dtl fleischmann Johann Michæl Fleischmann / Erhard Kaiser

Transcriptie

1 dtl fleischmann Johann Michæl Fleischmann / Erhard Kaiser Johann Michæl Fleischmann werd in 1707 in het plaatsje Wördt, onder de rook van Nuremberg, geboren. In 1723 kwam hij in de leer bij een plaatselijke stempelsnijder en lettergieter. Talentvol als hij was, waren vier jaren voor hem genoeg om een vaardig vakman te worden, terwijl hier zes jaren voor stonden. In 1727 besloot hij Nuremberg te verlaten om via Holland naar Engeland of Frankrijk te reizen. In eerste instantie kwam hij echter niet verder dan Frankfurt am Main, waar hij bijna een jaar in de Lutherschen Schriftgießerei werkte. In 1728 arriveerde Fleischmann in Nederland. In dat jaar werkte hij ruim een maand als gieter in Amsterdam voor Izaak van der Putte. Vervolgens reisde hij naar Den Haag en vond daar emplooi in de lettergieterij van de boekverkopers Rutger Christouel Alberts en Hermanus Uytwerf. Toen Alberts zich uit de zaak terugtrok werd de handel door Uytwerf naar Amsterdam verplaatst en Fleischmann reisde mee. Fleischmann werkte tot 1732 voor Uytwerf, alvorens hij zelfstandig ging werken als stempelsnijder. In 1735 opende hij een lettergieterij, die echter door een gebrekkig zakelijk inzicht niet succesvol werd. De drukker Rudolph Wetstein nam de lettergieterij van Fleischmann over maar de laatste bleef bij de zaak betrokken. Fleischmann maakte exclusief voor Wetstein een groot aantal stempels en matrijzen. In 1742 overleed Rudolph Wetstein. Zijn zoon Hendrik Floris Wetstein verkocht de drukkerij maar zette de gieterij voort. In 1743 verkocht Hendrik Floris Wetstein de niet florerende gieterij aan Izaak en Johannes Enschedé. Fleischmann ging vervolgens exclusief voor de Enschedé s stempels snijden Vanaf 1748 werkte Fleischmann met permissie van Johannes Enschedé ook voor andere lettergieterijen, zoals die van Van der Putte, Jacob Cambier, Martin Weyer en die van de gebroeders Ploos van Amstel. In 1768 overleed Fleischmann in Amsterdam en werd hij begraven in de Oude Lutherse kerk. Van begin af aan stond vast dat de digitale revival zou bestaan uit verschillende optekeningen voor de grote en kleine corpsen. De details in de letters van Fleischmann zijn te delicaat om samen te brengen in één optekening voor alle corpsen. Na onderzoek van originele achttiende eeuwse letterproeven, selecteerde Erhard Kaiser de modellen voor zijn versie. De Deutsche Bücherei in Leipzig vervaardigde 1:1 opnamen van de modellen op film en papier. Van de negatieven werden vergrotingen gemaakt op een kapitaal-hoogte van 3 centimeter. Op deze geringe doch overzichtelijke grootte tekende Kaiser vrijwel de volledige tekenset van de romeinen en cursieven van de tekst- en displayversies. Met behulp van kopieën bepaalde hij de stelling. De tekeningen werden vervolgens vergroot naar een kapitaalhoogte van 10 centimeter en van de contouren werden, met de hand en met hard potlood, op transparant papier uiterst nauwkeurige werktekeningen gemaakt. De contouren werden door de firma urw Software & Type te Hamburg gemarkeerd en in Ikarus formaat gedigitaliseerd. Voor de uiteindelijke afwerking en de aanmaak van PostScript Type1 en TrueType fonts tekende de Dutch Type Library. De door Johann Michæl Fleischmann gesneden kapitalen zijn ten opzichte van de onderkast letters erg vet. In een Duitse proeftekst valt zoiets natuurlijk ogenblikkelijk op. Erhard Kaiser onderzocht de verhoudingen tussen de dikte van de kapitalen en de onderkast letters. De verhoudingen varieerden van 1,5:1 tot 1,6:1. In de digitale versie zijn de diktes van de kapitalen ten opzichte van de onderkast letters gecorrigeerd. De digitale Fleischmann familie is zeer uitgebreid. Er is voorzien in reeksen ligaturen waarin onder meer ook de lange s is opgenomen. Opmerkelijk zijn daarnaast de speciale tabelcijfers voor de kleinkapitalen. Erhard Kaiser heeft halfvette en vette varianten toegevoegd waardoor de familie bijzonder compleet is geworden. In Duitsland wordt al gesproken van Kaisers königliche Fleischmann.

2 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTU VWXYZ&ŒÆÇ [{ }] abcdefghijklmno pqrstuvwxyzœæ fiflß?!;:çøáàâäãå éèêëñóòôöúùûüÿ $ %#@ /56 2 3/2000/1

3 dtl fleischmann 10/12 14/18 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. De bekendste Nederlandse stempelsnijder uit de gouden A Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. De bekendste Nederlandse stempelsnijder uit de gouden eeuw is Christoffel van 8/10 regular ABCDEFGHIJKL MNOPQRSTUVW XYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklmnopqr stuvwxyzœæfiflßçø áàâäãåéèêëñóòôöúùûü!?., $ %#@ Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend 24/29 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het a Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het OHamburgefons 9/12 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens 12/14 18/20 3

4 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTU VWXYZ&ŒÆÇ ([{ }]) abcdefghijklm nopqrstuvwxyz?!;:*/œæçø áàâäãåéèêëñ óòôöúùûüÿ $ %#@ 48/56 4 3/2000/1

5 dtl fleischmann 10/12 14/18 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch A Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van 8/10 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) smallcaps ABCDEFGHIJKL MNOPQRSTUVW XYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklmno pqrstuvwxyzœæ çøáàâäãåéèêëñ óòôöúùûüÿ!?., $ %#@ 24/29 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbea Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. OHamburgefo 9/12 12/14 18/20 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse 5

6 dtl letterproef ABCDEF abcdeghi lmnopqrstu vwxy alternate regular 6 3/2000/1

7 dtl fleischmann corps 96 ABCDE Dabc corps 84 defghi lmnopqr corps stuvwxy ABCDEF 7

8 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ [{ }] abcdefghijklmno pqrstuvwxyzœæ fiflß?!;:çøáàâäãå éèêëñóòôöúùûüÿ $ %#@ /56 8 3/2000/1

9 dtl fleischmann 10/12 14/18 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. De bekendste Nederlandse stempelsnijder uit de gouden eeuw is Christoffel van Dijck, wiens ontwerpen A Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. De bekendste Nederlandse stempelsnijder uit de gouden eeuw is Christoffel van Dijck, wiens ontwerpen door de 8/10 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeven- regular italic ABCDEFGHIJKL MNOPQRSTUVW XYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklmnopqr stuvwxyzœæfiflßçø áàâäãåéèêëñóòôöúùûü!?., $ %#@ /29 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum a Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. OHamburgefonsti 9/12 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Cos- 12/14 18/20 9

10 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklm nopqrstuvwxyz?!;:*/œæçø áàâäãåéèêëñ óòôöúùûü $ %#@ 48/ /2000/1

11 dtl fleischmann 10/12 14/18 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. De be- A Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. De be kendste Nederlandse 8/10 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was of- smallcaps italic ABCDEFGHIJKL MNOPQRSTUVW XYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklmnop qrstuvwxyzœæ çøáàâäãåéèêëñ óòôöúùûüÿ!?., $ %#@ 24/29 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. a Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de ze- OHamburgefon 9/12 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding 12/14 18/20 11

12 dtl letterproef ABCDEF abcdeghi lmnopqrstu vwxy alternate regular italic 12 3/2000/1

13 dtl fleischmann corps 96 ABCDE Fabcd corps 84 efghij klmnopq corps 72 rstuvwx yabcdef 13

14 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ [{ }] abcdefghijklmno pqrstuvwxyzœæ fiflß?!;:çøáàâäãå éèêëñóòôöúùûüÿ $ %#@ / /2000/1

15 dtl fleischmann 10/12 14/18 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. De bekendste Nederlandse stempelsnijder uit de A Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. De bekendste Nederlandse stempelsnijder uit de gouden 8/10 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend medium ABCDEFGHIJKL MNOPQRSTUVW XYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklmnopqr stuvwxyzœæfiflßçø áàâäãåéèêëóòôöúùûü!?:; $ %@ /29 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw a Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het OHamburgefons 9/12 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat 12/14 18/20 15

16 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklm nopqrstuvwxyz?!;:*/œæçø áàâäãåéèêëñ óòôöúùûüÿ $ %#@ 48/ /2000/1

17 dtl fleischmann 10/12 14/18 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het A Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch cen- 8/10 smallcaps medium ABCDEFGHIJKL MNOPQRSTUVW XYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklmno pqrstuvwxyzœæ çøáàâäãåéèêëñ óòôöúùûüÿ!?., $ %#@ Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster 24/29 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een ana Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend geble- OHamburgef 9/12 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een 12/14 18/20 17

18 dtl letterproef ABCDEF abcdeghi lmnopqrstu vwxy alternate medium 18 3/2000/1

19 dtl fleischmann corps 96 ABCDE Fabc corps 84 defghi jlmnopq corps 72 rstuvw xyabcd 19

20 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ [{ }] abcdefghijklmno pqrstuvwxyzœæ fiflß?!;:çøáàâäãå éèêëñóòôöúùûüÿ $ %#@ / /2000/1

21 dtl fleischmann 10/12 14/18 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. De bekendste Nederlandse stempelsnijder uit de gouden eeuw is Christoffel van Dijck, wiens ontwer- A Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. De bekendste Nederlandse stempelsnijder uit de gouden eeuw is Christoffel van Dijck, wiens ontwer- 8/10 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de ze- medium italic ABCDEFGHIJKL MNOPQRSTUVW XYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklmnopqr stuvwxyzœæfiflßçø áàâäãåéèêëóòôöúùûü!?:; $ %@ /29 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum a Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. OHamburgefonsti 9/12 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Cos- 12/14 18/20 21

22 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklm nopqrstuvwxyz?!;:*/œæçø áàâäãåéèêëñ óòôöúùûüÿ $ %#@ 48/ /2000/1

23 dtl fleischmann 10/12 14/18 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch cen- A Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de 8/10 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) smallcaps medium italic ABCDEFGHIJKL MNOPQRSTUVW XYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklmno pqrstuvwxyzœæ çøáàâäãåéèêëñ óòôöúùûüÿ!?., $ %#@ 24/29 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend a Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. OHamburgefo 9/12 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse 12/14 18/20 23

24 dtl letterproef ABCDEF abcdeghi klmnopqrst uvwxy alternate medium italic 24 3/2000/1

25 dtl fleischmann corps 96 ABCDE Eabcd corps 84 efghij klmnopq corps 72 rstuvwx yabcdef 25

26 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTU VWXYZ&ŒÆÇ [{ }] abcdefghijklmno pqrstuvwxyzœæ fiflß?!;:çøáàâäãå éèêëñóòôöúùûüÿ $ %#@ / /2000/1

27 dtl fleischmann 10/12 14/18 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. De bekendste Nederlandse stempelsnijder uit de gouden A Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. De bekendste Nederlandse stempelsnijder uit de gouden 8/10 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend bold ABCDEFGHIJKL MNOPQRSTUVW XYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklmnopqr stuvwxyzœæfiflßçø áàâäãåéèêëóòôöúùûü!?., $ %@ /29 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende a Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het OHamburgefons 9/12 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat 12/14 18/20 27

28 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTU VWXYZ&ŒÆÇ ([{ }]) abcdefghijkl mnopqrstuvw xyzœæ?!:; áàâäãåéèêëñ óòôöúùûüÿ $ %#@ 48/ /2000/1

29 dtl fleischmann 10/12 14/18 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland A Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Neder- 8/10 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens smallcaps bold ABCDEFGHIJKL MNOPQRSTUVW XYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklm nopqrstuvwxyz çøáàâäãåéèêë ñóòôöúùûüÿ!?., $ %@ 24/29 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofa Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel OHamburgef 9/12 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was 12/14 18/20 29

30 dtl letterproef ABCDEF abcdeghi lmnopqrstu vwxy alternate bold 30 3/2000/1

31 dtl fleischmann corps 96 ABCDE Eabc corps 84 defghi jlmnopq corps 72 rstuvw xyabcd 31

32 dtl letterproef ABCDEFGHIJ KLMNOPQRST UVWXYZ&ŒÆ { } abcdefghijklmno pqrstuvwxyzœæ fiflß?!;:çøáàâäãå éèêëñóòôöúùûüÿ $ %@ / /2000/1

33 dtl fleischmann 10/12 14/18 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. De bekendste Nederlandse stempelsnijder uit de gouden eeuw is Christoffel van Dijck, wiens ont- A Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. De bekendste Nederlandse stempelsnijder uit de gouden eeuw is Christoffel van Dijck, wiens ontwer- 8/10 bold italic ABCDEFGHIJKL MNOPQRSTUVW XYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklmnopqr stuvwxyzœæfiflßçø áàâäãåéèêëóòôöúùûü!?:; $ %@ Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de ze- 24/29 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typograa Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typografisch centrum van de wereld. OHamburgefonsti 9/12 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens 12/14 18/20 33

34 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTU VWXYZ&ŒÆÇ [{ }] abcdefghijkl mnopqrstuvw xyzœæ?!:; áàâäãåéèêëñ óòôöúùûüÿ $ %#@ 48/ /1999/1

35 dtl fleischmann 10/12 14/18 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het A Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel een andere, onbekend gebleven, drukker. In de zeventiende eeuw was Nederland het typogra- 8/10 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster smallcaps bold italic ABCDEFGHIJKL MNOPQRSTUVW XYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklm nopqrstuvwxyz çøáàâäãåéèêë ñóòôöúùûüÿ!?., $ %@ 24/29 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel a Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een Nederlandse uitvinding. Misschien dat Laurens Janszoon Coster ( ) de uitvinder was ofwel OHamburgef 9/12 Nederland heeft in de ontwikkeling van drukletters altijd een grote rol gespeeld. Het zetten en drukken met losse loden letters was een 12/14 18/20 35

36 dtl letterproef ABCDEF abcdeghi klmnopqrst uvwxy alternate bold italic 36 9/1999/1

37 dtl fleischmann corps 96 ABCDE Fabc corps 84 defghi jklmnop corps 72 qrstuvw xyabcde 37

38 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklmno pqrstuvwxyzœæ fiflß?!;:çøáàâäãå éèêëñóòôöúùûüÿ $ %#@ display regular 38 9/1999/1

39 dtl fleischmann corps 96 ABCDEF abcdefghij corps 84 GHIJKLM klmnopqrst corps 72 NOPQRSTU uvwxyz&Ͼ 39

40 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklm nopqrstuvwxyz?!;:*/œæçø áàâäãåéèêëñ óòôöúùûüÿ $ %#@ display smallcaps 40 9/1999/1

41 dtl fleischmann corps 96 ABCDEF abcdefgh corps 84 GHIJKLM ijklmnopq corps 72 NOPQRSTU rstuvwxyz& 41

42 dtl letterproef ABCDEF abcdeghi lmnopqrstu vwxy display alternate regular 42 9/1999/1

43 dtl fleischmann corps 96 ABCDE Fabc corps 84 defghi jlmnopq corps corps 72 rstuvwx yabcdef 43

44 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ [{ }] abcdefghijklmno pqrstuvwxyzœæ fiflß?!;:çøáàâäãå éèêëñóòôöúùûüÿ $ %#@ display regular italic 44 3/2000/1

45 dtl fleischmann corps 96 ABCDEF abcdefghijk corps 84 GHIJKLM lmnopqrstuv corps 72 NOPQRSTU wxyzœæ&fiflß 45

46 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklm nopqrstuvwxyz?!;:*/œæçø áàâäãåéèêëñ óòôöúùûüÿ $ %#@ display smallcaps italic 46 3/2000/1

47 dtl fleischmann corps 96 ABCDEF abcdefgh corps 84 GHIJKLM ijklmnopq corps 72 NOPQRSTU rstuxyz&Ͼ 47

48 dtl letterproef ABCDEF abcdeghi lmnopqrstu vwxy display alternate regular italic 48 3/2000/1

49 dtl fleischmann corps 96 ABCDE Fabcd corps 84 efghijk lmnopqrs corps 72 tuvwxyab CDEFabc 49

50 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklmno pqrstuvwxyzœæ fiflß?!;:çøáàâäãå éèêëñóòôöúùûüÿ $ %#@ display medium 50 3/2000/1

51 dtl fleischmann corps 96 ABCDEF abcdefghij corps 84 GHIJKLM klmnopqrst corps 72 NOPQRSTU uvwxyz&Ͼ 51

52 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklm nopqrstuvwxyz?!;:*/œæçø áàâäãåéèêëñ óòôöúùûüÿ $ %#@ display smallcaps medium 52 3/2000/1

53 dtl fleischmann corps 96 ABCDEF abcdefgh corps 84 GHIJKLM ijklmnopq corps 72 NOPQRSTU rstuvwxyz& 53

54 dtl letterproef ABCDEF abcdeghi lmnopqrstu vwxy display alternate medium 54 3/2000/1

55 dtl fleischmann corps 96 ABCDE Fabc corps 84 defghi jlmnopq corps 72 rstuvw xyabcde 55

56 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklmno pqrstuvwxyzœæ fiflß?!;:çøáàâäãå éèêëñóòôöúùûüÿ $ %#@ display medium italic 56 3/2000/1

57 dtl fleischmann corps 96 ABCDEF abcdefghijk corps GHIJKLM lmnopqrstuv corps 72 NOPQRSTU wxyzϾ&fifl 57

58 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklm nopqrstuvwxyz?!;:*/œæçø áàâäãåéèêëñ óòôöúùûüÿ $ %#@ display smallcaps medium italic 58 3/2000/1

59 dtl fleischmann corps 96 ABCDEF abcdefgh corps 84 GHIJKLM ijklmnopq corps 72 NOPQRSTU rstuvwxyz& 59

60 dtl letterproef ABCDEF abcdeghi lmnopqrstu vwxy display alternate medium italic 60 3/2000/1

61 dtl fleischmann corps 96 ABCDE Fabcd corps 84 efghijk lmnopqrs corps 72 tuvwxyab CDEFabc 61

62 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ [{ }] abcdefghijklmno pqrstuvwxyzœæ fiflß?!;:çøáàâäãå éèêëñóòôöúùûüÿ $ %#@ display bold 62 3/2000/1

63 dtl fleischmann corps 96 ABCDEF abcdefghij corps 84 GHIJKLM klmnopqrst corps 72 NOPQRSTU uvwxyz&Ͼ 63

64 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklm nopqrstuvwxyz?!;:*/œæçø áàâäãåéèêëñ óòôöúùûüÿ $ %#@ display smallcaps bold 64 3/2000/1

65 dtl fleischmann corps 96 ABCDEF abcdefg corps 84 GHIJKLM hijklmnop corps 72 NOPQRSTU qrstuvwxy 65

66 dtl letterproef ABCDEF abcdeghi lmnopqrstu vwxy display alternate bold 66 3/2000/1

67 dtl fleischmann corps 96 ABCDE Fabc corps 84 defghi jlmnopq corps corps 72 rstuvw xyabcde 67

68 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ [{ }] abcdefghijklmno pqrstuvwxyzœæ fiflß?!;:çøáàâäãå éèêëñóòôöúùûüÿ $ %#@ display bold italic 68 3/2000/1

69 dtl fleischmann corps 96 ABCDE abcdefghijk corps 84 FGHIJKL lmnopqrstuv corps 72 MNOPQRS wxyz&Ͼfifl 69

70 dtl letterproef ABCDEFGHIJK LMNOPQRSTUV WXYZ&ŒÆÇØ ([{ }]) abcdefghijklm nopqrstuvwxyz?!;:*/œæçø áàâäãåéèêëñ óòôöúùûüÿ $ %#@ display smallcaps bold italic 70 3/2000/1

71 dtl fleischmann corps 96 ABCDE abcdefgh corps 84 FGHIJKL ijklmnopq corps 72 MNOPQRS rstuvwxyz& 71

72 dtl letterproef ABCDEF abcdeghi lmnopqrstu vwxy display alternate bold italic 72 3/2000/1

73 dtl fleischmann corps 96 ABCDE Fabcd corps 84 efghijk lmnopqrs corps corps 72 tuvwxyab CDEFabc 73

74 dtl letterproef 74 3/2000/1