de Dijlevallei De vorming van een meanderend ontbossingen en bodemerosie:

Transcriptie

1 De vorming van een meanderend rivierlandschap als gevolg van historische ontbossingen en bodemerosie: de Dijlevallei Gert Verstraeten, Nils Broothaerts en Bastiaan Notebaert Afdeling Geografie, KU Leuven

2 De Dijle is één van de klassieke voorbeelden van een nog vrij meanderende rivier in Vlaanderen en staat vaak model voor: Ecologisch herstel van valleigebieden in hun natuurlijke toestand Waterbeheersing ruimte voor water Maar, hoe natuurlijk is dit rivierlandschap? ( Wim Robberechts & co;

3 Hermeandering Een kromme lijn is beter dan een rechte lijn, dat is het principe van hermeandering. In natuurlijke beken ontstaan, door de kracht van het stromende water, meanders, holle oevers en een stroomkuilenpatroon. Op die manier is er veel structuurvariatie, wat veel verschillende habitats voor planten en dieren met zich mee brengt.

4 Vrije afwatering en vrije meandering Onder ideale omstandigheden zou de beek zelf een weg doorheen de vallei naar de monding zoeken. In de leemstreek zijn beken zoals de IJse van nature meanderend. Door continue erosie en afzetting verplaatsen de meanders spontaan

5 Meanderende rivieren zijn slechts één mogelijke evenwichtsvorm Vereist stabiele oevers: voldoende silt (leem) nodig De Dijle vervoert langsheen de bedding dominant zand Waar komt de leem vandaan en sinds wanneer is die in de vallei aanwezig?

6 > 100 boringen in de valleibodem werden uitgevoerd om de opbouw van de vallei te reconstrueren

7 Analyse van pollen in de valleisedimenten om de vegetatie in het verleden te reconstrueren

8 Fase 1: veengroei Fase 2: lemige sedimenten

9 Onderste fase met veengroei ~ elzenbroek of open valleilandschap met waterplassen en cypergrassen zonder rivierbedding

10 bovenste fase met leemafzettingen ~ meanderende rivier lokaal lisdodde maar dominant open graslandschap verdwijnen van elzenbroek

11 Waar komt de leem vandaan? Bodemerosie op het leemplateau

12 Nodebais - Nethen rivierbekken Leemplateau Dijlevallei

13 Erosie in een historisch perspectief

14 Rommens et al 2007

15 Erosie & sediment Beperkte erosie en valleisedimentatie vóór de Bronstijd Matige erosie maar nog steeds beperkte valleisedimentatie vóór de Middeleeuwen Zeer intense bodemerosie en valleisedimentatie vanaf de Middeleeuwen

16 Finale verandering in valleiecologie ontbossingen

17

18 Zijbeken Dijlevallei Neolithicum ~ 4000 v. Chr. Bronstijd/ Ijzertijd ~ 1000 v. Chr. Romeinse periode ~1na Chr. Late Middeleeuwen ~1500 na Chr.

19 Maar, sommige relict meanders in de Dijlevallei zijn wél het resultaat van natuurlijke processen

20

21 Relict meander van Rotselaar Opvulling van de meander: start jaar geleden bij aanvang van het Holoceen

22 Ontbossing is maximaal: veengroei stopt en alle rivieren zijn meanderend Geleidelijke ontbossing in het Dijlebekken en verdwijning van veengroei ontstaan van de eerste meanderende rivieren Dijlevallei wordt gedomineerd door veengroei Verlaten van de meander en veenopvulling jaar geleden Activiteit van de palaeomeander van Rotselaar

23 Recente veranderingen Bosoppervlakte daalt debiet Afname akkerland en implementatie erosiebestrijding erosie Verstedelijking neemt toe debiet

24 toename in gemiddeld debiet met 20-25% laatste 30 jaar Veel meer hoge afvoeren weliswaar zonder (grote) overstromingen Geen relatie met klimaat (neerslag)

25 Veranderingen in debiet veranderingen in riviervorm ( ) 45% toename in dwarsdoorsnede Verbreding van 3.3 m Verdieping van 0.49 m Geen nieuw sediment op oevers 117/02-3 profiel 117/ height a.s.l. (m) height a.s.l. (m) horizontal distance (m ) horizontal distance (m )

26

27 Implicaties voor natuurbeheer/-herstel Ecologische kwaliteitsdoelstellingen beogen een herstel van het natuurlijke valleiecosysteem van de Marke. Deze doelstellingen hebben betrekking op zowel het meanderende karakter van de Marke Naar een vrije rivierloop : Ideaal zou zijn dat de Marke in de toekomst als vanouds door het landschap gaat slingeren. Erosie: Herbebossing van steile helllingen, aanplanten van houtkanten, herwaarderen van groenbemesters ( ) zijn efficiënte maatregelen om het erosieprobleem in de Markevallei in te tomen

28 Implicaties voor natuurbeheer/-herstel Riviermeandering is het resultaat van bodemerosie door de mens Meanderende rivierlandschappen in Vlaanderen = cultuurlandschappen, geen natuurlijk landschap Het natuurlijk landschap kan niet meer hersteld worden: Duurt nog duizenden jaren vooraleer al het sediment door de rivier wordt opgeruimd zelfs al zou bodemerosieprobleem worden opgelost Hydrologie is fundamenteel gewijzigd door ontbossing en bebouwing

29 Implicaties voor natuurbeheer/-herstel Maar: reductie van bodemerosie is wel noodzakelijk voor een behoud van de bodem en het verminderen van stroomafwaartse nadelige gevolgen (modderoverlast, aanvoer nutriënten, ) Bovendien zijn meanderende rivierlandschappen wel van enorm belang Ecologische waarde (diversiteit) Waterbeheersing: Grotere waterberging Tragere afstroming Esthetische/toeristische waarde Herstel van een Middeleeuws cultuurlandschap is dus wel nodig om de ecosysteemwaarde van deze valleigebieden te verhogen

30 Vragen? Afdeling Geografie KU Leuven