Module 3. Diagnose van veno-occlusieve ziekte

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Module 3. Diagnose van veno-occlusieve ziekte"

Peter de Boer
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 Module 3 Diagnose van veno-occlusieve ziekte

2 Leerdoelen Het klinische beeld van VOD herkennen De verschillen tussen de aanbevolen klinische criteria begrijpen De verschillen in de classificatie van VOD begrijpen Risicofactoren en bekende geneesmiddelen die bij VOD worden toegepast, kunnen identificeren Een prognose voor VOD kunnen beoordelen VOD, veno-occlusieve ziekte

3 Veno-occlusieve ziekte (VOD) VOD, ook bekend als sinusoïdaal obstructief syndroom, is een potentieel levensbedreigende complicatie van HSCT De toxiciteit van de voorbereidingsbehandelingen voor HSCT veroorzaken verminderde bloedtoevoer naar de lever waardoor beschadiging van de sinusoïdale endotheelcellen optreedt VOD komt zowel bij volwassenen als bij kinderen voor: 10 15% van de HSCT-patiënten Incidentie tot 60% naargelang de risicofactoren HSCT, hematopoëtische stamceltransplantatie Coppell JA et al. Biol Blood Marrow Transplant 2010;16: ; Carreras E et al. Biol Blood Marrow Transplant 2011;17: ; Richardson PG et al. Expert Opin Drug Saf 2013;12:

4 Klinisch beeld van VOD VOD wordt gekenmerkt door Snelle gewichtstoename Ascites Pijnlijke hepatomegalie Geelzucht Pijn rechter bovenkwadrant lever Symptomen treden gewoonlijk op tijdens de eerste 3-4 weken na HSCT, maar dit kan ook later VOD is een progressieve ziekte: Ernstige VOD is geassocieerd met multiorgaanfalen en een hoog sterftecijfer (>80%) Bearman SI. Blood 1995;85: ; McDonald GB et al. Hepatology 1984;4: ; Carreras E. Early complications after HSCT. In: Apperley J, Carreras E, Gluckman E Masszi T eds. ESH-EBMT Handbook on Haematopoietic Stem Cell Transplantation. Genova: Forum Service Editore, 2012 pp ; Coppell JA et al. Biol Blood Marrow Transplant 2010;16:

5 VOD wordt algemeen gediagnosticeerd a.d.h.v. klinische criteria Oorspronkelijke Seattle criteria 1 Baltimore criteria 2 Manifestatie vóór dag 30 post HSCT van twee of meer van de volgende: Geelzucht Hepatomegalie en pijn rechter bovenkwadrant Ascites ± onverklaarbare gewichtstoename Gewijzigde Seattle criteria 3 Manifestatie vóór dag 20 post HSCT van twee van de volgende: Bilirubine >2 mg/dl (~34 µmol/l) Hepatomegalie of pijn rechter bovenkwadrant aan de lever Onverklaarbare gewichtstoename van >2% baseline door vochtophoping Bilirubine 2 mg/dl (~34 µmol/l) vóór dag 21 post HSCT en ten minste twee van de volgende: Hepatomegalie Ascites Gewichtstoename 5% tegenover baseline 1. McDonald GB et al. Hepatology 1984;4: ; 2. Jones RJ et al. Transplantation 1987;44: ; 3. McDonald GD et al. Ann Intern Med 1993;118:

6 VOD kan ook worden gerangschikt volgens ernst VOD manifesteert zich met in een spectrum qua ernst en wordt gerangschikt als mild, matig of ernstig 1,2 Graad van VOD Mild Matig Symptomen Spontaan afnemend Geen behandeling vereist Aantoonbaar leverletsel Vereist behandeling (pijnmedicatie, diuretica en andere ondersteunende zorg) Patiënten genezen meestal Ernstig Aanhoudende symptomen of overlijden vóór 100 dagen post HSCT Multiorgaanfalen, ernstige hyperbilirubinemie met snelle gewichtstoename 1. DeLeve LD et al. Hepatology 2009;49: ; 2. McDonald GB et al. Ann Intern Med 1993;118:

7 VOD symptomen gerangschikt volgens ernst Mild Matig Ernstig Gewichtstoename vóór dag 20, % verhoging 1 7,0 (±3,5) 10,1 (±5,3) 15,5 (±9,2) Maximum totaalbilirubine vóór dag 20, mg/dl 1 4,7 (±2,9) 7,9 (±6,6) 26,0 (±15,2) Patiënten met oedeem, % Patiënten met ascites, % Sterftecijfer vóór dag 100, % Falen nieren/hart 1 3 Respiratoire insufficiëntie en pleura-effusie 1 3 Encefalopathie 4 Hemorragische complicaties (intestinaal en pulmonaal) 2,3 Verhoogd risico op infectieuze complicaties 1 3 Syndroom multiorgaanfalen McDonald GD et al. Ann Intern Med 1993;18: ; 2. Baron F et al. Haematologica 1997; 82: ; 3. Kumar S et al. Mayo Clin Proc 2003;78: ; 4. Coppell JA et al. Biol Blood Marrow Transplant 2010;16:

8 Differentiële diagnose voor VOD Symptomen van VOD worden ook waargenomen bij andere aandoeningen. Deze aandoeningen moeten worden uitgesloten, want VOD is een uitsluitingsdiagnose. Symtoom Snelle gewichts toename Hepatomegalie en ascites Geelzucht Ook waargenomen bij: Congestief hartfalen Nierfalen Septisch syndroom Capillaireleksyndroom Congestief hartfalen Schimmelinfectie EBV lymfoproliferatieve aandoening Pancreatitis Trombose poortader Galinfectie Acute GVHD Cyclosporine Cholestase Letsel door geneesmiddel of TPN Hemolyse EBV, Epstein Barr virus; GVHD, graft-versus-host disease; TPN, total parental nutrition Eisenberg S. Oncol Nurs Forum 2008;3:

9 Risicofactoren voor VOD Patiëntgerelateerd 1,2,3 Leeftijd Kwaadaardige aandoening Recidief aandoening Status van de lever (b.v. cirrose, fibrose) Hoge waarden AST/ALT Eerder leverbestraling Virale hepatitis 4 IJzerstappeling 4 Transplantatiegerelateerd 1,2,3 Allogene transplantatie Type donor Stamcellen gewonnen uit beenmerg (vs gewonnen uit perifeer bloed) Koorts tijdens conditionering Tweede transplantatie Bestraling abdomen Voorafgaande behandeling met gemtuzumab (Mylotarg ) Voorbereidingsbehandeling Hepatotoxische geneesmiddelen Verschillende risicofactoren hebben een additief effect op de incidentie van VOD 2 De belangrijkste risicofactoren zijn gemarkeerd in vetjes AST/ALT, aspartaataminotransferase/alanineaminotransferase 1. Carreras E. Early complications after HSCT. In: Apperley J, Carreras E, Gluckman E Masszi T eds. ESH-EBMT Handbook on Haematopoietic Stem Cell Transplantation. Genova: Forum Service Editore, 2012 pp ; 2. Carreras E et al. Biol Blood Marrow Transplant 2011;17: ; 3. Carreras E et al. Blood 1998;92: ; 4. EBMT, personal communication

10 Incidentie van VOD Groep Aantal onderzoeken Totaal aantal patiënten Aantal patiënten met VOD Gemiddelde incidentie, % Alle patiënten ,7% Baltimore ,6% Seattle ,3% Auto-HSCT ,7%* Allo-HSCT ,9%* Pre ,5% Post ,6% Resultaat n (%) Milde VOD 8,0% Matige VOD 64,4% Ernstige VOD 27,6% Overlijden door VOD 18,4% Niet beslist 9,2% *p<0,001; p<0,05; 1% van de hele reeks; 66,7% van ernstig VOD; Bij overlijden van de patiënt door andere oorzaak Coppell JA et al. Biol Blood Marrow Transplant 2010;16: ; Carreras E et al. Blood 1998;92:

11 Geneesmiddelen ingezet bij VOD WAARSCHUWING! De volgende geneesmiddelen hebben een duidelijke correlatie met VOD: 6-mercaptopurine Cyclofosfamide* 6-thioguanine Dacarbazine Actinomycine D Gemtuzumab-ozogamicin Azathioprine Melfalan* Busulfan* Cytosine arabinoside Oxaliplatine Urethaan *Enkel waargenomen in de context van hooggedoseerde voorbereidingsbehandelingen voor hematopoëtische stamceltransplantatie waarbij ofwel meer dan één geneesmiddel of een combinatie van geneesmiddel(en) worden gebruikt en totale lichaamsbestraling DeLeve LD et al. Hepatology 2009;49:

12 Prognose en indicatoren voor VOD Meest bruikbare indicatoren voor prognose Snelle Stijging bilirubine 1 Snelheid gewichts toename 1 Multiorgaan falen 2,3 Zoals aangegeven door Zuurstof behoefte 3 Nierdisfunctie 3 Encefalopathie 3 Multiorgaanfalen is de beste parameter (tot op heden) om een slecht resultaat te voorspellen bij ernstig VOD Ernstig VOD heeft een sterftecijfer van >80% 2 1. Bearman SI et al. J Clin Oncol 1993;11: ; 2. Coppell JA et al. Biol Blood Marrow Transplant 2010;16: ; 3. Lee SH et al. Bone Marrow Transplant 2010; 45:

13 Het risico op overlijden ligt ten minste viermaal hoger bij kinderen met VOD dan zonder Onderzoek Dag +100 sterftecijfer bij patiënten met VOD Dag +100 sterftecijfer bij patiënten zonder VOD Risico op overlijden (95% BI) p waarde Barker et al ,5% (10/26) 9,5% (11/116) 4,97. (2,11/-11,71) 0,001 Corbacioglu et al. 25,0% (14/57) 6,0% (17/285) 18,6% (7,1/-30,1) <0,000 1 *Relatieve risico tussen groepen; Verschil in risico tussen groepen 1. Barker CC et al. Bone Marrow Transplant 2003;32:79 87; 2. Corbacioglu S et al. Lancet 2012;379:

14 Interview met Dr. Richardson over VOD

15 Samenvatting diagnose van VOD VOD wordt gekenmerkt door snelle gewichtstoename, ascites, pijnlijke hepatomegalie, geelzucht, en pijn in het rechter bovenkwadrant van de lever De Baltimore en de gewijzigde Seattle criteria worden gebruikt om de klinische diagnose van VOD te stellen Ernst van VOD wordt gekenmerkt door multiorgaanfalen Een differentiële diagnose moet worden uitgevoerd om de aandoeningen uit te sluiten die gemeenschappelijke symptomen hebben met VOD Risicofactoren voor VOD kunnen zowel patiënt- als transplantaat gerelateerd zijn De gemiddelde incidentie voor VOD bedraagt 13,7% 1 1. Coppell JA et al. Biol Blood Marrow Transplant 2010

16 Vragen voor zelfbeoordeling 1. In welke verhouding komt VOD voor bij HSCT-patiënten? a) 5 10% b) 10 15% c) 60% d) >80%

17 Vragen voor zelfbeoordeling 2. Som de vijf belangrijkste symptomen op van VOD

18 Vragen voor zelfbeoordeling 3. Welke twee klinische criteria worden gebruikt om VOD te diagnosticeren?

19 Vragen voor zelfbeoordeling 4. Welke van de twee aanbevolen klinische criteria zijn strenger en waarom?

20 Vragen voor zelfbeoordeling 5. Welke twee van de volgende patiëntgerelateerde risicofactoren voor VOD zijn het belangrijkst? a) Leeftijd b) Status van de lever c) Allogene transplantatie d) Bestraling abdomen e) Hoge waarden AST/ALT

21 Vragen voor zelfbeoordeling 6. Welke drie van de volgende transplantgerelateerde risicofactoren voor VOD zijn het belangrijkst? a) Kwaadaardige aandoening b) Allogene transplantatie c) Koorts tijdens conditonering d) Voorbereidingsbehandeling e) Hepatotoxische geneesmiddelen f) Recidief aandoening

22 Vragen voor zelfbeoordeling 7. Welke zijn de drie meest bruikbare indicatoren voor prognose van VOD?

Vergelijkbare documenten

Module 4. Evaluatie en Management van veno-occlusieve ziekte

Module 4. Evaluatie en Management van veno-occlusieve ziekte Module 4 Evaluatie en Management van veno-occlusieve ziekte Leerdoelen Het belang begrijpen van de verpleegkundige controle bij patiënten met VOD De belangrijkste evaluaties begrijpen die verpleegkundigen