Proefverslag 500. Het effect van het EW-gehalte en het FK-niveau op de NH 3 -emissie bij vleesvarkens, geschat via metingen op balanskooien

Transcriptie

1 Proefverslag 500 Het effect van het EW-gehalte en het FK-niveau op de NH 3 -emissie bij vleesvarkens, geschat via metingen op balanskooien (fase 4 van BTOC-project SBC 95019) (proef LVE-37, projectcode VM95-7 ; PV-500; Y1998) auteurs: ir. G.J. Borggreve dr.ir. P. Bikker dr. W.A.G. Veen augustus 1998 trefwoorden: vleesvarkens, verteringsproef, indicator, balansproef, NH 3 -emissie, N-retentie, N-uitscheiding, EW-gehalte, FK-gehalte, HCl-onoplosbare as Instituut voor de Veevoeding "De Schothorst" Meerkoetenweg 26, Postbus AM LELYSTAD tel.nr Inleiding Voor fase 4 van het BTOC-project betreffende de toepassing van hooggeconcentreerde voeders voor vleesvarkens, was een onderzoek voorgesteld naar het effect van dergelijke voeders op de NH 3 -emissie in vergelijking met de gangbare voeders. In eerste instantie was het de bedoeling deze proef uit te voeren in de praktijkstal, waarbij de NH 3 -emissie conform het protocol "Groen Label" zou worden vastgesteld. Uitvoering van deze proef was financieel echter niet haalbaar. Vervolgens is besloten het effect op de NH 3 -emissie modelmatig te schatten op basis van de N-uitscheiding via de urine. Er is namelijk een sterk lineair verband tussen de N-concentratie van de urine en de ammoniakemissie, terwijl de N-uitscheiding via de faeces weinig effect heeft op de ammoniakemissie (van Vuuren, A.M. en Jongbloed, A.W., ID-DLO rapport no. 272, 1994). Overigens hebben ook andere factoren, zoals de ph en de temperatuur van de mengmest, een effect op de NH 3 -emissie. Met varkens op balanskooien kan de uitscheiding van N via de urine en de faeces worden vastgesteld. De mogelijk lagere NH 3 -emissie op hooggeconcentreerde voeders wordt toegeschreven aan het feit dat deze voeders meestal minder eiwit per EW bevatten, waardoor er minder N per kg groei wordt uitgescheiden. Verwacht wordt dat de lagere N-uitscheiding vooral via de urine wordt verwezenlijkt en daarmee tot een lagere NH 3 -emissie leidt. Verder is uit onderzoek met rauw aardappelzetmeel gebleken, dat de NH 3 -emissie ook kan worden beperkt door voeders met een hoger gehalte aan fermenteerbare koolhydraten (FK) te verstrekken. Er wordt dan meer bacterieel eiwit gevormd in de dikke darm, waardoor relatief meer N via de mest en minder N via de urine zal worden uitgescheiden. In een proef met varkens op balanskooien is het effect van het EW-niveau en het FK-gehalte op de uitscheiding van N via de faeces en de urine onderzocht. De verteerbaarheid van de nutriënten is vastgesteld met de indicatormethode en door middel van totale verzameling. Doel hiervan was om na te gaan of de door De Schothorst toegepaste indicatormethode dezelfde resultaten geeft als de totale verzameling, zoals is voorgeschreven in het CVB-protocol. Proefdoelen

2 1. Vaststellen van het effect van het EW-gehalte in het voer op de N-uitscheiding via urine en faeces van vleesvarkens. 2. Vaststellen van het effect van het FK-gehalte in het voer op de N-uitscheiding via urine en faeces van vleesvarkens. 3. Vergelijking van de verteerbaarheidsmeting met de indicatormethode (HCl-onoplosbare as) en met de kwantitatieve verzameling. Proefopzet Proefbehandelingen Er waren 4 proefbehandelingen: Voercode 1. 1,08 EW, laag FK A 2. 1,08 EW, hoog FK B 3. 1,20 EW, laag FK C 4. 1,20 EW, hoog FK D Proefuitvoering De proef is uitgevoerd met 24 borgen op balanskooien; het gewicht bij opleggen was 46 ± 3,8 kg. De proefvoeders werden gedurende twee weken verstrekt in een voorperiode van 7 dagen en een proefperiode van 6 dagen. Tijdens de laatste 3 dagen van de voorperiode en de hele proefperiode werd per dier per dag dezelfde hoeveelheid voer verstrekt op basis van het verwachte gewicht (=G in kg) halverwege de proefperiode. De hoeveelheid te verstrekken voer in kg per dag bedroeg 0,08*G0,75/EW; het voer werd droog verstrekt in twee porties om 7.30 en om uur. Eventuele voerresten tijdens de proefperiode werden verzameld, gewogen en op vocht geanalyseerd. De dieren konden onbeperkt water opnemen. Tijdens de proefperiode zijn urine en mest zo volledig mogelijk verzameld. Het verzamelen van de mest gebeurde overeenkomstig het "CVB-protocol voor een verteringsproef met groeiende intacte vleesvarkens". De mest werd echter niet opgevangen in aangeplakte plastic zakjes, maar via een lopende band onder de kooien in plastic bakken. De band werd elk uur gedurende een korte tijd in werking gezet. Dagelijks werd de mest per varken overgebracht in een van tevoren gewogen emmer met deksel, die in de koelcel werd bewaard. Aan het eind van de hoofdperiode werd de mest gehomogeniseerd (eventueel na bijmenging van wat water), gewogen en bemonsterd. De urine werd opgevangen in plastic bakken onder de kooien, waarin zoveel zwavelzuur was gebracht dat de ph onder 3,0 bleef en vervluchtiging van NH 3 werd voorkomen. Dagelijks werd de hoeveelheid geproduceerde urine vastgesteld en werd 10% van de geproduceerde urine per varken verzameld en koel bewaard. Aan het eind van de hoofdperiode werd de verzamelde urine per varken gemengd en bemonsterd. Aan het eind van de voorperiode werd de ph van de urine en de faeces gemeten; hiertoe werd de urine zonder zwavelzuur opgevangen. Samenstelling proefvoeders De grondstofsamenstelling en een aantal berekende gehaltecijfers van de proefvoeders zijn vermeld in tabel 1. Het hogere EWniveau werd verwezenlijkt door opname van meer vet en sojaschroot ten koste van zonnebloemzaadschroot en tapioca; het hoger FKgehalte door opname van kokosschilfers, lupinen, palmpitschilfers, tarwegries en destructievet ten koste van tarwe en erwten. Aan alle proefvoeders werd 1,5% diamol als indicator toegevoegd. Tabel 1 Grondstofsamenstelling (%) en een aantal berekende gehaltecijfers van de proefvoeders diermeel, 14% vet/58% RE 1,5 1,5 1,5 1,5 erwten, <22% RE 7,5 -,-- 7,5 -,-- kokosschilfers, 12% vet -,-- 5,0 -,-- 5,0 raapzaadschroot, "00" 5,0 5,0 5,0 5,0

3 lupinen, 33,5% RE (Austr.) -,-- 5,0 -,-- 5,0 palmpitschilfers, <22% RC -,-- 5,0 -,-- 5,0 sojaschroot, 47% RE 12,3 11,0 19,6 20,0 tapioca, 65% zetmeel 31,5 28,7 26,85 22,7 tarwe 25,0 15,0 25,0 15,0 tarwegries -,-- 5,0 -,-- 5,0 zonnebloemzaadschroot, 32% RE 7,0 7,0 -,-- -,-- diamol 1,5 1,5 1,5 1,5 melasseriet, >47,5% sui. 4,0 4,0 4,0 4,0 destructievet 3,36 4,83 7,35 8,89 premix methionine (10%) -,-- -,-- 0,31 0,06 premix lysine (25%) 0,23 0,4 -,-- -,-- premix vleesvarkens* 0,5 0,5 0,5 0,5 premix fytase ( FTU/kg) 0,09 0,09 0,17 0,15 krijt 0,10 0,10 0,31 0,30 monocalciumfosfaat 0,12 0,10 0,11 0,10 zout 0,30 0,28 0,30 0,30 totaal 100,00 100,00 100,00 100,00 Berekend gehalte (g/kg): vocht as re vre onverteerbaar eiwit rvet rc zetmeel totaal zetmeel vrk suiker totaal suiker vrk FK IK EW* * via de premix werd 20 dpm tylosine aan het voer toegevoegd. Analyseresultaten van de proefvoeders In tabel 2 zijn de analyseresultaten van de proefvoeders weergegeven. De resultaten kwamen goed overeen met de verwachte gehalten. Het verschil in zetmeel volgens Ewers en amyloglucosidase is te verwaarlozen. Tabel 2 Geanalyseerde gehalten van de proefvoeders (g/kg) vocht as eiwit rvet(berntrop) rc zetmeel (Ewers) zetmeel (amylogl.) HCl-onopl. as 20,3 22,7 21,3 18,9

4 Resultaten en discussie Verteringsproef De resultaten van de verteringsproef zijn vermeld in tabel 3. Behalve de verteringscoëfficiënten voor eiwit, vet, koolhydraten en organische stof zijn ook de verteringscoëfficiënten voor rc en as vermeld. Vanwege de lagere verteerbaarheid zijn voor beide laatstgenoemde nutriënten de verschillen tussen indicator- en totaalmethode veel groter dan voor de andere nutriënten. Tevens is vermeld welk percentage van de indicator is teruggevonden in de mest bij totaal verzamelen. Tenslotte is met de gevonden verteringscoëfficiënten het FK-gehalte en de EW van de vier proefvoeders berekend. Voor de EWberekening is het geanalyseerde zetmeelgehalte volgens Ewers gehanteerd, voor suiker zijn de berekende gehalten voor totaal suiker en suiker vrk. uit tabel 1 gehanteerd. Tabel 3 Verteringscoëfficiënten van de proefvoeders volgens de indicatormethode en bij kwantitatief verzamelen van de mest (=totaal), het recovery-percentage voor HCl-onoplosbare as en het gehalte aan EW en FK VC eiwit significantie EW FK int. indicator 79,5 ± 2,2 72,2 ± 5,7 80,6 ± 3,1 78,8 ± 2,1 ** ** * totaal 79,6 ± 2,2 73,7 ± 4,4 81,6 ± 1,9 79,5 ± 2,1 ** ** n.s. berekend 82,0 79,2 84,8 82,7 (uit samenstelling, tabel 1) VC rvet indicator 80,1 ± 2,1 79,5 ± 2,7 81,8 ± 3,2 82,6 ± 2,1 ** n.s. n.s. totaal 80,1 ± 1,5 80,6 ± 1,4 82,7 ± 2,1 83,1 ± 2,3 ** n.s. n.s. VC koolhydraten indicator 88,2 ± 0,8 82,7 ± 1,5 90,7 ± 0,6 86,7 ± 0,4 ** ** n.s. totaal 88,2 ± 0,6 83,6 ± 1,2 91,1 ± 0,5 87,1 ± 0,6 ** ** n.s. VC organische stof indicator 86,0 ± 1,0 80,3 ± 2,4 87,6 ± 1,3 84,3 ± 0,8 ** ** * totaal 86,0 ± 0,8 81,3 ± 1,7 88,2 ± 0,6 84,8 ± 1,0 ** ** n.s. VC ruwe celstof indicator 45,1 ± 5,2 42,2 ± 5,1 53,9 ± 4,2 51,3 ± 4,1 ** n.s. n.s. totaal 45,2 ± 4,6 45,1 ± 3,3 56,0 ± 3,5 52,8 ± 4,6 ** n.s. n.s. VC as indicator 38,5 ± 2,0 34,5 ± 3,3 42,0 ± 2,3 43,2 ± 1,2 ** n.s. ** totaal 38,6 ± 2,9 37,7 ± 4,3 44,6 ± 3,2 45,0 ± 1,5 ** n.s. n.s. recovery HCl-onopl. as 100,1 ± 6,3 95,5 ± 9,5 95,7 ± 7,9 96,8 ± 2,7 n.s. n.s. n.s. spreiding (91-107) (79-107) (83-105) (93-101) EW indicator 109,0 105,1 118,5 118,5 totaal 109,0 106,3 119,3 119,1 FK - gehalte indicator Voor alle proefvoeders kwam de gevonden eiwitverteerbaarheid lager uit dan was berekend. Het verschil was het grootste voor voer B. Dit voer had overigens ook de hoogste variatie voor alle verteringscoëfficiënten. Wij zijn van mening, dat de gemeten

5 eiwitverteerbaarheid van voer B te laag is, omdat in alle voeders dezelfde eiwitbronnen zijn verwerkt. Bij de individuele uitkomsten kon echter geen duidelijke uitbijter worden aangewezen. De gemeten EW- en FK-gehalten van de voeders kwamen goed overeen met de berekende gehalten, met uitzondering van de lagere EW bij voer B als gevolg van de lagere verteerbaarheid. Voor voer A was er een zeer goede overeenkomst in verteerbaarheid tussen de indicatormethode en totaal verzamelen. Bij de drie overige voeders werden met de indicatormethode iets lagere verteringscoëfficiënten gevonden. Dit komt ook tot uiting in de lagere recovery-percentages voor HCl-as. Er is nagegaan of de laagste recovery-percentages bij voer B en C (resp. 79 en 83%) te herleiden waren tot duidelijk afwijkende HClonoplosbare asgehalten van de desbetreffende mestmonsters. Dit zou dan een reden zijn om deze uitkomsten uit te sluiten bij het verteringsonderzoek volgens de indicator- methode. Voor voer B bleek dat niet het geval; het gemiddelde gehalte aan HClonoplosbare as met en zonder de desbetreffende waarde bedroeg resp. 102 ± 11,0 en 105 ± 10,1 g/kg. Voor voer C was dat wel het geval; het gemiddelde gehalte aan HCl-onoplosbare as met en zonder de desbetreffende waarde was resp. 141 ± 10,8 en 145 ± 3,1; de spreiding werd veel kleiner na verwijdering van de uitbijter. Zonder deze uitbijter werd de verteerbaarheid voor eiwit 81,8, voor rvet 82,8, voor koolhydraten 90,9 en voor organische stof 88,1. Het recovery-percentage werd dan 98,3%. N-uitscheiding via urine In tabel 4 is per proefbehandeling de gemiddelde voeropname en urineproductie per big per dag, het gemiddelde N-gehalte van de urine en de met de urine uitgescheiden hoeveelheid N per big per dag en per kg voer vermeld. Tabel 4 Voeropname en urineproductie per big per dag, N-gehalte van de urine en N-uitscheiding via de urine voeropname (kg/dag) 1,46 ± 0,11 1,39 ± 0,07 1,32 ± 0,05 1,30 ± 0,07 urine (kg/dag) 3,8 ± 3,4 3,7 ± 4,6 2,2 ± 1,2 3,4 ± 4,3 (1,7-10,6) (1,0-13,0) (1,3-4,6) (1,0-12,1) N (g/kg urine) 4,78 ± 2,3 5,59 ± 2,9 6,27 ± 2,4 7,22 ± 3,4 ph van de urine 8,55 ± 0,19 8,32 ± 0,15 8,57 ± 0,14 8,70 ± 0,11 N-uitscheiding via de urine: gram per big per dag 13,3 ± 3,3 11,2 ± 2,5 12,1 ± 2,7 13,7 ± 4,2 (9,3-18,8) (8,1-14,7) (8,3-15,7) (8,3-20,4) g per kg voer 9,0 ± 2,0 8,1 ± 1,8 9,1 ± 1,9 10,5 ± 3,0 (7,2-12,8) (5,9-11,1) (6,6-11,5) (7,2-15,4) Uit de resultaten blijkt dat de hoeveelheid geproduceerde urine per dier aanzienlijk varieerde; deze variatie is schijnbaar en is waarschijnlijk veroorzaakt door knoeien met de waternippel, waardoor water rechtstreeks in de urineopvangbak is gelopen. Een hogere urineproductie ging logischerwijze gepaard met een lager N-gehalte. Binnen de behandelingen was er een grote variatie in N-uitscheiding, zowel per big per dag als per kg opgenomen voer. De verschillen in N-uitscheiding per kg voer tussen de behandelingen waren niet significant. Het is niet te achterhalen in hoeverre dit moet worden toegeschreven aan variatie tussen de dieren of aan onnauwkeurigheid van de meetmethode. Schatting van de NH 3 -emissie De NH 3 -emissie uit varkensstallen wordt veroorzaakt door de enzymatische splitsing van ureum, het belangrijkste N-houdende bestanddeel van de urine. Er is dan ook een duidelijke relatie tussen de hoeveelheid N die met de urine wordt uitgescheiden en de NH 3 -emissie. Daarnaast wordt de NH 3 -emissie beïnvloed door een aantal fysische factoren, zoals de temperatuur, de ph en de concentratie van ureum + ammonia in de urine of de mengmest. In deze proef zijn de verschillen in N-gehalte van de urine vooral veroorzaakt door knoeien met water. Dit mag niet worden gezien als een effect dat door de voeders is veroorzaakt. Het heeft dus geen zin hiermee te rekenen bij het schatten van de NH 3 -emissie. Wel zou eventueel gekeken kunnen worden naar de te verwachten verschillen in wateropname en urineproductie op basis van de gehalten aan eiwit, K en Na van de proefvoeders. De ph-verschillen tussen de urinemonsters waren minimaal, zodat ook deze niet meegenomen hoeven te worden. Er moet dan alleen rekening worden gehouden met de hoeveelheid N die met de urine wordt

6 uitgescheiden. Er van uitgaande dat 25% van de N in de urine als ammoniak verdwijnt (van Vuuren en Jongbloed, 1994), bedraagt de NH 3 -emissie 0,25*17/14*N-uitscheiding via de urine = 0,304*N-uitscheiding via de urine. In tabel 5 zijn de gegevens betreffende de eiwitopname, -uitscheiding en -retentie, en de NH 3 -emissie, uitgedrukt per kg opgenomen voer en per opgenomen EW, vermeld. Tabel 5 Effect van de proefvoeders op de eiwitopname, de eiwitverliezen via mest en urine, de eiwitretentie en de NH 3 -emissie, uitgedrukt per kg opgenomen voer en per opgenomen EW g per kg voer: eiwitopname eiwit in faeces 32,6 47,0 33,0 39,4 "eiwit" in urine (=N*6,25) 51,7 46,8 56,8 59,4 eiwitretentie 74,7 75,2 80,2 87,2 NH 3 -emissie 2,52 2,28 2,77 2,89 g per EW: eiwitopname 147,2 156,5 141,7 155 eiwit in faeces 30,2 43,5 27,5 32,8 "eiwit" in urine (=N*6,25) 47,9 43,3 47,3 49,5 eiwitretentie 69,1 69,6 66,8 72,7 NH 3 -emissie 2,33 2,11 2,31 2,41 Vanwege de verschillen in EW tussen de proefvoeders zijn de resultaten op EW-basis vergeleken. Uit de gegevens van tabel 5 blijkt dat bij een EW-toename de NH 3 -emissie per EW bij laag FK gelijk blijft en bij hoog FK toeneemt. Verwacht werd, dat verhoging van de EW-concentratie zou leiden tot een lagere NH 3 -emissie als gevolg van het lagere eiwitgehalte per EW. Het gunstige effect van het (iets) lagere eiwitgehalte per EW wordt bij hoog FK ruimschoots teniet gedaan door de lagere hoeveelheid eiwit in de mest. Verhoging van het FK-gehalte gaf bij het voer met 1,08 EW een verlaging van de NH 3 -emissie en bij het voer met 1,20 EW een toename van de NH 3 -emissie, terwijl in beide gevallen een afname van de NH 3 -emissie was verwacht. Verhoging van het FK-gehalte gaf zowel bij laag als hoog EW een toename van de hoeveelheid eiwit in de mest. In ID-DLO-onderzoek is gevonden, dat 100 g extra FK uit aardappelzetmeel 4 g extra (bacterie)-eiwit in de mest opleverde. In onze proef gaf 40 g extra FK per kg voer een toename van de hoeveelheid eiwit in de mest met resp. 14 en 6 g. Hierbij moet wel worden opgemerkt, dat aardappelzetmeel geen eiwit aanbrengt, terwijl de FK-leverende grondstoffen in onze proef tegelijk een hoeveelheid minder goed verteerbaar eiwit aanbrachten. Bovendien is zoals eerder besproken, de gemeten eiwitverteerbaarheid van voer B waarschijnlijk onderschat en daarmee de werkelijke hoeveelheid eiwit in de mest overschat. Zoals reeds eerder is opgemerkt, was er een aanzienlijke variatie in de gemeten N-uitscheiding via de urine, vanwege variatie tussen de dieren en mogelijk als gevolg van meet-onnauwkeurigheden. In de praktijk mag worden verwacht dat de vier onderzochte voeders per EW vrijwel gelijke eiwitretenties zullen geven. Wanneer deze wordt gesteld op 70 g per EW kan de N-uitscheiding via de urine en daarmee de NH 3 -emissie worden berekend uit de eiwitopname en de eiwitverteerbaarheid (zie tabel 6). Tabel 6 Eiwituitscheiding via de urine en NH 3 -emissie (g per opgenomen EW), berekend met de gemeten en de berekende eiwitverteerbaarheid bij een vaste eiwitretentie eiwitopname 147,2 156,5 141,7 155,0 eiwit in mest (gemeten/berekend) 30,2 / 26,5 43,5 / 32,6 27,5 / 21,6 32,8 / 26,8 eiwitretentie 70,0 70,0 70,0 70,0 "eiwit" in urine 47,0/ 50,7 43,0/ 53,9 44,2/ 50,2 52,2 / 58,2 N in urine 7,52/ 8,11 6,88/ 8,62 7,07 / 8,03 8,35 / 9,31

7 NH 3 -emissie 2,28/ 2,46 2,09/ 2,62 2,15 / 2,44 2,54 / 2,83 De berekeningen in deze tabel zijn uitgevoerd met de door ons gemeten eiwitverteerbaarheid en met de uit de grondstofsamenstelling berekende eiwitverteerbaarheid. De berekende eiwitverteerbaarheden geven bij alle voeders iets minder eiwit in de mest, iets meer "eiwit" in de urine en daarmee iets meer NH 3 -emissie; voor voer B is het verschil groter dan voor de andere voeders. Uit de berekeningen komt duidelijk naar voren dat zowel het eiwitgehalte per EW als de hoeveelheid onverteerd eiwit een effect heeft op de NH 3 -emissie. Op basis van de berekende eiwitverteerbaarheid heeft EW-verhoging bij laag FK geen effect op de NH 3 -emissie, bij hoog FK geeft het anders dan verwacht een toename van de NH 3 -emissie. Dit laatste als gevolg van het feit, dat de geringe verlaging van het eiwitgehalte per EW gepaard gaat met een duidelijke verbetering van de eiwitverteerbaarheid (dus minder eiwit in de mest). Het gehalte aan VRE per EW nam dus toe. Op basis van de berekende eiwitverteerbaarheid geeft verhoging van het FK-gehalte een toename van de NH 3 -emissie, terwijl een afname was verwacht. Dit moet worden toegeschreven aan het feit, dat de verhoging van het FK-gehalte volgens verwachting wel leidt tot een toename van de hoeveelheid eiwit in de mest, maar tegelijk is de hoeveelheid eiwit in het voer nog sterker toegenomen. Dit resulteert in een toename van de hoeveelheid verteerbaar eiwit en dus ook in urine-n. Dit is een essentieel verschil tussen onze proef en de ID-DLO-proef met aardappelzetmeel. In de laatstgenoemde proef leverde de FK-bron geen extra eiwit, terwijl in onze proef tegelijk met de FK-verhoging het gehalte aan totaal en verteerbaar eiwit van de voeders toenam. Ook in de praktijk zal verhoging van het FK-gehalte meestal samengaan met een hoger (V)RE- gehalte als hier geen beperking aan wordt gesteld. Naar onze mening is een beperking van het gehalte aan verteerbaar eiwit in de voeders een betere methode om de N-uitscheiding via de urine en daarmee de NH 3 -emissie te beperken dan een verhoging van het FK-gehalte. Het is denkbaar, dat naast een laag gehalte aan verteerbaar eiwit een verhoging van het FK-gehalte een nog verdere beperking van de N-uitscheiding via de urine geeft. Dit kan echter alleen gebeuren, indien de extra verstrekte FK s meer eiwit in de dikke darm vastleggen dan overeenkomt met de eiwitverteerbaarheid van de FK-rijke grondstoffen zoals vermeld in de Veevoedertabel. De vraag is dus feitelijk, of FK-rijke grondstoffen onder bepaalde omstandigheden meer (of minder) eiwit kunnen vastleggen in de dikke darm dan overeenkomt met de eiwitverteerbaarheid volgens de veevoedertabel. Uit onderzoek van het IMAG (Proefschrift Canh, 1998) is gebleken dat mengmest een lagere ph heeft als gevolg van hogere gehalten aan vluchtige vetzuren naarmate de varkens meer NSP s (=FK+IK) hebben opgenomen. Samenvatting en conclusies In een proef met 24 varkens op balanskooien is de verteerbaarheid en N-uitscheiding via de urine gemeten van 4 voeders met verschillende EW en FK-gehalten. De verteerbaarheid werd zowel met een indicator als door totale mestverzameling gemeten. Gemiddeld werden bij totale verzameling iets hogere verteringscoëfficiënten gevonden dan met de indicatormethode. De uitscheiding van N via de urine vertoonde een aanzienlijke variatie; het is niet te achterhalen of dit een gevolg is van variatie in eiwitretentie tussen de dieren of een gevolg van meetonnauwkeurigheden. De NH 3 -emissie is daarom zowel berekend op basis van de gemeten N-uitscheiding via de urine als op basis van de verteerde hoeveelheid eiwit en een vaste eiwitretentie. Omdat bij één proefvoer een onverwacht lage eiwitverteerbaarheid werd gemeten, zijn de conclusies gebaseerd op de uit de grondstofsamenstelling berekende eiwitverteerbaarheid. Verhoging van de voerconcentratie leidde niet tot de verwachte vermindering van de NH 3 -emissie, omdat de verlaging van het eiwitgehalte gepaard ging met een evengrote of nog grotere verlaging van de hoeveelheid eiwit in de mest. Het VRE-gehalte per EW daalde dus niet. Ook de verhoging van het FK-gehalte leidde niet tot een vermindering van de N-uitscheiding via de urine en daarmee tot een beperking van de NH 3 -emissie. Verhoging van het FK-gehalte leidde wel tot een toename van de hoeveelheid eiwit in de mest, maar deze toename was niet voldoende om te compenseren voor de grotere hoeveelheid eiwit in het voer. Er is geconcludeerd dat bij varkens de N-uitscheiding via de urine en de te verwachten NH 3 -emissie kan worden beperkt door de hoeveelheid verteerbaar eiwit in de voeders te beperken. Het is niet bekend of een hoger FK-gehalte daarnaast nog een bijdrage kan leveren aan het beperken van de N-uitscheiding via de urine. Dit hangt af van de vraag of in de eiwitverteerbaarheid van de FK-rijke grondstoffen, zoals vermeld in de Veevoedertabel, automatisch de hoeveelheid eiwit is meegenomen die door de fermentatie van de FK s van deze grondstoffen in de dikke darm kan worden vastgelegd.