Inhoud. Voorwoord 03. Colofon Terugkeerders is een uitgave van SNV Brabant Centraal. Clemy de Rooy. Puurdrukken, Grootebroek. Juni 2015 Oplage 500

Transcriptie

1 Terugkeerders

2 Inhoud Voorwoord 03 Fatima Abdellatif: Ik hoop en bid dat mijn zoon nog leeft. 06 Juma Mbanza: Ik wil boer worden in Burundi. 10 Ahmed Mustafa Ahmed: Ik keerde terug voor mijn moeder. 14 Feretsma Goitam: Ik denk altijd na hoe ik mijn leven kan verbeteren. 18 Nader Omar: Ik wilde mijn gezin een beter leven geven. 22 Tadesse Niguse: Nu ik niet meer illegaal ben, voel ik me vrij. 26 Colofon Terugkeerders is een uitgave van SNV Brabant Centraal Tekst Redactie & advies Eindredactie Fotografie Opmaak Druk Personen op de cover: Juni 2015 Oplage 500 Clemy de Rooy Karin Stroo Karin Stroo Goedele Monnens Studio Stennis Puurdrukken, Grootebroek Khalat en Sipan Omar 2 SNV Brabant Centraal - Terugkeerders

3 Voorwoord Terugkeer Terugkeer van uitgeprocedeerde asielzoekers naar het land van herkomst werd lange tijd gezien als een taak van de overheid. Toen duidelijk werd dat het asielbeleid niet sluitend was, en terugkeer soms moeilijk of onmogelijk bleek, nam het maatschappelijk draagvlak voor de bescherming van vluchtelingen af. Een aantal organisaties, waaronder VluchtelingenWerk Nederland, zet zich via diverse projecten (Blik op de Toekomst) in voor zelfstandige terugkeer van asielzoekers. Vanuit hun kennis, ervaring en vertrouwenspositie kunnen juist zij uitgeprocedeerde asielzoekers goed begeleiden bij het maken van een keuze. Vluchtelingenwerk Nederland hanteert de volgende principes in haar visie op de terugkeer van asielzoekers: terugkeer moet bij voorkeur zelfstandig zijn terugkeer moet met perspectief zijn terugkeer moet veilig zijn terugkeer moet waardig zijn terugkeer moet gemonitord worden Ondersteuning aan uitgeprocedeerden SNV Brabant Centraal (Stichting Nieuwkomers en VluchtelingenWerk Brabant Centraal) heeft de afgelopen jaren meerdere ex-asielzoekers en -illegalen ondersteund. Het gaat hierbij om mensen waarvan door de IND (Immigratie- en Naturalisatiedienst) is vastgesteld dat zij geen recht hebben om een leven in Nederland op te bouwen. Hoe dan verder? De keuzes zijn beperkt: de illegaliteit ingaan, doormigreren of terugkeren naar het land van herkomst. Terugkeer vereist een mentale omschakeling. Noodzakelijke voorwaarden zijn dan ook: rust, tijd en een dak boven het hoofd. Soms heeft iemand genoeg aan een vliegticket, soms is er behoefte aan een uitgebreid begeleidingstraject om terugkeer tot een succes te maken. Veel terugkeerders hebben een gevoel van mislukking, angst voor onbegrip bij de achterblijvers en ook frustraties over de verloren jaren in Nederland. Dit speelt allemaal een rol bij het beslissingsproces. Maar ook: onzekerheid over werk, huisvesting en de gezondheidszorg in het land van terugkeer. Sommigen durven het aan, anderen kiezen voor een illegaal bestaan in Nederland of migreren door naar andere Europese landen. Er is ook een grote groep uitgeprocedeerden die wel terug wil keren maar niet kan, omdat identiteitspapieren ontbreken of omdat deze niet worden geaccepteerd door de regering in het land van herkomst. SNV Brabant Centraal - Terugkeerders 3

4 Feiten en cijfers De migratiepolitiek lijkt zich de laatste maanden te richten op de bootvluchtelingen die de gevaarlijke oversteek over de Middellandse Zee maken. En op de oplossing die de regering heeft gevonden voor de bed- bad- en brood discussie. Vaak is het onderwerp vluchtelingen sterk gepolariseerd en worden cijfers gebruikt als feiten, zonder te kijken naar de juiste verhoudingen. Begin 2014 waren er wereldwijd bijna 12 miljoen mensen op de vlucht, waaronder op dat moment 3 miljoen Syriërs. In 2014 zochten mensen bescherming in Nederland. De meesten afkomstig uit Syrië en Eritrea. Tussen januari 2014 en april 2015 zijn er volgens de IOM (Internationale Organisatie voor Migratie) 3800 asielzoekers zelfstandig teruggekeerd naar hun land van herkomst. De meeste terugkeerders gingen naar Mongolië, Servië en Armenië. Resultaten van Blik op de Toekomst-projecten stichtingen 5 stedelijke steunpunten 60 cliënten begeleid 28 terugkeerders via Maatwerk bij Terugkeer 9 terugkeerders via andere re-integratieorganisaties 37 terugkeerders totaal via IOM/DT&V, na begeleiding VluchtelingenWerk stichtingen 9 stedelijke steunpunten 253 cliënten begeleid 128 cliënten doorverwezen naar re-integratieorganisaties, waarvan 50 naar Maatwerk bij Terugkeer 16 terugkeerders via Maatwerk bij Terugkeer 26 terugkeerders via overige re-integratieorganisaties stichtingen 15 stedelijke steunpunten 390 cliënten begeleid 120 cliënten doorverwezen naar diverse re-integratieorganisaties, waarvan 48 naar Maatwerk bij Terugkeer 27 terugkeerders via Maatwerk bij Terugkeer terugkeerders via overige re-integratieorganisaties NB: Het laatste project van Blik is nog niet afgesloten, cijfers kunnen nog veranderen. 4 SNV Brabant Centraal - Terugkeerders

5 Financiële vergoedingen voor terugkeerders vergoedingen voor terugkeerders Uitgeprocedeerde asielzoekers kunnen bij bij terugkeer gebruik maken van van verschillende financiële erde asielzoekers regelingen. kunnen Zo Zo is is bij er er het terugkeer het REAN-programma gebruik maken (Return van verschillende and and Emigration financiële of of Aliens from the the Netherlands) o is er het dat REAN-programma dat uitgevoerd wordt (Return door de de and IOM. Emigration Dit Dit programma of Aliens houdt from onder the Netherlands) meer in: in: voorlichting over terugkeer, d wordt door een een de vliegticket, IOM. Dit programma hulp bij bij het het houdt verkrijgen onder van van meer reisdocumenten in: voorlichting en en over een een terugkeer, vergoeding van van de de gemaakte et, hulp bij kosten. het verkrijgen Ook Ook krijgen van reisdocumenten terugkeerders geld en een mee om vergoeding om de de eerste van periode gemaakte na na vertrek uit uit Nederland te te rijgen terugkeerders overbruggen. geld Daarbij mee om gaat de het het eerste om om een een periode bedrag na van vertrek van uit Nederland per per volwassene te en en een een bedrag van van. Daarbij gaat het om per per een meereizend bedrag van minderjarig per kind. volwassene en een bedrag van meereizend Daarnaast minderjarig kunnen kind. ze ze in in aanmerking komen nnen ze in voor aanmerking de de HRT HRT (Herintegratie komen Regeling Het goed functioneren van Herintegratie Terugkeer). Regeling Hierbij gaat het het om om een een Het goed functioneren zowel het van toelatings- als als het ierbij gaat aanvullende het om een bijdrage van van per zowel per het toelatings- terugkeerbeleid als het is is van wezenlijk bijdrage van volwassene per en en per per kind. terugkeerbeleid is belang van wezenlijk voor het maatschappelijk n 880 per Naast kind. de de REAN- en en HTR-regelingen belang kan kan de voor de het maatschappelijk draagvlak voor vluchtelingenbescherming in in Nederland. N- en HTR-regelingen terugkeerder kan nog nog de aanspraak maken draagvlak op op een een voor vluchtelingen- nog aanspraak re-integratiebudget maken op een van van 1500 per per bescherming volwassene in Nederland. budget van en en per per volwassene kind. Dit Dit loopt via via terugkeerprojecten via terugkeer- van van NGO s, bijvoorbeeld via via de de SNV SNV Brabant Centraal. Deze budgetten zijn zijn in in natura en en in in ind. Dit loopt NGO s, bijvoorbeeld te te zetten in in het via het de land SNV van van Brabant herkomst, Centraal. om om bijvoorbeeld Deze budgetten een een zijn eigen in zaak natura te te en beginnen of of een een opleiding te te et land van volgen. herkomst, om bijvoorbeeld een eigen zaak te beginnen of een opleiding te Tot Tot slot Dat Dat waren veel veel cijfers. Achter deze cijfers zitten mensen. Mensen met met een een verhaal: een een mooi el cijfers. Achter verhaal, deze een een cijfers droevig zitten verhaal, mensen. hoopvol Mensen of of gedesillusioneerd. met een verhaal: een Deze mooi fotobrochure laat laat een een aantal droevig verhaal, terugkeerders hoopvol of zien gedesillusioneerd. in in hun hun land van van herkomst. Deze fotobrochure En En een een aantal laat een asielzoekers aantal die die nog nog in in Nederland zijn, s zien in hun in in land afwachting van herkomst. van van ja, ja, van En van een wat wat aantal eigenlijk? asielzoekers die nog in Nederland zijn, van ja, van Vreemdelingen, wat eigenlijk? vluchtelingen, ex-asielzoekers, illegalen, ontheemden, gelukszoekers en en n, vluchtelingen, statenlozen ex-asielzoekers, mensen zoals illegalen, u u en en ik. ik. ontheemden, gelukszoekers en mensen zoals u en ik. Mirjam Kemp Landelijk projectleider Blik Blik op op de de Toekomst jectleider Blik VluchtelingenWerk op de Toekomst SNV SNV Brabant Centraal Werk SNV Brabant Centraal SNV SNV Brabant Centraal - - Terugkeerders 5 5

6 6 VluchtelingenWerk Nederland - Terugkeerders

7 Fatima Abdellatif uit Irak bekeerde zich in Nederland tot het christendom 7

8 Ik ken niet één andere alleenstaande vrouw uit Irak die géén status heeft gekregen.

9 Fatima Abdellatif Ik hoop en bid dat mijn zoon nog leeft Fatima Abdellatif (52) heeft weer hoop. Haar advocaat heeft een nieuwe procedure aangespannen, ditmaal op medische gronden. De uitslag mag ze in het AZC Nijmegen afwachten. Godzijdank heb ik weer een dak boven mijn hoofd. In 2005 vluchtte Fatima samen met haar toen 15-jarige zoon Asman uit Irak. Haar man was vermoord door militante sjiieten en ze dreigden haar zoon ook te doden. Ze mishandelden ons en eisten dat we Irak zouden verlaten. Vijf jaar woonden Fatima en Asman in Syrië tot het ook daar niet veilig meer was. De mensensmokkelaar die hen met de auto naar Turkije zou brengen weigerde haar zoon mee te nemen. Na een hartverscheurend afscheid liet Fatima hem achter. Sindsdien hebben ze niets meer van elkaar gehoord. Tentenkamp Totaal ontredderd kwam Fatima in 2011 op Schiphol aan. Ze verbleef in verschillende AZC s maar stond in juni 2012 uitgeprocedeerd op straat. Er volgden veel omzwervingen door Nederland. Zo verbleef ze een half jaar in een tentenkamp voor uitgeprocedeerde asielzoekers in Den Haag. Het leven in het tentenkamp heeft haar gezondheid geen goed gedaan. Fatima wrijft over haar knieën. Ook haar schouders en hoofd doen vaak pijn. Ik heb al jaren zoveel stress. Maar als ik hier mee stop, ze stapelt de doosjes medicijnen op elkaar, dan krijg ik nachtmerries over mijn man en mijn zoon. Twee jaar geleden heeft Fatima zich bekeerd tot het christendom, in het parochiehuis in Hoogeveen, waar ze onderdak kreeg. In een droom zag ik Jezus. Hij troostte me en zei: kom bij mij. Sindsdien helpt Jezus haar, weet Fatima. Ik heb niet meer buiten geslapen, en als ik dit jaar geen status krijg, dan vast wel volgend jaar. Elke zondag steekt ze in de kerk een kaarsje aan voor Asman. Ik hoop mijn zoon terug te zien. Daarom ben ik nog in leven, daarom ben ik sterk. Vandaag zit Fatima op haar bed in de sobere kamer van het AZC. Ze vist een kleurig haakwerkje uit een plastic tas. Ik haak graag babytruitjes. Als ik niets doe word ik gek. SNV Brabant Centraal - Terugkeerders 9

10 10 SNV Brabant Centraal - Terugkeerders

11 Juma Mbanza uit Burundi werkt met plezier op de boerderij in Zwaanshoek 11

12 Ik kan alleen maar bidden dat de situatie in Burundi rustig wordt. 12 SNV Brabant Centraal - Terugkeerders

13 Juma Mbanza Ik wil boer worden in Burundi Juma Mbanza(43) komt van oorsprong uit Burundi. Hij heeft een droom: boer worden in het land dat hij twaalf jaar geleden ontvluchtte vanwege de burgeroorlog. Nu hij besloten heeft om terug te keren naar Burundi geeft deze toekomstdroom hem houvast. In 2008 raakte Juma in Nederland uitgeprocedeerd. Na veel omzwervingen woont hij sinds een jaar in het Wereldhuis van Stem in de Stad in Haarlem. Daar volgt hij een intensief programma om zich te oriënteren op zijn terugkeer. Ook doet hij mee met het project Blik op de Toekomst. Dat hij teruggaat, staat vast voor hem. Het is genoeg geweest, zegt hij. Ik heb hier uiteindelijk onvoldoende mogelijkheden. Vier dagen per week verkoopt Juma het Straatjournaal op de stoep voor de Albert Heijn in Hillegom. Jazeker, het is een prima plek, knikt hij, maar ik moet heel veel kranten verkopen om er van te kunnen leven. Leren Om het boerenbedrijf te leren kennen loopt hij een dag per week stage bij een melkveehouder in Zwaanshoek. Hij vindt het er geweldig. De eerste keer dat ik hier kwam mocht ik een flesje melk geven aan een kalfje. Eigenlijk vindt hij alle werkzaamheden leuk. Het is gezellig en boer Maarten leert mij van alles. Een echte opleiding is vanwege zijn illegale status niet mogelijk, dus studeert hij veel via internet. Terug naar Burundi betekent ook terug naar de plek waar Juma de gruwelen van de burgeroorlog beleefde. Hij kan er soms nog nachtmerries van hebben. Of zijn beide ouders nog in leven zijn weet hij niet. Zijn zus wel, die woont na jaren in Oeganda gewoond te hebben weer in Burundi, samen met haar zoontje. Zelf wil Juma ook graag een kind. Het liefst word ik zo snel mogelijk vader. En mijn kind zal opgroeien op de boerderij. Hij vertelt het rustig, bijna bedachtzaam, maar zijn ogen glinsteren. Voorlopig blijft het echter bij dromen, want met de politieke onrust in Burundi is het niet verstandig om nu terug te keren. Juma vertrouwt op God dat het allemaal goed komt. SNV Brabant Centraal - Terugkeerders 13

15 Ahmed Mustafa Ahmed en zijn moeder op de binnenplaats van hun huis in Dohuk, Noord-Irak 15

16 Mijn moeder zei altijd dat Koerdistan beter voor mij is dan Nederland.

17 Ahmed Mustafa Ahmed Ik keerde terug voor mijn moeder Ahmed Mustafa Ahmed (28) vroeg in 2009 asiel aan in Nederland, in november 2013 keerde hij terug naar Dohuk in Noord-Irak. Ik kwam naar Nederland in de hoop op een beter leven, maar dat viel niet mee. Ook miste ik mijn familie heel erg. Mijn moeder is oud en woont helemaal alleen. Ik kreeg hoofdpijn van het denken aan haar. Ahmed is gelukkig met zijn besluit. Ik was uitgeprocedeerd en wilde graag terug. Het is fijn om weer in Irak te zijn. Hij lacht vriendelijk. Ik mis eigenlijk alleen een paar vrienden en mijn broer in Friesland. En de sneeuw natuurlijk. Tegenwoordig werkt Ahmed bij zijn andere broer in een winkel in Dohuk. Ze verkopen kleding, schoenen, huishoudelijke artikelen en cadeautjes. Een volwaardig salaris zit er voor Ahmed nog niet in, maar het European Technology and Training Centre steunt hem financieel. Van die lokale maatschappelijke organisatie krijgt hij een aanvulling op zijn salaris. Ook helpt het ETTC hem met het ondernemingsplan voor een eigen winkel. Een paar keer per maand heeft hij contact met zijn begeleider. Ik ben heel gelukkig met alle hulp die ik krijg. Op loopafstand van de winkel ligt het huis dat Ahmed met zijn moeder deelt. De enige kamer van het huis is roze geverfd, er liggen twee matrasjes op de vloer. Nee, privacy hebben we niet. Droom Ahmeds moeder hangt de was op aan een ijzeren rek. Ik ben zo blij dat mijn zoon teruggekeerd is. Het uitzicht over Dudok is prachtig vanaf hier. Maar, zegt Ahmed, jonge vrouwen willen niet zo wonen, die willen een villa. Waar leeftijdgenoten inmiddels een baan en een gezin hebben, is Ahmed eigenlijk terug bij af. Mijn droom is een eigen winkel, een huis, een auto en een mooie vrouw en kinderen. In Dohuk heb je vijftienduizend dollar nodig om te kunnen trouwen. Je moet goud voor de bruid kopen, het trouwfeest betalen en zorgen voor een huis. Ahmed heeft nog niets. Maar hij blijft rustig, stap voor stap werkt hij aan zijn toekomst. Ik heb wel vriendinnen, alleen niet om mee te trouwen. Eerst moet ik genoeg geld verdienen. SNV Brabant Centraal - Terugkeerders 17

19 Feretsma Goitam, terug in Ethiopië, heeft vertrouwen in de toekomst 19

20 Niet alleen geld is belangrijk, ook jezelf ontwikkelen is van belang.

21 Feretsma Goitam Ik denk altijd na hoe ik mijn leven kan verbeteren Feretsma Goitam (24) was zes maanden na zijn asielverzoek uitgeprocedeerd. Sinds anderhalf jaar is hij terug in Ethiopië. Ik wilde niet nog méér tijd verspillen in Nederland. Oorspronkelijk komt hij uit Eritrea. Ik was vier jaar toen mijn moeder overleed en een tante me meenam naar Ethiopië. Jaren later, toen mijn tante niet meer voor mij kon zorgen, ben ik teruggekeerd naar mijn vader in Eritrea. Daar werd ik opgepakt en een half jaar in de gevangenis gezet. Alleen maar omdat ik in Ethiopië was geweest. In Nederland woonde Feretsma in diverse asielzoekerscentra. In het AZC Arnhem waren de mensen gastvrij, maar in Ter Apel was de sfeer slecht. Daar zaten veel nationaliteiten bij elkaar, er hing vaak spanning. Ethiopië kent een sterk sociaal leven, dat miste ik in Nederland. Ik was eenzaam en behoorlijk in de war. Eigen zaak Terug in Ethiopië kreeg Feretsma hulp van Nolawi Services, een lokale maatschappelijke organisatie. Mijn begeleider begreep mijn plannen om een eigen zaak te beginnen. In Nederland had ik mijn ideeën om een speelhal te beginnen al uitgewerkt. De speelhal ligt op de begane grond van een flatgebouw en bestaat uit twee aaneengesloten ruimtes van elk ongeveer twintig vierkante meter. Er staan een televisie, een pooltafel en een voetbaltafel. Er zijn overdag niet zoveel klanten, vertelt Feretsma. In deze wijk wonen veel Somalische vluchtelingen. Zij slapen overdag en leven s nachts. Als ze hier komen is dat s avonds. In Ethiopië woont ook de grote liefde van Ferestma. Hij lacht: Ik hou enorm veel van haar. We zijn heel serieus, maar we kunnen nog niet samenwonen. Daar moet ik eerst meer geld voor verdienen. Soms droomt hij van een andere baan, of over studeren. Want niet alleen geld is belangrijk, ook jezelf ontwikkelen is van belang. Je moet jezelf een doel stellen en daar hard aan werken. Niemand anders zal het voor je doen. In zijn speelhal kijkt Feretsma met vertrouwen naar de toekomst. Ik geloof dat God met mij is. He will help me out. SNV Brabant Centraal - Terugkeerders 21

23 Nader Omar is trots op zijn computerlokaal in Dohuk in Noord-Irak 23

24 In Nederland ging ik alleen op pad. Hier vindt de familie dat raar. 24 SNV Brabant Centraal - Terugkeerders

25 Nader Omar Ik wilde mijn gezin een beter leven geven De familie Omar woont sinds december 2013 weer in Zakho, een stadje in Koerdisch Irak, vlak bij de Turkse grens. Na jaren zwerven door Europa zijn ze uiteindelijk teruggekeerd naar Koerdistan. Na vijf maanden moeten ze hun draai nog vinden: Nader (37) en Zahra (37) en hun zoons Khalat (17), Galwan (16) en Sipan (15), hun dochters Dilara (3) en baby Raheema. Vooral de jongens missen Nederland enorm. Ze spreken nog steeds Nederlands met elkaar. We zijn bang dat we anders de taal vergeten. In 1999 vroeg de familie asiel aan in Nederland. Ik hoopte op een beter leven voor mijn gezin, zegt Nader. In 2006 waren ze uitgeprocedeerd en probeerden ze het in Zweden en België. Ook daar hadden ze geen succes en daarom besloten ze terug te gaan naar Koerdistan. Ik was moe, verzucht Nader. We hadden geen leven op deze manier. In Koerdistan wordt de familie Omar begeleid door het European Technology and Training Centre. Het ETTC betaalt een jaar lang de woninghuur en helpt met het opzetten van de kapperszaak en het computerlokaal. Nader heeft hard gewerkt voor beide zaken, hij is er zichtbaar trots op. Thuis voelen Financieel mag het de familie Omar dan redelijk gaan, echt thuis voelen ze zich nog niet in Zakho. Naders broer woont vlakbij, maar heeft het meestal te druk om langs te komen. Vrienden hebben ze nog niet gemaakt. De jongens missen hun schoolkameraden uit Nederland met wie ze nog dagelijks contact hebben via social media. Ook missen ze het skateboarden. Nader heeft hun skateboard onlangs weggedaan, omdat het te gevaarlijk is met het verkeer in Zahko. Als er iets gebeurt, kan ik de rekening niet betalen. Zahra mist vooral de vrijheid die ze als vrouw in Nederland had. Daar ging ik alleen op pad, hier vindt de familie dat raar. Voorlopig is Nader de enige die blij is dat hij weer terug is. Hij hoopt dat zijn gezin ook snel zal wennen. En dat Koerdistan echt hun vaderland wordt. SNV Brabant Centraal - Terugkeerders 25

27 Tadesse Niguse aan de rand van Addis Abeba in Ethiopië 27

28 In tien jaar is er veel veranderd. Het kost tijd om te integreren, ook in je eigen land. 28 SNV Brabant Centraal - Terugkeerders

29 Tadesse Niguse Nu ik niet meer illegaal ben, voel ik me vrij. Na verschillende asielprocedures in Nederland is Tadesse Niguse (46) na tien jaar vrijwillig teruggekeerd naar Ethiopië. Aan de rand van Addis Abeba, met uitzicht over eindeloze vlakten, runt hij nu sinds een aantal maanden een koffietentje. Het is hier lekker rustig. Ik kan niet tegen de drukte van de stad. Bovendien is de huur niet zo hoog. Het cafeetje is nog niet legaal. Pas wanneer hij het toilet in orde heeft gemaakt, kan hij een vergunning aan vragen. Maar voor het toilet heeft hij op dit moment geen geld. Een vriend uit Nederland heeft me beloofd te helpen, maar daar is nog niets van gekomen. Hij steekt een sigaret op en schudt zijn hoofd. Geld lenen van familie of vrienden is niet mogelijk. Zij zeggen: Je was toch tien jaar in Nederland? Alsof ik daar rijk geworden ben In 2002 heeft Tadesse Ethiopië halsoverkop verlaten. Ik werkte voor de nationale veiligheidsdienst tot er problemen ontstonden en ik moest vluchten. Via Noorwegen kwam hij terecht in Nederland, waar hij asiel aanvroeg. Een aantal jaren later was hij uitgeprocedeerd. Het leven als illegaal viel hem zwaar. Ik werd echt depressief van mijn uitzichtloze situatie. Daarom ben ik blij dat Nederland mij de gelegenheid heeft gegeven om terug te keren. Onrustig Eenmaal terug Addis Abeba is hij op zijn hoede. Ik blijf uit het centrum van de stad en houd me niet bezig met politiek. Anders krijg ik misschien weer problemen. Tadesse rommelt in zijn pakje sigaretten en zoekt een aansteker. Ja, ik rook veel. Omdat ik rustig wil blijven en ook omdat ik moet kunnen nadenken. In Ethiopië kent men geen privacy. Als je alleen wil zijn vragen ze: Wat is er? Ben je depressief? Daar raak ik wel eens geïrriteerd van, ja. Maar hij wil niet klagen. Sommige van mijn vrienden zijn dood. Zelf heb ik het nodige doorstaan de afgelopen tien jaar. Nu wil ik verder, zonder dat ik om dingen hoef te vragen. Ik wil niets meer vragen, geen status, geen eten en geen opvang. Ik wil werken. SNV Brabant Centraal - Terugkeerders 29

31 Pavel Shynkarenka (44) uit Wit Rusland in de nachtopvang in Zwolle. Hij is 6 jaar in Nederland, sinds 4 jaar leeft hij overdag op straat. Op zaterdag zit ik de hele dag in de bibliotheek 31

32 In tien jaar is er veel veranderd. Het kost tijd om te integreren, ook in je eigen land. Tadesse Niguse (46) uit Ethiopië VluchtelingenWerk Nederland Postbus CW Amsterdam T (020) F (020) info@vluchtelingenwerk.nl 32 SNV Brabant Centraal - Terugkeerders