegen het volgen van een van de aangeboden levensbeschouwelijke vakken, op aanvraag vrijstelling krijgen. Omwille van de privacywetgeving moet de aanvraag niet grondig gemotiveerd zijn. De vrijgestelde leerling moet tijdens de betreffende lesuren opdrachten uitvoeren die aansluiten bij de eigen levensbeschouwing. Onder meer Jehovagetuigen maken daarvan gebruik. Door beroep te doen op de vrijstelling kunnen methodescholen cultuurbeschouwing, meestal geïntegreerd in de verschillende leergebieden, in hun leerprogramma opnemen. Vier op vijf leerlingen volgen de lessen katholieke godsdienst In het schooljaar liepen leerlingen school in het lager of secundair. Meer dan vier vijfde van hen (81,2 %) volgde de lessen katholieke godsdienst, iets meer dan leerlingen (11,7 %) de lessen zedenleer. Met leerlingen haalde de islamitische godsdienst een relatief aandeel van 5,3 %. De overige leerlin- Aantal leerlingen lager én secundair in de lessen godsdienst en niet-confessionele zedenleer Schooljaar In het officieel secundair is nietconfessionele zedenleer de meest gevolgde cursus. In elke officiële school moet de keuze bestaan tussen godsdienst en zedenleer. Dat betekent echter niet dat de ouders verplicht zijn om een keuze te maken. In 1985 maakt een ouder bezwaar bij de Raad van State omdat hij zich in geen enkele levensbeschouwelijk vak kan vinden, ook niet in de curgen volgden les in een van de andere godsdiensten, waarvan de anglicaanse godsdienst met 24 leerlingen het kleinste aandeel had leerlingen kregen een vrijstelling. Over de laatste tien schooljaren zijn die cijfers licht geëvolueerd. Terwijl het totaal aantal leerlingen in die periode van tien jaar gedaald is met 1,3 %, is het aantal leerlingen katholieke godsdienst gedaald met 5 %. In tegenstelling met de tendens van een groeiende secularisering in de samenleving kent het aantal leerlingen niet-confessionele zedenleer slechts een lichte stijging van 2,5 %. Al blijft de keuze voor protestantse en orthodoxe godsdienst een keuze van kleine groepen, hun aantallen kennen een continue stijging. Daarentegen is het aantal vrijstellingen gedaald. Opvallend is dat de daling van het aantal leerlingen katholieke godsdienst zich bijna uitsluitend voordoet in het lager. Van in het schooljaar naar in het schooljaar of een daling met bijna 10 %. Het totaal aantal leerlingen in het lager is in die periode gedaald met 4 %. Daarentegen blijft het aantal leerlingen katholieke godsdienst in het secundair vrij stabiel. Er is slechts een daling van 0,4 % ,415 % 0,390 % 0,284 % 2,724 % 0,060 % 0,002 % 11,265 % 0,485 % 0,375 % 100 % Schooljaar ,221 % 0,575 % 0,244 % 5,334 % 0,129 % 0,003 % 11,695 % 0,484 % 0,314 % 100 % 21

4 Aantal leerlingen katholieke godsdienst Lager Evolutie van het aantal leerlingen islamitische godsdienst en niet-confessionele zedenleer Officieel lager Secundair Officieel secundair Islam Niet-confessioneel Niet-confessionele zedenleer en islamitische godsdienst in het officieel Dat in het vrij gesubsidieerd bijna alle leerlingen katholieke godsdienst volgen, is evident. Dat net bestaat immers overwegend uit katholieke scholen. In het officieel liggen de cijfers voor katholieke godsdienst beduidend lager. Dat neemt niet weg dat in het officieel lager (schooljaar ) meer dan de helft van de leerlingen de lessen katholieke godsdienst volgt. Toch is dat aantal vrij sterk gedaald: van in het schooljaar tot in het schooljaar Ouders kiezen hier nu meer dan tien jaar geleden voor niet-confessionele zedenleer. We zien daar een stijging met 14 % van naar leerlingen. Daarentegen is het aantal leerlingen voor dat levensbeschouwelijk vak in het secundair gedaald met bijna 5 %, van tot Toch blijft de niet-confessionele zedenleer met 50,3 % van de leerlingen hier de meest gevolgde cursus. Minder dan een derde van de leerlingen in het officieel secundair kiest voor katholieke godsdienst. Het aantal leerlingen islamitische godsdienst is zowel in het lager als in het secundair quasi verdubbeld. Het schoolpact in vraag gesteld Na perioden van schoolstrijd heeft het schoolpact van 1958 rust gebracht en het kader getekend voor schoolvrede. Die schoolvrede zit geworteld in de structuur van ons, het bestaan van verschillende netten en -koepels naast elkaar. Ouders hebben de keuze om hun kinderen school te laten lopen in het officieel of het vrij, en bovendien de keuze tussen godsdienst en zedenleer in het gemeenschaps- en het officieel gesubsidieerd. Dat schoolpact is meer dan vijftig jaar geleden afgesloten, voor sommige kringen is Spreiding van het aantal leerlingen over de levensbeschouwelijke vakken in het schooljaar Officieel lager ,53 % 1,54 % 0,03 % 16,57 % 0,35 % 0,01 % 27,36 % 0,00 % 0,60 % 100 % Officieel secundair ,30 % 1,38 % 0,05 % 15,86 % 0,50 % 0,01 % 50,35 % 0,00 % 1,56 % 100 % 22

5 het voorbijgestreefd, een argument om het levensbeschouwelijk en politiek compromis van toen in vraag te stellen. Dat gaat zowel in de richting van de vraag of het nog verantwoord is om de nettenstructuur in stand te houden, als in de richting van een pleidooi voor een nieuw vak over levensbeschouwingen. Onmiskenbaar is de samenleving gewijzigd en hebben we de verzuiling in grote mate achter ons gelaten. Dat ouders zich bij de schoolkeuze meer dan vroeger laten leiden door kwaliteit, nabijheid, imago, doorgroei- en opvangmogelijkheden mag dan uit onderzoek naar voor komen, maar het is daarom nog niet zeker dat levensbeschouwing of godsdienst geen enkele betekenis meer zou hebben. Kan men dan besluiten dat de keuzevrijheid maar beter verdwijnt? Het zou een ernstige ingreep zijn op de bestaande situatie van rust en evenwicht, waarvan met zekerheid kan voorspeld worden dat elke poging daartoe tot grote controverse leidt. En waar wil men dan naartoe? Een neutrale eenheidsschool en het afschaffen van de confessionele scholen? Pleidooien voor consolidatie van de bestaande toestand mogen dan zijn ingegeven door - daarom niet altijd expliciet uitgesproken - aandacht voor bestendiging of versteviging van de (markt)positie van het eigen net, ze getuigen ook van de waarden die men aanhangt. De bestaande toestand is een realiteit en het resultaat van een pragmatisch beleid om scherpe ideologische tegenstellingen uit het verleden te bezweren. Is het gediend met een brutaal voorstel zoals dat van toenmalig VLD-voorzitter Karel De Gucht op het einde van de twintigste eeuw - het mag dan zijn wortels hebben in een terechte bekommernis voor een gegroeide pluralistische samenleving - om zedenleer te geven in de katholieke scholen? Wil dat dan zeggen dat geen vragen mogen gesteld worden of voorstellen geformuleerd over levensbeschouwelijke vorming in het toekomstig? Integendeel, dat schreven we, bijna een jaar geleden, al in het eerste artikel van deze reeks God op school Levensbeschouwing en. 5 Inhoudelijk doordachte voorstellen voor een andere aanpak van levensbeschouwelijke vorming in het verdienen een genuanceerd debat. We De schoolvrede zit geworteld in de structuur van ons. hebben daar toen het volgend argument voor aangehaald: Het kan mogelijkheden bieden, in het bijzonder om samen een antwoord te formuleren op een bedreigender fenomeen: dat van de levensbeschouwelijke onverschilligheid, die zowel in de leefwereld van volwassenen als van jongeren aanwezig is. Het blijft meer dan welke andere motieven ook het belangrijkste argument in een open en eerlijk debat over de waarde en de inhoud van een kwaliteitsvolle levensbeschouwelijke vorming met het oog op respectvol en vredelievend samenleven in een pluralistische wereld. In dat debat heeft een christelijke vakbond zijn plaats, en dan niet alleen vanuit syndicale overwegingen. Met deze reeks leveren wij hieraan een bijdrage. Refererend aan de titel van een cursusnota van prof. em. Raf Verstegen 6 over levensbeschouwelijk, hebben we in de gepubliceerde artikels het verleden [leren] kennen. De volgende artikels zijn erop gericht het heden [te] begrijpen en de toekomst [te] verkennen. n n&b 1. Het Decreet Basis definieert huis als het dat verstrekt wordt aan leerplichtigen van wie de ouders beslist hebben zelf dat te organiseren en te bekostigen. Noten 2. Tot 1989 was het gemeenschaps gekend als het rijks, waarvan de minister van Onderwijs de inrichtende macht was. Tegelijkertijd was de minister ook verantwoordelijk voor de beleidsuitvoering voor het hele. Hij had dus een dubbele rol. Bij decreet werd het gemeenschaps later verzelfstandigd, zodat de minister van Onderwijs niet meer de inrichtende macht is. 3. Tot de OVSG hoort ook het georganiseerd door de Vlaamse Gemeenschapscommissie (VGC). De Vlaamse Gemeenschapscommissie heeft een dubbele opdracht voor het Nederlandstalige en vorming in Brussel. Enerzijds voert ze een netoverschrijdend en vormingsbeleid dat complementair is aan dat van de Vlaamse Gemeenschap en het lokale school- en vormingsbeleid ondersteunt. Anderzijds is de Vlaamse Gemeenschapscommissie sinds 1995 ook de inrichtende overheid van eigen scholen en heeft ze een beleid voor de eigen instellingen Sedert de splitsing van de provincie Brabant is de Vlaamse Gemeenschapscommissie inrichtende macht van de voormalige Nederlandstalige provinciale scholen gelegen op het grondgebied van het Brussels Hoofdstedelijk Gewest. 4. De huidige regelgeving is uitgewerkt in het besluit van de Vlaamse regering van 14 juli 2014 en de omzendbrief van 15 juli God op school, een open of gesloten verhaal. Dialoog tegen onverschilligheid. In: Basis, jg. 119, nr. 6, 21 april 2012, p Zie bronnen. Bronnen COV, Decreet Basis 25 februari Tekst en officiële commentaren. In: Wisselwerking, jg. 17, 1997, nr DE KNOP, Paul & VAN BENDEGEM, Jean-Paul, Onderwijs zonder visie op mens en maatschappij? In: Een leven van inzet. Liber Amicorum Michel Magits, Mechelen, Wolters-Kluwer, LOOBUYCK, Patrick & FRANKEN, Leni, Schoolpactwet: 50 jaar later. In: Samenleving en politiek, 2009, nr. 5. OESO, Het educatief bestel in België: van convergentie naar divergentie, Brussel, CIP Koninklijke Bibliotheek Albert I, VERSTEGEN, Raf, Levensbeschouwelijk : het verleden kennen, het heden begrijpen en de toekomst verkennen. Nota s cursus Levensbeschouwing, overheid en samenleving, 4 juli VLAAMSE GEMEENSCHAP, Statistisch Jaarboek van het Vlaams Onderwijs, 23