Dit onderzoek is uitgevoerd door Stratus marktonderzoek B.V. Drs. P.C.N. Honcoop Zoetermeer, juli 2010

Transcriptie

1 Arbeidsmarktmonitor Reisbranche Resultaten meting over 2009

2 Dit onderzoek is uitgevoerd door Stratus marktonderzoek B.V. Drs. P.C.N. Honcoop Zoetermeer, juli 2010 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Stratus. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Stratus. Stratus aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. The responsibility for the contents of this report lies with Stratus. Quoting numbers or text in papers, essays and books is permitted only when the source is clearly mentioned. No part of this publication may be copied and/or published in any form or by any means, or stored in a retrieval system, without the prior written permission of Stratus. Stratus does not accept responsibility for printing errors and/or other imperfections.

3 Inhoudsopgave Samenvatting 5 1 Inleiding 13 2 De werkgelegenheid in de reisbranche Inleiding Omvang van de werkgelegenheid Werkgelegenheidsontwikkeling in Samenstelling van de werkgelegenheid 20 3 Opleiding en scholing Inleiding Opleidingsniveau van werknemers Studiereizen Competent in Reiswerk Schoolverlaters 33 4 Stagiairs en leerlingen Inleiding Aantal stagiairs/leerlingen Toekomst stagiairs/leerlingen Beoordeling werkgevers Beoordeling stagiairs/leerlingen 42 5 Werknemers Inleiding Naar aspect Algemeen oordeel 47 BIJLAGE 1 Onderzoeksverantwoording 53 BIJLAGE 2 Profielbeschrijvingen 55 BIJLAGE 3 Waarom werken in de reisbranche? 59 3

4

5 Samenvatting In dit rapport worden de resultaten van alweer de vijfde meting van de arbeidsmarktmonitor reisbranche gepresenteerd. De eerste meting was in 2000 en de meeste recente in het afgelopen voorjaar In 10 jaar tijd kan veel gebeuren, hieronder staan daarom voorafgaand aan de samenvatting van de vijfde editie de belangrijkste trends van de afgelopen 10 jaar op een rij. Trends Effecten ontgroening & vergrijzing? De ontgroening en de vergrijzing van de Nederlandse beroepsbevolking beginnen ook hun weerslag te krijgen op de samenstelling van het personeelsbestand in de reisbranche. Zo is het aandeel jongeren (24 jaar of jonger) tussen 2003 en 2009 gedaald van 20 naar 11 procent. Daarnaast is het aantal ouderen (55 jaar of ouder) in aandeel gegroeid van 5 procent in 2003 naar 8 procent in Desalniettemin, blijft de reisbranche een relatief jong personeelsbestand houden in vergelijking met de Nederlandse beroepsbevolking. Tijdelijke effecten crisis? De algemene verwachting in de reisbranche is al jaren dat het aantal medewerkers zal dalen. Pas onder invloed van de economische crisis in 2009 is voor het eerst sinds 2000 sprake van een daling van het aantal werknemers. In 2009 is het aantal werknemers in de reisbranche gedaald van naar De netto-afname bedroeg daarmee in een jaar tijd ongeveer 7,5 procent. De vraag is natuurlijk of dit tijdelijk is of dat bij een aantrekkende reizenverkoop ook de vraag naar medewerkers weer zal stijgen. Groei leidinggevenden Het aandeel leidinggevende/managementfuncties is tussen 2003 en 2009 gestegen van 4,5 naar 10,1 procent. Dit is goed voor het carrièreperspectief van de medewerkers, het geeft anderzijds ook aan dat de span of control van de leidinggevenden aanzienlijk is afgenomen. Dit omdat het aantal werknemers is afgenomen. Verder kan het groeiende aandeel van leidinggevende/managementfuncties ook te maken hebben met de groeiende complexiteit van reisondernemingen door de opkomst van nieuwe verkoopkanalen als internet. Baliefuncties blijven Ondanks de enorme slag die er vanaf 2000 is gemaakt in de verkoop van reizen via het internet, heeft het aandeel baliefuncties zich opmerkelijk genoeg goed weten te handhaven. In 2003 had 42,5 procent van alle medewerkers een verkoopfunctie aan de balie en in 2009 was dat 38,5 procent. In de afgelopen jaren verwachtten de werkgevers steeds dat het aandeel verkoopfuncties aan de balie aanzienlijk zou dalen. Bij iedere meting blijkt dat de afkalving van deze functies veel langzamer gaat dan werkgevers vermoedden. Opleidingsniveau gestegen Het opleidingsniveau van de medewerkers is structureel stijgende. Zo is het aandeel HBO ers gestegen van 25,5 procent in 2003 naar 31,2 procent in Ook het aandeel van medewerkers met een toeristische vooropleiding nam de afgelopen jaren toe van 62,8 procent in 2003 tot 67,7 procent in 5

6 2009. Ondanks dat werkgevers steeds kritisch blijven over het niveau van de schoolverlaters, vinden veel van deze schoolverlaters wel een baan in de reisbranche. Omvang werkgelegenheid werknemers op 31 december 2009 In de reisbranche waren eind werknemers werkzaam. Gemeten in fulltime-equivalenten (FTE s) is dit FTE s. In vergelijking met 2007 is het aantal werknemers in de reisbranche daarmee de afgelopen twee jaar aanzienlijk gedaald; toen lag het aantal werknemers namelijk op Dit komt neer op een daling van 10 procent. In de afgelopen jaren was de algemene verwachting in de branche telkens dat de werkgelegenheid zou dalen. De economische crisis heeft dit nu voor het eerst tot werkelijkheid gebracht. De grootste uitstroom van medewerkers vond plaats bij de grote reisondernemingen (1.800 medewerkers minder bij het aantal ondernemingen met 50 of meer werknemers). De werkgelegenheid bij de kleinere reisondernemingen is nagenoeg gelijk gebleven. Wat dit betreft hebben de kleinere reisbureaus een zogenaamde bufferfunctie zoals dat ook geldt voor de kleinere bedrijven in andere sectoren. Ze profiteren wat minder van economische hoogtijdagen, maar worden ook minder getroffen in slechtere tijden. Bij de grotere reisondernemingen hebben de veranderende economische omstandigheden veel meer impact gehad. Werkgelegenheidsontwikkeling Harde klap in 2009 De grote klap van de economische crisis voor de reisbranche kwam in 2009 zelf; toen is pas het aantal werknemers aanzienlijk gedaald (van naar ). De netto-afname bedroeg in een jaar tijd ongeveer 7,5 procent. In tegenstelling tot eerdere metingen verschillen ditmaal het in- en uitstroompercentage veel van elkaar; 15,0 procent van de werknemers is ingestroomd en 22,5 procent is uitgestroomd. In het afgelopen jaar zijn dus in de reisbranche meer werknemers uit dienst getreden dan in dienst getreden. In 2007 waren de in- en uitstroompercentages respectievelijk 27,1 procent en 26,6 procent. De doorstroom 1 daalde voor het eerst het afgelopen jaar, dit in tegenstelling tot vorige metingen van de arbeidsmarktmonitor. In 2009 is slechts 6,0 procent van de werknemers in de afgelopen 12 maanden van baan veranderd, terwijl in 2007, 2005 en 2003 de percentages zo rond de 15 procent lagen. Aantal vacatures gedaald Ook het aantal ANVR-reisondernemingen met openstaande vacatures nam af. In het voorjaar van 2010 (het meetmoment) had een vijfde één of meerdere vacatures, terwijl in de vorige meting dit nog bij meer dan de helft was. Het aantal vacatures zakte ook van 2,5 naar 2,0 procent van het 1 Hier betekent doorstroom het aantal werknemers dat in de afgelopen 12 maanden van baan is veranderd 6

7 totale werknemersbestand. Het gemiddeld aantal vacatures bedrijf daalde dus eveneens. Ook landelijk daalde het aantal openstaande vacatures flink. Samenstelling van de werkgelegenheid Relatief veel vrouwen, jongeren werkzaam De afgelopen twee jaar is de samenstelling van de werkgelegenheid nauwelijks veranderd. De reisbranche blijft traditioneel een sector waarin relatief veel vrouwen werkzaam zijn, en veel jonge mensen. In vergelijking met 2007 is wel de gemiddelde leeftijd in de branche iets gestegen; het aantal jongeren nam af (-7 procent), terwijl het aantal ouderen juist toenam (+5 procent). De afname van het aantal jongeren en de toename van het aantal ouderen binnen de reisbranche is daarmee groter dan in de rest van Nederland; in de Nederlands beroepsbevolking daalde de afgelopen twee jaar het aantal jongeren maar met 2 procent en het aantal ouderen steeg slechts met 2 procent. Aandeel werknemers internet gedaald De meest voorkomende functie in de reisbranche is nog steeds de verkoopfunctie, met name balie 1. In tegenstelling tot vorige metingen is het aandeel werknemers dat betrokken is bij de verkoop via internet voor het eerst gedaald. Aantal leidinggevende functies is toegenomen In vergelijking met 2007 is het aantal leidinggevenden wederom toegenomen. Toen was 9,0 procent van de werknemers nog leidinggevende, nu heeft 10,1 procent van de werknemers in de reisbranche een leidinggevende functie. In tegenstelling tot de vorige meting nam het aantal werknemers met een inkoop- of ICT-functie (waaronder online marketing) in de branche juist weer toe. Het aantal werknemers met een logistieke of ondersteunende functie nam daarentegen af ten opzichte van Opleidingsniveau werknemers 68 procent van de werknemers heeft een toeristische vooropleiding Van alle werknemers in 2009 heeft 68 procent een specifiek toeristische opleiding gevolgd. In 2007 was dit percentage nagenoeg gelijk (69 procent). Het grootste deel van deze toeristische opleidingen is wederom op MBOniveau gevolgd. Het aandeel toeristische MBO-opleidingen nam wel iets af. Het aandeel werknemers met een toeristische HBO-opleiding nam daarentegen toe. Werkgevers negatiever over aansluiting toeristisch onderwijs op praktijk dan leerlingen/werknemers Aan zowel werkgevers, werknemers als leerlingen is gevraagd hoe zij de aansluiting van het toeristisch onderwijs op de praktijk vinden. In het algemeen zijn werkgevers hierover een stuk negatiever dan leerlingen of werknemers. De ontevredenheid van werkgevers is ook gestegen ten opzichte van Met balie wordt hier de fysieke verkoop op het reisbureau aan de aanwezige klant bedoeld. Dit om het onderscheid duidelijk te maken tussen telefonische verkoop, internet verkoop en fysiek reisbureau verkoop 7

8 Bij 71 procent van de ANVR-reisondernemingen werden aan werknemers bedrijfsopleidingen aangeboden. In 2007 was dit nog bij 77 procent van de ANVR-reisondernemingen, en in 2005 bij 80 procent. Het aanbieden van bedrijfsopleidingen in de branche is daarmee de afgelopen jaren aanzienlijk gedaald. Per werknemer een lager bedrag aan scholing Ook op de uitgaven aan scholing is door bedrijven bezuinigd in het afgelopen jaar. In 2007 gaven ANVR-reisondernemingen nog 2,7 procent van de loonsom uit aan scholing van hun werknemers; nu is dit gedaald tot 2,0 procent. Per werknemer is dus een lager bedrag in opleidingen geïnvesteerd. Opleidingen op het gebied van toeristische kennis en commerciële vaardigheden waren ook in 2009 het meest populair. Het merendeel van de kosten van de opleiding wordt vergoed door de werkgever. Dit was in 2007 ook het geval. 16 procent heeft één of meer schoolverlaters in dienst genomen Schoolverlaters 16 procent van de ANVR-reisondernemingen heeft in 2009 één of meer schoolverlaters in dienst genomen. In 2007 was dit nog bijna een derde van de ANVR-reisondernemingen. Ook het gemiddeld aantal in dienst genomen schoolverlaters is ten opzichte van de vorige meting gedaald, namelijk van 3 naar 2. Ook in 2009 heeft het merendeel van de in dienst genomen schoolverlaters een toeristische opleiding afgerond, en dan vooral een opleiding op MBOniveau. In vergelijking met 2007 nam wel het aantal schoolverlaters van een toeristische MBO-opleiding in de reisbranche af. Het aantal schoolverlaters van een toeristische HBO-opleiding nam de afgelopen twee jaar juist toe. De werkgever is net als in de vorige metingen van de arbeidsmarktmonitor gevraagd zijn schoolverlaters te beoordelen. In tegenstelling tot vorige meting beoordelen de werkgevers de kennis en vaardigheden, de houding van schoolverlaters gemiddeld genomen niet langer meer met een voldoende. De werkgevers zijn vooral niet te spreken over de toeristische kennis, de ondernemerszin, de ICT- en commerciële vaardigheden van de schoolverlaters. De ANVR-reisondernemingen zijn overigens wel erg te spreken over het aanpassingsvermogen en servicegerichtheid van de schoolverlater; deze aspecten worden namelijk met een ruime voldoende gewaardeerd. Het gemiddelde van alle aspecten komt echter nog steeds op een onvoldoende uit in plaats van een voldoende. Stagiairs/leerlingen Inzetten van stagiairs/leerlingen bleef gelijk In vergelijking met 2007 is de inzet van stagiairs en leerlingen nagenoeg gelijk gebleven, net als in de vorige meting heeft ongeveer 60 procent van de ANVR-reisondernemingen gebruik gemaakt van stagiairs of leerlingen van toeristische opleidingen. De ANVR-reisondernemingen verwachten in de 8

9 toekomst net zo veel stagiairs/leerlingen in te zetten als zij twee jaar geleden verwachtten. Net als in 2007 is de populairste vorm de beroepsopleidende leerweg (BOL) van het MTRO. Deze leerweg is goed voor bijna tweederde van alle stages (65,4 procent). Het percentage is wel gedaald ten opzichte van twee jaar geleden (76,5 procent). Het aantal HBO-stages in de reisbranche nam daarentegen in dezelfde periode opnieuw toe; namelijk van 13,2 procent tot 21,2 procent. De stagiairs/leerlingen krijgen wederom de hoogste waardering voor hun representativiteit en aanpassingsvermogen. Ook zijn werkgevers tevreden over de servicegerichtheid en stressbestendigheid van de stagiair of leerling. De aspecten worden door werkgevers ook als relatief belangrijk ervaren. De werkgevers zijn over het algemeen minder te spreken over de kennis en vaardigheden van stagiairs of leerlingen met name over het niveau van commerciële en administratieve vaardigheden en hun toeristische kennis. In vergelijking met 2007 zijn werkgevers over alle aspecten minder positief gestemd. Stagiairs en leerlingen krijgen een 7,0 als rapportcijfer Ook het algemeen eindoordeel van ANVR-reisondernemingen over stagiairs/ leerlingen ligt lager dan twee jaar geleden. In 2007 lag het gemiddelde rapportcijfer voor stagiairs/leerlingen op een 7,2, nu komt het rapportcijfer uit op een 7,0. De gemiddelde rapportcijfers voor stagiairs/leerlingen per onderneminggrootte (klein, middelgroot, groot) verschillen verder nauwelijks van elkaar. Stagiairs en leerlingen geven zelf een 7,4 De stagiairs/leerlingen geven zelf gemiddeld 7,4 voor de stage, iets hoger dan in 2007 (7,2). Landelijk geven stagiairs voor hun stage gemiddeld een 7,3 1. De meeste stagiairs/leerlingen zijn, net als in 2007, erg te spreken over de samenwerking met collega s. Ook over de werkzaamheden, de begeleiding vanuit het stagebedrijf en de arbeidsomstandigheden is men ronduit positief. Stagevergoeding niet langer onvoldoende De stagiairs/leerlingen zijn opnieuw minder positief over de stagevergoeding. Het oordeel over de stagevergoeding is wel verbeterd ten opzichte van 2007; nu krijgt de stagevergoeding net een voldoende in plaats van een ruime onvoldoende. Ziekteverzuim Ziekteverzuim gedaald naar 3,0 procent wederom onder het landelijk gemiddelde In 2009 is 3,0 procent van het aantal gewerkte uren wegens ziekte verzuimd. Het ziekteverzuimpercentage is daarmee opnieuw gedaald ten opzichte van de vorige meting (3,5 procent). Ook ligt het ziekteverzuimpercentage wederom op een lager niveau dan het landelijk gemiddelde (4,3 procent). 1 Laurense Simonse Groep, Stagemonitor mei

10 Werknemerstevredenheid Rapportcijfer van 7,3 voor werken in de reisbranche De werknemers geven gemiddeld een rapportcijfer van 7,3 voor hun huidige baan. Dit is lager dan in 2007 (7,5). Het rapportcijfer van de reisbranche ligt wederom iets hoger dan het landelijk gemiddelde (7,1). 1 In vergelijking met dienstverleningssector ligt het rapportcijfer nagenoeg op hetzelfde niveau (7,2) 2 Net als in 2007 zijn het vooral de mate van vrijheid en zelfstandigheid maar toch ook samenwerking met collega s die door de werknemers het meest gewaardeerd worden. Ook zijn werknemers erg positief gestemd over de afwisseling/variatie in de werkzaamheden, het werken met klanten en het reisproduct. Inkomen en secundaire arbeidsvoorwaarden onvoldoende Het inkomen wordt door werknemers nog steeds als onvoldoende beoordeeld. Ook de secundaire arbeidsvoorwaarden scoren voor het eerst onvoldoende. 78 procent beveelt een baan in de reisbranche aan 87 procent denkt over een jaar nog steeds in de reisbranche te werken Een andere manier om vast te stellen of werknemers hun werk als plezierig ervaren, is door te vragen of ze hun baan bij anderen (familie, vrienden, kennissen, etc.) zouden aanbevelen. Het blijkt dat 78 procent van de werknemers een baan in de reisbranche zou aanbevelen. In vergelijking met 2007 is dit ook lager; toen zou 85 procent van de werknemers een baan aanbevelen. 87 procent van de werknemers denkt over een jaar ook nog in de reisbranche te werken, meestal in dezelfde functie bij dezelfde werkgever. Dit percentage is iets hoger dan in 2007; toen was dit 85 procent. Over drie jaar denkt 70 procent nog in de reisbranche werkzaam te zijn (2007: 73 procent). 1 Integron, Rapport Medewerkerbeleving Integron, Rapport Medewerkerbeleving

11 tabel 1 Werkgelegenheidsprofiel van de reisbranche 2003, 2005, 2007 en 2009 Kenmerk Aantal reisorganisaties Aantal bij SGR aangesloten organisaties (op 31 december) Aantal bij ANVR aangesloten organisaties (op 31 december) Werkgelegenheid Aantal werknemers (1 januari) Instroom 22,5% 20,7% 27,1% 15,0% Uitstroom 22,8% 16,3% 26,6% 22,5% Aantal werknemers (31 december) Aantal FTE s (31 december) Aantal werknemers bij ANVR-organisaties (31 december) Kenmerken werkgelegenheid Aandeel vrouwen 79% 81% 81% 80% Aandeel werknemers met vast contract 78% 80% 73% 77% Jonger dan 25 jaar 20% 17% 16% 13% 25 tot 35 jaar 42% 40% 40% 36% 35 tot 45 jaar 22% 25% 26% 28% 45 jaar of ouder 16% 18% 17% 23% HBO/Universiteit 28% 29% 29% 33% MBO 60% 62% 63% 59% HAVO/VWO 6% 3% 1% 7% Overig 6% 6% 8% 1% Aandeel werknemers met toeristische vooropleiding 63% 61% 69% 68% Aandeel bedrijven met vacatures 24% 34% 57% 20% Aantal openstaande vacatures als percentage van het aantal werknemers Aantal moeilijk vervulbare vacatures als percentage van het aantal werknemers 2,0% 2,0% 2,5% 2,0% 0,1% 0,6% 1,1% 0,6% Aandeel bedrijven dat aan scholing doet 81% 80% 77% 71% Uitgaven aan bedrijfsopleidingen in % van de loonsom 3,2% 2,0% 2,7% 2,0% Werknemerstevredenheid Rapportcijfer 7,2 7,1 7,5 7,3 Aantal werknemers dat baan in de reisbranche aanbeveelt 81% 77% 85% 78% Aantal werknemers dat over één jaar nog werkzaam denkt te zijn in de reisbranche 85% 83% 87% 87% 11

12

13 1 Inleiding Informatiebehoefte vanuit de reisbranche Binnen de reisbranche wordt veel belang gehecht aan een goede scholing en ontwikkeling van werknemers. Om de kwaliteit van scholing en onderwijs voor de reisbranche te verbeteren, hebben werkgevers en werknemers een opleidings- en ontwikkelingsfonds opgericht: Reiswerk (voorheen stichting FOOR). Hierin werken werkgevers en werknemers uit de reisbranche samen aan: - Excellente commerciële dienstverlening in de reisbranche; - Kwaliteitsverbetering van het beroepsonderwijs; - Betere aansluiting tussen beroepsonderwijs en arbeidsmarkt; - Bevorderen van deelname door werknemers aan scholings- en ontwikkelmogelijkheden; - Opheffen van knelpunten op de arbeidsmarkt. Om dit te kunnen bewerkstelligen heeft Reiswerk informatie nodig over de arbeidsmarkt in de reisbranche, zowel over de huidige stand van zaken als over trends en ontwikkelingen. Om de opleidingsbehoefte optimaal af te kunnen stemmen op de vraag is kennis nodig over de omvang, de samenstelling en de ontwikkelingen van het werknemersbestand in de reisbranche. Ook informatie over de vacaturemarkt en de huidige scholingsgraad is van belang, evenals de meningen van werknemers/leerlingen over deze onderwerpen. Om in deze informatie te voorzien heeft Reiswerk besloten om periodiek de situatie op de arbeidsmarkt te monitoren via een tweejaarlijkse arbeidsmarktmonitor. Hiermee kan kwantitatieve informatie verzameld worden over kenmerken van het (toekomstige) werknemersbestand van de reisbranche. De eerste arbeidsmarktmonitor (0-meting) is in het voorjaar van 2000 gehouden, en had betrekking op het werknemersbestand ten tijde van de meting. In 2004 is een tweede meting gehouden die betrekking had op 2003, in 2006 een derde meting die betrekking had op 2005, en in 2008 een vierde meting die betrekking had op In dit rapport worden de resultaten van de vijfde meting gepresenteerd die betrekking hebben op het jaar Ook wordt in het rapport een vergelijking gemaakt met de belangrijkste resultaten van de vorige meting(en) van de arbeidsmarktmonitor reisbranche. Afbakening van de reisbranche De reisbranche bestaat uit alle ondernemingen die zich bezighouden met het organiseren en bemiddelen van vakantie- en zakenreizen. In Nederland zijn dit circa reisorganisaties en reisagenten, waarvan meer dan 95 procent is aangesloten bij de Stichting Garantiefonds Reisgelden (SGR). De arbeidsmarktmonitor richt zich op deze ondernemingen. Wat deze arbeidsmarktmonitor betreft, is de reisbranche gedefinieerd als alle 13

14 reisondernemingen die bij de SGR zijn aangesloten. Uitspraken over reisbranche en ANVR-reisondernemingen De meeste cijfers in dit rapport hebben betrekking op de arbeidsmarkt van de gehele reisbranche. Ze zijn weliswaar gebaseerd op onderzoek onder werkgevers en werknemers van ondernemingen die bij ANVR 1 zijn aangesloten, maar ANVR-reisondernemingen vertegenwoordigen circa 90 procent van het totale werknemersbestand in de reisbranche. Hierdoor zijn deze cijfers representatief voor de reisbranche als geheel. Er zijn echter een paar uitzonderingen. Dit betreft cijfers die informatie geven over reisondernemingen in plaats van werknemers (bijvoorbeeld het percentage reisondernemingen dat in 2009 schoolverlaters in dienst heeft genomen). In termen van ondernemingen geldt dat twee derde van alle ondernemingen in de reisbranche bij de ANVR is aangesloten, en een derde niet. De ANVR-leden zijn gemiddeld genomen groter dan de overige reisondernemingen. Uitspraken over ANVR-leden zijn hierdoor niet representatief voor alle reisondernemingen in de reisbranche. Cijfers over reisondernemingen worden slechts op een aantal plaatsen in het rapport besproken, en hierbij zal steeds opgemerkt worden dat de uitspraken alleen betrekking hebben op ANVR-reisondernemingen. Structuur van het rapport In het volgende hoofdstuk worden de omvang, ontwikkeling en samenstelling van het werknemersbestand in de reisbranche besproken. Het menselijk kapitaal van de reisbranche staat in hoofdstuk 3 centraal. In eerste instantie worden opleiding en scholing van werknemers besproken. Vervolgens wordt specifiek aandacht besteed aan de inzet en beoordeling van schoolverlaters, stagiairs en leerlingen. Tot slot wordt in het laatste hoofdstuk van dit rapport de tevredenheid van werknemers besproken. Zoals gebruikelijk bij een monitor, ontbreekt een afsluitend hoofdstuk met conclusies en aanbevelingen. Een korte onderzoeksverantwoording is opgenomen in de bijlage van dit rapport. 1 Op 31 december 2009 waren er 963 ondernemingen bij de SGR aangesloten, waarvan 574 ook lid waren van de ANVR 14

15 2 De werkgelegenheid in de reisbranche 2.1 Inleiding In dit hoofdstuk worden de omvang, samenstelling en veranderingen in het werknemersbestand in de reisbranche beschreven. Zo wordt een schatting gemaakt van de omvang van de werkgelegenheid, zowel uitgedrukt in aantallen werknemers als in FTE s. Vervolgens wordt een beschrijving gegeven van de ontwikkeling van de werkgelegenheid. Met name worden de uitstroom en het aantal openstaande vacatures besproken. Het hoofdstuk sluit af met een paragraaf waarin de samenstelling van het werknemersbestand wordt gekarakteriseerd op basis van kenmerken zoals leeftijd, geslacht en functie. 2.2 Omvang van de werkgelegenheid Ontwikkelingen werkgelegenheid tussen 2007 en 2009 Lichte daling werkgelegenheid in de periode 2007 tot en met 2009 Eind 2007 telde de reisbranche circa werknemers. De algemene verwachting in de branche was telkens dat de werkgelegenheid zou dalen. De economische crisis heeft dit nu voor het eerst tot werkelijkheid gebracht. Begin 2009 was het aantal werknemers in de reisbranche gedaald tot circa Dit komt neer op een daling van 2,7 procent ten opzichte van eind Harde klap in 2009 De grote klap van de economische crisis voor de reisbranche kwam in 2009 zelf; aan het begin van het jaar lag het aantal werknemers op ongeveer , eind 2009 bedroeg het aantal werknemers circa Dit komt overeen met een daling van het werknemersbestand van circa 7,5 procent in slechts een jaar tijd. De daling is vooral de oorzaak van het verdwijnen van een groot aantal ondernemingen ten gevolge van de economische crisis. Het aantal ANVRleden daalde van 645 in 2007 naar 574 in 2009, en het aantal SGR-leden van 994 naar 963. Ook het gemiddeld aantal werknemers bij de overgebleven bedrijven (voornamelijk niet-anvr-leden) nam af. In 2007 hadden alle reisondernemingen (ongeacht ANVR-lid of niet) gemiddeld genomen 19 werknemers in dienst, in 2009 is dit licht gedaald tot 17 werknemers. Het gemiddeld aantal werknemers bij reisondernemingen die bij de ANVR aangesloten zijn bleef de afgelopen jaren stabiel op 26 werknemers. De reisondernemingen die niet bij de ANVR aangesloten zijn, hadden in 2009 gemiddeld 5 werknemers in dienst. In 2007 was het gemiddelde aantal werknemers van niet-anvr-leden iets hoger; toen lag dit op gemiddeld 6 personen. De eerste drie metingen toonden al aan, dat de verdeling van de werkgelegenheid binnen de branche zeer scheef is. Dit wordt ook in de vierde meting bevestigd. Ruim de helft van de werknemers (52,6 procent) is werkzaam bij ondernemingen met meer dan 50 werknemers in dienst, terwijl deze ondernemingen slechts 4,5 procent uitmaken van het totale 15

16 aantal ondernemingen. Bij de kleine ondernemingen (0-10 werknemers), die gezamenlijk ruim 80 procent van alle ondernemingen uitmaken, werkt 24,1 procent van alle werknemers in deze branche. Bij middelgrote ondernemingen (11-50 werknemers) werkt 23,3 procent. tabel 2 Verdeling van het aantal reisondernemingen en het aantal werknemers naar grootteklasse op 31 december 2003 (n=223), 2005 (n=168), 2007 (n=126) en 2009 (n=200) Grootteklasse Aandeel ondernemingen Aandeel werknemers tot en met 10 werknemers* 76,3% 76,1% 77,3% 80,4% 17,2% 18,9% 16,4% 24,1% 11 tot en met 50 werknemers 15,8% 15,2% 13,9% 15,2% 12,9% 10,4% 7,7% 23,3% Meer dan 50 werknemers 7,9% 8,6% 8,6% 4,5% 69,9% 70,7% 75,9% 52,6% Totaal 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% * Deze grootteklasse is inclusief alle SGR-ondernemingen die geen lid van het ANVR zijn Bron: EIM / Stratus Arbeidsmarktmonitor Reisbranche 2003, 2005, 2007 en 2009, werkgeversdeel vooral bij grote reisondernemingen Uit dezelfde tabel blijkt ook dat de grootste uitstroom van medewerkers vooral plaatsvond bij de grote reisondernemingen in 2009 (1.800 medewerkers minder bij ondernemingen met 50 of meer werknemers). De werkgelegenheid bij de kleinere reisbureaus is nagenoeg gelijk gebleven waardoor hun procentuele aandeel sterk is gegroeid. Wat dit betreft hebben de kleinere reisbureaus een bufferfunctie zoals dat ook geldt voor de kleinere bedrijven in andere sectoren. Ze profiteren wat minder van economische hoogtijdagen, maar worden ook minder getroffen in het personeelsbestand in slechtere tijden. Bij de grotere reisondernemingen hebben veranderende economische omstandigheden veel meer impact gehad op het personeelsbestand. Deeltijdwerken Circa FTE s in 2009 In de reisbranche komt werken in deeltijd regelmatig voor. Dat betekent dat de werkgelegenheid uitgedrukt in FTE s (Fulltime Equivalenten) kleiner is dan de werkgelegenheid in aantal werknemers. De deeltijdfactor in de reisbranche, dat is de verhouding tussen de werkgelegenheid in FTE s en de werkgelegenheid in werknemers, bedraagt in ,78. Dit betekent dat werknemers in de reisbranche gemiddeld ongeveer 4 dagen per week werken. In 2007 lag de deeltijdfactor nagenoeg op hetzelfde niveau, namelijk op 0,80. Als de werkgelegenheid in de reisbranche wordt uitgedrukt in FTE s, dan ligt de omvang op 31 december 2009 rond de

17 Thuiswerken In deze arbeidsmarktmonitor is werkgevers voor het eerst gevraagd naar de mogelijkheden tot thuiswerken. Bij circa 40 procent van de ondervraagde ANVR-reisondernemingen kunnen werknemers thuiswerken. In het algemeen geldt hoe groter de reisonderneming des te groter de kans dat thuiswerken mogelijk is. Hoewel bij een groot aantal bedrijven in de branche thuiswerken mogelijk is, maken niet veel werknemers van deze mogelijkheid gebruik. In totaal werkt namelijk 7 procent van de werknemers thuis (landelijk: 10 procent 1 ) In 85 procent van de gevallen gebeurt het thuiswerken in minder dan de helft van de werktijd. Ziekteverzuim in reisbranche met 3,0 procent in 2009 wederom onder landelijk gemiddelde Ziekteverzuim In 2009 werd 3,0 procent van het aantal gewerkte uren wegens ziekte verzuimd. Het ziekteverzuimpercentage is hiermee opnieuw lager dan de voorgaande meting (3,4 procent). Ook ligt het ziekteverzuimpercentage wederom lager dan het landelijk gemiddelde (4,3 procent 2 ). In vergelijking met 2007 is het ziekteverzuimpercentage alleen van de kleinste ondernemingen (1-5 werknemers) gestegen. Bij de rest van de reisondernemingen is het ziekteverzuimpercentage gedaald, met name bij de middelgrote ondernemingen (-2,0 procent). figuur 1 Ziekteverzuimpercentage (exclusief zwangerschapsverlof) naar grootteklasse in 2003 (n=147), 2005 (n=69), 2007 (n=39) en 2009 (n=56) Totaal 51 of meer werknemers 3,0% 3,4% 2,9% 4,1% 4,0% 3,9% 4,2% 4,1% 11 tot en met 50 werknemers 2,9% 3,6% 4,0% 4,9% 6 tot en met 10 werknemers 1,6% 2,5% 2,6% 2,3% 1 tot en met 5 werknemers * 2,3% 2,3% 3,8% 0% 1% 2% 3% 4% 5% * Ziekteverzuimpercentage is niet opgenomen vanwege een te klein aantal waarnemingen. Bron: EIM / Stratus Arbeidsmarktmonitor Reisbranche 2003, 2005, 2007 en 2009, werkgeversdeel 1 CBS, Webmagazine Het gemiddelde ziekteverzuim in het particuliere bedrijfsleven in 2009, exclusief zwangerschapsverlof (CBS, Statline) 17

18 2.3 Werkgelegenheidsontwikkeling in 2009 Verschil in- en uitstroom in 2009 groot In 2009 is het aantal werknemers in de reisbranche aanzienlijk gedaald; de netto afname bedraagt ongeveer 7,5 procent. In tegenstelling tot de vorige meting verschillen het in- en uitstroompercentage ditmaal veel van elkaar; 15,0 procent van de werknemers is ingestroomd en 22,5 procent van de werknemers is uitgestroomd. In 2009 zijn dus in de reisbranche meer werknemers uit dienst getreden dan in dienst getreden. Hierdoor nam ook het aantal werknemers in de reisbranche af. In 2007 waren de in- en uitstroompercentages respectievelijk 27,1 procent en 26,6 procent. figuur 2 In- en uitstroom in de reisbranche in 2009 (n=198) 30 Aantal werknemers (x 1.000) ,2 Instroom 15,0% Uitstroom 22,5% 16,9 0 1 januari december 2009 Bron: Stratus, Arbeidsmarktmonitor Reisbranche 2007, werkgeversdeel De in- en uitstroomcijfers die tot nu toe besproken zijn, hebben overigens betrekking op de totale in- en uitstroom in Hier vallen dus ook werknemers onder die in 2009 in de reisbranche begonnen waren, maar in de loop van 2009 de branche al weer verlaten hebben. Doorstroom afgenomen In tegenstelling tot vorige uitgevoerde metingen is het aantal werknemers dat in de afgelopen 12 maanden van baan is veranderd aanzienlijk gedaald. Slechts 6,0 procent van de ondervraagde werknemers (16 personen) geeft aan in 2009 van baan te zijn veranderd, terwijl in de metingen van 2007, 2005 en 2003 deze percentages nog op respectievelijk 15,2; 11,7 en 13,2 procent lagen. De meeste werknemers die in 2009 van baan veranderd zijn (52,8 procent) waren al werkzaam in de reisbranche (maar bij een andere werkgever) voordat zij in hun huidige functie in dienst kwamen. In 2007 was dit percentage lager, namelijk 48,6 procent. Het aantal werknemers dat intern van functie is veranderd is ten opzichte van de vorige meting gestegen; van 12,3 procent naar 16,7 procent. Het aantal werknemers afkomstig van werkgevers buiten de reisbranche is ook toegenomen. De werknemers die hiervoor in een andere branche dan de reisbranche werkzaam waren komen vaak uit de horeca of dienstverlening (zowel zakelijk als financieel). 18

19 tabel 3 Arbeidspositie van werknemers voor indiensttreding huidige functie in 2003 (n=108), 2005 (n=55), 2007 (n=84) en 2009 (n=16) Aandeel Aandeel Aandeel Aandeel werknemers werknemers werknemers werknemers Dezelfde werkgever 8,3% 16,4% 12,3% 16,7% Andere werkgever in de reisbranche Andere werkgever buiten de reisbranche Geen werkgever (schoolverlater, werkloos, arbeidsongeschikt, e.d.) 51,9% 52,7% 48,6% 52,8% 24,1% 18,2% 21,9% 27,8% 4,6% 7,3% 9,6% 0,0% Overig 11,1% 5,5% 7,6% 2,8% Bron: EIM / Stratus, Arbeidsmarktmonitor Reisbranche 2003, 2005, 2007 en 2009 werknemersdeel In 2009 was er geen instroom (0,0 procent) van werknemers die hiervoor nog niet werkzaam waren (werkloos, arbeidsongeschikt, e.d.). Indien werknemers voor hun huidige functie in een andere functie werkzaam waren bij dezelfde werkgever of bij een andere werkgever in de reisbranche, dan was het meestal een functie op hetzelfde niveau (56,0 procent). Dit is niet veel anders dan in ,0 procent van deze werknemers is uiteindelijk naar een hogere functie gegaan en 20,0 procent heeft een lagere functie geaccepteerd. Instroom van schoolverlaters Het aantal bedrijven dat schoolverlaters in dienst neemt, neemt af Ten opzichte van 2007 is het percentage ANVR-reisondernemingen dat één of meer schoolverlaters in dienst heeft genomen gedaald; toen was het percentage 28 procent, nu is dit afgenomen tot 16 procent. In totaal hebben deze ANVR-reisondernemingen in schoolverlaters aangenomen. In 2007 waren dit nog 382 schoolverlaters. Het gemiddeld aantal in dienst genomen schoolverlaters per reisonderneming nam daardoor af, namelijk van 3 naar 2. Het aandeel van schoolverlaters in de totale instroom daalde eveneens; in 2007 was het aandeel in de instroom 10,4 procent, nu nog 4,6 procent. Uit de gegevens blijkt dat de omvang van de reisonderneming invloed heeft op het wel of niet in dienst nemen van schoolverlaters. Hoe groter een reisonderneming, des te vaker zij schoolverlaters in dienst heeft genomen en ook hoe hoger het gemiddeld aantal in dienst genomen schoolverlaters bij het bedrijf is. Aantal vacatures In het voorjaar van 2010 (het meetmoment) had een vijfde van de ANVRreisondernemingen één of meerdere vacatures openstaan. Hiermee is het aantal ondernemingen dat vacatures open heeft staan op de betreffende 19

20 peildatum afgenomen ten opzichte van de vorige meting (destijds was dit meer dan de helft). Aantal vacatures gedaald In totaal stonden er 294 vacatures bij ANVR-reisondernemingen open, wat neerkomt op bijna 2,0 procent van het aantal werknemers in de branche. In 2008 was dit percentage hoger, namelijk 2,5 procent. Dit betekent dat niet alleen het aantal bedrijven met openstaande vacatures in de branche gedaald is, maar ook het gemiddelde aantal vacatures per bedrijf. Ook landelijk is het aantal openstaande vacatures de afgelopen twee jaar flink gedaald; het percentage is nagenoeg gehalveerd ten opzichte van Ook het aantal moeilijk vervulbare vacatures nam de afgelopen periode af. In het voorjaar van 2008 lag het aantal moeilijk vervulbare vacatures op 1,1 procent van het totale aantal werknemers, nu is dit percentage gezakt tot 0,6 procent. 2.4 Samenstelling van de werkgelegenheid Relatief veel vrouwelijke werknemers (80 procent) Naar geslacht De reisbranche is traditioneel een sector waarin veel vrouwen werkzaam zijn, en veel jonge mensen. Zo is 80 procent van het aantal werknemers in de branche vrouw, wat bijna het dubbele is van het landelijke gemiddelde (44 procent CBS). Het aandeel van vrouwelijke werknemers in de reisbranche is hiermee ongeveer hetzelfde als in eerdere metingen (steeds rond de 80 procent). Naar leeftijd 49 procent is jonger dan 35 jaar In de reisbranche werken relatief veel jonge mensen. 49 procent van de werknemers in de reisbranche is jonger dan 35 jaar, terwijl dit aandeel landelijk 33 procent is (CBS). Slechts 23 procent is ouder dan 45 jaar, terwijl dit van de landelijke beroepsbevolking 37 procent is. In vergelijking met twee jaar geleden is wel de gemiddelde leeftijd gestegen; het aantal jongeren nam af (-7 procent), terwijl het aantal ouderen juist toenam (+5 procent). De afname van het aantal jongeren en de toename van het aantal ouderen in de reisbranche is daarmee groter in vergelijking met de landelijke beroepsbevolking; in de beroepsbevolking daalde de afgelopen twee jaar het aantal jongeren met 2 procent en het aantal ouderen steeg met 2 procent. 1 CBS Statline,

21 tabel 4 Aantal werknemers naar leeftijdscategorie in procenten op 31 december 2003 (n=210), 2005 (n=105), 2007 (n=119) en 2009 (n=189) Aandeel werknemers in % Landelijke Reisbranche Reisbranche Reisbranche Reisbranche beroepsbevolking Leeftijdscategorie (2003) (2005) (2007) (2009) (2009) 24 jaar of jonger tot 35 jaar tot 45 jaar tot 55 jaar jaar of ouder Bron: EIM / Stratus Arbeidsmarktmonitor Reisbranche 2003, 2005, 2007 en 2009 werkgeversdeel, CBS Statline Naar soort contract 77 procent van de werknemers is in vaste dienst 77 procent van de werknemers in de reisbranche had aan het einde van 2009 een contract voor onbepaalde tijd en 23 procent een contract voor bepaalde tijd. Uit cijfers van het CBS blijkt dat landelijk gezien circa 8 procent van de werknemers in 2009 een contract voor bepaalde tijd had. In de reisbranche komen contracten voor bepaalde tijd dus relatief vaker voor. Waarschijnlijk hangt het hoge percentage contracten voor bepaalde tijd samen met de hoge in- en uitstroom in de reisbranche (veel jaarcontracten). Het aantal contracten voor bepaalde tijd is wel afgenomen ten opzichte van 2007; toen lag het aantal contracten voor bepaalde tijd in de branche op 27 procent. Het lijkt erop dat vooral jonge werknemers met een contract voor bepaalde tijd in de reisbranche de dupe zijn geworden van de economische crisis ( contracten voor bepaalde tijd werden niet verlengd ). In de afgelopen periode nam namelijk het aantal jongeren in de reisbranche af, en ook het aantal werknemers met een contract voor bepaalde tijd daalde in de branche. 21

22 Naar functie In tabel 5 is de functieverdeling van werknemers in de reisbranche in 2003, 2005, 2007 en 2009 opgenomen. tabel 5 Aantal werknemers naar functie in procenten op 31 december 2003 (n=197), 2005 (n=100), 2007 (n=108) en 2009 (n=174) Functie Inkoop, productmanagement e.d. 7,8 5,3 4,7 6,8 Logistiek 3,0 3,0 2,4 1,7 Reisverkoop en after sales 64,1 64,6 67,6 61,8 Balie 42,5 34,2 41,3 38,5 Callcenter 20,3 26,5 19,0 20,0 Internet 1,2 3,9 7,4 3,3 Mobiel (zelfstandig reisagentschap) 0,1 Ondersteuning (HRM, administratie, marketing, facilitair e.d.) 11,0 11,6 10,2 9,2 ICT/internet 2,6 2,7 2,4 3,2 Marketing (online en offline) 3,5 Leidinggevend/management 4,5 6,3 9,0 10,1 Overig 7,1 6,5 3,6 3,8 Bron: EIM / Stratus Arbeidsmarktmonitor Reisbranche 2003, 2005, 2007, en 2009 werkgeversdeel Aandeel internet in verkoopfuncties is gedaald Net als in 2007 hebben de meeste werknemers een verkoopfunctie (67,6 procent). De verkoopfuncties kunnen worden verdeeld naar vier verkoopkanalen, te weten balie, callcenter (telefonische verkoop), internet en nieuw: mobiel (zelfstandig reisagentschap). In vergelijking met de vorige meting is het aandeel werknemers dat betrokken is bij de verkoop via internet gedaald. In 2007 hield 7,4 procent van de verkoopmedewerkers zich alleen bezig met internetboekingen; nu is dat meer dan gehalveerd tot slechts 3,3 procent van de verkoopmedewerkers. De daling van het aandeel internet is niet ten gunste gegaan van de aandelen balie of callcenter; beide aandelen liggen namelijk op nagenoeg hetzelfde niveau als in Het lijkt erop dat internetverkoop in de branche meer geautomatiseerd is, dat wil zeggen dat er bijna geen (fysieke) medewerkers voor dit verkoopkanaal meer nodig zijn en dat online/internetboekingen steeds meer door de balieen call centre-medewerkers worden afgehandeld. Aantal leidinggevenden is toegenomen In vergelijking met 2007 is het aantal leidinggevenden wederom toegenomen. In 2007 was 9,0 procent nog leidinggevende, nu heeft 10,1 procent van de werknemers in de reisbranche een leidinggevende functie. In tegenstelling tot de vorige meting nam het aantal werknemers met een inkoop- of ICT-functie in de branche juist weer toe. Het aantal werknemers 22

23 met een logistieke of ondersteunende functie nam daarentegen af ten opzichte van De verkoopfunctie is niet alleen de meest voorkomende functie, maar ook de functie waar relatief de meeste vrouwen werkzaam zijn. Voor vrijwel alle functies geldt echter, dat het merendeel door vrouwen vervuld wordt. De enige uitzondering wordt gevormd door functies op het gebied van ICT, waar slechts 40 procent van de werknemers vrouw is. In 2007 was dit circa een derde, en in 2005 slechts vijfde. De vrouwen zijn dus ook op ICT-gebied in opkomst. Verschuiving in verkoopkanalen Internet gaat naar verwachting toenemen In 2009 hebben reisondernemingen ten aanzien van de toekomst nagenoeg dezelfde verwachtingen voor de ontwikkeling naar verkoopkanaal als in vorige metingen. In de toekomst zal internet een steeds belangrijkere rol gaan spelen als verkoopkanaal in de reisbranche. De reisondernemingen verwachten dat de komende jaren een steeds groter deel van de reizen via internet verkocht zullen worden. Net als in de prognoses van 2003, 2005 en 2007 zal dit met name ten koste gaan van het aandeel balie, en minder van het aandeel callcenter. In werkelijkheid blijkt echter dat de afkalving van deze functies veel langzamer gaat dan werkgevers voorspellen. De werkgevers verwachten nog niet een groot aandeel mobiele reisadviseurs in het totaal aantal verkoopmedewerkers; eind 2014 denkt men aan een aandeel van 2,8 procent. figuur 3 Prognose verdeling van verkoopfuncties naar balie, callcenter en internet eind 2009, 2010, 2011 en 2012 (n=171) 100% 90% 80% 70% 60% 50% 0,1% 1,8% 2,3% 2,8% 5,3% 32,3% 18,0% 33,2% 23,0% 32,4% 26,3% 30,6% 40% 30% 20% 62,3% 47,0% 42,3% 40,3% 10% 0% Balie Callcenter Internet Mobiel Bron: Stratus, Arbeidsmarktmonitor Reisbranche 2009, werkgeversdeel 23

24

25 3 Opleiding en scholing 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk staat het menselijk kapitaal van de reisbranche centraal. Allereerst komt het opleidingsniveau van de huidige werknemers aan bod. Vervolgens wordt besproken welke opleidingen, trainingen en cursussen werknemers hebben gevolgd. Het hoofdstuk wordt afgesloten met een toelichting op één specifieke groep, te weten de schoolverlaters binnen de reisbranche. 3.2 Opleidingsniveau van werknemers Toeristische opleidingen spelen nog steeds een belangrijke rol 68 procent van de werknemers heeft een toeristische vooropleiding Van alle werknemers in 2009 heeft 67,7 procent een specifiek toeristische opleiding gevolgd. In 2007 was dit percentage nagenoeg gelijk (68,9 procent). Het grootste deel van deze toeristische opleidingen wordt wederom op MBO-niveau gevolgd. In vergelijking met 2007 ligt het aandeel werknemers met een toeristische MBO-opleiding wel iets lager; toen was het aandeel 52,6 procent, nu is dat licht gedaald tot 50,1 procent. In tegenstelling tot het MBO nam het aandeel werknemers met een toeristische HBO-opleiding wel toe; namelijk van 16,3 procent naar 17,6 procent. Ook steeg het aandeel werknemers met een algemene HBO-opleiding de afgelopen periode. Bij ongeveer de helft van de ondervraagde ANVR-reisondernemingen zijn werknemers met een particuliere opleiding (bijv. TIO, LOI, NTI en NHA) in dienst. In totaal gaat het om circa 500 werknemers, wat overeenkomt met circa 3 procent van het totaal aantal werknemers bij ANVRreisondernemingen. De meest gevolgde particuliere opleiding is TIO (43,8 procent). De particuliere onderwijsinstellingen LOI en World Travel School volgen op grote afstand met respectievelijk 9,5 en 5,7 procent. In ongeveer tweederde van de gevallen (65,7 procent) is de particuliere opleiding gevolgd op MBO-niveau, de rest op HBO-niveau. 25

26 figuur 4 Opleidingsniveau van werknemers in de reisbranche in 2003 (n=182), 2005 (n=54), 2007 (n=96) en 2009 (n=152) WO 2,1% 3,2% 3,7% 2,9% HBO toeristisch HBO algemeen 17,6% 16,3% 15,1% 13,8% 13,6% 9,0% 10,3% 11,7% MBO toeristisch 50,1% 52,6% 46,1% 48,9% MBO algemeen overig 9,2% 9,8% 15,8% 11,0% 7,5% 9,0% 9,0% 11,7% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Bron: EIM / Stratus, Arbeidsmarktmonitor Reisbranche 2003, 2005, 2007 en 2009 werkgeversdeel. Opleiding hangt samen met geslacht, leeftijd en functie Het opleidingsniveau van werknemers hangt samen met geslacht, functie en leeftijd. Het gemiddelde opleidingsniveau van mannen is doorgaans hoger dan dat van vrouwen, iedere functie heeft zijn specifieke opleidingseisen, en oudere werknemers hebben minder vaak een opleiding op HBO- of WOniveau gevolgd dan jongere werknemers. De reisbranche is in dit opzicht geen uitzondering. Mannen hebben gemiddeld genomen een hoger opleidingsniveau dan vrouwen Net als in 2007 zijn mannen in de reisbranche gemiddeld genomen hoger opgeleid dan vrouwen. 56,3 procent van de mannen in de reisbranche heeft een HBO- of WO-opleiding en 26,6 procent heeft een opleiding op MBOniveau genoten. Circa een vijfde van de mannen (19,8 procent) heeft een andere vooropleiding gevolgd. Voor vrouwen geldt dat 32,5 procent een HBO- of WO-opleiding heeft gevolgd, en ruim de helft (54,4 procent) een MBO-opleiding. 13,0 procent van de vrouwen heeft een andere vooropleiding gevolgd. Het niveau van hoogst voltooide opleiding hangt ook sterk samen met de leeftijd van werknemers. Jongere werknemers in de reisbranche hebben vaker een specifieke opleiding voor toerisme gevolgd dan oudere werknemers. Bij de oudere werknemers in de reisbranche vormt meestal het voortgezet onderwijs (VWO, HAVO, MAVO of VBO) de hoogst voltooide opleiding. In eerdere metingen kwam dit ook naar voren. 26

27 tabel 6 Opleidingsniveau van werknemers in de reisbranche naar leeftijd in 2009 (n=679) 24 jaar of jonger jaar jaar 45 jaar en ouder WO 1,2% 3,0% 4,7% 1,2% HBO toeristisch 24,4% 30,4% 11,4% 7,1% HBO algemeen 3,7% 9,4% 10,4% 22,6% MBO toeristisch 52,4% 41,5% 42,5% 15,5% MBO algemeen 6,1% 10,4% 15,5% 14,3% VBO 0,0% 0,0% 0,5% 0,0% VWO/HAVO 7,3% 2,7% 11,4% 22,6% MAVO 3,7% 1,3% 3,1% 15,5% Overig 1,2% 1,3% 0,5% 1,2% Totaal 100,0% 100,0% 100,0% 100,0% Bron: Stratus, Arbeidsmarktmonitor Reisbranche 2009, werknemersdeel De twee meest voorkomende functies binnen de reisbranche blijven de Verkoper Reizen aan de balie en de Verkoper Reizen op het callcenter (zie paragraaf 2.4). Als gekeken wordt naar het opleidingsniveau van medewerkers met een call center functie, dan blijkt dat in ,5 procent van de callcenter medewerkers een hogere opleiding (met name HBO toeristisch) heeft afgerond (figuur 5 1 ). Het aandeel callcenter medewerkers met een hoge opleiding is wel gedaald ten opzichte van de vorige meting. In 2007 lag het aandeel hoogopgeleide callcenter medewerkers op 37,6 procent. Het aandeel callcenter medewerkers met een MBO toeristische opleiding steeg daarentegen aanzienlijk; namelijk van 47,9 procent naar 58,3 procent. 1 Er zijn onvoldoende waarnemingen beschikbaar om uitspraken te doen over de internetfuncties. 27

28 figuur 5 Opleidingsniveau van callcenter medewerkers in de reisbranche in 2003 (n=498), 2005 (n=594), 2007 (n=589), en 2009 (n=658) WO 2,8% 3,8% HBO toeristisch 19,4% 31,3% 23,9% 23,1% HBO algemeen 6,3% 6,0% 6,7% MBO toeristisch 29,9% 29,8% 58,3% 47,9% MBO algemeen VWO/HAVO MAVO 11,1% 8,3% 19,4% 19,2% 5,6% 6,3% 13,4% 5,8% 2,8% 6,0% 7,7% Overig 1,5% 3,8% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Bron: EIM/Stratus, Arbeidsmarktmonitor Reisbranche 2003, 2005, 2007 en 2009 werknemersdeel Net als in 2007 ligt het gemiddelde opleidingsniveau van de baliemedewerkers lager dan dat van de callcenter medewerkers. In vergelijking met het callcenter ligt namelijk het aandeel WO of HBO bij balie een stuk lager (-7,6 procent). Het merendeel van de baliemedewerkers heeft een toeristische opleiding op MBO-niveau gevolgd Het aantal nam zelfs toe, van 47,2 procent in 2007 naar 51,6 procent in Ook het aandeel baliemedewerkers dat na het behalen van een HAVO- of VWOdiploma bij een reisonderneming gaat werken, blijft onveranderd hoog in In vergelijking met verkoopmedewerkers zijn medewerkers met een inkoop-, marketing- of een ICT-functie in de reisbranche vaker hoger opgeleid. Het merendeel van deze medewerkers heeft namelijk een HBO-opleiding of hoger (toeristisch of algemeen) als hoogst voltooide opleiding. De verkoopfuncties worden voornamelijk bekleed door medewerkers met een MBO-opleiding. 28

29 figuur 6 Opleidingsniveau van baliemedewerkers in de reisbranche in 2003 (n=498), 2005 (n=594), 2007 (n=589) en 2009 (n=658) WO 0,8% 1,5% HBO toeristisch HBO algemeen 14,1% 15,1% 17,9% 12,9% 6,0% 6,4% 6,1% 6,9% MBO toeristisch 51,6% 47,2% 45,5% 40,9% MBO algemeen VWO/HAVO MAVO Overig 14,1% 13,8% 11,4% 14,2% 8,9% 10,6% 12,2% 12,9% 4,0% 2,8% 3,3% 5,1% 0,4% 4,1% 3,7% 5,3% 0% 20% 40% 60% 80% 100% Bron: EIM/Stratus, Arbeidsmarktmonitor Reisbranche 2003, 2005 en 2007, werknemersdeel Gemiddeld opleidingsniveau stijgt Ontwikkeling opleidingsniveau De reisbranche is een branche met jaarlijks een behoorlijke in- en uitstroom. De instroom bestaat uit relatief jonge mensen, en het is niet opmerkelijk dat de uitstroom uit relatief oudere werknemers bestaat. Gezien de sterke samenhang tussen leeftijd en opleidingsniveau en de toename van het aantal schoolverlaters met een hoge opleiding mag men verwachten dat het gemiddelde opleidingsniveau in de reisbranche in de afgelopen jaren is toegenomen. Uit een vergelijking met de vorige meting blijkt dat dit inderdaad het geval is. In het voorjaar van 2007 had 12 procent van de werknemers als hoogst gevolgde opleiding een opleiding in het voortgezet onderwijs afgerond (VBO, MAVO, HAVO of VWO). Twee jaar later is dit afgenomen tot 7 procent. Hier staat een toename tegenover van het aandeel werknemers met een HBO- of universitaire opleiding en het aandeel werknemers met een MBO-opleiding. Werkgevers negatiever over aansluiting dan leerlingen/werknemers Aansluiting toeristisch onderwijs op de praktijk in de reisbranche Aan zowel werkgevers, werknemers als leerlingen is gevraagd hoe zij vinden dat het toeristische onderwijs aansluit op de praktijk van de reisbranche. De werkgevers zijn nog steeds een stuk negatiever dan werknemers of leerlingen. 42,5 procent van de werkgevers beoordeelt de aansluiting van 29