5 jaar. Verslag lustrumcongres 15 jaar IAS: hoe ziet de toekomst eruit?

Transcriptie

1 5 jaar Verslag lustrumcongres 15 jaar IAS: hoe ziet de toekomst eruit? maandag 26 januari 2015

2 inhoudsopgave Machiel van der Woude Opening Lustrumcongres 3 Rob van der Heijden 15 jaar IAS 4 Mariette Hamer Nieuwe grenswaarden, nieuw beleid 7 Nicoly Vermeulen Connecting the dots 9 Dick Heederik Epidemiologie anno 2025 Zicht op risico s 12 Udo Waltman Asbest in de praktijk: verleden heden en toekomst 16 Mark Roscam Abbing Asbest en sociale zaken 20 Simone Aarendonk Intermezzo 22 Sjaak Burgers Behandeling asbestziekten nu en in de toekomst 26 Berber Laarman Het IAS doorgelicht met een blik op de toekomst 31 Siewert Lindenbergh Van smart naar geld: compensatie, erkenning, genoegdoening? 35 Uitreiking van de Prof. Job de Ruiterprijs 40 Arie Woltmeijer Slotwoord 42 Colofon: Uitgave van: Insituut Asbestslachtoffers, april 2015 Redactie: Nellie Martens Derk Morreau Machiel van der Woude Print en Opmaak: SER, afdeling reprografie Fotografie: Riccardo van der Does 2 VERSLAG LUSTRUMCONGRES INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS 2015

3 Voorwoord Het is 26 januari Vandaag bestaat het Instituut Asbestslachtoffers precies 15 jaar. Dit derde lustrum wordt gevierd met een congres waarvan het thema is: 15 jaar IAS: hoe ziet de toekomst eruit? Het is een middag waarin niet alleen wordt teruggekeken, maar- het thema zegt het al- waarbij het vooral ook gaat om de uitdagingen, waar het instituut de komende jaren voor staat. De dag kent een afwisselend programma met diverse interessante sprekers, leerzame intermezzo s en voor de derde keer de uitreiking van de prestigieuze Prof. Job de Ruiter prijs. In dit boekje treft u een verslag aan van de bijeenkomst, met zeer uitgebreide samenvattingen van de bijdragen van alle sprekers en wat er verder op deze gedenkwaardige middag allemaal plaats vond tussen lunch en afsluitende borrel. Opening Lustrumcongres Opening en inleiding door dagvoorzitter Machiel van der Woude, directeur IAS. Geassisteerd door bureausecretaris Nellie Martens, toetert hij met een vuvuzela de gasten de zaal binnen. Van der Woude: Ik heet iedereen van harte welkom vandaag, in het bijzonder kijk ik naar Lies Cijsouw en Tinka de Bruin, voorzitters van de Asbestslachtoffers Vereniging Nederland en het Comité Asbestslachtoffers, organisaties die zich al jaren inzetten voor de belangen van asbestslachtoffers. Wij danken Mariëtte Hamer, voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER), dat wij hier vandaag mogen zijn. Wij kennen de SER als hét platform voor constructief overleg tussen verschillende partijen, onder andere op het gebied van arbeidsomstandigheden. Een betere plek om te confereren is er vanmiddag dus niet, want het constructieve overleg tussen ongeveer dezelfde partijen lag vanaf 1997 ten grondslag aan het Instituut en vormt nog steeds de basis. Vandaag staan wij stil bij 15 jaar IAS en wij kijken naar de toekomst. Dat doen wij met een bomvol programma, met onderwerpen die ieder op zich een congres zouden kunnen vullen. Met sprekers met wie wij erg blij mee zijn en die in kort bestek in headlines hun visie gaan geven. Kort dus. Ik houd als voorzitter vanmiddag de tijd een beetje in de gaten. Dit met behulp van de vuvuzela, bekend van de WK in 2010 in Zuid-Afrika en onlangs- enkelen van u waren daarbij- met succes in gebruik bij het mesothelioomcongres in Kaapstad. Dames en heren, ik wens u een interessante middag toe en geef als eerste het woord aan Rob van der Heijden, voorzitter van het bestuur van het Instituut Asbestslachtoffers. VERSLAG LUSTRUMCONGRES INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS

4 Biografie Rob van der Heijden is vanaf 1976 politiek actief en was van 1988 tot 2007 burgemeester van Zandvoort. Hij heeft veel bestuurlijke functies bekleed zoals landelijk voorzitter van de ANBO (Algemene Nederlandse Bond van Ouderen), adviseur democratiseringsprocessen Openbaar bestuur in voormalig Joegoslavië, voorzitter Stichting Maror (zelfstandig bestuursorgaan voor de restitutie van Joodse tegoeden WO II) en voorzitter van de Nederlandse Vereniging voor een Vrijwillig Levenseinde. Thans is hij onder andere voorzitter van Habitat for Humanity dat zich inzet voor huizenbouw in ontwikkelingslanden, voorzitter Raad van Commissarissen nierdialysecentrum VUmc en vanaf 1 december 2007 voorzitter van het bestuur Instituut Asbestslachtoffers. 15 jaar IAS Rob van der Heijden, voorzitter bestuur IAS, blikt terug en kijkt vooruit in zijn bijdrage 15 jaar IAS. Vandaag 15 jaar geleden spijkerde toenmalig staatssecretaris Hans Hoogervorst van SZW een bord aan een pand aan de Scheveningseweg in Den Haag. Daar stond op: Instituut Asbestslachtoffers. Na een stevige periode van onderhandelen en voorbereiden was het IAS daarmee werkelijkheid geworden. Werknemers en oud-werknemers met mesothelioom konden hier voortaan terecht voor bemiddeling en advies. Het directiesecretariaat verhuisde in 2003 naar dit gebouw van de SER. Daarmee werd de goede samenwerking tussen de verschillende partijen -werkgevers, werknemers, verzekeraars, overheid en slachtoffers- nog eens onderstreept. Onze dank gaat uit naar bestuur en medewerkers van de SER voor de hier geboden gastvrijheid. Wij staan vandaag net als 5 en 10 jaar geleden- op gepaste wijze stil bij de medische, epidemiologische, juridische en de politieke ontwikkelingen op het gebied van asbest en gezondheid en de rol van het Instituut daarbij. Gepast, want jaarlijks overlijden in ons land nog steeds circa 500 mensen aan mesothelioom als gevolg van de blootstelling aan asbest. Aan deze getallen kan het IAS helaas niets doen. Wel kunnen wij er naar streven om de aanvragen van de slachtoffers zo goed mogelijk te behandelen, rekening houdend met de ernst en de progressie van deze ziekte. En sinds kort strekt de dienstverlening zich ook uit tot mensen die getroffen zijn door asbestose. Voor al deze slachtoffers wordt elke dag heel veel werk verzet. Medewerkers van het IAS kunnen daarbij gelukkig rekenen op deskundige steun en support uit de samenleving. Eén van de vele mensen op wie het IAS de afgelopen jaren heeft kunnen bouwen ontvangt aan het eind van deze middag de Prof. Job de Ruiterprijs. Helaas niet uit handen van de naamgever zelf, want die kan er door een ziekenhuisopname vandaag niet bij zijn. Het is goed om aan het begin van dit congres in herinnering te brengen, dat het in 1997 door hem uitgebrachte advies aan de minister van SZW, in 2015 nog steeds in volle omvang aan de basis staat van het Instituut. Het moet nog beter 15 jaar IAS, hoe ziet de toekomst eruit? Verschillende sprekers zijn uitgenodigd om vanuit hun expertise een antwoord op die vraag te geven. De uiteenlopende invalshoeken van de toespraken laten goed zien dat het IAS opereert in een complexe omgeving. De stand van zaken op verschillende gebieden is bepalend voor de reikwijdte en de mogelijkheden van het Instituut. Daarbij speelt een aantal vragen. Hoe zal het met de incidentie van de ziekte mesothelioom gaan? Hoeveel nieuwe ziektegevallen kunnen wij nog verwachten en wanneer zet de zo gehoopte daling in? In 1997 schatten Burdorf, Barendrecht, 4 VERSLAG LUSTRUMCONGRES INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS 2015

5 Swüste en Heederik, dat die daling zich na 2021 zou gaan inzetten. Straks zal prof. Heederik vertellen of die voorspelling nog steeds opgaat. Op medisch terrein wordt wereldwijd onderzoek gedaan naar nieuwe behandelingen en nieuwe medicijnen voor asbestslachtoffers. Ook in Nederland wordt hieraan een forse bijdrage geleverd. Kunnen wij hier op korte termijn belangrijke doorbraken verwachten? En is er op oncologisch gebied sprake van een ontwikkeling naar een chronische ziekte? Wij zijn wat dat betreft heel benieuwd naar de bijdrage van dr. Burgers. Het IAS opereert binnen het kader van het Nederlands recht. Zo is in 1998 het Convenant Asbestslachtoffers vastgelegd en zo is het vandaag nog steeds. Voor de bemiddelingspraktijk van het IAS, is het al-of-niet aantonen van aansprakelijkheid het kompas. De jurisprudentie laat zien dat we hier nog flinke hindernissen moeten nemen. Verjaring, stelplicht, bewijslast u kent die termen vormen te vaak een obstakel voor een onbetwist bemiddelingsresultaat. In de afgelopen jaren is mede onder invloed van het advies van de commissie Hijma enige voortgang geboekt. Maar het kan en moet gewoon veel beter om een toch al zwaar getroffen groep slachtoffers niet nog verder te belasten met een juridische lijdensweg. Prof. Lindenbergh zal hier nader op ingaan. Lastige procedures moeten vanzelfsprekend zoveel mogelijk worden voorkomen. Veel te doen Asbest is aan de orde van de dag. De kranten staan er met enige regelmaat vol mee. In het Utrechtse Kanaleneiland werden de bewoners van meerdere flatgebouwen geëvacueerd na een asbestsanering van een flat en delen van de wijk werden afgesloten. In Roermond werd onlangs de binnenstad afgesloten na een grote brand. Misschien soms wat overdreven maatregelen, maar duidelijk is dat Nederland nog vol zit met asbest. Naar schatting nog 100 miljoen m 2 asbestdak, km waterleiding, ton asbest in gebouwen. En in 60% van de sociale huurwoningen zit asbest, evenals in een kwart van de scholen. Hoe hiermee om te gaan, om te voorkomen dat in de toekomst meer asbestslachtoffers te betreuren zijn? Welke maatregelen moeten we nemen om het risico van asbestblootstelling zoveel mogelijk te beperken. Dit zijn prangende vragen, die in de afgelopen tijd zijn omgezet in concreet beleid. Er gebeurt heel veel op het gebied van inventarisatie, sanering en sancties. Verschillende sprekers zullen hier op ingaan. Daaronder de heer Waltman van onderzoeksbureau Search, die ons zal vertellen over zijn onderzoekservaringen ter zake, mevrouw Hamer de nieuwe voorzitter van de SER en de heer Roscam Abbing van het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW). Hoe gaan onze beleidsinstanties om met de massieve aanwezigheid van asbest in onze samenleving? Wij zijn heel benieuwd om van hen te horen hoe de overheid in samenwerking met sociale partners de asbestrisico s kunnen terugdringen. En op welke wijze wij asbesthoudende objecten op een veilige wijze kunnen verwijderen uit onze leefomgeving, zoals dat is gebeurd met asbesthoudende daken, die zijn vervangen door daken met zonnepanelen. Dit alles gebeurt in het besef dat asbestblootstelling uitermate gevaarlijk is en dat wij moeten voorkomen dat er nog meer asbestslachtoffers te betreuren zijn. Dat besef was er vorige eeuw niet, met alle gevolgen van dien. Dure plicht In de eerste 10 jaar nam het IAS ruim aanvragen in behandeling. En dat zijn er nu 5 jaar later ruim 7.000, waaronder 157 asbestose aanvragen. Gelet op de verwachte incidentie van mesothelioom, zal het aantal aanvragen in 2020 gestegen zijn naar Het IAS kan deze ontwikkeling helaas VERSLAG LUSTRUMCONGRES INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS

6 niet ombuigen. De missie van het IAS is wél om deze aanvragen op een snelle, zorgvuldige en laagdrempelige wijze te behandelen. Dat doet het Instituut in nauwe en constructieve samenwerking met de Sociale Verzekeringsbank (SVB), die wij al jaren kennen als een bijzonder menselijke bank. Mede tegen deze achtergrond zijn wij dan ook blij om vandaag mevrouw Vermeulen, voorzitter van de Raad van Bestuur van de SVB in ons midden te hebben. Ook zij zal straks een bijdrage leveren aan dit lustrumcongres. Voor de dossierbehandeling werkt het IAS sinds 2000 nauw samen met BSA Schaderegeling en over die samenwerking zijn wij tevreden. Michel Roumen en Eric Joosten hebben met hun medewerkers door de jaren heen goed werk geleverd. De resultaten van het belevingsonderzoek onder de slachtoffers en hun nabestaanden en de evaluatie van het Instituut laten dat goed zien. Maar bij deze constatering laten wij het niet. Want tegen de achtergrond van de geschetste ontwikkeling en de ernst van de situatie van de slachtoffers heeft het IAS een dure plicht. Het is zaak om de dienstverlening op basis van de eerder geformuleerde eisen van snelheid, zorgvuldigheid en laagdrempeligheid waar mogelijk te blijven verbeteren. Sinds de oprichting van het IAS zijn met dit doel allerlei veranderingen doorgevoerd, die er met elkaar voor hebben gezorgd dat de kwaliteit van de dienstverlening is verbeterd, de reikwijdte is verbreed en de toegankelijkheid is vergroot. De introductie van de voorschotregeling in 2003 en de Tegemoetkoming niet-loondienstgerelateerde asbestslachtoffers (TNS-regeling) in 2007 zijn voorbeelden die in dit verband genoemd kunnen worden, evenals de intensieve samenwerking met longartsen, de introductie van het huisbezoek en de dienstverlening richting asbestoseslachtoffers. Evaluatie IAS Veranderingen zoals deze zullen naar verwachting ook in de toekomst nodig blijken. Daarom is onlangs besloten tot een uitgebreide evaluatie van het IAS. In dat verband is eerst de convenantpartijen naar hun visie gevraagd. Daarnaast heeft de juridische afdeling van de Vrije Universiteit (VU) op ons verzoek onderzoek gedaan naar de kwaliteit van de uitvoering. Onderzoekster Berber Laarman zal ons hierover vanmiddag meer vertellen. Wat de evaluatie van het Instituut ook aan verbetering gaat opleveren, het is duidelijk dat het IAS alleen kan bestaan op basis van draagvlak in de samenleving en op basis van consensus tussen de verschillende partijen. Hierdoor is veel te bereiken. Dat was in het verleden al zo en ook in de toekomst zal dat naar wij hopen zo blijven. Hoe ziet de toekomst eruit? Vanmiddag hopen we met elkaar een tip van de sluier op te lichten. Bestuur en directie van het IAS hebben er alle vertrouwen in dat dit gaat lukken. Ik wens u allen een heel goed congres toe. 6 VERSLAG LUSTRUMCONGRES INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS 2015

7 Biografie Mariëtte Hamer is voorzitter van de Sociaal-Economische Raad (SER). Van 1998 tot september 2014 was zij lid van de Tweede Kamer voor de fractie van de Partij van de Arbeid en onder andere fractievoorzitter en woordvoerder voor sociale zaken, arbeidsmarkt, arbeidsverhoudingen en arbeid. Als Tweede Kamerlid was zij onder meer voorzitter van de Vaste Kamercommissie voor Economische Zaken, Landbouw en Innovatie. Vóór haar politieke loopbaan was ze hoofd van de afdeling Strategisch Beleid en Beleidsverkenningen bij de directie Hoger Beroeps Onderwijs van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen en directeur van een instelling voor volwassenenonderwijs in Zuid-Holland. Nieuwe grenswaarden, nieuw beleid In haar lezing Nieuwe grenswaarde, nieuw beleid gaat Mariëtte Hamer in op het belang van grenswaarden voor asbest. Ook legt zij een relatie met nieuw beleid en trekt een lijn door naar Europese grenswaarden. Voordat ik ga beginnen aan mijn onderwerp over vooral grenswaarden, wil ik allereerst gelukwensen overbrengen aan het IAS en alle betrokkenen feliciteren met het 15-jarig bestaan. Ik denk dat iedereen hier aanwezig het belang van deze mijlpaal zal onderschrijven. Maar het uitspreken van felicitaties geeft ook een beetje een dubbel gevoel. Felicitaties uiteraard, als het er om gaat dat u zo goed uw werk heeft gedaan, maar het dubbele gevoel zit er natuurlijk in dat je zou willen dat het niet nodig zou zijn. In de eerste inleiding hoorden we daar ook voorbeelden van, de problematiek is nog net zo actueel als 15 jaar geleden. En dat zouden we natuurlijk met zijn allen liever niet zo zien. Het is al gememoreerd, tussen het IAS en de SER bestaat een bijzondere relatie. In meerdere opzichten, allereerst misschien omdat het Instituut hier in ons gebouw is gehuisvest en er letterlijk en figuurlijk bij hoort, maar ook inhoudelijk door de betrokkenheid van centrale werkgevers- en werknemersorganisaties bij de problematiek van asbest. We zien dat als gevolg van het inademen van de asbestvezels de ziekte pas vele jaren later ontstaat, een probleem dat mensen langdurig met zich meeslepen. Daarom is het ook zo belangrijk dat er zoiets als het IAS bestaat. Met een adviserende en bemiddelende, maar ook voorlichtende rol bij procedures over schadeclaims. Omdat het voor mensen bij het leed dat ze hebben ongelooflijk veel betekent. De aandacht voor de menselijke maat, verwoord in de missie van het IAS, om deze procedures zo snel mogelijk, zo zorgvuldig mogelijk en zo laagdrempelig mogelijk af te handelen, spreekt mij dan ook zeer aan. Preventie op alle niveaus Voordat ik het over de grenswaarden ga hebben wil ik eerst iets bespreken dat erbij hoort, dat is namelijk het belang van preventie. Het woord preventie is natuurlijk onlosmakelijk verbonden met wat vooraf gaat aan het moment dat je asbest gaat ontdekken en het zou nog veel belangrijker zijn als je weet dit te voorkomen. Preventie voorkomt dat mensen door hun werk of arbeidsomstandigheden gezondheidsschade oplopen, maar draagt ook bij aan een duurzame inzetbaarheid van alle werkenden. De SER benadrukt het punt van preventie in toenemende mate in al haar adviezen, want de bevordering van de gezondheidszorg kan niet zonder een goed preventiebeleid. Het inzetten van passende maatregelen en activiteiten op alle niveaus in organisaties hoort daar echt bij. Ik wil in dat verband ook nog maar eens aandacht vragen voor opsporing en melding van beroepsziekten. Omdat dat een essentieel punt is voor goed preventiebeleid en het bijdraagt aan een adequate diagnose en behandeling. VERSLAG LUSTRUMCONGRES INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS

8 Hoe eerder je bij mensen ontdekt wat er aan de hand is, hoe beter je daarop kunt inspelen. Dat is ook in het kader van asbest ongelooflijk belangrijk. Het laatste SER-advies Betere zorg voor werkenden bevat een aantal aanbevelingen juist ook op het gebied van signaleren en melden van beroepsziekten Nieuwe grenswaarden Dan kom ik nu bij het eigenlijke onderwerp van mijn bijdrage vanmiddag, de grenswaarden voor asbestvezels. Sinds juli 2014 gelden er voor asbest nieuwe verlaagde wettelijke grenswaarden. Anders dan voorheen het geval was, wordt nu een onderscheid gemaakt tussen enerzijds asbestvezels van het type chrysotiel, waarvoor een grenswaarde geldt van vezels per m 3 en amfibole asbestvezels met een grenswaarde van vezels per m 3. Ik voeg daar onmiddellijk aan toe dat de minister van SZW heeft laten weten een nieuw besluit voor te bereiden, om die laatstgenoemde grenswaarde, dus voor de amfibole asbestvezels, zo spoedig mogelijk in 2015 ook te verlagen naar vezels per m 3. Binnen de SER werd dit advies voorbereid door de subcommissie grenswaarden voor stoffen op de werkplek. Deze subcommissie is al in 2010 op basis van het rapport van de Gezondheidsraad Asbestrisico s van milieu en beroepsmatige blootstelling een haalbaarheidstoets begonnen naar het invoeren van nieuwe grenswaarden. De daaruit verkregen informatie leidde ertoe dat de subcommissie in 2011 adviseerde om de getoetste waarden per 1 juli 2013 als grenswaarde in te voeren en de periode voor de invoering te benutten voor aanpassingen met betrekking tot die invoering en een goede communicatie daarover met alle betrokkenen. De subcommissie vond het ook belangrijk dat de daarbij ontwikkelde nieuwe werkwijzen voor invoering eerst in de praktijk werden getoetst, zodat zij zich tussentijds op de hoogte kon stellen van de gemaakte afspraken binnen de branche en zich tussentijds ook kon bezinnen op aanvullende maatregelen als dat nodig was. Dynamisch proces SZW laat in juli 2011 al weten het SER-advies over te nemen. Toch komt het in 2013 niet tot invoering van nieuwe grenswaarden. De subcommissie geeft de minister het advies om de invoering even uit te stellen, omdat nog niet alle aanpassingen gereed zijn en de branche er nog niet klaar voor is. En dat vormt het begin van een intensieve communicatie over en weer tussen de SER en de minister van SZW. Want het grootste risico is hier natuurlijk dat er een onwerkbare situatie ontstaat, omdat in de praktijk dingen niet uitvoerbaar zijn. Begin juli 2014 verschijnt dan eindelijk het besluit in de Staatscourant, dat de invoering van nieuwe en lagere grenswaarden voor blootstelling aan asbest op de werkplek regelt. Vanaf dat moment geldt voor chrysotiel de nieuwe grenswaarde. Voor amfibole asbestvezels zal dat pas op een later te bepalen datum gaan gelden en uiteindelijk moet de norm daar zelfs naar 300 vezels per m3. Het is een moeilijk proces, maar het laat ook zien welke dynamiek er is. Alle betrokkenen komen en blijven in beweging, overtuigd van de noodzaak van grenswaarden. Dat blijkt uit inbreng van al die eerder genoemde organisaties, maar ook bijvoorbeeld uit de wijze waarop binnen de subcommissie de sociale partners de discussie hebben gevoerd over de bescherming en de veiligheid van werknemers en de praktische haalbaarheid. Het is nu aan de asbestsector om de twee door de subcommissie geformuleerde en door de minister ondersteunde randvoorwaarden op te pakken. De branche moet immers zorgen voor de uitwerking in de praktijk. De uitvoering van het monitorprogramma geeft halfjaarlijks een beeld van de stand van zaken betreffende de beheersing van de blootstelling bij de 8 VERSLAG LUSTRUMCONGRES INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS 2015

9 asbestsanering. Als dat gevolgd wordt, dan kunnen we tijdig en systematisch problemen opsporen en tijdig en systematisch aan een oplossing werken. Europa in Nadat ik u dit over de Nederlandse situatie heb verteld, wil ik u ook nog even meenemen naar een overpeinzing. Hoe goed zou het zijn als de verlaging van grenswaarden voor asbest ook in Europees verband tot stand zou komen. In het adviesstelsel voor gezond en veilig werken heeft de SER de contouren neergelegd voor een grenswaardenstelsel voor de toekomst. Een stelsel dat bestaat uit uniforme Europese grenswaarden, die zouden moeten gelden voor alle lidstaten. Dat zou op het gebied van arbeidsomstandigheden een Europees level playing field creëren. Als basis voor die grenswaarden zou een gezondheidskundige en op risico gebaseerde waarde vastgesteld moeten worden door nauw met elkaar samenwerkende Europese deskundigheidscommissies. Zij doen dat vervolgens in gezamenlijk overleg op een vastgestelde uniforme en geharmoniseerde werkwijze. De normen die de Gezondheidsraad in zijn asbestrapport heeft geformuleerd, kunnen hiervoor de basis vormen. Europees zou dit een efficiënte inzet zijn van mensen en middelen. Zover zijn we nog niet, maar we zouden kunnen proberen die toekomst dichterbij te halen. Het ministerie van SZW zet zich met steun van onder andere Duitsland, Oostenrijk, België en Italië op dit moment op Europees niveau volop in, om ervoor te zorgen dat er meer Europese grenswaarden komen. Om te beginnen dus voor carcinogene stoffen, probeert het ministerie samen met organisaties zoals de Gezondheidsraad, RIVM en de SER die samenwerking van de grond te krijgen. Het zou heel mooi zijn als we in 2016, bij het EU-voorzitterschap van Nederland, de eerste resultaten daarvan kunnen presenteren. Dan hebben we een mooi toekomstig bestendig beleid met elkaar. Biografie Nicoly Vermeulen is sinds 1 juni 2012 voorzitter Raad van Bestuur van de Sociale Verzekeringsbank (SVB). Vanaf 2010 was zij, als lid van de Raad van Bestuur bij de SVB, verantwoordelijk voor dienstverlening en ICT. Daarvoor werkte zij voor ING als General Manager bij ING Wholesale, ING Real Estate, International Private Banking en Investment Banking in verschillende internationale functies op het gebied van Operations, Finance en Risk management. Connecting the dots Connecting the dots heet de bijdrage van Nicoly Vermeulen aan het congres. IAS en SVB werken al vanaf het begin samen aan het uitvoeren van de asbestregelingen. Wat zijn relevante ontwikkelingen, wat leert het verleden over de toekomst en wat kunnen IAS en SVB nog meer voor elkaar betekenen? Wij zijn inderdaad de uitvoerder van twee regelingen samen met het IAS. Bij de vraag hoe de toekomst eruit ziet, heb ik me laten inspireren door Steve Jobs van Apple. Hij zei in 2005: you can t connect the dots looking forward; you can only connect them looking backwards. Met dit citaat nam hij ons mee terug naar zijn studententijd. Hij was toen net gestopt met zijn studie en in plaats van colleges te volgen ging hij zich verdiepen in kalligrafie. Hij leerde alles over typografie, maar ook over gebruiksvriendelijk en overzichtelijk presenteren van informatie. Hij was helemaal verwonderd over wat hij bij die lessen VERSLAG LUSTRUMCONGRES INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS

10 10 VERSLAG LUSTRUMCONGRES INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS 2015

11 leerde en ging op een andere manier naar de wereld kijken. Zijn omgeving verklaarde hem voor gek, omdat hij zijn studententijd verspilde met iets dat nooit nut zou hebben. Maar 10 jaar later ontwierp hij de eerste Macintosh computer, waar hij zijn kennis over gebruiksvriendelijkheid en typografie in kon stoppen. Terugkijkend concludeerde hij dat als hij niet met zijn studie was gestopt en geen kalligrafie was gaan studeren, dat er dan waarschijnlijk geen Mac computer zou zijn gebouwd. Het is een bijzonder verhaal en voor mij een mooie metafoor voor het feit dat lessen voor de toekomst in het verleden liggen. Ik wil nu drie ontwikkelingen schetsen zoals wij die als uitvoerder zien. Op dit moment krijgen per jaar ongeveer 500 mensen in Nederland de diagnose mesothelioom. Wij staan daarmee nummer twee op de wereldranglijst en de afname van het aantal patiënten zal de komende jaren helaas nog op zich laten wachten Beroepsziekten zijn blijvend Ik kom hiermee bij de eerste ontwikkeling. Ziektes en overlijden door blootstelling aan asbest zijn geen laatste stuiptrekking uit het verleden, waar nog geen regelgeving bestond voor veilig en gezond werken. Preventie is cruciaal, maar ik ben ervan overtuigd dat beroepsziekten zich ook met maximale preventie en regelgeving altijd zullen blijven voordoen. Ik denk aan Q-koorts, vogelgriep en posttraumatische stressstoornis (PTSS) bij politiemensen en medewerkers van het ministerie van Defensie. In de toekomst zullen nieuwe beroepsziekten ontstaan of worden ontdekt en belangrijke verbanden tussen ziekte en arbeidsomstandigheden worden blootgelegd. We ontdekken nieuwe stoffen en technieken, waarvan achteraf misschien pas blijkt hoe gevaarlijk ze zijn. Hetzelfde geldt voor psychische belasting als gevolg van werkomstandigheden. Beroepsziekten zijn dus niet alleen iets van gisteren en vandaag, maar ook van de toekomst. Deze constatering betekent dat wij als maatschappij blijvende zorg hebben voor slachtoffers van beroepsziekten. Terugtredende overheid Dat brengt mij bij de tweede ontwikkeling. In 2009 stelde Yvonne Waterman in haar proefschrift dat wij in Nederland niet meer voldoen aan de internationale normering voor financiële steun aan slachtoffers van beroepsziekten. In verschillende internationale verdragen zijn minimumnormen vastgelegd voor sociale zekerheid. De WAO stond er 10 jaar geleden garant voor, dat werknemers bij ziekte of bedrijfsongeval een fatsoenlijke uitkering kregen. Door omzetting van WAO naar WIA voldoen wij volgens Waterman niet meer aan de internationale normen. Door deze ontwikkeling, die past bij een terugtredende overheid, zullen slachtoffers steeds vaker een beroep moeten doen op civiele aansprakelijkheid van de werkgever. De medewerkers van de SVB ervaren dagelijks, dat het bij de uitbetaling aan slachtoffers ongelooflijk belangrijk is om snel zekerheid te bieden. Langdurige en kostbare juridische procedures gaan niet samen met ontlasten van doodzieke mensen, die soms nog maar korte tijd te leven hebben. Het ontlasten van die slachtoffers was juist 15 jaar geleden de belangrijkste reden om het IAS op te richten. Die missie is vandaag de dag nog steeds springlevend. Al 15 jaar voeren wij samen met het IAS twee regelingen voor asbestslachtoffers uit. De TAS- en de TNSregeling. Het afgelopen jaar kende de SVB bijna 500 keer een financiële tegemoetkoming toe vanuit een van deze regelingen. De samenwerking tussen IAS en SVB is uniek en niet alleen omdat die leidt tot een dienstverlening die asbestslachtoffers zeer waarderen. Want ook bijzonder is de intensieve samenwerking tussen een publieke- en een private partij. VERSLAG LUSTRUMCONGRES INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS

12 Samenwerking Daarmee stip ik de derde ontwikkeling aan. Ik ben van mening dat samenwerking tussen publieke- en private partijen het verschil kan maken voor slachtoffers van beroepsziekten. De slachtoffers krijgen van de overheid een publiekrechtelijk voorschot op een civielrechtelijke schadevergoeding. Door gebruik te maken van elkaars kwaliteiten kunnen we snel inspelen op nieuwe situaties en doelgroepen. Als wij deze drie ontwikkelingen met elkaar verbinden ontstaat er naar mijn idee een doorkijkje naar de toekomst. Daarin zullen, ondanks toegenomen preventie, nieuwe beroepsziekten ontstaan en nieuwe groepen slachtoffers ontstaan. De overheid trekt zich terug. Dat betekent dat deze slachtoffers steeds vaker langdurige en kostbare juridische procedures moeten volgen met onzekere juridische uitkomst. 15 Jaar geleden werd het IAS juist opgericht om dat te voorkomen. Ik denk dat het goed zou zijn als IAS en SVB in de toekomst gaan kijken of wij onze samenwerking ook kunnen inzetten voor de slachtoffers van andere beroepsziekten. Ik denk dat de hulp van de overheid daarbij in de vorm van een voorschot of vangnetregeling onontbeerlijk is. Ik hoop dat de lessen die wij gezamenlijk geleerd hebben ook het pad van de komende 15 jaar mogen vormen. Biografie Dick Heederik volgde een opleiding milieuhygiëne aan de Universiteit Wageningen. Daar is hij ook gepromoveerd op onderzoek naar de bijdrage van beroepsmatige blootstellingen aan het voorkomen van luchtwegaandoeningen zoals COPD en astma. Sinds 2000 werkt hij bij het Institute for Risk Assessment Sciences, een interfacultair instituut van de Universiteit Utrecht, waar hij hoofd is van de Divisie Milieuepidemiologie. Gedurende zijn academische carrière heeft hij meerdere malen in het buitenland gewerkt, zoals bij het Institute for Occupational Medicine in Edinburgh Schotland en het National Institute for Occupational Safety and Health in de Verenigde Staten. Epidemiologie anno 2025 Zicht op risico s In zijn inleiding gaat prof. Heederik nader in op de risico s van blootstelling aan asbest. Wie loopt risico, hoe groot is dat risico en hoe gaan we daar mee om? En is het risico nu groter dan in het verleden, of is het precies omgekeerd? Mij werd gevraagd om in de glazen bol van de epidemiologie te kijken en voorspellingen te doen. Wat ik daarbij vooral ook wil doen is even teruggaan in de tijd. Maar eerst het volgende, voor zover u dat nog niet wist. Asbest is een vezelvormig mineraal, waarbij er voldoende bewijs is dat alle vormen van asbest kankerverwekkend zijn. Het International Agency for Research and Cancer (IARC) heeft voor vier vormen kanker aangegeven dat de relatie met asbest causaal is. Daarnaast is er nog een aantal andere vormen van kanker, waaronder maagdarmkanker, waar ook associaties met asbestblootstelling worden gevonden. Maar die verbanden worden als niet consistent genoeg gezien en voorlopig niet als causaal beschouwd. Veelkoppig monster Je zou asbest kunnen zien als een veelkoppig monster. En dat is wel tamelijk uniek, als we het hebben over stoffen waarmee we in de werkomgeving te maken hebben. Dat een stof voor zoveel verschillende gezondheidseffecten en verschillende vormen van kanker verantwoordelijk is. Wel is het zo dat de verschillende vormen van asbest een verschillende potentie hebben. Mevrouw Hamer noemde al de 12 VERSLAG LUSTRUMCONGRES INSTITUUT ASBESTSLACHTOFFERS 2015