Samenvatting: Geschiedenis privaatrecht (inclusief Romeins recht): Intern Recht

Transcriptie

1 1 Inhoudstafel Door Brecht Warnez Samenvatting: Geschiedenis privaatrecht (inclusief Romeins recht): Intern Recht 2e Bachelor Rechten, Prof. D. Heirbaut Samengevat door Brecht Warnez Inhoudstafel Inhoud Inhoudstafel... 1 Tweede Deel: Intern recht Personen- en familierecht Basisbegrippen bij de studie van het personen- en familierecht De rechtsbekwaamheid De handelingsonbekwaamheid De familie Het huwelijk De echtscheiding Zakenrecht Inleidende begrippen Soorten van zaken Eigendom, bezit en detentie De beperkte zakelijke genotsrechten Erfpacht en opstal Opgelet Verbintenissenrecht Inleiding Contractenrecht Quasi-contracten Delicten en quasi-delicten Erfrecht Inleiding Het Romeins erfrecht Voor de Franse revolutie Franse Revolutie Burgerlijk wetboek Na

2 2 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez 4.7 De toekomst Huwelijksvermogensrecht Inleiding Romeins recht Germanen Leenrecht ancien regime (de uitzondering) Gemeenrecht ancien regime (de regel) Franse Revolutie, BW en later : samenwonenden Het examen Tweede Deel: Intern recht 1 Personen- en familierecht 1.1 Basisbegrippen bij de studie van het personen- en familierecht Indeling - Vermogensrecht - Personen- en familierecht 1 o Term personen- en familierecht Personen- en familierecht = rechtsregels betreffende de rechtspositie van de persoon als individu en in de relatie tot zijn echtgenoot en verwanten o Verschil met vermogensrecht Waardering in geld bij vermogensrecht Wél invloed RORE bij vermogensrecht P&F-recht: vooral canonieke invloed - Onderscheid: vroeger moeilijker o Vb. RORE: bepaalde rechten uit personen- en familierecht wel vervreemden Basisbegrippen - Komen uit de 19 e E (Duitse Pandektisten) o Daarvoor werkte men niet met deze begrippen! - Zeer belangrijk: o Rechtssubjecten = elk wezen met rechten en plichten (mensen) Ook rechtspersonen o Rechtsobject = voorwerp van rechten (een ding) o Maar: dierenrechten - Juridische persoonlijkheid: HB p P&F-recht = personen- en familierecht

3 3 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez o Juridische persoonlijkheid = geheel van rechten en plichten o Rechtsbekwaamheid = bekwaamheid om rechten te hebben Bepaald door de staat = rechtstoestand van persoon als lid van de gemeenschap o Handelingsbekwaamheid = bekwaamheid om rechten uit te oefenen door het stellen van rechtshandelingen Bepaald door: leeftijd, geslacht of geestelijke of lichamelijke toestand - Rechtshandeling = handeling die bepaalde juridische gevolgen heeft en gesteld werd met het oog op die gevolgen o Zijn rechtsfeiten = feiten waaraan recht bepaalde gevolgen hecht (kan ook ongewild) 1.2 De rechtsbekwaamheid Vrijheid, slavernij en horigheid - Staat van personen o Nu: vrijheid en gelijkheid Door Déclaration des droits de l homme et du citoyen (FR, 1789) Wel sociale verschillen o Voor 1795 Geen vrijheid, geen gelijkheid Wel verschillen in rechtsbekwaamheid RORE: volledig rechtsbekwaam: personen sui iuris 2 = niet onder pater familias personen alieni iuris De slavernij bij de Romeinen - Juridische betekenis slavernij: slaven zijn dingen (rechtsobject) feitelijk: vb. verliefd worden - Juridische theorie is niet geheel houdbaar o Opkomst beschermingsmaatregelen Cfr. dierenrechtenopkomst nu o Peculium 3 = deel van vermogen van pater familias dat de slaaf zelfstandig mag gebruiken en opbrengsten voor zichzelf mee kan maken o Vrijlating Niet zelfde statuut als vrijgeborenen - Juridisch sociale o Vb. slaaf van koning vs. vrije landloper De horigheid van de Middeleeuwen - Ontstaan (vroege ME) o Statuut verbetert o Vele vrijen gedwongen om afhankelijk te worden 2 3 < Lat. van eigen recht Zie ook Romeinen: patria potestas p. 18

4 4 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez - Horige = halfvrije - Inperkingen vrijheid o Vb. formariage: taks voor huwen buiten de heerlijkheid - Doorgeven statuut horige: via echtgenote o Reden: altijd zekerheid wie moeder o Vb. vrije man x onvrije vrouw = onvrije kinderen - Verdwijnen horigheid (12 e E) o Snel in welvarende gebieden anders vluchten horigen weg Vb. graafschap Vlaanderen (uitz. Aalst) o Steden sneller - Juridische sociale o Vb. ministeriales = dienstmannen, belangrijke functies bij heer Veel ridders Slavernij is niet verdwenen - Vandaag: huisslavernij Vreemdelingen en inboorlingen Bij de Romeinen Na de Romeinen Wie is vreemdeling? - Vreemdeling = niet-inboorling - Bepalen door o Ius soli 5 = geboorteplaats kind bepaalt burgerschap Vooral in landen met immigratie Oorspronkelijk in de VS o Ius sanguinis 6 = burgerschap van ouders neemt kind over De facto: de vader Vooral in landen met emigratie Oorspronkelijk in de Dui o Bestaan beiden niet meer in zuivere vorm - Voor Franse Revolutie: in principe ius soli o Maar: sommige steden met ius sanguinis - 19 de E: ius sanguinis via vader o Betwisten nationaliteit bewijzen moeilijk Steeds bewijzen van nationaliteit mannelijke lijn in tijd oneindig Niet kennen < Lat. recht van de bodem < Lat. recht van het bloed

5 5 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez Belang: cijnskiesrecht kiezers van tegenstanders elimineren o Ius sanguinis via ouder Ook moeder o Belangrijke worden ius soli Negatief: kleinkinderen van emigranten van rechtswege Belg Positief: kleinkinderen van immigranten niet meer van rechtswege Belg Om de 10 jaar bevestigen dat je Belg wil zijn Inboorling worden? - Vroeger o Steden: voorwaarden Taks betalen Tijd in stad verblijven Getrouwheidseed afleggen o Naturalisatie Door vorst Opm.: Brabant Naturalisatie: deel rechten Brabandisatie: alle rechten o Huwelijk voor : van rechtswege burgerschap van echtgenoot - De Fra.Rev. en de GW van 1831: ± zoals als voordien o Van rechtswege door huwelijk van o Naturalisatie Kleine naturalisatie: deel rechten Grote naturalisatie: alle rechten - 20e E o Huwelijk: door keuze, ook voor mannen o Naturalisatie: sterk versoepelen Afschaffen grote en kleine Na 3 jaar verblijf: Belg mogelijk Na 2 jaar verblijf: Belg mogelijk als vluchteling o Invloed ius soli: keuzerecht Voor kind geboren in België: op zijn 18 e voor Belg kiezen Na 7 jaar wettig verblijf: snel Belg-Wet Opm. kan eigenlijk ook al na 3 jaar Statuut vreemdeling - Soms positief o Legerdienst vroeger: niet doen o Bevoorrechte vreemdelingen Vb. Lombarden: handelaars uit Italiaanse streek goed voor eco aantrekken

6 6 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez - Meestal negatief (vb. joden en zigeuners) o Burgerlijk recht o Sociaal recht o Strafrecht o Publiekrecht - Burgerlijk recht o Algemeen: evolutie Benadeling: horige worden van heer Gelijke behandeling door verdrag jouw inwoners gelijk behandelen, als jij de onze gelijk behandeld Verdragswederkerigheid Altijd gelijke behandeling o Erfrecht Niet vererven: aubaniteitsrecht Heer erft goederen van vreemdeling zonder erfgenamen die op zijn grond sterft Niet erven: Aanvankelijk: vreemdeling mag niet erven Later: issuerecht = vreemdeling mag erven van inboorling, als hij taks betaalt 19 de E: geen beperking 1804: wel nog verdragswederkerigheid als voorwaarde Afschaffing in 1865 o Procesrecht Arrestatierecht en collectieve aansprakelijkheid Arrestatierecht = arrestatie van vreemdeling mag, als hij schulden niet betaalt inboorling daarvoor niet Collectieve aansprakelijkheid = groep aansprakelijk voor 1 persoon 7 Borgstelling - Sociaal recht o Uitsluiting van de arbeidsmarkt Enkel leden van ambacht mogen beroep uitoefenen Lid van ambacht moet inboorling zijn Nog steeds: niet zomaar in België werken Tenzij: EU of associatieverdragen o Geen armensteun (voorloper SZ) Alleen voor inboorlingen Nu: enkel voor legaal tewerkgestelde vreemdeling of Belg - Strafrecht o Vooral discriminatie in praktijk Niet in theorie 7 Zie Vroege ME p. 97

7 7 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez Vb. doodstraf in Mechelen nooit toegepast op Belg o Uitlevering ofwel uitleveren, ofwel berechten Praktijk Eigen inwoners: zelf berechten Vreemdeling: uitleveren 1 jan 2004: uitleveringsverdrag in EU - Publiekrecht o Legerdienst Vroeger: enkel Belgen Nu: ook EU-burger Historisch gezien: vooral vreemdelingen niet erg als dood Belgische onafhankelijkheid: weinig legerexpertise vooral Polen en Fransen aantrekken o Openbare ambten Voor Fr.Rev.: Bevolking: wil inboorlingen Vorst: wil eigen volk, vreemdelingen Fr.Rev.: vreemdelingen die voor Verlichting zijn mogen GW van 1831 Alleen Belgen overheidsfuncties EU-onderdanen ook voor meeste Uitz. als er tekorten zijn o Stemrecht: recent veranderd EU-burgers stemrecht Vreemdelingen onder voorwaarden: gemeentelijk stemrecht o Belangrijkste: verblijfsrecht Voor Fr.Rev. Vreemdeling uitwijzen Bij vreemdelingen zonder bestaansmiddelen of die onrust verstoken Andere functie asielrecht Als je in kerk was: mag je niet opgepakt worden Fr.Rev. Vreemdelingen toegelaten als ze Verlichting steunen Snel terug: uitwijzen als zonder bestaansmiddelen of onrust verstoken 19de E Groot belang nieuw asielrecht Politiek vluchtelingen toelaten Reden: wie transport kan betalen, is rijk Weinig uitwijzen 20 e E: strakkere houding

8 8 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez Recent Asielproblemen Vooral na 60: veel vluchtelingen Vluchteling, naast associatie of EU, enige manier om in Bel te blijven Nood aan meer legale immigranten Geprivilegieerden - Nu: ideaal is gelijkheid - Vroeger: ideaal zijn privileges o Adel Criteria: sociaal bepaald (adelijke levensstijl, heerlijkheden ) Toen: ridder edelman Adel door afstamming of door adelbrief van vorst Oorspronkelijk: als 2 ouders adel # edellieden als 1 ouder adel # adelbrieven als vader adel (ook nu nog!) Voorrechten edelman Privilegium fori = voorrecht van RM: door eigen leden van groep berecht Fiscaal: vb. erfrecht Prestige: vb. voorraan in kerk Adel nu: geen voorrechten Adellijke titels o Clerus Wie? Personen die tonsuur ontvangen hebben Niet noodzakelijk verbonden met eretitel Vb. nonnen, monniken, pastoors, universiteitsstudenten Specifieke haarstijl Gevolgen statuut Huwelijksverbod enkel voor hoge wijdingen Geen 2 keer trouwen in je leven Publiekrecht Privaatrecht: rechtsmacht Maar negatief Bepaalde beroepen niet uitoefenen (vb. handelaar) Erfrecht: non worden = dood zijn familie erft niet aan klooster (ook nu nog: niet alles aan klooster) 1.3 De handelingsonbekwaamheid De vrouw Inleiding

9 9 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez - Handelingsbekwaamheid wordt bepaald door o.a. leeftijd, geslacht - Vrouwen = onbekwamen? o Voor ons ondenkbaar o Maar anders in verleden Vb. art. 212, lid 3: Het huwelijk wijzigt de handelingsbekwaamheid van de echtgenoten niet, behoudens bij toepassing van art. 476 o Bewustwording daarvan door invloed feminisme (eind 60- begin 70) op historici - Vroeger: juridische discriminatie vrouwen o Is juridisch Vb. rijke koningin met rechten vs. arme man met rechten o Niet altijd logisch: de invloed van het leenrecht Vrouwen in leenhoven Dochter kan erven als er geen zoon is Vrouwelijke vorstin Vb. Margaretha van Constantinopel erft graafschap Vlaanderen Leenrecht is uitzondering, geen andere openbare ambten Geen raadsheer, schepen, geen rechter o Ook discriminatie door natuur Geen goede voorbehoedsmiddelen Gevaren zwangerschap: veel vrouwen sterven Fysieke zwakte vrouwen Nu fysiek minder belangrijk - Discriminatie vrouwen in burgerlijk recht o Geen eenvormig statuut vrouwen Afhankelijk van gewoonterecht o Meestal benadeling Uitzondering: meerderjarigheidsleeftijd : 12 jaar (menstruatie) uithuwelijken : 14/15 jaar Maar: relativeren o Betere positie vrouwen in steden Vrouwenrechten = luxeprobleem? nonsens o Betere positie ongehuwde vrouw Nonnen en vaak prostitutie De ongehuwde vrouw Bij de Romeinen - Aanvankelijk niet handelingsbekwaam - Later onder voogd ( ) o Indien al niet onder pater familias of echtgenoot - Voogd verdwijnt uiteindelijk (3 e E)

10 10 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez - DUS: verbetering Germanen en vroege ME - Aanvankelijk: onbekwaamheid o Terug naar 0 t.o.v. Romeinen - Na volksverhuizingen: bekwaamheid o Verklaring: oorlog is goed voor vrouwen? Mannen weg uit dorp iemand moet handelingen stellen Nadeel: verkrachtingen en moorden Late ME en moderne tijden (13 e -18 e E): beperking bekwaamheid - Bijstand door een voogd ( ), maar: o Niet overal Vb. Vla, Luik o Soms op eigen verzoek vrouw o Is beperkt: eerder soort rechtshulp Voogd ad hoc (niet permanent) voor 1 soort rechtshandeling Vb. Rb lid van Rb wordt voogd ad hoc maar houdt beslissingsrecht Gratis rechtshulp o Teksten zijn niet duidelijk - Senatusconsultum Velleianum (vanaf 1 e E) o Oorspronkelijk in RORE: bescherming vrouwen Privilege: kan niet aansprakelijkheid voor andere gunstig o Herontdekking RORE: geen vrouwen als borg Maar: clausules in akten waarin vrouw aan privilege verzaakt Beperking: vrouw geen verbintenis met 3 e ongunstig Opmerkelijk: bij ons verstond men Senatusconsultum Velleianum niet ook mannen deden het Franse Revolutie - Bekwaamheid voor burgerlijk recht o Ongehuwde gelijk met - Niet: voor publiekrecht o Vb. geen stemrecht Conclusie - Geen rechtlijnige evolutie - Evolutie met vallen en opstaan

11 11 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez Toekomst? Vroege ME 2005 Rome later Fra. Rev Toekomst? Late ME Moderne Tijden Rome begin Volksverhuizingen De gehuwde vrouw Bij de Romeinen - Aanvankelijk onder manus 8 echtenoot - Sui iuris en alieni iuris 9 - Verdwijnt echter al vlug (trinoctio abesse) o Na 1 jaar samenwonen: usus 10 door verjaring o Maar 3 nachten niet thuis (trinoctio abesse): stuiting verjaring Van de Germanen tot 1804: geen grote verschillen - Maritale 11 macht: man is heer en meester (basisregel) o Vrouw moet gehoorzaam zijn, anders tuchtigingsrecht Enige beperking: vrouw niet doden Achtergrond: vrouw is van de man Niet in hoogste categorie (infra) o Verplichting tot samenwonen o Verplichting tot getrouwheid o Relativering maritale macht Man heeft ook plichten t.o.v. vrouw Maar: deze zijn lichter Vb. voor eten zorgen Vb. overspel Door : doden < Lat. hand (hier: macht) Zie Vrijheid, slavernij en horigheid p. 3 < Lat. gebruik Maritaal = uitgaande van de echtgenoot als zodanig

12 12 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez Door : paar keer mag, discrete maîtresse mag Letter wet praktijk rechtbanken Sommige rechtbanken pikken vrouwen slaan niet Toch: enkel boete Recht maatschappelijke realiteit Vb. vrouw heeft sterke broers - Bekwaamheid gehuwde vrouw: o Wel handelingsbekwaam o Niet handelingsbevoegd: husband and wife are one and the husband is that one o Uitzonderingen: Gekke man Afwezige man Handelaarster (stilzwijgende goedkeuring van ) Huishouden: moet voor zorgen Tegengestelde belangen: vb. in Rb tegen eigen man Testament Strafrecht: waar vrouw beticht wordt - Macht over kinderen en goederen huwelijk o Kinderen: meestal geen vaderlijke macht Uitz. graafschap Vlaanderen (infra) o Goederen: geen, maar zakelijke rechten bij overlijden man Vb. vervreemding goed van door zonder toestemming kan opeisen na overlijden Daarom: verzaking tegen compensatie Napoleon en zijn BW van 1804: grootste ramp voor de vrouw - Franse Revolutie: positief voor gehuwde vrouw - BW van 1804: negatief o Lichtere plichten voor man (vb. overspel) o Maritale macht: orde in gezin o Vrouw is handelingsonbekwaam - Handelingsonbekwaamheid o Uitweg: volmacht in BW Uitdrukkelijk Bijzonder: vb. op vrij 2 jan mag brood kopen onhoudbaar o Daarom: theorie stilzwijgend huishoudelijk mandaat mag huishoudelijke aangelegenheid Protest (eind 19 e ) - Invloed arbeidersbeweging o Positief: als arbeiders mogen stemmen, waarom chique vrouwen niet

13 13 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez o Negatief: pleiten voor aan de haard - Beweging suffragettes 12 o Belangrijkste punt: stemrecht - Doorbraak in o verkiesbaar o stemrecht voor gemeenteraad o mag advocaat 13 - Gevolg: beperkte aanpassing BW - Maar: volmachtsbesluit 1934: o Als je en als kandidaat voor job verplicht kiezen, want eco crisis - Echte ommezwaai: (door in verzet) o Algemeen stemrecht o mogen notaris en magistraat worden - Gevolg: grondige aanpassing BW (1958) - Maar: handelingsonbevoegdheid o Als getrouwd in gemeenschap van goederen man enig zeggenschap : definitieve gelijkheid o Nog steeds feitelijke ongelijkheid Conclusie - Emancipatie is zeer recent - Waarom discriminatie o Juridische argumenten zijn niet overtuigend, wel mannelijk chauvinisme Illustratie 1: arrest in zaak Popelin (1888) - Vonnis o Theorie: feiten > wet > vonnis o Hier: feiten > vooroordeel > rechtvaardigen door wet Cf. Legal realism: wet dient om vooroordeel rechter goed te praten Eind 19 e E: vooroordeel t.o.v. vrouwen was natuurfeit o Gevolg: rechters bestuderen o Maar: verzwijgen vooroordelen o Uitzondering: zaak Popelin Vooroordeel letterlijk in arrest Geweigerd als advocaat door de Raad van de Orde van Advocaten - Zaak Popelin o Proces voor HvB Brussel o Alles bewaard Suffragium < Lat. stemrecht Zie Illustratie 1: arrest in zaak Popelin (1888) p. 13

14 14 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez Advies O.M. Vonnis o Popelin na de afwijzing: radicale feministe o Vergelijkbare zaak in VS: Bradwell v. Illinois Bradwell: diploma rechten, eigen juridisch tijdschrift, wordt vaak geciteerd Geweigerd als advocaat Wel later geworden o 1922: vrouwelijke advocaten, na WO II ook notaris en rechter o Maar mannelijk chauvinisme blijft Vb. Mercuriale van de Procureur-Generaal Luikt (1946): negatief voor Het kind Meerderjarigheidsleeftijd Bij de Romeinen - Leeftijden o Aanvankelijk: seksuele rijpheid : menstruatie / :? o Dan: : 12j / : 14j - Belang meerderjarigheid o Niet onder pater familias: einde voogdij, maar problemen, daarom lex (p)laetoria 14 Strafbepalingen Als je profiteert van jonge ervaring Rechtsmiddelen Exceptio legis laetoriae = als contract al is uitgevoerd volledig herstel Restitutio in integrum = als contract niet is uitgevoerd en tegenpartij stelt actio tegen kind in Pervers effect lex laetoria, gevolg Men wil niet meer handelen met jong volwassenen Ontstaan curatele = als oudere meegaat, geen beroep meer op lex laetoria Term minderjarige = tussen 12/14 en 25 o Wel onder pater familias: geen einde macht pater familias (niet emanciperend) Wel bij overlijden Wel bij uitdrukkelijke emancipatie: is zeer nadelig Geen onderhoudsverplichting + kan niet meer erven Niet: huwelijk of eigen bestaansmiddelen Dus: meerderjarigheid = beperkte handelingsbekwaamheid Ons oude recht Geen zekerheid over schrijfwijze Vanaf hier: ons oude recht = ME en Moderne Tijden

15 15 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez - Leeftijden: : 12j / : 15j - Belang meerderjarigheid o Einde voogdij (idem RORE) o Geen emancipatie: relatie met onderhoudsverplichting Wel door overleden Wel door ontbrooding = uitdrukkelijke emancipatie Ook door eigen bestaansmiddelen ( RORE) Huwelijk Maatschappelijk eerbare functie (vb. priester, schepen ) Geen macht grootvader op kleinkind o Term jongere = iemand onder macht van vader - Stijging leeftijdsgrens op bepaalde plaatsen o Werkt emanciperend: einde macht vader - Opkomst bijzondere meerderjarigheden o Vb. vervreemden of bezwaren van erven o Vb. huwelijk zonder toestemming ouders Franse Revolutie + BW: 21, maar emancipeert - Dus verbreken relatie met onderhoudsverplichting o Verplichting onderhoud blijft bestaan - Mogelijkheid tot vroegere emancipatie o Vb. huwelijk, uitdrukkelijke emancipatie : 18: dus breuk met onderhoudsverplichting wordt groter - Contradictie : 18 naar leger, maar niet volwassen - Reden: qui fait l enfant le doit nourrir - Minimale huwelijksleeftijd : 18 (uitz. ontheffing) Verdere beperkte verlaging van leeftijd - Kinderrechtenverdrag o Vb. art. 12: kind heeft recht op gehoord te worden - Wet van 1994: omzetting hoorrecht - Maar: tegenhanger: grotere strafrechtelijke verantwoordelijkheid Totale verlaging? Afstamming - Bij ons: (bijna) geen belang - Vroeger: wettige kinderen o bastaarden: discriminatie - Kerkelijke rechtbanken: exclusief bevoegd over geldigheid van huwelijk

16 16 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez Bij de Romeinen - Enkel van belang voor bepalen patria potestas o Onder patria potestas als geldig huwelijk + vader en kind zijn Romein In ons oude recht - Enorm belangrijk - Wanneer is men wettig? o Normaal: huwelijk, i.e. Moeder is gehuwd bij geboorte of verwekking Pater is est quem nuptiae demonstrant 16 Betwisting van dit vermoeden: vb. man was 2 jaar op reis Vermoeden: kind verwekt tussen 180 en 300d voor geboorte o Legitimatie Alleen gewone bastaarden = speelkinderen uit liefdesspel Legitimatio per subsequens matrimonium 17 : volledig gelijk met wettige kinderen Gewone + andere bastaarden Wettiging door rescript paus/vorst: beperkte gevolgen Van paus voor heel Eur Van vorst voor zijn grondgebied Andere bastaarden Overspelige bastaard: ouders konden niet getrouwd zijn (vb. al getrouwd) Heiligschendende bastaard: van non/priester Bloedschennige bastaard: van familie o Discriminatie bastaarden Buiten burgerlijk recht: uitsluiting eerbare functies Geen vaderlijk gezag (maar ook geen onderhoud door vader) Wel door moeder Men kan niet vererven: bastaard geen wettige familie naar heer Later gemilderd Men kan niet erven Uitzondering: moeder maakt geen bastaard in Vlaanderen Flamingant 18 Kind is nooit een bastaard in relatie met moeder (wel erven vanmoeder) - Redenen voor discriminatie o Kerk Morele redenen: pro huwelijk Macht: mensen verplichten te trouwen Geld 16 < Lat. vader is diegene die het huwelijk aanwijst 17 < Lat. wettigheid door het daaropvolgend huwelijk 18 Vlaanderen Flamingant = Nederlandstalig gebied van het oude graafschap Vlaanderen

17 17 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez Erfrecht: als bastaard niet vererft vaak naar Kerk Legitimaties: paus tegen betaling o Wereldlijke heren Vermijden betwistingen ( die rijke is mijn vader ) Beschermen belangen wettige echtgenoot en kinderen Als bij andere kinderen eigen en kinderen beschermd Geld: erfrecht + legitimaties - Belang discriminatie o Aanvankelijk beperkt (vb. Willem de Veroveraar = bastaard) o Vanaf 11 e E: zeer groot o Maar: sociale verschillen (vb. bastaard koning vs. bastaard bakker) De Franse Revolutie - Les enfants de la patrie: geen discriminatie gelijkheidsprincipe o Maar: vrijheidsprincipe: vader niet verplichten tot erkenning - Code civil : terugkeer burgerrechtelijke discriminatie van natuurlijke kinderen: erven o Natuurlijke kinderen = bastaarden o Niet van bloedverwanten van ouders o Van ouders enkel bij erkenning Wordt echter bemoeilijkt Zelfs dan erven ze maar de helft in vgl. andere erfgenamen Oplossing: adoptie zelfde erfrechten Het arrest Marckx en de wet van Zaak Marckx (1979): EHRM veroordeelt Bel. voor wetgeving over afstamming, strijdig met EVRM - Opl.: Wet van 1987 o Afschaffen discriminatie Aanpassing terminologie: buitenhuwelijkse kinderen Uitzondering overspelige kinderen Makkelijker vaststellen vaderschap o Kritiek Komt laat Slecht opgemaakt o Wijzigingen in Adoptie - Bij de Romeinen o Belang adoptant: familie verderzetten (cfr. ouderverering) Geen worden geadopteerd kunnen pater familias niet verderzetten o Adrogatio = adoptie van persoon niet onder pater potestas

18 18 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez Zeer ingrijpend Vermogen geadrogeerde naar adrogerende Familie geadrogeerde bij familie adrogerende Zware vereisten o Adoptio, onder Justinianus = adoptie van persoon wel onder pater potestas Volle adoptie: door vader of grootvader (ascendent) Geen banden meer met vorige familie Gewone adoptie Banden met vorig familie blijven Enkel erven van adoptant, niet van diens verwanten - Oude recht: bestond niet o Kerk en vorst is tegen verlies aan erfrechten : belang adoptant o Opnieuw: familie verderzetten - Latere evolutie: belang geadopteerde - Bij ons: gewone en volle adoptie, maar verschillen - Opmerkelijk: adoptie: wel invloed RORE - Sinds 2006: adoptie door holibikoppels Van vaderlijke macht naar ouderlijk gezag - Verschil: macht vs. gezag o Macht: vader iets te zeggen in voordeel van vader o Gezag: ouders iets te zeggen in voordeel van kind Romeinen: patria potestas 19 - Juiste term: is patriarchaal o Geen vrouwen o Terminologie Pater familias 20 = man die PP 21 heeft Filius familias 22 = man die onder de PP valt Filia familias 23 = vrouw die onder de PP valt Ook echtgenote PF onder manus dochter = moeder emm 24 =fila familias o Cf. Ons recht: goede huisvader < Lat. vaderlijke macht Opmerking: betekenis is ruimer dan letterlijke betekenis < Lat. heer des huizes PP = patria potestas < Lat. zoon des huizes < Lat. dochter des huizes Emm = echtgenoot met manus = man krijgt macht bij huwelijk Ezm = echtgenoot zonder manus = getrouwd maar vader behoud macht

19 19 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez - Foute term, want o Patria potestas = vaderlijke macht door een Romeinse man over zijn wettige afstammelingen in mannelijke lijn die zelf Romein zijn PF Z1 Z2 D1 (EZM) D2 (EMM) KZ KD KZ KZ o Voorwaarden PF moet zelf Romein zijn ( vreemdeling) Wettige afstammelingen (uit huwelijk) Romeinse afstammelingen ( kinderen, dus ook kleinkinderen etc.) In de mannelijke lijn o Leeftijd etc. spelen geen rol o Typische Romeins conservatisme o Inhoud patria potestas 25 PP = onbeperkte macht over familia 26 Personen: : doden + vervreemden Goederen: : alles is van PF (kind is niet rechtsbekwaam) Gevolg: gaan lenen, vw.: terugbetalen als PF dood is Probleem: angst voor personen die PF willen doden Senatusconsultum: macedonianum = iemand onder PP mag niet meer lenen Maar Personen: Einde PP bij overlijden PF Verschil recht en realiteit (vb. niet vaak personen doden) Goederen Peculium = deel van vermogen dat filius familias zelf mag beheren (kan ook aan slaven) Speciaal statuut bepaalde goederen: vb. soldaat mag krijgsbuit houden motivatie Conclusie: belang vader voorop Ons oude recht: verandering - Inspraak moeder o Als weduwe: : vaderlijke macht o Vlaanderen Flamingant: ouderlijke macht Verschil met hedendaags recht: boek p. 206 Familia = personen + goederen van huisgemeenschap

20 20 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez Overlijden 1 ouder geen einde ouderlijke macht Overlevende voogd oefent houdenisse uit - Enkel ouders (geen kleinkinderen) RORE - Geen nationaliteitsvereisten RORE - Milder worden door Christendom o Vader heeft plichten Respecteren leven kinderen Problematiek abortus: mag niet als kind een ziel heeft (3m na verwekking) Kinderen horig maken: hongersnood vermijden Kinderen voeden, kleden, opvoeden Geen juridische plicht tot geven bruidsschat Aansprakelijkheid van schade van kinderen t.o.v. 3 en o Vader heeft rechten ook met het oog op het kind Tuchtingsrecht Beperkingen: kind slaan, maar niet doden Aansluitend: onbuigzame kinderen opsluiten Indien geen plaats thuis: in stadsgevangenis Kiezen beroep kind Verzet tegen huwelijk (infra) Rechten op goederen kinderen Aanvankelijk: alles voor ouders (kind dus niet rechtsbekwaam) Later beperkingen: kind beperkt rechtsbekwaam o Dus: belang kind neemt toe Code civil: alleen vaderlijke macht - Positief: kind wordt volledig rechtsbekwaam - Terug achteruit: grotere macht vader o Fra. Rev. met soort familierechtbank Kind onder 16 Kind tussen 16 en 21: toestemming vz. rechtbank nodig Na Terugkeer moeder o 1974:? o 1995: co-ouderschap - Inperken macht ouders o 1912: Wet op de jeugdbescherming (te progressief rb. passen niet toe) Vaderlijke macht gereduceerd (vb. kind niet meer slaan) Vaderlijke macht onder toezicht van rechtbank o 1965: enkel nog belang kind Afschaffing opsluiten van kind, goede uitbouw jeugdrb.

21 21 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez o 1987: macht wordt gezag o 2000: art. in GW (symbolisch) o 2001: voogdijwet Zelfs als 2 ouders leven: soms rechterlijke machtiging nodig Vb. onroerend goed van kind verkopen o Toekomst: pedagogische tik afschaffen 1.4 De familie Begrip familie: niet in BW - Redenen daarvoor in 1804 o Men wil de familie kapot adellijke families te machtig - 1 vermelding: Gevolg o Sociologische definitie: varianten: gezin, uitgebreide familie, huisgemeenschap o Geen juridisch onderzoek naar familie o Achteruitgang familie o Opgelet: invoering familierechtbank Plan van huidige regering Bepaling van de verwantschap - Nu o Bloedverwantschap: door afstamming o Aanverwantschap: door huwelijk o Adoptie Verwantschap in het verleden - Romeinen: ook nog agnaten o Agnaatverwantschap = degene die onder pater potestas o Bij ons enkel in familienaam (via vader) o In familia enkel agnaten: rare gevolgen Moeder soms geen familie van haar kinderen (als ze niet onder macht van haar echtgenoot) Vader soms geen familie van zijn kinderen (niet getrouwd)

22 22 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez o Schema PF Z1 Z2 D1 (EZM) D2 (EMM) - Ons oude recht o Geen adoptie o Wel: spirituele verwantschap (vb. doopsel) Systemen om verwantschap te bepalen - Graad = generatie o Elke geboorte is een nieuwe graad - Terminologie o Descendenten: : X, kinderen, kleinkinderen o Ascendenten: : X, ouders, grootouders o Rechte lijn: : grootouders, ouders, X, kinderen, kleinkinderen o Zijlijn: : gemeenschappelijke voorouder, stammen niet van elkaar af Zijverwanten = collateralen De Romeinen = hedendaags systeem: graden - Rechte lijn KZ KD KZ KZ 27 Elk streepje = geboorte = graad Tussen X en grootouder 2 streepjes 2 e graad 27 Agnaten staan in vet, zelfde schema als bij pater potestas

23 23 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez - Zijlijn Elke lijn tellen tot gemeenschappelijke voorouder, dan optellen Vb. achterkleikind-voorouder = 3 kleinkind-voorouder = = 5 e graad Canonieke systemen - Rechte lijn: zelfde principe als Romeinen o Cfr. Romeinse invloed op Kerk - Zijlijn Elke lijn tellen tot gemeenschappelijke voorouder, grootste nemen Vb. achterachterachterkleinkind = 5 kleinkind = 2 5 e graad: 5 > Germaanse systemen Parentelen - Eerste parentele: X en zijn afstammelingen Parenteel = persoon en zijn afstemmelingen Vb. 1 e parentele: X en zijn afstammelingen

24 24 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez - Tweede parentele Vb. 2 e parentele: ouders van X en hun afstammelingen met uitz. van degene die in 1 e parentele Oud-Germaans: cirkels - Cirkel 0 = huisgemeenschap Huisgemeenschap = X, echtgenote, kinderen, ouders, broers en zussen X = X + zijn vrouw 29 - Cirkel 1 Donkergekleurde is 1 e cirkel 1 e cirkel niet bijtellen! Vb. X overlijdt: broer X en kind X op dezelfde lijn - Tot 3 cirkels 30 o 4 e is geen familie meer - Verklaring o Huisgemeenschap: personen met zelfde bloed Ouder en kind Man + vrouw = 1 persoon Broers en zussen o Eerste cirkel: helft bloed deel aangetrouwd Vaak vergeten op examen Cfr. Husband and wife are one, and the husband is that one 2 e en 3 e NK voor examen

25 25 Tweede Deel: Intern recht Door Brecht Warnez o Enz Bij zelfde afstand tot gemeenschappelijke voorouder - Canonieke graad = helft Romeinse - Canonieke-1 = oud-germaanse Romeins Broer en X in 2 e graad Canoniek Broer en X in 1 ste graad = 2 Canoniek Broer en X in 1 ste graad 1 = 1 2/2 = 1 Oud-Germaans Broer en X in cirkel 0 1 = = Belang verschillende systemen - Belang o Canoniek: trouwen Kerk macht over huwelijk Kleine familie is goed o Germaans: erven Grote familie is goed - Romeinen: 7 de graad (Romeins): erven en trouwen - Later: o Trouwen: buiten 7 de canonieke graad (Canoniek) Buiten 14 de Romeinse graad o Erfrecht: tot 4 de canonieke graad (Oud-Germaans) Tot 3 e cirkel - Systemen wisselen