LESBRIEF MOBY DICK Door Tweelicht & Zoon

Transcriptie

1 LESBRIEF MOBY DICK Door Tweelicht & Zoon

2 1. Wat en wie? Door Johan De Paepe Voor zeebonken en bonkinnen vanaf 9 jaar Is een walvis angstaanjagend? Of zijn er ook lieve? Hebben ze wallen onder hun ogen? Of onder hun vinnen? Staan de beste stuurvissen aan wal? Staan zandsculpturen enkel in Zeebrugge? Heb je een sterk netvlies nodig om een walvis te vangen? Zijn walvissen verliefd op dolfijnen? Is het goed om angstig te zijn? Zijn mensen eerlijk en dieren on? Of zijn beesten hard en mensen wreed? Van wie is de zee een bondgenoot mens of vis? Kapitein Ahab weet er alles van, denkt Ismael. Moby Dick is niet opgevat als een vragenuurtje. Het is een uur stormachtig, angstaanjagend, grappig muziektheater over twee mannen met een eigen verhaal. De zee, de golven, de meeuwen en de walvis zijn hoorbaar aanwezig en spelen mee. Concept en spel: Jos Dom & Johan De Paepe Zang: Charlotte Campion Soundscape: Dirk Lepez video: Jos Dom Decoruitvoering: Luk Caeyers Lichtontwerp: Dirk Ceulemans Techniek: Rudy Wagemans verkoopbureau: Theaterbureau XL-productions 09/

3 2. Thematiek Het verhaal van Moby Dick is in grote lijnen bij iedereen bekend. Dat angst tegenover moed en dapperheid prominente thema s zijn, ligt voor de hand. Maar ook onbezonnenheid, het telkens weer met je gezicht tegen de muur botsen en blijven doorgaan, komen aan bod. Daarnaast wil Tweelicht & Zoon een verhaal vertellen over haat en wraak, over het stomme en blinde ervan. Wraak en wrak, het scheelt maar een letter. Tenslotte is Moby Dick een verhaal over eenzaamheid en misschien wel vriendschap (of is die er enkel door de omstandigheden). Moby Dick is een voorstelling over kleine, intieme, menselijke gevoelens, niet over de grote wereldproblematiek. Hoewel die megaproblemen ontstaan wel door dat kleine menske dat drammerig zijn eigen zin wil doordrijven. 3. Multidisciplinaire noodzaak Na zo n half jaar kneden, boetseren, wringen en knoeien, veel lukken en toch ook weer niet of toch weer wel, is gebleken dat deze voorstelling herwerkt moest worden. Niet dat er geen tevredenheid was over het aanvankelijke concept, maar gaandeweg werd duidelijk dat tegenover het vlees en bloed van zowel Ahab als Ismaël iets even menselijks, tastbaars, gevaarlijks moest staan. Dat dit element de voorstelling nog rijker zou maken. Theater is een vat vol tover, daarom kiest Tweelicht & Zoon voor een klankmatige weergave van de zee en het golvengeweld. En Moby Dick, de witte walvis, is voortdurend mysterieus aanwezig/afwezig. Aangezien de voorstelling zo gegroeid is dat zij erg tactiel geworden is en dat het bij momenten fysiek theater is, vond Tweelicht & Zoon het noodzakelijk of juister om ook Moby Dick uit zijn nevel te halen en de walvis op de één of andere manier lijfelijk aanwezig te laten zijn, vooral vocaal maar ook fysisch. Zonder het element walvis was er een lagune/lacune en die kon volgens Tweelicht & Zoon enkel ingevuld worden door de menselijke stem, meer bepaald een zangeres en haar sirenegeluid. De zangeres Charlotte Campion kent het werk van Tweelicht & Zoon en toonde zich enthousiast om de witte walvis mee te ontdekken. Niet dus omdat het in is, bon ton of omdat het goed klinkt, maar omdat het noodzakelijk is voor de voorstelling, omdat deze sirenades een meerwaarde geven aan de tekst, aan de sfeer en het spel, werd het concept aangepast. Omdat walvissen niet altijd botweg met vadsig, dik, stoer en gevaarlijk moeten geassocieerd worden.

4 4. lestips 4.1. Inhoud - Vertel kort het verhaal. - Wat is het levensverhaal van Ismaël? Waarom gaat hij mee met kapitein Ahab? - Wat is het levensverhaal van kapitein Ahab? - Wie was het meisje voor jou? Waarom droeg ze iets wits? Waarom reageerde ze telkens het woord walvis of de naam Moby Dick viel? Kunnen walvissen zingen? 4.2. Klasgesprek - Is er iets of iemand die jij haat? Waarom? Iemand waarop je wraak wil nemen? - Voel jij je wel eens eenzaam? Hoe komt dat? Wat doe je dan? - Heb jij een echte vriend(in)? Waarom is de band zo speciaal? - Heb jij al iemand dierbaar verloren (ouder, grootouder, broer, zus, familielid, vriend(in), huisdier,? Hoe voelde dat? 4.3 Scheldwoordslingeren Zoek scheldwoorden voor de witte walvis zoals smerige wittekop. 4.4 Schrijfvaardigheid Schrijf een kort tekstje over de plaats waar jij op vakantie (zomer, herfst, kerst, krokus, paas, ) naar toe bent geweest, spannende dingen die je hebt meegemaakt en/of hoe je je toen voelde. (Verwijs zo nodig naar de beschrijving van kapitein Ahab over vogels, walvisbaby s, blauw, ) 4.5 Spel Probeer de scène waarin Ismaël garçon is voor kapitein Ahab na te spelen. Maak daarna je eigen restaurantscène. Zorg ervoor dat Ismaël duidelijk ondergeschikt is. Zoek vergelijkbare situaties met een sterke en een zwakkere: Politieagent kind; juf/meester kind; mama /papa kind; Zoek ook een concrete situatie, bijv. politieagent aan het zebrapad; juf/meester aan het bord; mama /papa aan tafel, in de badkamer, in de garage, 4.6 Zeevaarderslied Kom ga mee naar de Groenlandse zee naar de schotsen, de ijzige klip - het licht kleurt daar rood en de lucht weegt als lood naar de walvis

5 de prooi van ons schip we zoeken een plaats duizend mijl buitengaats waar de zee van walvissen deint waar de lucht stinkt naar wal van de vis overal waar de walvis vrolijk fonteint Bij vrouw en kinderen vandaan Op de wijde oceaan Met alleen maar een fles levertraan Da s het lot van de walvisvaarder Het lot van de walvisvaarder We maken ons klaar Voor de strijd lang en zwaar De wind slaakt zijn diepste zucht Het beeld duikt op Van een walvissenkop En van bloed dat spuit in de lucht. De harpoenier Kijkt door zijn vizier Raakt het beest met één enkel schot Het dier brult van de pijn Vecht zich dood aan de lijn Navelstreng met zijn droevige lot Bij vrouw en kinderen vandaan Op de wijde oceaan Met alleen maar een fles levertraan Da s het lot van de walvisvaarders Het lot van de walvisvaarders (X 2)

6 5. Achtergrondinformatie WALVISSEN IN DE WERELDZEEËN AFDELING Een walvis is geen vis. Een walvis behoort tot GEWERVELDEN en is een zoogdier. Jonge walvissen drinken melk bij hun moeder. Een vis haalt onder water adem. Een walvis niet. Hij heeft longen, net als mensen. Steeds komt hij even boven water om lucht te happen door zijn neusgaten. Die zitten boven op zijn kop. In het lijf wordt de lucht warm. De walvis blaast hem uit. Heel hard. De warme lucht wordt damp, zoals je in de winter zoet wanneer mensen ademen. Het lijk wel een fontein. Walvissen hebben een vaste en hoge lichaamstemperatuur van 37 graden. FAMILIE De familie van een walvis bestaat uit: de STIER, zo wordt het mannetje genoemd; de KOE, zo worden de vrouwtjes genoemd. Het jong heet het KALF. ANDERE SOORTEN & KENMERKEN & VOEDSEL Tandwalvissen en Baleinwalvissen Men kan walvissen in twee categorieën indelen: de tandwalvissen en de balein- of baardwalvissen. Tot die twee groepen samen behoren ongeveer 75 soorten. We noemen er enkele. De tandwalvissen vormen de grootste van de beide groepen: er zijn ongeveer 65 soorten, die allemaal in het bezit zijn van tanden. Tandwalvissen eten vis en inktvis. De tweede categorie, die van de baardwalvissen bestaat uit ongeveer 10 soorten. Deze groep heeft in de bek geen tanden, maar een soort rooster van baleinen met harige franje eraan. Het hele apparaat, ook wel baard genoemd, werkt als enorme zeef. De bek van een grote baleinwalvis is zo groot dat een volwassen mens er rechtop in zou kunnen staan. Deze walvissen hebben evenwel een heel smalle slokdarm. Ze eten krill, een brijachtige massa die bestaat uit zeer kleine garnaalachtige diertjes en in grote hoeveelheden voorkomt aan de oppervlakte van de zeeën van de noord- en zuidpool. Kort over 8 soorten walvis: 1.POTVIS 2.ORKA 3.NARWAL 4.BLAUWE VINVIS

7 5.GRIJZE WALVIS 6.BULTRUG 7.BELOEGA 8.DWERGVINVIS POTVIS De potvis is de grootste tandwalvis. De mannetjes kunnen zo'n 15 tot 18 m lang worden en een gewicht van kg bereiken. Het opvallendste kenmerk is de enorme rechthoekige kop met de kleine bek. Potvissen voeden zich voornamelijk met inktvissen. Ze komen in alle oceaan voor, doorgaans langs de randen van de troggen. De vrouwtjes en familiegroepjes blijven meestal in de tropen, hoewel ze soms afdwalen naar gematigde wateren. De mannetjes trekken verder, naar de poolzeeën. Deze stieren leven meestal alleen of in groepen van 10 tot 40 exemplaren. In 1979 strandde er een aan de Nederlandse kust, in Egmond. ORKA Orka's of zwaardwalvissen worden 7 tot 10 meter lang en wegen ongeveer 3000 kg. De orka is met zijn scherpe kleurtegenstelling van zwart en wit en lange rugvin een opvallende verschijning. Deze soort komt over de hele wereld voor. Hun prooi bestaat uit vissen en zeehonden. Wanneer ze aan de rand van het poolijs een zeehond aantreffen, duiken ze onder en komen met een enorme kracht door de dikke ijslaag naar boven om hun prooi te verschalken. Jonge walrussen kapen zij van de rug de moeder. Vanwege het uiterlijk werkt men in dolfinaria graag met zwaardwalvissen. Helaas worden de dieren daar vaak agressief; in gevangenschap vallen ze elkaar en soms zelfs hun verzorgers aan. NARWAL De narwal is een kleinere tandwalvis. De mannetjes van deze soort worden 4 tot 5 m lang en wegen ongeveer 1500 kg. Alleen de mannetjes hebben een opvallende spiraalvormig gedraaide tand, die soms 2 m lang wordt en een geducht wapen is in onderlinge gevechten. Narwal eten inktvissen en schaaldieren. De narwal kwam vroeger overal in het Noordpoolgebied voor, maar tegenwoordig alleen nog in het hoge noorden van Canada. De narwal is niet schuw en vormt een gemakkelijke prooi voor jagers. BLAUWE VINVIS De blauwe vinvis is de grootste van alle walvissen en het grootste dier dat ooit geleefd heeft. Vroeger zijn exemplaren van meer dan 30 m aangetroffen, tegenwoordig zijn de grootste blauwe vinvissen zo'n 27 m lang en wegen ze ongeveer 100 ton. Bij de geboorte is de jonge walvis tussen 6,5 en 8,5 m lang en weegt hij ongeveer 3000 kg. Het jong wordt gedurende een jaar gezoogd. Na dat jaar is hij ongeveer negen maal zo zwaar geworden. In tegenstelling tot de meeste andere soorten is het vrouwtje groter dan het mannetje. Blauwe vinvissen kunnen een gewicht van kg bereiken. Ze hebben een leiblauwe kleur. Deze reus komt in alle oceanen voor en is ook in de Noordzee gesignaleerd. De laatste jaren is de blauwe vinvis echter zeldzaam geworden.

8 GRIJZE WALVIS De grijze walvis heeft een lichaamslengte van 12 tot 16 m. Hij weegt rond de kg en wordt omhuld door een speklaag van 20 cm. Grijze walvissen zijn vaak bedekt met zeepokken, die hen een onappetijtelijk voorkomen verlenen. De grijze walvis beweegt zich langzaam en bedaard door het water. De drie walvissen die in oktober 1988 in Alaska vastzaten in het ijs, behoorden tot deze soort. Het dier komt voor in kustwateren in het noordelijk deel van de Pacific en de Beringzee. Tussen november en maart kan men vanaf het Californische strand groepjes grijze walvissen zien, die op weg zijn naar de warme wateren rond het Mexicaanse schiereilanden Baja California. BULTRUG Bultruggen worden zo'n 17 meter lang en wegen maximaal kg. Ze hebben wratachtige uitgroeiingen op hun kop en flippers. Deze soort heeft buitengewoon lange borstvinnen, die ongeveer een derde van de totale lichaamslengte uitmaken. Bultruggen produceren het meest gevarieerde gezang uit de dierenwereld. De soort komt in alle oceanen voor. BELOEGA De beloega of witte dolfijn heeft een lengte van ongeveer 5 m en een gewicht van rond de 1500 kg. Volwassen dieren zijn parelwit, de jongen grijs of gevlekt. Beloega's hebben een bolvormig voorhoofd met een korte snuit. Ze eten vis en garnalen. Deze soort komt voor langs kusten en in riviermondingen ten zuiden van de noordpool. In 1966 zwom een beloega de Rijn op tot Bonn; pas na een maand vond het dier de weg naar zee terug. In 1981 werd een exemplaar in de Oosterschelde gesignaleerd. DWERGVINVIS Dwergvinvissen zijn de kleinste baardwalvis. Toch zijn ze altijd nog zo'n 9 m lang. Ze kunnen een gewicht van kg bereiken. Nadat de aantallen blauwe, gewone en Noordse vinvissen sterk afgenomen waren als gevolg van overbejaging, kwam ook de dwergvinvis onder zware druk te staan. Ondanks het commerciële jachtverbod worden er jaarlijks nog steeds enige honderden dwergvinvissen door Japan gedood. NATUURLIJKE VIJANDEN DE VERKLARING De natuurlijke vijanden hebben de walvissen niet echt. Maar walvissen zijn de natuurlijke vijanden VAN MENSEN.

9 DE WALVIS IS BESCHERMD Vroeger waren er veel walvissen. Nu niet meer. Mensen joegen op walvissen. Ze hadden de walvis nodig. Zij kookten de speklaag. Er werd lampolie van gemaakt en margarine en zeep. Lampolie, margarine en zeep kunnen ook anders gemaakt worden. De jacht is nu verboden. De walvis is beschermd. Maar hoe wordt de walvis beschermd? HARPOEN Tegen het einde van de 19e eeuw vond Svend Foyn uit Noorwegen de explosieve harpoen uit. Die werd in het lichaam van de walvis geschoten. Door een ontploffende lading sloegen vier weerhaken zich vast binnen de walvis. De walvis sleepte dan de jachtboot soms wel twee uur met zich mee totdat hij uitgeput was. Als er bloed uit het ademgat van de walvis spoot, wisten de jagers dat hij gauw zou sterven. Door de uitvinding van de explosieve harpoen kon men walvissen gemakkelijker vangen. Eerst slachtten de Basken in de Atlantische Oceaan de meeste walvissen af. Daarna deden Britse, Nederlandse, Scandinavische, Franse, en Duitse jagers hetzelfde in de Noordelijke IJszee. Alle landen kwamen ten slotte in het gebied rond Antarctica terecht. Daarbij behoorden ook Japan, Noorwegen, de Sovjet-Unie en Korea. DE INDUSTRIE Eens was de walvisindustrie een miljoenenbedrijf. In de 30er, 40e en 50er jaren van de vorige eeuw werden jaarlijks wel walvissen gedood. Veel zakenlieden werden miljonair. Aan de toekomst werd echter niet gedacht. Een blauwe vinvis leverde ongeveer 20 tot 30 ton traan op uit blubber, beenderen en vlees. Alles werd in een half uur verwerkt! Soms werden er teveel walvissen gedood, die door het lange liggen in het water begonnen te rotten. De vangstschepen gebruikten die dieren als stootkussens wanneer ze langszij het moederschip moesten komen om voorraden in te nemen. Ten slotte bleven er te weinig walvissen over. De aantallen waren te klein om nog rendabel te zijn; de jacht bracht onvoldoende op voor de grote walvisindustrie. Walvissen vermenigvuldigen zich nu eenmaal minder snel dan geld! Niettemin gaat de walvisindustrie nog steeds door, zij het op veel kleinere schaal. Dit komt doordat steeds minder walvisvangende landen meedoen aan het opruimen van de laatste walvissen. Wist je dat... Wist je dat een Blauwe vinvis evenveel weegt als 30 olifanten? Wist je dat er vroeger een Jonas bestond. En dat hij opgeslokt was door een walvis. Maar drie dagen later spuugde de walvis hem weer heelhuids op het strand uit Wist je dat walvissen ook meestal met dolfijnen samenleven? Wist je dat walvissen met hun oren zien? Wist je dat de BULTRUGWALVIS de acrobaat van de zee is? Wist je dat hij ook heel goed kan zingen?

10 Wist je dat ORKA'S vraatzuchtig én vriendelijk zijn? Wist je dat DE POTVIS wereldkampioen duiken is? Wist je dat DE BLAUWE VINVIS erg zeldzaam is, omdat hij zo lang is? Wist je dat DE GROENE WALVIS de meest gevangen walvis is? Wist je dat een walvis zo oud kan worden als de mens? Wist je dat vinvissen dieper dan 350 meter kunnen duiken? Wist je dat een walvis 700 baleinen kunnen krijgen van 4,6 meter lang? (bron: Samenstelling lesbrief: Johan De Paepe