Wethouder Onderwijs, Jeugd en Zorg H. M. de Jonge. Aan: Staatssecretaris Dekker Minister Asscher. Geachte heer Dekker en heer Asscher,

Transcriptie

1 Wethouder Onderwijs, Jeugd en Zorg H. M. de Jonge Bezoekadres: Stadhuis Coolsingel AD Rotterdam Postadres: Postbus KP Rotterdam Aan: Staatssecretaris Dekker Minister Asscher Website: Fax: (010) Inlichtingen: D. Wille Telefoon: Cluster: MO Betreft: Toekomst onderwijsachterstandenbeleid en peutervoorzieningen Bijlage: 1 Geachte heer Dekker en heer Asscher, Op 26 juni heeft u een brief naar de Tweede Kamer gestuurd over de ontwikkeling van jonge kinderen en de bestrijding van onderwijsachterstanden, getiteld evaluatie Wet ontwikkelingskansen door kwaliteit en educatie (Wet OKE) en specifieke uitkering gemeentelijk onderwijsachterstandenbeleid. Op 15 oktober bespreekt de Tweede Kamer deze brief. Wij betrekken in deze reactie ook de brief van het ministerie van SZW m.b.t. de peutervoorzieningen Harmonisatie peuterspeelzalen en kinderopvang: de volgende stap d.d. 1 juli 2015 en de recent gepresenteerde begrotingsvoorstellen m.b.t. het onderwijsachterstandenbeleid en de peutervoorzieningen. Deze plannen zijn volgens ons niet los te zien van elkaar. Zoals u bekend is, zijn de ontwikkeling van het jonge kind en de bestrijding van onderwijsachterstanden op jonge leeftijd belangrijke prioriteiten voor de G4. De afgelopen jaren hebben wij hier onder meer ondersteund door de bestuursafspraken een impuls aan gegeven. De G4 ziet de positieve resultaten van dit beleid en wil deze graag continueren. Wij zien in de door u gepresenteerde plannen en voornemens daarvoor kansen, maar ook twee belangrijke risico s. Kansen: - Het voornemen van het kabinet om verder te werken aan de kwaliteit van de voorschoolse educatie en de daarbij behaalde verworvenheden te behouden. - Het harmoniseren van peutervoorzieningen, waardoor schotten tussen voorzieningen en tussen kinderen worden opgeheven. - Het recente voornemen van het kabinet om 60 miljoen uit te trekken, zodat alle kinderen twee dagdelen per week naar een voorschoolse voorziening kunnen, ook als ouders niet werken. Risico s: - De praktische uitvoerbaarheid van een deel van de harmonisatieplannen voor de peutervoorzieningen. Dit betreft onder andere de complexiteit van het financieringsstelsel. Twee verschillende bekostigingssystemen naast elkaar is complex voor ouders, verhoogt de administratieve last voor gemeenten en voorschoolse instellingen en maakt het zowel voor het Rijk als voor gemeenten lastig

2 Blad: 2/6 om budgetramingen te maken. Hier gaan we in de bijlage bij deze brief (deel A) verder op in. - De forse bezuinigingen op de onderwijsachterstandsmiddelen, die voor een belangrijk deel zullen neerslaan in de G4. Enerzijds krijgen we te maken met een herverdeling van middelen, met een verschuiving naar de kleinere gemeenten. Hierover hebben we en ook de G4 schoolbesturen in april reeds onze zorgen geuit. Daarnaast blijkt uit de begroting 2016 van het ministerie van OCW, dat het kabinet de komende vier jaar in totaal 100 miljoen op het onderwijsachterstandenbeleid wil bezuinigen ( 50 miljoen bij gemeenten, 50 miljoen via de schoolbesturen), op een totaalbudget van zo n 700 miljoen. Dit zal zorgen voor een verschraling van de onderwijsvoorzieningen in de G4 (zowel in kwantitatieve als kwalitatieve zin) voor kinderen die door hun thuissituatie minder kansen hebben op een succesvolle schoolloopbaan. Het rendement van investeringen die de afgelopen periode zijn gedaan, wordt met deze bezuiniging voor een belangrijk deel weer teniet gedaan. We gaan hier in deel B van onze brief verder op in en betrekken daarbij onze uitgangspunten voor de herziening van de verdeelsleutel voor het onderwijsachterstandenbeleid (de gewichtenregeling ). Wij willen de succesvolle aanpak van de afgelopen jaren continueren en versterken en zien dit als een gezamenlijke opgave van de G4 en het Rijk. Hiervoor is het volgens de G4 nodig om: 1. De kabinetsplannen met betrekking tot de harmonisatie peutervoorzieningen en het onderwijsachterstandenbeleid in samenhang te bezien. 2. Kwalitatief goede voorzieningen te realiseren voor alle jonge kinderen en extra aandacht voor die kinderen die dat nodig hebben, met een doorgaande lijn naar het primair onderwijs. 3. Voldoende financiële middelen beschikbaar te stellen om deze kwalitatief goede voorzieningen te realiseren. 4. Bestaande schotten tussen regelingen en financieringsstromen weg te nemen, zodat de beide ministeries en de gemeenten elkaar optimaal kunnen versterken ten behoeve van het jonge kind. 5. De verdeelsleutel voor de onderwijsachterstandsmiddelen zodanig te herzien, dat beter wordt aangesloten bij de problematiek op de scholen. Wij lichten onze argumenten in de bijlage bij deze brief toe. Graag gaan wij hierover op korte termijn met u in gesprek. Hoogachtend, de wethouders Onderwijs van de G4, Simone.Kukenheim Amsterdam Hugo de Jonge Rotterdam Ingrid van Engelshoven Den Haag Jeroen Kreijkamp Utrecht

3 Blad: 3/6 Bijlage bij de brief Toekomst onderwijsachterstandenbeleid en peutervoorzieningen A. Peutervoorzieningen Het perspectief van de G4 is integrale voorzieningen voor kinderen van 0-12 jaar; kwalitatief hoogwaardige voorzieningen waarbij de ontwikkeling van elk kind in al z n facetten centraal staat en professionals werken vanuit één pedagogische visie. Peutervoorzieningen maken daar onderdeel van uit. Voor de peutervoorzieningen stelt de G4 een aantal doelstellingen centraal. De kern is dat de G4 in de aanpak de ontwikkeling van het kind centraal stelt, aansluit bij de behoefte van de ouders en hen tevens voldoende opvangmogelijkheden biedt. De volgende doelstellingen staan centraal voor de G4: - Kwaliteit: de peutervoorzieningen zijn van hoge kwaliteit. Ze voldoen minimaal aan de eisen van de Wet Kinderopvang en het Besluit basisvoorwaarden voorschoolse educatie (of vergelijkbaar kwaliteitsniveau wanneer er uitsluitend sprake is van niet-doelgroep kinderen). Er is één aanpak, waarin het kind centraal staat. - Toegang: alle peuters hebben toegang tot voorzieningen van deze kwaliteit; ongeacht werken inkomenssituatie of opleidingsniveau van de ouders en ongeacht de wijk waarin de kinderen wonen. - Bereik: zo veel mogelijk peuters van 2,5 tot 4 jaar (minimaal 80%) maken ook daadwerkelijk gebruik een dergelijke kwalitatief goede peutervoorziening; bij voorkeur 4 dagdelen en minimaal 2 dagdelen. Uitgaande van deze doelstellingen ziet de G4 in de brieven van de staatssecretaris van OCW en de minister van SZW en de op Prinsjesdag gepresenteerde begrotingsplannen van het kabinet, zowel kansen als risico s: Kansen - Het ministerie van OCW geeft in haar brief aan verder te willen werken aan de kwaliteit van de voorschoolse educatie en de behaalde verworvenheden te willen behouden. De G4 vindt dat uitermate belangrijk. Aan de kwaliteit is de afgelopen periode door veel partijen, met name door de aanbieders van voorschoolse educatie, hard gewerkt. De bestuursafspraken hebben geleid tot een hoger bereik van de vooren vroegschoolse educatie, betere kwaliteit van voorschoolse voorzieningen en een hoger (taal) niveau van de pedagogisch medewerkers. Deskundigen benadrukken het belang van een kwalitatief goed ontwikkelaanbod / voorschoolse educatie voor jonge kinderen. - Het ministerie van SZW doet in haar brief voorstellen m.b.t de harmonisatie van peutervoorzieningen. De G4 staat hier positief tegenover, omdat deze een aantal schotten tussen peutervoorzieningen en tussen kinderen op kunnen heffen. Dit is een goede stap in de richting van integrale peutervoorzieningen en één aanpak, waarin het kind centraal staat. - Het recente voornemen van het kabinet om 60 miljoen uit te trekken, zodat alle kinderen twee dagdelen per week naar een voorschoolse voorziening kunnen, ook als ouders niet werken. Dit sluit aan bij de doelstelling van de G4, dat alle kinderen toegang krijgen tot kwalitatief goede peutervoorzieningen. Risico s: - De onzekerheid over de hoogte van de onderwijsachterstandsmiddelen voor de komende jaren en over de bijbehorende bestuursafspraken over de kwaliteit van voorschoolse voorzieningen is slecht voor de continuïteit en de kwaliteit van de peutervoorzieningen. Verreweg het grootste deel van het geld gaat naar gekwalificeerd personeel. De bezuiniging op het onderwijsachterstandenbeleid met 50 miljoen zal negatieve gevolgen hebben voor het bereik, de kwaliteit en de continuïteit.

4 Blad: 4/6 - De kinderopvang kent een complex financieringsstelsel voor ouders. De gepresenteerde plannen leiden niet tot een vermindering van de complexiteit. Een deel van de ouders komt in aanmerking voor bekostiging door het Rijk en een deel is afhankelijk van de gemeenten. Ouders die tijdelijk werk verrichten kunnen (regelmatig) te maken krijgen met een verschillende bekostigingssystematiek. Daarbij zijn administratieve lasten bij gemeenten en voorschoolse instellingen onnodig hoog en is het moeilijk om meerjarige budgetramingen te maken. - Het ministerie van SZW spreekt van harmonisatie van voorzieningen, maar laat ook doorschemeren dat peuterspeelzalen in de toekomst verdwijnen. Duidelijkheid hierover is essentieel, omdat er in de G4 nog duizenden kinderen naar peuterspeelzalen met of zonder voorschoolse educatie gaan die vaak van hoge kwaliteit zijn. Daarnaast zijn er in de grote steden buurten waar de kinderopvang grotendeels verdwenen is en bewoners vrijwel uitsluitend zijn aangewezen op het aanbod in peuterspeelzalen. In deze buurten moet een kwalitatief hoogwaardig aanbod beschikbaar blijven. - Het ministerie van SZW verwijst als het gaat om kwaliteit naar de ontwikkelingen rondom de herijking kwaliteitseisen kinderopvang. Het ministerie van OCW en de G4 streven naar een beduidend hogere kwaliteit van peutervoorzieningen. Het is essentieel dat zoveel mogelijk peutervoorzieningen aan deze kwaliteit voldoen. - Door ook peuterspeelzalen onder het regime van de kinderopvangtoeslag te brengen, betalen meer ouders een (hogere) eigen bijdrage voor de peuteropvang met voorschoolse educatie. Dit is een risico voor het bereik, in het bijzonder onder werkende ouders met een laag inkomen die te maken krijgen met hogere kosten voor de opvang van hun kind. - Onzeker is wat de plannen betekenen voor de samenwerking in het sociaal domein op lokaal niveau. De G4 werkt op stedelijk niveau en buurtniveau aan een goede afstemming tussen jeugdzorg en peutervoorzieningen. Gezamenlijke opgaven Gemeenten en het Rijk staan de komende jaren gezamenlijk voor een aantal opgaven. Uitgaande van onze doelstellingen en een toekomst waarin er mogelijk alleen kinderopvang of peuteropvang mogelijk is, staat de G4 voor de opgave om te garanderen dat er in iedere buurt en voor ieder kind een aanbod is van voldoende kwaliteit. De G4 vinden het van het grootste belang om: - afspraken te maken met de kinderopvangsector over de gewenste kwaliteit van peutervoorzieningen; met name daar waar peutervoorzieningen of kinderopvang de rol van de peuterspeelzalen moeten gaan overnemen; dit is belangrijk voor de kinderen en noodzakelijk om aan de voorwaarden van het ministerie van OCW te kunnen voldoen; - aanbod te stimuleren of organiseren in die buurten waar de markt geen kinderopvang of geen kinderopvang van voldoende kwaliteit aanbiedt; - ouders die geen kinderopvangtoeslag ontvangen of waarvoor een eigen bijdrage een te hoge drempel is, tegemoet te komen in de kosten. Dit is alleen mogelijk wanneer er voor een langere periode voldoende financiële middelen beschikbaar zijn. De kinderopvangtoeslag is op veel plekken onvoldoende om het gewenste kwaliteitsniveau van de peutervoorzieningen te realiseren. De middelen uit het onderwijsachterstandenbeleid zijn ook in de huidige situatie onvoldoende om aan de kinderen die dat nodig hebben voorschoolse educatie van de gewenste kwaliteit aan te bieden. Om deze reden leggen de G4 en veel andere gemeenten ook eigen middelen in. Het is essentieel dat de huidige budgetten behouden blijven. De aangekondigde bezuiniging van het Rijk op de OAB middelen is een uitermate slechte ontwikkeling. Voldoende financiën alleen is echter niet genoeg. De G4 verwacht dat er meer mogelijk is, wanneer budgetten beter op elkaar worden afgestemd of worden samengevoegd. Het is wenselijk om een transparante financieringssystematiek in te voeren: één financieringsstroom voor voorschoolse voorzieningen, in plaats van de door het kabinet voorgestelde financiering

5 Blad: 5/6 door zowel de gemeenten als het Rijk, die voor ouders ondoorzichtig is en voor gemeenten en kinderopvangsector tot onnodige administratieve lasten leidt. B. Toekomst onderwijsachterstandenbeleid Peutervoorzieningen met voorschoolse educatie spelen een essentiële rol in de bestrijding van onderwijsachterstanden. Maar er is meer nodig en de inzet van de grote steden gaat verder. Ook basisscholen worden met het onderwijsachterstandenbeleid (OAB) in staat gesteld om kinderen die dat nodig hebben extra onderwijs- en ontwikkelingskansen te bieden. De opgave in de G4 blijft op dit vlak onverminderd groot. Dat is de reden dat zowel de G4 gemeenten als de G4 schoolbesturen in het voorjaar grote zorgen hebben geuit over de effecten van een bezuiniging op de OAB middelen voor de bestrijding van onderwijsachterstanden in de grote steden (zie G4-brief Bezuinigingen G4 onderwijsachterstandenbeleid d.d. 10 april 2015 en de brief van de G4 schoolbesturen Voorgenomen bezuiniging op onderwijsachterstandenbeleid, d.d. 16 april 2015). In aansluiting op deze brieven gaan wij hieronder in op de inzet, de opgave en de doelgroep van het onderwijsachterstandenbeleid van de G4. Inzet en resultaat Scholen verzorgen in het kader van het OAB intensief taalonderwijs in schakelklassen, verlengen de onderwijstijd op hun school en organiseren weekend- of zomerscholen. Het realiseren van dergelijke vormen van extra leertijd is onderdeel van de bestuursafspraken die het Rijk met de grote gemeenten heeft gemaakt. Daarnaast gebruikt de G4 de middelen uit het onderwijsachterstandenbeleid om nieuwkomers goed op te vangen in het onderwijs en ze de specifieke zorg en begeleiding te bieden die ze de eerste jaren in het Nederlandse onderwijs nodig hebben. De afgelopen periode hebben scholen en voorscholen laten zien dat er met goede voorzieningen resultaat te boeken is. Dit blijkt o.a. uit bevindingen van de Inspectie van het Onderwijs over vve, maar ook uit onderzoeken van ITS/SCO-Kohnstamm Instituut (2008, 2009, 2011) naar de effecten van schakelklassen. U benoemt de positieve resultaten ook in uw brief aan de Kamer. Uit onderzoek naar achterstanden van doelgroepleerlingen (Mulder en Meijnen, BOPO reviewstudie OAB, 2013) blijkt dat deze er nog zijn, maar dat basisscholen er de afgelopen jaren in zijn geslaagd om deze gedurende de schoolloopbaan te verkleinen. Opgave De G4 vindt dat in de discussie over het OAB voorop moet staan welke kinderen extra ondersteuning nodig hebben en welke kwaliteit geleverd moet worden. Dat geldt niet alleen voor de kinderen in de grote steden, maar voor kinderen in heel het land. De huidige middelen voor OAB, waarvan zo n 360 miljoen via gemeenten voor jonge kinderen beschikbaar komt, blijkt voor het bieden van deze kwaliteit niet voldoende. Gemeenten leggen in de huidige situatie al zelf extra geld in. Elke bezuiniging op het OAB betekent hierdoor dat de staatssecretaris de rekening neerlegt bij de gemeenten. De Onderwijsraad concludeerde in 2013 in haar rapport Vooruitgang boeken met achterstandsmiddelen dat de onderwijsachterstanden hardnekkig zijn en blijvend om aandacht vragen. Dat vraagt om blijvende investeringen. Wij hebben onze zorgen over afname van middelen in de G4 in het voorjaar per brief geuit. Uit de Rijksbegroting 2016 blijkt het kabinet deze bezorgdheid te beantwoorden met een bezuiniging op het totale OAB budget voor scholen en gemeenten. In totaal wordt de komende vier jaar 100 miljoen bezuinigd op een totaalbudget van zo n 700 miljoen (OAB middelen gemeenten en gewichtenregeling basisscholen). Een groot deel van deze bezuiniging zal neerslaan in de grote steden. Dit komt bovenop de bezuinigingen die de scholen met veel doelgroepleerlingen de afgelopen jaren al voor hun kiezen hebben gekregen vanwege de daling van het aantal gewichtenleerlingen. Doelgroep Het argument van de staatssecretaris van OCW voor de voorgenomen bezuiniging is dat het aantal gewichtenleerlingen de komende jaren verder daalt, onder andere door een stijgend

6 Blad: 6/6 opleidingsniveau van ouders. Wie in de grote steden basisscholen in de sociaal zwakkere wijken bezoekt, hoort dat de doelgroep op papier inderdaad slinkt, maar dat in de praktijk de complexiteit niet minder groot is geworden. Een voorbeeld hiervan is een basisschool met een groot aantal leerlingen uit de zogenaamde MOE-landen. Deze leerlingen hebben weliswaar geen gewicht, maar hebben wel grote onderwijs- en/of ontwikkelingsachterstanden of hebben te maken met een thuissituatie die vraagt om extra zorg en begeleiding op school. Ook de Onderwijsraad geeft in het eerder genoemde rapport Vooruitgang boeken met achterstandsmiddelen aan, dat de huidige gewichtendefinitie geen goede weergave meer is van de werkelijke problematiek. Er is brede consensus dat de huidige verdeelsleutel voor de middelen OAB niet meer voldoet. De G4 pleit voor een nieuwe berekening en verdeelsleutel, waarbij de volgende elementen moeten meewegen of richtinggevend moeten zijn: - Sluit met een nieuwe verdeelsystematiek ook aan bij de situatie van het kind en het gezin, in plaats alleen te kijken naar het opleidingsniveau van ouders. - Sluit zoveel mogelijk aan bij indicatoren/gegevens die al bekend zijn. Dit zorgt voor minder administratieve last bij scholen en voor minder fouten. Voor de verdeling van de middelen over de scholen uit een gemeente zou meer aangesloten kunnen worden bij lokaal beschikbare gegevens over leerlingen en/of bij lokaal beleid (bijvoorbeeld t.a.v. nieuwkomers in het onderwijs). - De heterogeniteit in de huidige gewichten-categorieën die nu worden onderscheiden is heel groot. Simpel gezegd: de ene 1.0 leerling is de andere niet. Scholen met voornamelijk 1.0 leerlingen van hbo/universitair opgeleide ouders worden hetzelfde gefinancierd (en door de Inspectie van het Onderwijs langs dezelfde meetlat gelegd) als scholen met voornamelijk 1.0 leerlingen van veel lager opgeleide ouders (voor een 1.0 score hoeven beide ouders geen niveau startkwalificatie te hebben). Een meer geleidelijk verlopende schaal zou meer recht doen aan het verschil in opgaven van scholen. - Uit onderzoek blijkt dat etniciteit (met opleidingsniveau) nog steeds een belangrijke voorspeller is voor onderwijssucces cq een indicator voor potentiële onderwijsachterstand (zie rapport Onderwijsraad 2013). Zonder meteen te willen pleiten voor het terugbrengen van de oude gewichtendefinitie, moet hier in de verdeelsystematiek mogelijk alsnog rekening mee worden gehouden. - Een zorgvuldige en kwalitatief hoogwaardige aanpak blijkt essentieel voor succesvol onderwijsachterstandenbeleid. Deze kwaliteit kan alleen gerealiseerd worden met voldoende middelen en continuïteit in beleid. Het rendement van gedane investeringen in bijvoorbeeld hbo-ers op de groep in de vve of in onderwijsvernieuwingen als een zomerschool of uitbreiding van onderwijstijd zijn nihil wanneer deze investeringen na enkele jaren weer ongedaan worden gemaakt. Belangrijk is om vast te stellen welke kinderen extra steun nodig hebben, wat de noodzakelijke kwaliteit van de voorzieningen is en welke investeringen dit vraagt.