Persdossier T. rex komt naar Naturalis

Transcriptie

1 Persdossier T. rex komt naar Naturalis

2 Inhoudsopgave 1.De opgraving 2.Facts & Figures Het skelet update 4 april 2016 Tientje voor T. rex/ Dino fans 3. Tijdpad 4. Tentoonstelling T. rex in town Rond de tentoonstelling 5. Onderzoek naar T. rex Het skelet Ouderdom Leeftijd Schedel Geslacht Dieet Botaandoeningen Snelheid Tot slot 6. Opgraving Triceratops 7. Bijdrage BankGiro Loterij Donateurs 8. Naturalis Biodiversity Center Collectie Onderzoek Onderwijs

3 Museum Dienstverlening 9. Bezoekersinformatie Openingstijden Tickets 10. Hoofdrolspelers Drs. E. J. F. B. (Edwin) van Huis Algemeen Directeur en bestuurder van stichting Naturalis Biodiversity Center Dr. A.S. (Anne) Schulp, Senior onderzoeker Fossiele vertebraten 11. Persinformatie Contactgegevens voor pers Adres

4 1.De opgraving De eerste T. rex van Europa komt naar Leiden. Het skelet van de bekendste vleesetende dinosauriër, Tyrannosaurus rex, is opgegraven door Naturalis Biodiversity Center en maakt deel uit van haar collectie. Het is dankzij donaties en sponsorgelden gelukt om 5 miljoen Euro bij elkaar te krijgen om de komst van dit bijzondere fossiel naar Nederland mogelijk te maken. Vanaf 10 september 2016 is T. rex voor het eerst in volle glorie te bewonderen in de tentoonstelling T. rex in town in het Pesthuis in Leiden. Eind 2018 krijgt ze een ereplaats in het nieuw te bouwen museum. Het begon in 2013 met de droom van Naturalisdirecteur Edwin van Huis: een eigen Tyrannosaurus rex in het vernieuwde Naturalis. In september 2016 wordt d ie droom werkelijkheid, wanneer het zeer complete en in uitstekende staat verkerende skelet van T. rex wordt tentoongesteld in Naturalis in Leiden. De vondst van het fossiel, dat in de internationale top 3 van meest complete T. rexen staat, ging niet zonder slag of stoot. In het voorjaar van 2013 ging Naturalis op zoek naar resten van de bekendste vleesetende dinosauriër. Tijdens de zoektocht kwam het team in contact met paleontoloog en T. rex expert Peter Larson van het Black Hills Institute. Hij wees Naturalis eerst op een veelbelovende vondst in Wyoming, VS. Hier werd in het voorjaar van 2013 helaas toch geen compleet skelet van T. rex gevonden. Deze expeditie leverde delen van de linkervoet en poot op. Gelukkig was de kans op een T. rex niet verkeken. Larson wees Naturalis op een andere plek, in Montana waar een amateurpaleontologenechtpaar resten van T. rex hadden gevonden. De onderkaak, losse tanden en een deel van het heupgewricht en staartbeen, zijn door hen gevonden. De verwachting was dat er nog meer materiaal van T. rex in de grond lag. Van 30 augustus tot en met 8 september 2013 groef Naturalis verder aan deze vondst. Het expeditieteam legde in Montana een zeer complete T. rex bloot. Het ziet er naar uit dat zeker 80% van het botvolume aanwezig is. Daarmee staat dit fossiel in de top 3 van meest complete Tyrannosaurus rexen ter wereld. Bovendien zijn alle botten uitermate goed geconserveerd. De kwaliteit van dit fossiel is daarmee ongeëvenaard door enige andere grote T. rex vondst ter wereld. Om de botten te beschermen, zijn zij verpakt in gips waar ze in het laboratorium van het Black Hills Institute verder worden geprepareerd. Van ontbrekende botten maken we 3D prints. Alle botten worden in een stalen frame gemonteerd. Voor het eerst in de geschiedenis wordt de originele loodzware schedel op het skelet geplaatst.

5 De opgraving van T. rex

6 2.Facts & Figures Het skelet update 4 april 2016 Lengte 12 meter Hoogte 4 5 meter Ouderdom 66 à 67 miljoen jaar oud Lengte schedel 1,50 meter Compleetheid skelet ongeveer 80% botvolume, internationale top 3 Leeftijd tenminste 30 jaar, oudste T. rex tot nu toe Geslacht zeer waarschijnlijk vrouw (zie Onderzoek naar T. rex ) Gewicht levende volwassen T. rex 5000 kilo Vindplaats Montana, V.S. Opgraving 30 augustus t/m 8 september 2013 Tientje voor T. rex/ Dino fans Start 17 november 2013 Einde 21 december 2014 Aantal gedoneerde tientjes ruim

7 3. Tijdpad Het skelet wordt in het Black Hills Institute in South Dakota geprepareerd, verstevigd en in een metalen frame gemonteerd voor de tentoonstelling. Er vindt bovendien veel onderzoek plaats aan de botten. Tijdens het T. rexjournaal in het museum kan het publiek geregeld meekijken met de werkzaamheden en het onderzoek. 2 : Bekendmaking naam: ze heet Trix Museumbezoekers en donateurs van Tientje voor T. rex suggereerden deze naam zo vaak, dat we hun keuze graag hebben gevolgd. 6 : start actie dino spaaralbums met Albert Heijn Eind : Montage skelet gereed Eind augustus 2016: Trix landt op Schiphol 26 augustus 2016: intocht van Trix in stad Leiden, haar nieuwe thuis 31 augustus 2016: Museum aan Darwinweg sluit 9 september 2016: officiële opening T. rex in Town in het Pesthuis 10 september 2016 t/m 5 juni 2017: T. rex in Town open na 5 juni 2017: Trix gaat op reis Eind 2018: verwachte opening nieuwe museum Naturalis Wanneer het nieuwe museum gereed is, krijgt Trix een plaats in de eregalerij van de Dinosauriërszaal. In de Rexperience stappen bezoekers in een tijdmachine naar het Krijt waar ze een spannende ontmoeting hebben met Trix in haar oorspronkelijke omgeving.

8 4. Tentoonstelling T. rex in town Op 10 september 2016 opent de nieuwe tentoonstelling T. rex in Town in het huidige entreegebouw, het Pesthuis, in Leiden haar deuren. Naturalisbezoekers gaan 66 miljoen jaar terug in de tijd naar het einde van het dinotijdperk. Het hoogtepunt van de expositie is Trix, het door Naturalis opgegraven skelet van de vleesetende dinosaurus Tyrannosaurus rex. Als enige ter wereld is de echte schedel op het echte skelet gemonteerd. Je stapt letterlijk in de wereld van T. rex. Levensechte dinorobots brengen het Krijt tot leven. Anne Schulp treedt op als gids en vertelt over de dino s. En dan staan bezoekers oog in oog met onze T. rex, Trix. Het skelet is een van de drie meest complete skeletten ter wereld. De

9 loodzware originele schedel is hier voor het eerst tentoongesteld op het skelet. Wat de botten allemaal prijsgeven over het turbulente leven van Trix wordt hier uitgelicht. In de volgende zaal vol met interactieve spelelementen is de bezoeker zelf aan zet. Met speelse interactieve elementen kun je zelf of samen met onderzoekers op zoek naar antwoorden. Zo komen ouders met hun kinderen erachter of ze een goede dinosnack zijn. En fietsen ze hard genoeg om een hongerige T. rex voor te blijven? In het Dinolab werken onze paleontologen aan het prepareren van de Triceratopsfossielen die we in Amerika hebben opgegraven. Bezoekers kunnen ze het hemd van het lijf vragen. In weekenden en schoolvakanties kunnen bezoekers zelf een fossiel opgraven en hun vondst vergelijken met andere botten van vroeger en nu. Kinderen bouwen hun eigen dinowereld met speelgoeddino s, planten, echte stenen en fossielen. Rond de tentoonstelling Er komen online lessen, zaalprogramma s en workshops voor basis en voortgezet onderwijs. In de museumwinkel zijn diverse speciaal ontwikkelde T. rex producten te vinden. Er komen drie boeken uit met T. rex in de hoofdrol. Jake en de T. rex (prentenboek) door Thé Tjong Khing, T. rex Trix in Naturalis (een spannend non fictieboek voor 9+) door Daan Remmert de Vries, en Onze T. rex door Marijke Besselink, als catalogus bij de tentoonstelling. Knuffels van een volwassen en jonkie T. rex zullen niet ontbreken. Naturalis biedt diverse zakelijke arrangementen rond T. rex aan, zoals de T bone expeditie. In samenwerking met ondernemend Leiden gaat een speciale T. rextrein rijden die bezoekers van en naar het centrum en de parkeergarages vervoert. Openingstijden en kaarten bestellen De tentoonstelling is van 10 september 2016 tot en met 31 mei 2017 te bezichtigen. Naturalis is elke dag open van tot uur. Tickets voor T. rex in Town zijn alleen online te koop. Volwassenen betalen 13,50, jongeren tot en met 17 jaar 10. Alle prijzen en meer informatie op de themapagina T. rex in Town: rex.naturalis.nl/default.aspx

10 5. Onderzoek naar T. rex Naturalis maakt een uitgebreide morfologische beschrijving van de botten en een vergelijking met andere exemplaren. Samen met andere onderzoekers uit binnen en buitenland zal Naturalis proberen diverse onderzoeksvragen te beantwoorden. Het skelet Het ziet er naar uit dat zeker 80% van het botvolume aanwezig is. Alle essentiële en volumineuze botten zijn aanwezig. Enkele kleinere botjes ontbreken. Daarmee staat Trix in de top 3 van meest complete Tyrannosaurus rexen ter wereld. Bovendien zijn alle botten uitermate goed geconserveerd. De kwaliteit van dit fossiel is daarmee ongeëvenaard door enige andere grote T. rex vondst ter wereld. Ouderdom T. rex leefde aan het eind van het Krijt van ruim 67 tot 66 miljoen jaar geleden. Het is echter belangrijk precies te weten hoe oud zij was, omdat daardoor de evolutie van T. rex nog nauwkeuriger te volgen is. De precieze ouderdom wordt bepaald met behulp van geologisch en paleomagnetisch onderzoek en een lakprofiel van de bodem. Naturalis werkt hierbij samen met geologen van de Vrije Universiteit Amsterdam en Universiteit Utrecht. Bovendien draagt onderzoek naar fossielen van planten en resten van pollen uit dezelfde aardlagen bij aan de ouderdomsbepaling van het skelet. Leeftijd Vergelijkbaar met het tellen van jaarringen in bomen, is ook de leeftijd van deze T. rex te achterhalen door de groeilijnen in de botten te tellen. Met X ray microtomografie, een beeldtechniek, blijven de botten hierbij gespaard. Enkel in het kuitbeen, de fibula, is een zeer klein gaatje geboord om de resultaten van de röntgentechniek mee te vergelijken. Dit gebeurde in samenwerking met een Belgische onderzoeker die aan de Vrije Universiteit Brussel en het Koninklijk Belgisch Instituut voor Natuurhistorie verbonden is. De groeilijnen waren nauwelijks meer herkenbaar als gevolg van remodellering, een biologisch proces dat plaatsvindt naarmate een dier ouder wordt. Dit is een aanwijzing dat dit een echt oud exemplaar betreft. De ruwheid van de schedel duidt er ook op dat dit individu een hoge leeftijd heeft bereikt voor T. rexen, zeker dertig jaar. Schedel De schedel is in een grote industriële CT scanner in het Fraunhofer Entwicklungszentrum Röntgentechnik (EZRT) in Fürth gescand. De resolutie van deze 3D scan is in elke dimensie tien keer zo hoog als enige andere scan van een T. rex schedel. Details kleiner dan een millimeter zijn zichtbaar en dat is uniek. Zelfs de oorspronkelijke ligging van zachte weefsels zoals de luchtwegen zijn vast te stellen. De scan maakte het mogelijk om een 3D print van de

11 hersenen van deze T. rex te maken. 3D scan van de schedel Geslacht De eerste duidelijke aanwijzing dat deze T. rex een vrouwelijk exemplaar is, is de dikke knobbel boven de oogkas. Uit eerdere T. rex vondsten is bekend dat de soort twee verschillende verschijningsvormen kent: de robuuste en de minder robuuste vorm. Het is waarschijnlijk dat deze twee vormen de verschillende geslachten vertegenwoordigen. De aanwezigheid van weefsel met opgeslagen kalk in het binnenste van sommige botten bij de robuuste vorm, verraadt dat het bij deze vorm om een vrouwelijke T. rex gaat. De mineralen worden tijdelijk opgeslagen om later op voorraad te hebben voor de productie van eieren. Naturalis gaat bij het gevonden skelet, dat van de robuuste vorm is, de verschillen tussen de robuuste en de minder robuuste vorm verder onderzoeken. Ook hopen de onderzoekers tekenen van kalkopslag te vinden, hoewel we nog niet weten op welke leeftijd T. rex stopte met eieren leggen. Dieet Analyses van stabiele isotopen in fossiel materiaal, vooral van 13 C (koolstof) en 18 O (zuurstof), levert een schat aan informatie op over het dagelijks leven van deze dinosaurus. De hoeveelheid 13 C kan iets vertellen over het menu van T. rex en de hoeveelheid 18 O verraadt de lichaamstemperatuur en samenstelling van het water dat deze T. rex dronk. Door opeenvolgende lagen tandglazuur op deze manier te vergelijken, hopen de onderzoekers mogelijke migratiepatronen bloot te kunnen leggen. Het onderzoek naar stabiele isotopen

12 gebeurt in samenwerking met de Vrije Universiteit Amsterdam. Botaandoeningen Bij de opgraving troffen de paleontologen verschillende aandoeningen en beschadigingen in de botten aan. Het betekent dat de oude dame tijdens haar leven ziektes en verwondingen heeft doorstaan. Het rechterkuitbeen en een van de ribben laten vergroeiingen zien die wijzen op een botbreuk of een infectie. Ook de kaken hebben het zwaar te verduren gehad. Ze had een infectie in de rechter bovenkaak en er zit een opening in de linker onderkaak. Die is mogelijk veroorzaakt door een mannelijke T. rex tijdens een paring of een gevecht. Andere aanwijzingen voor strijd met een soortgenoot zijn een herstelde bijtwond op de rechterbovenkaak en een aantal deels geheelde krassen op de linkerbovenkaak. Die laatste verwondingen heeft ze slechts weken voor haar dood opgelopen. Het heiligbeen en de eerste rugwervel zijn ongelijk ontwikkeld, wat kan duiden op een aangeboren afwijking of letsel dat op heel jonge leeftijd is ontstaan. Verder zijn er aan de staartwervels meer afwijkingen aangetroffen. Al deze aanwijzingen leren ons meer over het dagelijks leven van dinosauriërs 66 miljoen jaar geleden. Bij het medisch onderzoek aan deze T. rex botten is ook het LUMC betrokken. Snelheid Samen met onderzoekers uit Manchester willen we proberen het voortbewegen van T. rex beter te begrijpen. Al jaren zijn de manier van voortbewegen en de topsnelheid van T. rex onderwerp van discussie. Recent onderzoek wijst op de mogelijk grotere rol van opgeslagen energie in de pezen tijdens bepaalde fases van het voortbewegen. Naturalis gaat met behulp van de gemaakte CT scans de vorm van de botten en de aanhechting van de pezen verder onderzoeken. Deze oude T. rex kan daarmee waardevolle informatie opleveren voor het onderzoek naar de snelheid van T. rex. Tot slot De komende tijd zal Naturalis deze en nog andere onderzoeksvragen met behulp van T. rex proberen te beantwoorden. Het onderzoek zal te volgen zijn via de website via social media en in het museum zelf.

13 6. Opgraving Triceratops In mei 2013 stuitte een expeditieteam van Naturalis tijdens de zoektocht naar een T. rex op botresten van Triceratops in Wyoming, V.S. Triceratops was een plantenetende dinosaurier met de kenmerkende drie hoorns en nekschild. Dit was het favoriete voedsel van T. rex. Een compleet triceratopsskelet is zeldzaam en vormt een bijzondere toevoeging aan de collectie van Naturalis. In 2015 ging ons team op expeditie naar Wyoming. Er blijken minstens vijf triceratopsen op de plek van opgraving te ligen. Nooit eerder is een dergelijke groep gevonden. De dieren zijn van verschillende grootte: jonkies en volwassenen. Er zit ook een exemplaar tussen met een werkelijk enorme kam op de schedel. Omdat er weinig vlees aan de schedels zat, bleven die relatief vaak bewaard. Van de rest van het skelet zijn tot dusver wereldwijd nog maar twee exemplaren gevonden die voor meer dan de helft compleet waren. De vondsten van Naturalis zien er veelbelovend uit. De teller staat inmiddels op vierhonderd botten die uitstekend bewaard zijn gebleven en er blijft maar nieuw materiaal tevoorschijn komen. Het eind is dus nog niet in zicht. Van 6 t/m 29 is het expeditieteam opnieuw aan het graven naar triceratopsen in Wyoming. Pas als de hele site blootgelegd is, kan exact gezegd worden hoe compleet de skeletten zijn. Een flink deel van de botten zijn al in Nederland, waar ze in het Dinolab in het museum worden geprepareerd.

14 7. Bijdrage BankGiro Loterij De BankGiro Loterij is de cultuurloterij van Nederland. De loterij werft fondsen voor haar culturele partners en geeft bekendheid aan hun werk. Daarnaast wil de loterij cultuur toegankelijk maken voor een breed publiek en cultuur samen vieren. Bijna Nederlanders spelen mee. De BankGiro Loterij kon dit jaar dankzij hen ruim 62,5 miljoen euro bijdragen aan cultuur in Nederland. Naturalis is partner van de BankGiro Loterij en kreeg naast de vaste bijdrage een extra bijdrage van 1,2 miljoen euro voor T. rex. Met deze bijdrage kan Naturalis het traject van de introductie van T. rex in Nederland tot en met het einde van de tijdelijke T. rex tentoonstelling financieren. Het gaat om het onderzoek aan T. rex, de reis vanuit de Verenigde Staten en de feestelijke intocht in Nederland, de conservering en reconstructie van het fossiele skelet, publieksactiviteiten in de zaal LiveScience en uiteraard vanaf september 2016 de grote T. rex tentoonstelling. Donateurs De komst van Tyrannosaurus rex is mede mogelijk gemaakt door: ALV Productions, Apek Administraties, Apotex Nederland BV, Astellas, BaseClear BV, Bruynzeel, Business Platform Schipholweg, Council of International Schools, Fameus Automatisering BV, Fonds 1818, Gemeente Leiden, Gen25, Golden Hands Services Museale verhuizingen, Golden Tulip Leiden Centre, Hogeschool Leiden Life Sciences & ICT, Huurmij, IBIS Hotel Leiden BV, ICS Groep BV, K.F. Hein Fonds, Meeùs, Mondriaan Fonds, Onderzoeksbureau Motivaction, Paumen Executive Search, PCS Vof Beagle, Picturae BV, Prins Bernhard Cultuurfonds, Rabobank Leiden Katwijk, Raetsheren van Orden, Rely, Risk it Services, SBNO, Stichting Zabawas, TeekensKarstens, Telematch BV, TFM BV, UL, Unit4, Van der Valk Hotel Leiden, Vermaat, Vliko BV, VolkerWessels, Zeiss, particuliere donateurs Verbind uw naam aan T. rex en donateurs Tientje voor T. rex.

15 8. Naturalis Biodiversity Center Bij Naturalis Biodiversity Center willen we biodiversiteit beschrijven, begrijpen en verklaren. Voor het welzijn van de mensen en het voortbestaan van de aardse natuur. Collectie We verzamelen, bewaren en bestuderen dieren, planten en stenen. Onze collectie telt inmiddels 37 miljoen objecten en is daarmee van wereldformaat. Hij groeit nog elke dag dankzij het wereldwijde veldwerk van onze onderzoekers en vele amateurwetenschappers. Op dit moment wordt een groot deel van de collectie gedigitaliseerd, waardoor het gemakkelijker wordt informatie over onze collectie te delen met onderzoekers wereldwijd. Onderzoek Aan de hand van de collectie kunnen onze onderzoekers baanbrekend onderzoek verrichten. Dat doen zij wereldwijd op locatie én in onze laboratoria in Leiden. Zo komen we steeds meer te weten over de werking van de natuur én haar toepassingsmogelijkheden. Onderwijs De kennis en expertise die we bezitten dragen we over op de onderzoekers van morgen. Dat doen we in de collegezalen van, en in gezamenlijke onderzoeksprojecten met de universiteiten van Leiden, Amsterdam en Wageningen. Museum In ons museum verwonderen jong en oud zich over het leven op aarde. Door te kijken en, heel belangrijk, door zelf te doen. Een bezoek aan Naturalis is een uniek kijkje in de keuken van de wereld van de biodiversiteit! Dienstverlening Bij Naturalis Biodiversity Center werken ruim 100 specialisten. Dit team ontleent zijn kracht aan een unieke combinatie van expertise, vaardigheden, apparatuur en faciliteiten. Dit is ook van waarde voor partijen buiten Naturalis.

16 9. Bezoekersinformatie Adresgegevens museumingang Pesthuislaan 7, Leiden bezoekadres Darwinweg 2, 2333 CR Leiden postadres Postbus 9517, 2300 RA Leiden telefoon e mail contact@naturalis.nl adres kantoor Vondellaan 55, 2332 AA Leiden Naturalis ligt op loopafstand van treinstation Leiden en is goed bereikbaar met het openbaar vervoer. Openingstijden Naturalis is elke dag open van tot uur. Op 25 december en 1 januari is Naturalis gesloten. Tickets Bezoekers wordt aangeraden toegangskaarten voor Naturalis online te kopen De online tickets zijn een heel jaar geldig na aankoop. Toegangskaarten zijn ook te koop aan de kassa s in het museum. We gaan werken met timeslots, om te zorgen dat iedereen met plezier de tentoonstelling kan bezoeken en werkelijk T. rex in de bek en ogen kan kijken.

17 10. Hoofdrolspelers Drs. E. J. F. B. (Edwin) van Huis Algemeen Directeur en bestuurder van stichting Naturalis Biodiversity Center Edwin van Huis is sinds 1 juli 2011 algemeen directeur van Naturalis Biodiversity Center. Van Huis is bioloog en bedrijfskundige. Voor zijn aanstelling bij Naturalis was hij directeur van het mede door hem opgerichte bureau XPEX, dat interim management, organisatieadvies en concepten levert voor toeristische en culturele sector. Daarvoor was hij tussen 1996 en 2008 algemeen directeur van het Nederlands instituut voor Beeld en Geluid. Ook was hij zakelijk directeur van het Rijksmuseum Amsterdam en werkte hij voor het Ministerie van WVC (Cultuur). Algemeen directeur Edwin van Huis

18 Dr. A.S. (Anne) Schulp, Senior onderzoeker Fossiele vertebraten Als vertebratenpaleontoloog probeert Anne Schulp fossielen opnieuw tot leven te brengen door onderzoek en publiekscommunicatie. Na zijn studie aardwetenschappen was Schulp van 1998 tot 2013 paleontoloog bij Natuurhistorisch museum Maastricht, waar hij nog steeds gastonderzoeker is. Hij promoveerde in 2006 aan de Vrije Universiteit (VU) op het onderzoek aan mosasaurusfossielen uit Maastricht. Anne Schulp is tevens als gastonderzoeker verbonden aan de faculteit Aard en Levenswetenschappen aan Vrije Universiteit Amsterdam, In 2013 begon hij bij Naturalis. Hij leidt het onderzoek aan de fossiele overblijfselen van de door Naturalis opgegraven Tyrannosaurus rex en triceratopsen en hij is expeditieleider van de triceratopsopgravingen. Hij is verantwoordelijk voor de inhoudsontwikkeling van de nieuwe dinosauriërzaal en Rexperience in het vernieuwde Naturalis. Paleontoloog Anne Schulp Peter Larson Directeur Black Hills Institute of Geological Research, Inc. De Amerikaanse paleontoloog en T. rex expert Peter Larson is directeur van het Black Hills Institute of Geological Research, Inc. Larson en zijn team zijn toonaangevend bij het opgraven en prepareren van fossiele resten. Het Black Hills Institute is wereldwijd bekend. Er zijn wereldwijd slechts twee skeletten van T. rex gevonden die voor meer dan 50% compleet waren. Deze zijn Sue (73% compleet) en Stan (63% compleet). Beide keren was Peter Larson ook bij de opgraving betrokken. Het echte skelet van Stan staat tentoongesteld in het museum van het Black Hills Institute.

19 Op aanwijzing van Larson kon Naturalis een T. rex opgraven in Wyoming. De botten worden nu in het lab van het Black Hills Institute geprepareerd en gemonteerd om als skelet te worden tentoongesteld. 11. Persinformatie Alle persberichten, vrij te downloaden beeldmateriaal en het persdossier over T. rex vindt u op ons/pers/. Contactgegevens voor pers Corine van Impelen, hoofd Communicatie en Evenementen corine.vanimpelen@naturalis.nl tel of Astrid Kromhout, adviseur communicatie astrid.kromhout@naturalis.nl tel of Perspikettelefoon buiten kantoortijden Adres museumingang Pesthuislaan 7, Leiden kantooradres Vondellaan 55, 2332 AA Leiden postadres Postbus 9517, 2300 RA Leiden telefoon Facebook.com/museumnaturalis Twitter.com/museumnaturalis linkedin.com/company/ncb naturalis flickr.com/photos/naturalis youtube.com/user/naturalisleiden