Gemeente Den Haag. de gemeenteraad. Rm BSD/ RIS juli 2015

Transcriptie

1 Gemeente Den Haag de gemeenteraad Rm BSD/ RIS juli 2015 Afsluiten langlopende leningen met uitgestelde storting (forwards) en de hoogte van het omslagrentepercentage In de voorjaarsnota is aangekondigd dat de gemeente van plan is om voor 2016 en 2017 langlopende leningen met een uitgestelde storting (forwards) af te sluiten. Hiermee profiteert de gemeente gedurende meerdere jaren van de huidige lage rente. Met deze brief informeert het college uw raad hoe het college invulling geeft aan dit plan. Daarnaast is door de wethouder FVVM in de commissie Bestuur toegezegd dat het college de gemeenteraad informeert over de hoogte van het omslagrentepercentage. Met deze brief wordt deze toezegging ingelost. Afsluiten langlopende leningen met uitgestelde storting De gemeente Den Haag heeft de komende jaren, gezien het verloop van de gemeentelijke liquiditeitsprognose, te maken met een sterk oplopende financieringsbehoefte. Deze behoefte wordt enerzijds veroorzaakt door (eind)aflossingen op eerder opgenomen langlopende leningen en anderzijds (vooral) door voorgenomen investeringen (MIP). (Eind)aflossingen opgenomen leningen Contractueel moet de gemeente aan financiële partijen (banken, verzekeringsmaatschappijen) gedurende het jaar 2015 voor circa 85 mln. aan aflossingen op in voorgaande jaren opgenomen langlopende leningen (voor de eigen bedrijfsvoering) betalen. Dit is toegelicht in de raadsmededeling gemeentelijke financiering 2015 (RIS ). Voor de jaren 2016 tot en met 2019 is dit respectievelijk 30 mln., 15 mln., 65 mln. en 15 mln. Voorgenomen investeringen De ervaring leert dat de gemeente jaarlijks minimaal 125 mln. uitgeeft aan reguliere investeringen (MIP). Dit zal zich jaarlijks blijven voordoen op nieuwbouw en vervanging van kapitaalgoederen zoals gebouwen in de sectoren onderwijs, welzijn, cultuur en sport. Voor de financiering van investeringen moeten leningen worden aangetrokken om met liquide middelen te kunnen betalen. In de raadsmededeling gemeentelijke financiering 2015 is hiervoor een bedrag van maximaal 125 mln. voor 2015 opgenomen.

2 BSD/ Financieringsbehoefte De minimale financieringsbehoefte voor 2016 komt uit op 155 mln. ( 125 mln. voor investeringen plus 30 mln. voor aflossingen op bestaande leningen). Voor de jaren 2017 tot en met 2019 is dit respectievelijk 140 mln., 190 mln. en 140 mln. Het totale bedrag dat de gemeente voor langlopend dient te financieren voor de eigen bedrijfsvoering bedraagt minimaal 625 mln. Renteontwikkelingen en -verwachtingen De (rente)ontwikkelingen op de financiële markten worden door het college continu scherp in de gaten gehouden. De Europese Centrale Bank (ECB) heeft tijdens haar beleidsvergadering van 3 juni 2015 wederom aangegeven dat de beleidsrentes nog lang laag zullen blijven. De korte rente, die de gemeente moet betalen voor haar op te nemen kortlopende leningen, zal voorlopig rond het huidige niveau (nul procent) blijven liggen. Ook de lange rentes zijn op dit moment bijzonder laag. Halverwege april 2015 was de tienjarige rente naar een historisch dieptepunt van circa 0,2% gezakt, het laagste punt in honderd jaar. Sinds begin mei 2015 bewegen de rendementen op staatsobligaties van alle eurolanden - na maandenlang vooral te zijn gedaald - zich weer opwaarts. Zo ook de Nederlandse tienjarige rente. Vooral het tijdstip en de grootte van rentestijging van begin mei kwam voor alle marktpartijen nogal onverwacht. Binnen enkele dagen steeg de Nederlandse tienjarige rente van 0,2% naar circa 0,5%. Sindsdien blijft de rente op staatsleningen verder stijgen. Dit is mede het gevolg van de aantrekkende Europese economie, de inflatie en, in mindere mate, de problemen met betrekking tot Griekenland. De beweging van een stijgende rente kreeg vervolgens een nieuwe impuls. De ECB liet begin juni 2015 weten geen extra maatregelen te nemen om de trend van stijgende rentes te keren. Volgens de ECB moeten de financiële markten weer wennen aan perioden van hogere volatiliteit (schommelingen naar boven en naar beneden), zeker nu de rente nog steeds (historisch gezien) zo laag is. De Nederlandse tienjarige rente koerste hierop voor het eerst sinds zeven maanden weer tot boven de 1% (een percentage dat eerder door de markt pas in het vierde kwartaal van 2015, mede als gevolg van een (mogelijke) verhoging van de Amerikaanse rente door de Fed, de Amerikaanse centrale bank, was voorspeld). Hierdoor zijn, volgens de markt, de renteniveaus meer in overeenstemming met de huidige inflatieverwachtingen. Het college sluit daarom niet uit dat op korte termijn de lange rente zal gaan stijgen. Beperken toekomstige renterisico s De te betalen rente op opgenomen langlopende leningen is voor de gemeente een aanzienlijke kostenpost en om die reden is het dan ook wenselijk om (een gedeelte van) de toekomstige financieringsbehoefte nu reeds vast te leggen door het aantrekken van langlopende leningen. Hiermee wordt voorkomen dat onnodige renterisico s (en dus hogere rentelasten) worden vooruitgeschoven naar de toekomst. Dit zeker ook gezien in het licht van de verwachtingen ten aanzien van de inflatie en van de rente op de lange termijn. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat het voorspellen van de toekomstige rente geen exacte wetenschap is, zodat aan deze voorspellingen ook geen absolute waarde gehecht kan worden. De beweeglijkheid en de onvoorspelbaarheid van de rentestand (zowel de korte als de lange rente) zijn factoren waarop de gemeente geen invloed kan uitoefenen. Het tijdig inspelen op de marktontwikkelingen is gericht op het beperken van het financiële risico. Financiering toekomstige gemeentelijke uitgaven Er bestaat voor de gemeente de mogelijkheid om alvast in 2015 (een gedeelte van) de toekomstige uitgaven, als gevolg van aflossingen van lopende leningen en de voorgenomen investeringen, te financieren door het aantrekken van één of meerdere langlopende leningen, waarbij de stortingsdatum in de toekomst ligt en overeenkomt met de geplande uitgaven in die jaren.

3 BSD/ Door het vroegtijdig afsluiten van deze zogenaamde Forward Starting Loans (forwards) wordt geprofiteerd van het lage actuele renteniveau en wordt voorkomen dat tegen een veel hogere rente moet worden geleend op het moment van de uitgaven. Tevens zal hierdoor de financieringsdruk, dat wil zeggen de hoogte van de benodigde lange financiering, in de jaren ná 2015 afnemen. Het afsluiten van forwards (bij de BNG), waarbij de financiële verplichting tot storting (afname) van de toekomstige leningen in 2015 wordt aangegaan, is mogelijk voor 2016 tot en met (uiterlijk) Deze mogelijkheid van financieren is in de financieringsbrief 2015 beschreven. Belangrijk is om te vermelden dat een lening met een toekomstige storting geen derivaat is. Het wordt ook niet als zodanig in de Wet Financieel Toezicht (WFT) getypeerd. Ook de Nederlandse Staat verstrekt leningen met uitgestelde storting aan instellingen (RWT s) die mogen lenen vanuit de schatkist. Decentrale overheden hebben geen leenfaciliteit bij de schatkist. Om zeker te zijn dat er niet te veel (onnodig) lang wordt geleend: - worden alleen langlopende leningen opgenomen (d.m.v. forwards) voor de financieringsbehoefte van 2016 en 2017; - is voor de investeringen een maximaal indekpercentage van 80% bepaald, wat derhalve neerkomt op maximaal 100 miljoen per jaar. De overige 20% loopt mee in de totale gemeentelijke korte liquiditeitspositie. Door voor deze mix te kiezen blijft de gemeente flexibel (niet meer kortlopend lenen dan op dat moment nodig is) en wordt overliquiditeit op enig moment voorkomen. Achteraf (in 2016 en 2017) zal het verschil tussen de gerealiseerde investeringen en hetgeen wat reeds door middel van forwards reeds is ingedekt, afhankelijk van de liquiditeitspositie in die jaren, alsnog lang worden aangetrokken. In de financieringsbrief 2016 zal hiermee rekening worden gehouden. Als gevolg van bovenstaande wordt de financieringsbehoefte voor mln. ( 100 mln. voor investeringen plus 30 mln. voor aflossingen op bestaande leningen) en voor mln. ( 100 mln. voor investeringen plus 15 mln. voor aflossingen op bestaande leningen). Het totale bedrag dat de gemeente voor deze jaren ( ) dient te financieren bedraagt (minimaal) 245 mln. In de financieringsbrief 2015 is opgenomen dat in 2015 voor maximaal 125 mln. aan forwards zal worden afgesloten. Voor het uitvoeren van het door het college beoogde financieringsbeleid zal dus 120 mln. ( 245 mln. minus 125 mln.) extra aan forwards worden afgesloten. Looptijd, percentage en dekking rentekosten van de forwards Looptijd Door te kiezen voor 20-jarige lineaire leningen wordt beoogd de looptijd zoveel mogelijk te laten aansluiten bij de looptijd van de activa (matching). Tevens wordt de rente voor de gehele looptijd van de leningen vastgezet. Het is namelijk ook mogelijk om de rente slechts vast te zetten voor een periode van tien jaar tegen een lager percentage. Dit brengt dan echter na tien jaar al een herfinancieringsrisico (lenen tegen een hoger percentage) met zich mee. Daarnaast wordt door het afsluiten van 20-jarige lineaire leningen voorkomen dat er in enig jaar een te grote concentratie plaatsvindt van aflossingen. In de Wet fido is daarom de renterisiconorm opgenomen met als doel om het toekomstige renterisico op de lange financiering te beperken. Het totale aflossingsbedrag mag jaarlijks niet groter zijn dan 20% van het begrotingstotaal. Bij het afsluiten van langlopende leningen dient dus rekening te worden gehouden met het toekomstig aflossingsritme van de totale leningenportefeuille.

4 BSD/ Percentage Ter indicatie: de gemeente kon eind juni 2015 een 20-jarige (lineaire) lening met contante storting (d.w.z. onmiddellijke storting na afsluiten) voor circa 1,55% (inclusief bancaire opslagen) aantrekken. Een 20-jarige lening met uitgestelde storting van één jaar (storting juni 2016) kost circa 1,75%. Een uitgestelde storting van twee jaar (storting juni 2017) kost circa 1,95%. De forward premie bedraagt dus circa 0,20% voor ieder jaar dat de storting van de lening uitgesteld wordt. De uiteindelijke stortingsmaand in 2016 en 2017 zal zodanig gekozen worden dat deze het beste aansluit bij het verloop van, d.w.z. de benodigde financieringsbehoefte volgens, de liquiditeitsprognose. De premie kan hierdoor met enkele basispunten (1 basispunt is 0,01%) wijzigen. Dekking rentekosten In de meerjarenbegroting is rekening gehouden met de rentekosten van de benodigde financiering van de komende jaren. Omdat rekening is gehouden met een hoger percentage dan de huidige rentestand, levert het afsluiten van forwards structureel financieel voordeel op. Dit voordeel zit in de voorjaarsnota t.b.v. het budgettaire kader Ter indicatie: indien geen forwards ter grootte van 245 mln. worden afgesloten, zal elke rentestijging van 0,1% leiden tot extra rentelasten van circa 2,5 mln. over de gemiddelde looptijd van de 20-jarige lineaire leningen (circa 10 jaar). Samengevat Goed financieren vereist het snel kunnen inspelen op (verwachte) veranderende omstandigheden, zowel binnen de eigen organisatie (bijvoorbeeld het verloop van geldstromen) als daarbuiten (bijvoorbeeld rentestanden). Door het inzetten van forwards worden de volgende voordelen behaald: - beperking toekomstige renterisico s. De gemeente heeft nu meteen al volledige zekerheid over zowel de beschikbaarheid van de benodigde geldmiddelen als de toekomstig te betalen (lage) rente; - (aanzienlijke) verlaging van het gemiddelde rentepercentage van de portefeuille opgenomen leningen voor de eigen bedrijfsvoering, met als gevolg; - verlaging van de jaarlijkse rentelasten. Omslagrente Aan de commissie Bestuur is toegezegd dat het college uitleg geeft over de systematiek van omslagrente en de hoogte van het rentepercentage. De systematiek van omslagrente is complex. Om een goede afweging te kunnen maken over de hoogte van het omslagrentepercentage, is het nodig inzicht te hebben in de basisprincipes van de omslagrente. In de volgende alinea s wordt op hoofdlijnen uitgelegd hoe de systematiek werkt en hoe deze in de Haagse begroting doorwerkt. De systematiek van omslagrente De gemeente heeft bezittingen (activa) waarvan het nut gedurende vele jaren de stad ten goede komen. Het gaat dan bijvoorbeeld om scholen, sportfaciliteiten en grootschalige infrastructurele werken. Deze bezittingen staan op de gemeentelijke balans. Organisatorisch is het in Den Haag zo geregeld dat de diensten verantwoordelijk zijn voor het realiseren van deze activa, en dat zij voor de financiering hiervan een lening aantrekken bij de Treasury (TFI). Voor deze leningen betalen de diensten rente op basis van het omslagrentepercentage. Deze rentelast maakt onderdeel uit van de kapitaallasten, waarvan de dekking in de begroting is voorzien. Hierbij gaat de gemeente er vanuit gegaan dat de TFI al deze interne leningen volledig met vreemd vermogen (externe leningen) financiert. Deze methodiek wordt gehanteerd om er zeker van te zijn dat de gemeente altijd voldoende middelen in de begroting heeft om noodzakelijke vervangingsinvesteringen te kunnen doen. Het basisniveau aan voorzieningen is hiermee geborgd. In werkelijkheid is de gemeente niet alleen met vreemd vermogen gefinancierd, maar ook met eigen vermogen (reserves).

5 BSD/ Ook kunnen verschillen ontstaan tussen het rentepercentage dat de gemeente over de aangetrokken externe leningen betaalt en het omslagrentepercentage. Beide elementen samen noemen we de bespaarde rente (begroting) en of renteresultaat (programmarekening). Rente speelt in alle begrotingsprogramma s een rol. De omslagrente beweegt zich als de tentakels van een octopus door de begroting. Om een goed oordeel over de omslagrente te kunnen vormen, is het noodzakelijk de effecten in de onderlinge samenhang te bekijken. Mede omdat tussen programma s zich tegengestelde effecten kunnen voordoen. Als we de rente in de begroting onder de loep nemen, zien we de volgende effecten. In de programma s waaraan activa is gekoppeld is een rentelast opgenomen. Dit is de interne rente die de diensten aan de TFI betalen. In het programma Financiën komt de optelsom van al deze rentelasten uit de programma s terug als rentebaat. Dit is de interne rente die de TFI van de diensten ontvangt. De rentelast en de rentebaat als gevolg van de omslagrente zijn gemeentebreed in evenwicht. Op het programma Financiën is ook de rentelast die over de externe leningen betaald wordt opgenomen. Op het programma Financiën ontstaat daardoor een renteresultaat, namelijk het verschil tussen de interne rentebaat en de externe rentelast. Dit is de bespaarde rente. De bespaarde rente maakt onderdeel uit van de algemene dekkingsmiddelen van de gemeente. De bespaarde rente wordt met andere woorden gebruikt, om samen met de overige dekkingsmiddelen, de lasten te dekken. De bespaarde rente is deels meerjarig in de begroting verwerkt. Een ander deel van de bespaarde rente wordt gebruikt om de voorziening negatieve plannen van het grondbedrijf te indexeren. Het resterende deel van de bespaarde rente maakt deel uit het budgettaire kader bij de begroting. Jaarlijks beslist de gemeenteraad, als onderdeel van de besluitvorming over de begroting, waar dit voor wordt ingezet. In de Voorjaarsnota 2015 ziet u dat dit resterende deel van de bespaarde rente 2,3 mln. is. Omdat de interne rentelast door de omslagrente even hoog is als de interne rentebaat, leidt een aanpassing van het omslagrentepercentage in beginsel noch tot een voordeel noch tot een nadeel voor de gemeente. Als het omslagrentepercentage daalt, dalen de lasten van de programma s waaraan activa wordt toegerekend. Tegenover deze lagere lasten staan dan lagere baten bij het programma Financiën. Per saldo ontstaat geen extra ruimte ten opzichte van de huidige begroting. Wel is dan sprake van minder incidentele bespaarde rente. Een deel van de rente wordt toegerekend aan de rendabele onderdelen van de begroting. Dit zijn die onderdelen die middels maximaal kostendekkend tarieven of bijdragen van derden worden gedekt. Het aanpassen van het omslagrentepercentage voor deze onderdelen leidt tot lagere tarieven, omdat deze anders meer dan 100 procent kostendekkend zouden zijn. Hierdoor is het aanpassen van de omslagrente niet neutraal voor de gemeente. Het effect op de afzonderlijke tarieven is bescheiden, maar niet nihil. En het cumulatieve effect voor de begroting als geheel bedraagt bij een verlaging van het omslagrentepercentage met 1 procent circa 1,2 mln. structureel negatief. Daarnaast ontstaat een incidenteel positief effect van 1 tot 2 mln. omdat het weerstandsvermogen in de reserve grondbedrijf iets lager kan zijn. Het verlagen van de omslagrente leidt dus tot veel plussen en minnen in de gemeentebegroting en zal per saldo een licht negatief effect op de gemeentefinanciën hebben. De hoogte van het omslagrentepercentage Het huidige omslagrentepercentage bedraagt vier procent. Dit percentage is voor het laatst in 2004 aangepast. De hoogte van het omslagrentepercentage is gestoeld op twee beleidsmatige uitgangspunten: er dient een zeker verband te zijn tussen het omslagrentepercentage en het rentepercentage dat de gemeente over de extern aangetrokken leningen betaalt; het omslagrentepercentage dient over een langere tijd (vijf tot tien jaar) stabiel te zijn.

6 BSD/ Beide uitgangspunten worden hierna nader uitgewerkt. De gemeente heeft meerdere langlopende leningen, met verschillende rentepercentages. Het gewogen gemiddelde van deze rentepercentages is de portefeuillerente. Tot en met 2013 was de portefeuillerente iets hoger dan vier procent. Dit was in de periode geen aanleiding om het omslagrentepercentage te verhogen. Door de gedaalde rente kwam in 2014 de portefeuillerente voor het eerst onder de vier procent, namelijk 3,74 procent, uit. Door de lage rentestand van dit moment en de af te sluiten forwards neemt dit verschil verder toe tot een portefeuillerente van net iets onder de drie procent. Deze ontwikkeling rechtvaardigt de vraag of aanpassing van het omslagrentepercentage wenselijk is. Voor de beantwoording van deze vraag dienen we ook te kijken naar het uitgangspunt het omslagrentepercentage voor een langere periode stabiel te houden. Het omslagrentepercentage dient over een langere periode stabiel te zijn. Rente speelt voornamelijk een rol bij investeringen. Deze investeringen worden soms jaren van te voren voorbereid en zijn na realisatie nog decennia in het bezit van de gemeente. Een stabiel omslagrentepercentage biedt de zekerheid dat voorgenomen investeringen daadwerkelijk met de gereserveerde budgetten gerealiseerd, geëxploiteerd en op termijn vervangen kunnen worden. Met andere woorden: we bereiken hiermee begrotingsstabiliteit. Als investeringen aan leges/tarieven worden toegerekend (bijvoorbeeld afvalstoffenheffing) werkt de hoogte van het omslagrentepercentage ook door in de tarieven. Het regelmatig aanpassen van tarieven doordat het omslagrentepercentage wijzigt, wordt als ongewenst gezien. Het aanpassen van het omslagrentepercentage is een administratief complexe operatie die op veel plekken in de begroting een effect heeft. Denk hierbij aan huisvesting, tarieven, heffingen, kapitaallasten, huren enzovoorts. Om deze reden wordt een aanpassing van het omslagrentepercentage met minder dan één procent niet wenselijk geacht. De beperkte beleidsmatige winst dichter bij de werkelijke portefeuillerente te zitten weegt dan niet op tegen de grote administratieve lasten. Tegenover langlopende leningen dienen activa te staan die jarenlang dienstbaar aan de gemeente zijn. De gemeente hanteert een behoedzaam financieringsbeleid. Dit betekent dat we ons niet jaren van te voren vastleggen om omvangrijke leningen aan te gaan als niet zeker is of we het geld nodig hebben. De ervaring leert dat de realisatie van investeringsprogramma s grillig kunnen verlopen. Hierdoor is het niet goed mogelijk om ver van te voren betrouwbaar in te schatten wanneer een lening daadwerkelijk nodig is. Als leningen te vroeg worden aangetrokken, loopt de gemeente het risico op overfinanciering. Achteraf blijkt dan dat de leningen niet nodig waren waardoor (jarenlang) onnodig rente moet worden betaald. De financiële markten zijn op dit moment zeer volatiel. Geen enkele expert durft een voorspelling te doen over de renteontwikkeling op middellange termijn. De gemeente wil niet speculeren op de renteontwikkeling en trekt daarom de financiering aan als deze nodig is. De komende jaren staat de gemeente voor de realisatie van grote investeringen, naast de reguliere investeringen. Denk hierbij aan de Sportcampus Zuiderpark, het Spuikwartier en de Rotterdamse Baan. Om deze investeringen te kunnen betalen is het met de kennis van nu noodzakelijk geld te lenen. Het gaat dan om grote bedragen. Als op dat moment het actuele rentepercentage hoger ligt dan de portefeuillerente, dan stijgt deze razendsnel. Als dit gebeurt, is ook een aanpassing van het omslagrentepercentage nodig, met alle gevolgen voor de lopende investeringen van dien. Het voorstel is nu om voor 245 mln. forwards aan te trekken tegen een lage rente. Dit is in absolute zin een groot bedrag. Afgezet tegenover de totale financieringspositie van de gemeente en de verwachte financieringsbehoefte, is het bedrag te klein om er zeker van te zijn dat de portefeuillerente op een laag niveau blijft. Het college vindt het daarom niet verstandig er rekening mee te houden dat de portefeuillerente gedurende langere tijd op het huidige niveau blijft. We zien overigens dat ook de andere grote gemeenten vergelijkbare afwegingen maken als Den Haag.

7 BSD/ Conclusie De huidige portefeuillerente ligt onder de omslagrente. Om de omslagrente te verlagen dient dit met zekerheid voor een langere periode te gelden. Deze zekerheid is niet te geven. Het investeringsverloop is grillig. Over de renteontwikkeling op middellange termijn kunnen geen uitspraken worden gedaan. Vanwege deze onzekerheden vindt het college het verstandig het omslagpercentage nu niet aan te passen. Het college van burgemeester en wethouders, de secretaris, de burgemeester, mw. A.W.H. Bertram J.J. van Aartsen