Onderzoek naar ervaren (gezondheids)klachten door heiwerkzaamheden. Philipsdorp en omgeving Eindhoven

Transcriptie

1 Onderzoek naar ervaren (gezondheids)klachten door heiwerkzaamheden Philipsdorp en omgeving Eindhoven Natascha van Riet, milieugezondheidkundige Ellis Franssen, milieugezondheidkundige Bureau Gezondheid, Milieu & Veiligheid GGD en Brabant/Zeeland Tilburg, september 2009

2 Colofon Dit rapport is opgesteld in opdracht van de gemeente Eindhoven. Onderzoek naar ervaren (gezondheids)klachten door heiwerkzaamheden Philipsdorp en omgeving, Eindhoven NF van Riet; EAM Franssen - Tilburg: Bureau Gezondheid, Milieu & Veiligheid GGD en Brabant/Zeeland In samenwerking met: R van Poll Bilthoven: RIVM Trefw: geluid, trillingen, hinder, beleving, ervaren gezondheid, gezondheidsklachten, heien, bouwactiviteiten 2009 Bureau GMV, Tilburg. Auteursrecht voorbehouden. Bronvermelding verplicht. Bureau GMV, Postbus 3166, 5203 DD Den Bosch;

3 Samenvatting Onderzoek naar ervaren (gezondheids)klachten door heiwerkzaamheden Philipsdorp en omgeving, Eindhoven Vijf maanden lang is er geheid in het Stadionkwartier. Het geluid en de trillingen die dit tot gevolg had, heeft bij ongeveer driekwart van de bewoners van de wijk Philipsdorp en omgeving tot ernstige hinder geleid. Bij ongeveer tweederde van de bewoners leidde dit tot gezondheidsklachten, zoals hoofdpijn en spierpijn. Nadat het heien gestopt was namen de hinder en de gezondheidsklachten af. Drie weken na afloop van het heien werd nog nauwelijks ernstige hinder ervaren. Wel had nog 22% van de deelnemers aan het onderzoek gezondheidsklachten door het heien. Bureau Gezondheid, Milieu & Veiligheid GGD en Brabant/Zeeland adviseert de gemeente Eindhoven om te zorgen voor een goede nazorg voor de bewoners. De heiwerkzaamheden in het Stadionkwartier zijn begin juni afgerond. De bouwwerkzaamheden zullen echter nog enige tijd duren. Bureau GMV adviseert de gemeente om alert te zijn op de mogelijke overlast en de (extra) gevoeligheid van de bewoners voor het geluid en de trillingen door deze werkzaamheden. Goede en tijdige communicatie blijft belangrijk. Aanleiding Van begin januari tot begin juni is er geheid in het Stadionkwartier. Ondanks plaatsing van zeecontainers tegen het geluid leidden de heiwerkzaamheden bij omwonenden in de wijk Philipsdorp en omgeving tot hinder en onrust. Er werden ook gezondheidsklachten als concentratieproblemen en hoofdpijn gemeld bij de gemeente en GGD. De gemeente wilde weten hoe de klachten verlopen na afronding van de heiwerkzaamheden. Bureau Gezondheid, Milieu & Veiligheid GGD en Brabant/Zeeland heeft daarom een onderzoek uitgevoerd. Naast dit onderzoek zijn bewoners die zich bij de gemeente hadden gemeld met gezondheidsklachten als gevolg van de heiwerkzaamheden individueel bezocht door verpleegkundigen van de GGD Brabant-Zuidoost. Het onderzoek Het onderzoek is uitgevoerd onder 150 willekeurig geselecteerde bewoners van de wijk Philipsdorp en omgeving. De adressen lagen verspreid over 3 zones in het gebied. Zone I lag het dichtst bij de bouwplaats. Het geluidniveau (>65 db(a)) en de trillingen zijn hier het hoogst. In zone II was het geluidsniveau db(a) en in zone III minder dan 60 db(a). De 150 bewoners hebben een schriftelijke vragenlijst ontvangen, toen de heiwerkzaamheden nog bezig waren. Daarna zijn ze 3x gebeld om zien hoe de overlast verliep; 1x nog tijdens de heiwerkzaamheden en 2x na afronding van de heiwerkzaamheden. Er is onder andere gevraagd naar de hinder en gezondheidsklachten die mensen ervoeren. Hinder en en ervaren gezondheid tijdens het heien De heiwerkzaamheden hebben een duidelijke invloed op de hinderbeleving en ervaren gezondheid van de bewoners van Philipsdorp en omgeving gehad: Het percentage ernstig gehinderden door geluid en trillingen van de heiwerkzaamheden ligt met gemiddeld 73% relatief hoog. 68% van de deelnemers ervaart gezondheidsklachten door de heiwerkzaamheden. 1

4 Ongeveer 70% van de deelnemers is bezorgd dat het geluid en de trillingen tot gezondheidsklachten leiden. In zone I worden de meeste hinder en klachten ervaren. Opvallend is dat mensen uit zone III veelal meer hinder en klachten ervaren dan mensen uit zone II. De deelnemers zijn tijdens de heiwerkzaamheden minder positief over hun geestelijke gezondheid dan gemiddeld in Nederland. 88% van de deelnemers heeft actie ondernomen om de overlast te verminderen. Zoals het sluiten van ramen of contact opnemen met de gemeente. Ongeveer de helft van de deelnemers vindt, dat de gemeente er niet alles aan heeft gedaan om de overlast te beperken en dat zij niet heeft laat merken begaan te zijn met de bewoners van het gebied. Hinder en ervaren gezondheid na het heien Na afronding van de heiwerkzaamheden is een duidelijke afname te zien in de ervaren overlast: De hinder door geluid en trillingen neemt aanzienlijk af (score van ca. 8 naar ca. 1 op een 10- puntsschaal). De ervaren gezondheidsklachten nemen ook af. Toch heeft ongeveer 3 weken na afronding van de heiwerkzaamheden nog 22% van de deelnemers lichamelijke klachten door het heien. Vooral deelnemers uit zone I ervaren nog klachten. Het percentage deelnemers dat na het stoppen van de heiwerkzaamheden bezorgd is over gezondheidsklachten door het heien veranderd niet. Alert blijven Zorg voor goede nazorg voor de bewoners in het gebied: o Informeer de bewoners van Philipsdorp en omgeving over de uitkomsten van het o o onderzoek in een wijkinfo. Geef aan met wie de bewoners contact kunnen opnemen in geval van vragen. Informeer ook huisartsen en eventueel andere instellingen die betrokken (kunnen) zijn bij de nazorg over het onderzoek in een brief van de GGD. De individuele begeleiding van de bewoners die zich met gezondheidsklachten hadden gemeld door verpleegkundigen van de GGD is in de meeste gevallen naar tevredenheid afgerond. Bij een klein aantal mensen is dit in mindere mate het geval. Het is raadzaam om deze mensen nogmaals te laten benaderen door de verpleegkundigen van de GGD voor een afrondend gesprek. Indien nog verdere nazorg gewenst is, dient deze overgedragen te worden aan de reguliere zorg (huisarts, behandelend arts, enz.) De heiwerkzaamheden zijn begin juni afgerond. De bouwwerkzaamheden zijn daarentegen nog in volle gang. Wij raden aan om alert te zijn op de mogelijke overlast en (extra) gevoeligheid van de bewoners voor geluid en trillingen veroorzaakt door de bouwwerkzaamheden. Goede en tijdige communicatie naar de bewoners blijft belangrijk. Bespreek met de wijkverenigingen op welke wijze dit het beste kan gebeuren. Houd aandacht voor de gezondheidssituatie, die door het merendeel van de bewoners negatief werd ervaren. Dit kan bijv. via een periodieke gemeentelijke dan wel GGD-monitor. 2

5 Inhoudsopgave Samenvatting Inleiding Aanleiding Doelstelling Opbouw rapport Methode Doelgroep Werkwijze Schriftelijk vragenlijstonderzoek Telefonisch vragenlijst Dataverwerking en - analyse Resultaten Respons Resultaten vragenlijst Kenmerken van de onderzoekspopulatie Geluid- en trillingshinder Bezorgdheid Ervaren gezondheid en gezondheidsklachten Ondernomen actie en vertrouwen in overheid Overige opmerkingen Discussie Vragenlijstonderzoek Zone-indeling Hinder en aspecifieke gezondheidsklachten Overige onderzoeken en activiteiten Conclusies en aanbevelingen...23 Referenties...25 Bijlagen...26 Bijlage 1 Schriftelijke vragenlijst en begeleidende brief Bijlage 2 Telefonische vragenlijsten Bijlage 3. Responspercentages Bijlage 4. Resultaten hinder en gezondheidsklachten

6 1. Inleiding 1.1 Aanleiding In de wijk Philipsdorp en omgeving te Eindhoven, het gebied naast het PSV-stadion (Stadionkwartier), is in januari 2009 gestart met bouwwerkzaamheden. Voor een stevige constructie van een parkeergarage zijn hiervoor heipalen (22 meter) gebruikt. Ondanks plaatsing van zeecontainers tegen het geluid leidden de heiwerkzaamheden bij omwonenden tot hinder en onrust. Er werden ook gezondheidsklachten als concentratieproblemen en hoofdpijn gemeld bij de gemeente en GGD door de bouwwerkzaamheden. De heiwerkzaamheden hebben ca. 5 maanden geduurd. De gemeente Eindhoven heeft op basis van gesprekken die de GGD tijdens het heien met omwonenden heeft gevoerd, maatwerk geboden om de hinder te verminderen, zoals vervangende huisvesting. De gemeente wil echter ook weten hoe de klachten verlopen, na afronding van de heiwerkzaamheden. Bureau Gezondheid, Milieu & Veiligheid heeft daarvoor een vragenlijstonderzoek uitgevoerd. Hierna wordt kort ingegaan op de gezondheidseffecten van geluid en trillingen, gevolgd door de doelstelling en opbouw van het rapport. 1.2 Achtergrondinformatie geluid, trillingen en gezondheid Geluid Geluid kan al bij lage geluidniveaus (42 db Lden) leiden tot ernstige hinder en slaapverstoring (Gezondheidsraad, 1994). Bij langdurige hogere geluidsniveaus (vanaf ca. 70 db Lden) kan geluid ook tot gezondheidseffecten, als verhoogde bloeddruk leiden. Niet alleen de akoestische factoren, zoals het geluidsniveau en de frequentie, bepalen de ernst van de hinder, ook niet-akoestische factoren spelen een zelfs even belangrijke rol. Een voorbeeld hiervan is de houding ten opzichte van de bron (Woudenberg et al, 2001). Een positieve houding vermindert de hinder, een negatieve houding daarentegen versterkt de hinder. Andere niet-akoestische factoren die een belangrijke rol kunnen spelen zijn angst, beheersbaarheid, voorspelbaarheid, vrijwilligheid, de overtuiging dat anderen de geluidbelasting kunnen beïnvloeden en geluidgevoeligheid. Trillingen Blootstelling aan trillingen kan verschillende effecten veroorzaken op de gezondheid van de mens. Indien een trilling zeer sterk is of zeer onaangenaam wordt bevonden (onafhankelijk van de sterkte) kan dit tot directe gezondheidseffecten leiden (Gezondheidsraad, 1994). Deze directe effecten verdwijnen zodra de blootstelling is beëindigd. Voorbeelden hiervan zijn: hinder, vermoeidheid, vermindering van comfort en psychologische effecten, bijvoorbeeld angst voor de gevolgen, zoals schade aan de woning of huisraad. Langdurige of herhaalde blootstelling aan trillingen kan ook aanleiding geven tot (subjectieve) gezondheidsklachten, zoals hoofdpijn, duizeligheid, slaapstoornissen en depressieve klachten. Deze worden waarschijnlijk indirect veroorzaakt door een complex van stressveroorzakende mechanismen. Vaak gaat blootstelling aan trillingen samen met een geluidsbelasting. Uit onderzoek blijkt, dat ervaren trillingshinder wordt beïnvloed door ervaren geluidshinder en omgekeerd. 4

7 1.3 Doelstelling Het doel van het onderzoek is als volgt geformuleerd: Inzicht in het verloop van de ervaren (gezondheids)klachten van bewoners in Philipsdorp e.o. tijdens en na afronding van heiwerkzaamheden. 1.4 Opbouw rapport In hoofdstuk 2 wordt nader ingegaan op de methode van het onderzoek. De resultaten worden beschreven in hoofdstuk 3. In hoofdstuk 4 vindt de discussie plaats. Tot slot worden in hoofdstuk 5 de conclusies die naar aanleiding van de resultaten getrokken kunnen worden, beschreven. 5

8 2. Methode In dit hoofdstuk wordt beschreven hoe het onderzoek is opgezet. Achtereenvolgens worden de doelgroep en werkwijze beschreven. 2.1 Doelgroep De doelgroep bestaat uit bewoners van ca. 600 woningen in de wijk Philipsdorp en omgeving te Eindhoven. Deze woningen liggen verspreid in een gebied dat is ingedeeld in 3 zones, op basis van metingen van het geluid en de trillingen van de heiwerkzaamheden. De zones liggen op verschillende afstand tot de bouwplaats (zie figuur 1). Zone I is de zone die zich het dichtst bij de bouwplaats bevindt en waar het geluidsniveau >65 db(a) bedraagt. Tevens behoren alle woningen die binnen de trillingscontour liggen tot deze zone. In totaal liggen 161 woningen binnen deze contour. In zone II bedraagt het geluidsniveau db(a); hier liggen 278 woningen. In zone III is het geluidniveau <60 db(a) en betreft het 212 woningen. De bepaling van de zones is gebaseerd op geluid- en trillingsberekeningen van maart Zone I PSV-stadion Zone III Zone II Figuur 1. Onderzoeksgebied De adressen en een deel van de telefoonnummers zijn per zone aangeleverd door de gemeente. Per zone is een aselecte steekproef getrokken van 50 adressen (steekproef van ca. 25% van het aantal adressen in het gebied), waarbij alleen adressen zijn meegenomen waarvan een telefoonnummer bekend was. Aangezien de gemeente niet over alle telefoonnummers beschikte (vooral niet van zone III), zijn de overige telefoonnummers via de telefoongids opgezocht ( 6

9 Voor de adressen in zone III werd maar van 42 adressen van de 50 op deze manier een telefoonnummer verkregen. Daarom is voor deze zone de steekproef uitgebreid met 20 adressen. Deze 28 adressen hebben een antwoordkaart ontvangen met het verzoek daarop hun contactgegevens te vermelden en deze terug te sturen. In totaal bedroeg de steekproef daarmee 170 adressen. 2.2 Werkwijze Het onderzoek is uitgevoerd door middel van een vragenlijst. Om het verloop van klachten en hinder te kunnen vaststellen is op meerdere momenten in de tijd een vragenlijst afgenomen. Er heeft geen nulmeting plaatsgevonden (meting vóór de heiwerkzaamheden begonnen). De eerste meting (tijdens de heiwerkzaamheden) is zowel schriftelijk (V1) uitgevoerd als telefonisch (T1). De schriftelijke vragenlijst was uitgebreider. In deze schriftelijke vragenlijst is bijvoorbeeld ook gevraagd naar algemene kenmerken van de respondenten, zoals leeftijd en geslacht. In beide vragenlijsten is gevraagd naar de hinder en klachten, maar in de schriftelijke vragenlijst werd gevraagd naar de ervaring over de afgelopen 3 maanden. In de telefonische vragenlijst werd naar de afgelopen paar dagen gevraagd. Na de heiwerkzaamheden is bij dezelfde mensen nog 1 à 2 maal een telefonische vragenlijst afgenomen Schriftelijk vragenlijstonderzoek Begin mei, toen de heiwerkzaamheden nog bezig waren, is naar de bewoners op de adressen van de steekproef een schriftelijke vragenlijst gestuurd (zie bijlage 1). De heiwerkzaamheden waren toen ca. 4 maanden bezig. In deze vragenlijst zijn de volgende onderwerpen gemeten: Geluidhinder Hinder door trillingen Coping: wat doen mensen om met overlast om te gaan Ervaren gezondheidsklachten (lichamelijk + mentaal) Bezorgdheid Houding ten aanzien van veroorzaker / vertrouwen in overheid De vragen over hinder zijn afgeleid van vragen uit de landelijke inventarisatie verstoringen (RIVM, 2004). Dit onderzoek wordt 1x per 5 jaar uitgevoerd. De vraag over ervaren lichamelijke gezondheidsklachten is afgeleid van een gestandaardiseerde vragenlijst, waarmee onder andere functionele lichamelijke klachten (somatisatie) bepaald kunnen worden (Terluin, 2002). Ook is op een gestandaardiseerde manier gevraagd naar de ervaren mentale (geestelijke) gezondheid (Aaronson et al., 1998). De overige vragen zijn zoveel mogelijk afgeleid van reeds bestaande (gestandaardiseerde) vragen. Tot slot zijn algemene vragen gesteld over leeftijd, geslacht, hoe lang men in de woning en de buurt woont en of het een koop- of huurwoning betreft. De vragenlijst diende ingevuld te worden door een bewoner van het adres die 18 jaar of ouder is. Bij de schriftelijke vragenlijst was een antwoordenvelop gevoegd, waarmee de vragenlijst teruggestuurd kon worden. 7

10 2.2.2 Telefonisch vragenlijst Er is maximaal 3x een telefonische vragenlijst afgenomen bij bewoners die ook de schriftelijke vragenlijst hebben ontvangen. De eerste vragenlijst (T1) vond plaats in de periode, dat er geheid werd (11 mei t/m 5 juni) en viel daarmee grotendeels gelijk met de schriftelijke vragenlijst. In deze vragenlijst zijn de volgende onderwerpen gemeten (zie bijlage 2): Geluidhinder Hinder door trillingen Ervaren gezondheidsklachten (lichamelijk) Bezorgdheid Tevens is gevraagd of men de schriftelijke vragenlijst ging invullen of had ingevuld en wat de eventuele reden is dat deze niet werd teruggestuurd (non-respons). Tot slot is gevraagd of ze wilden meewerken aan het vervolg van het onderzoek. Er is minimaal 3x geprobeerd een bewoner te bereiken op verschillende tijdstippen ( s morgens, s middags, s avonds). Een halve week na het stoppen van de heiwerkzaamheden is gestart met het afnemen van de tweede telefonische vragenlijst (T2). De periode liep van 10 t/m 19 juni. Dezelfde aspecten als bij de eerste telefonische vragenlijst zijn hierbij aan bod gekomen (zie bijlage 2). Mensen die hadden aangegeven niet meer mee te willen werken, zijn niet meer benaderd. De derde telefonische vragenlijst is afgenomen in de periode 24 juni t/m 2 juli (T3), oftewel ca. 3 weken na afronding van de heiwerkzaamheden. Bewoners die bij de tweede belronde aangaven nog gezondheidsklachten of hinder te ondervinden zijn hierbij benaderd. Indien respondenten geen klachten en geen hinder meer aangaven, zijn de bewoners niet meer gebeld, maar zijn ze wel als niet gehinderd en zonder klachten opgenomen in de analyse van de resultaten van T3. Ook bewoners die tijdens de tweede belronde niet bereikt werden, zijn bij de derde belronde telefonisch benaderd. In figuur 2 staan de meetmomenten in een tijdsbalk weergegeven. Figuur 2. Tijdsbalk vragenlijstonderzoek 8

11 Dataverwerking en - analyse Bij de dataverwerking en analyse is gebruik gemaakt van het statistisch verwerkingsprogramma SPSS versie

12 3. Resultaten 3.1 Respons Schriftelijke vragenlijst Er zijn 170 vragenlijsten verstuurd. Hiervan is één als onbezorgbaar retour gekomen. Daarnaast bleek 1 adres, uit zone I, 2x geselecteerd te zijn (onder verschillende achternaam). Uiteindelijk zijn 113 vragenlijsten ingevuld en teruggestuurd. Het responspercentage bedraagt hiermee 67%. Telefonische vragenlijsten Acht respondenten uit zone III hebben de antwoordkaart ingevuld met daarop hun contactgegevens. Van de 70 adressen uit zone III waren daardoor, net als bij de andere twee zones, van 50 adressen de telefoonnummers bekend. Op T1 zijn dan ook 150 mensen gebeld. Op T2 waren dit er 139 en op T3 nog 80 mensen. 45 respondenten zijn op T3 niet meer gebeld, omdat ze geen hinder én klachten meer ervoeren. De overige 14 personen hebben aangegeven niet meer te willen meewerken. De telefonische respons nam af van T1 tot T3 van 74% naar 63% (zie figuur 3). In zone II was de non-respons het grootst (zie figuur 1, bijlage 3). In figuur 3 staat de respons op de verschillende meetmomenten weergegeven. In bijlage 3 staat de respons en aantal respondenten per zone weergegeven. Respons % V1 T1 T2 T3 V1 T1 T2 T3 Figuur 3. Responspercentages bij de schriftelijke en telefonische onderzoeken Non-respons Tijdens de eerste belronde is ook gevraagd of men de schriftelijke vragenlijst heeft ingevuld of gaat invullen. 14 mensen gaven aan de lijst niet te gaan invullen. De redenen hiervoor wisselden: vanwege een taalprobleem, geen tijd of het heeft geen zin om mee te werken. Slechts door 2 respondenten werd aangegeven dat geen hinder de reden was dat ze de lijst niet gingen invullen. Tijdens T2 en T3 werd dit wel een aantal keer door respondenten genoemd, als reden dat ze niet meer mee wilden werken. Overigens zijn mensen die op T2 (n=45) geen hinder (antwoord 0 op 10

13 een schaal van 0 tot 10) en geen klachten hadden, niet meer gebeld. Verder bestaat een groot gedeelte van de telefonische non-respondenten uit mensen die niet bereikbaar waren. Mogelijk dat zij minder hinder en klachten ervaren, omdat ze minder vaak thuis zijn. In totaal hebben van de ca. 600 adressen in het gebied 113 bewoners van deze adressen aan het onderzoek meegewerkt (ca. 20%). 3.2 Resultaten vragenlijst Kenmerken van de onderzoekspopulatie De gemiddelde leeftijd van de respondenten is 52 jaar. Het verschil per zone is minimaal (1 jaar). De jongste respondent is 22 jaar, de oudste 90 jaar. De leeftijdsverdeling staat in figuur 4 weergegeven. Leeftijdscategorie Percent >60 Figuur 4. Leeftijdsverdeling van de respondenten Van de respondenten is gemiddeld 53% man en 47% vrouw. Dit wisselt per zone. In zone I (>65 db(a)) is 58% man, terwijl dit in zone II 48% is. Zone III zit daar met 52% tussenin. Woonsituatie De bewoners wonen gemiddeld genomen 18 jaar in de huidige buurt (range van 0 tot 80 jaar) en 16 jaar in de huidige woning (range van 0 tot 57 jaar). Het merendeel van de respondenten heeft een huurwoning, te weten 87%. In zone I ligt dit met 97% het hoogst, in zone II en III is dit respectievelijk 83% en 80%. 11

14 Gemiddeld waren de respondenten tijdens de heiwerkzaamheden ruim 2 dagen per week (standaarddeviatie= 2,0) van huis. Een derde van de bewoners was tijdens de heiwerkzaamheden geen enkele dag van huis. 15% van de respondenten was minstens 5 dagen per week van huis. In zone I ligt dit met 8% het laagst; in zone III is dit het hoogst met 22%. Figuur 5 geeft de verdeling over het gehele gebied. Dagen van huis % Figuur 5. Aantal dagen per week dat respondenten van huis waren Geluid- en trillingshinder Bij alle vragenlijsten is gevraagd naar hinder door heimachines, zowel door geluid als door trillingen. In de schriftelijke vragenlijst (V1) is gevraagd naar de beleving over de afgelopen 3 maanden, in de telefonische vragenlijsten over de afgelopen paar dagen. 73% van de respondenten is ernstig gehinderd door het geluid en door trillingen van de heimachines in de afgelopen drie maanden (op V1). (Het percentage ernstig gehinderden is grofweg het aandeel mensen dat een score van 8 of meer op de hindervragen heeft, zie vragenlijst bijlage 1). In zone I liggen deze percentages het hoogst met 82% ernstige geluidhinder en 90% ernstige trillingshinder. Opvallend is dat het percentage ernstig gehinderden bij de telefonische vragenlijst (T1), vooral in zone III, flink lager is ten opzichte van de schriftelijke vragenlijst (V1). Gemiddeld is nog 51% ernstig gehinderd door het geluid en 47% door de trillingen van de heiwerkzaamheden (zie bijlage 4). In figuur 6 staat de gemiddelde hinderscore (op een 10-puntsschaal) op de verschillende momenten weergegeven. 12

15 Hinder door heien Gemiddelde score Geluid heien Trillingen heien 0 V1 T1 T2 T3 Figuur 6. Hinder door heiwerkzaamheden op verschillende momenten De hinder neemt, zoals te verwachten was, sterk af na het stoppen van het heien. Echter, er blijven mensen ook op T3 nog hinder rapporteren, zowel door geluid als door trillingen. Uitgedrukt in aantal ernstig gehinderden door de trillingen en het geluid van heiwerkzaamheden (score van grofweg 8 of meer) geldt dit op T3 nog voor 2 respondenten. De verschillen in hinderbeleving op T2 en T3 tussen de zones is minimaal (zie bijlage 4). In de schriftelijke vragenlijst is ook gevraagd naar geluid- en trillingshinder door andere bronnen dan de heimachines. In figuur 7 en 8 staan de resultaten in percentage ernstig gehinderden weergegeven. Wegverkeer, buren, treinen en brommers leiden bij een relatief klein percentage van de bewoners tot ernstige hinder (max. 10%). Bouw- en sloopwerkzaamheden ten gevolge van de werkzaamheden rond het PSV-stadion zorgen bij meer mensen voor geluid- en trillingshinder; respectievelijk 23% en 18% ernstig gehinderden. 13

16 Percentage ernstig geluidgehinderden % wegverkeer buren treinen brommers bouw/sloop heimachines Figuur 7. Percentage ernstig geluidgehinderden door verschillende bronnen (V1) Percentage ernstig trillingsgehinderden % wegverkeer treinen bouw/sloop heimachines Figuur 8. Percentage ernstig trillingsgehinderden door verschillende bronnen (V1) Bezorgdheid In de vragenlijsten zijn iedere keer 3 stellingen over bezorgdheid voorgelegd, waarbij gevraagd is in hoeverre men het met de stellingen eens was. In tabel 1 staat het percentage mensen weergegeven dat het met de stelling eens was (helemaal of tamelijk). 14

17 Tabel 1. Percentage respondenten dat bezorgd is dat heien tot effecten kan leiden Bezorgd over V1 T1 T2 T3 Gezondheidsklachten door geluid 64% 74% 70% 73% heien Gezondheidsklachten door trillingen 68% 70% 69% 71% heien Schade aan huis door trillingen heien 76% 71% 76% 67% Gemiddeld is rond de 70% van de mensen bezorgd dat de heiwerkzaamheden tot gezondheidsklachten kunnen leiden, zowel door geluid als door trillingen. Driekwart van de respondenten is bezorgd dat het heien tot schade aan hun woning kan leiden. De bezorgdheid blijft min of meer hetzelfde, ook na het heien. Alleen het aantal mensen dat zich zorgen maakt over schade aan het huis door de trillingen lijkt op T3 af te nemen Ervaren gezondheid en gezondheidsklachten Ruim de helft van de respondenten vindt gemiddeld, zijn gezondheidssituatie goed tot zeer goed (zie figuur 9). Ervaren gezondheid 45% positief 55% negatief Figuur 9. Percentage respondenten dat zijn gezondheid positief of negatief ervaart In zone III zijn de respondenten positiever over hun gezondheid; 64% noemt zijn gezondheid goed tot zeer goed. In zone I en II is dit respectievelijk 47% en 52%. Lichamelijke klachten Op de verschillende meetmomenten is gevraagd of mensen bepaalde (aspecifieke) lichamelijke gezondheidsklachten ervaren die ze wijten aan de heiwerkzaamheden. Daarbij is ook gevraagd hoe vaak ze deze klachten ervaren. Deze antwoorden hebben een verschillende score gekregen en zijn vervolgens bij elkaar opgeteld. Hoe hoger de totale score, hoe meer klachten en/of hoe vaker men klachten heeft gehad. In figuur 10 staat de somscore weergegeven. Op V1 ervaart 68% en op T1 62% van de respondenten gezondheidsklachten door de heiwerkzaamheden. Op T2 is dit gedaald naar 42% en op T3 ervaart nog 22% van de respondenten gezondheidsklachten. 15

18 Gerapporteerde gezondheidsklachten Somscore gemiddeld > < V1 T1 T2 T3 Figuur 10. Gerapporteerde lichamelijke gezondheidsklachten per zone In zone I (>65 db(a)) worden de meeste en/of het vaakst gezondheidsklachten gerapporteerd, gevolgd door de zone III (<60 db(a)). Er is een relatief groot verschil te zien tussen de schriftelijke (V1) en telefonische vragenlijst (T1). Daarnaast ervaren mensen na het stoppen van het heien ook nog gezondheidsklachten die ze wijten aan de heiwerkzaamheden. Op T3 worden vooral in zone I nog gezondheidsklachten ervaren. Klachten die het meest worden genoemd zijn hoofdpijn, pijn in de nek en duizeligheid of een licht gevoel in het hoofd. Na het heien wordt naast hoofdpijn en pijn in de nek ook pijnlijke spieren regelmatig genoemd. Geestelijke gezondheid In de schriftelijke vragenlijst (V1) is gevraagd hoe men zich in de afgelopen drie maanden voelde door de heiwerkzaamheden. Hierbij is bijvoorbeeld gevraagd hoe vaak men zenuwachtig was of zich een gelukkig mens voelde. Door de antwoorden op deze vragen te hercoderen en vervolgens op te tellen is een score per respondent te bepalen. De score kan lopen van 0 100; hoe hoger de score, hoe beter de ervaren geestelijke gezondheid. Mensen die de vragen niet volledig beantwoord hadden, zijn uitgesloten. De gemiddelde somscore ligt op 61. De verschillen tussen de zones zijn relatief klein; 58 in zone I, 62 in zone II en 63 in zone III (zie ook tabel 10, bijlage 4) Ondernomen actie en vertrouwen in overheid Aan de respondenten is gevraagd of ze iets hebben ondernomen om de overlast van de heiwerkzaamheden te verminderen (coping). In figuur 11 staat dit weergegeven. 12% geeft aan niets te hebben ondernomen. De meeste mensen geven aan vaker de ramen te hebben gesloten (55%), gevolgd door contact opgenomen met gemeente (46%) en vaker van huis (39%). Opvallend is dat vooral respondenten uit zone III contact hebben opgenomen met de gemeente (59%), terwijl dit in zone I en II met 38% respectievelijk 36% een stuk lager ligt. In zone I is het meest met de belangenvereniging contact gezocht (30%). 16

19 Bij de categorie anders werden de volgende antwoorden meermaals genoemd: oordopjes ingedaan en trillende spullen, inclusief vogelkooien, vastgezet. Ondernomen actie % niets gemeente vaker weg ramen dicht belangenvereniging media anders Figuur 11. Ondernomen actie om overlast te verminderen Tot slot zijn in de schriftelijke vragenlijst stellingen voorgelegd over het vertrouwen in en betrokkenheid van de gemeente. In figuur 12 staan de uitkomsten weergegeven. Vertrouwen in gemeente 100% 90% 80% 70% 60% 50% 40% 30% 20% 10% 0% helemaal mee oneens tamelijk mee oneens noch eens/noch oneens tamelijk mee eens helemaal mee eens beperkt overlast communiceert eerlijk is begaan Figuur 12. Vertrouwen in gemeente 17

20 Ongeveer de helft van de respondenten is het niet eens met de stellingen dat de gemeente er alles aan heeft gedaan om de overlast te beperken, dat de gemeente eerlijk communiceert en dat de gemeente laat merken begaan te zijn met de bewoners van het gebied. Opvallend is dat mensen uit zone III (< 60 db(a)) het minder vaak met de stellingen eens zijn dan uit zone I (>65 db(a)) Overige opmerkingen Hoewel er in de vragenlijsten niet specifiek naar is gevraagd, zijn tijdens de telefonische vragenlijsten vaak dezelfde opmerkingen gemaakt. Sommigen gaven aan dat de vragenlijst gericht is op de eigen ervaringen. Een aantal respondenten vond dit jammer, omdat juist hun kinderen veel last van de heiwerkzaamheden hadden. Daarnaast viel op, dat meerdere mensen aangaven dat hun huisdieren last van de heiwerkzaamheden hadden en gestrest werden. Vissen, konijnen en cavia s zouden bijv. zijn overleden. Ook gaven meerdere mensen aan dat ze zich uitgeput en opgejaagd voelden en nog een tijd na het stoppen van de heiwerkzaamheden stipt om 7.30u (tijdstip dat heien startte) wakker werden. Sommigen noemden het een traumatische ervaring of spraken over heiterreur. Meerdere mensen gaven aan boos te zijn op de gemeente en vonden dat hen onrecht werd aangedaan. De oplossing die sommigen was aangeboden om een vervangende woonruimte te betrekken werd vooral door oudere mensen als onmogelijk gezien. Zij gaven aan dat een nieuwe omgeving veel consequenties heeft; moeilijke oriëntatie, nieuwe apparatuur, geen sociale contacten in de omgeving. Daarnaast gaven sommigen ook aan, dat er spanningen in de wijk ontstonden, omdat buurtbewoners op een verschillende manier met de overlast omgingen. Enkelen vonden dat buren de buurt aan het ophitsen waren. Ook gaven een paar mensen uit zone III aan, dat zij het onterecht vonden dat bijvoorbeeld hun overburen wel schadevergoeding ontvingen en zijzelf niet. 18

21 4. Discussie 4.1 Keuze onderzoeksmethode Gezien de vraagstelling en de omvang van het onderzoek is gekozen voor een vragenlijstonderzoek. Een nadeel van een vragenlijstenonderzoek is, dat het kan leiden tot selectieve respons. Mensen die hinder of klachten ervaren reageren en mensen voor wie dit niet geldt, reageren niet. In dit onderzoek is naast een schriftelijke vragenlijst ook telefonisch de vragenlijst afgenomen. Mensen zijn dus actief benaderd. Hierbij is gevraagd of men de schriftelijke vragenlijst ging invullen. Hiermee is geprobeerd om de kans op non-respons te verkleinen. Daarnaast is aan de mensen die niet (meer) mee wilden doen gevraagd wat de reden hiervoor was. Hiermee is een indruk verkregen van de redenen van non-respons. Van de 113 mensen gaven twee personen aan de schriftelijke vragenlijst niet in te vullen, omdat men geen hinder of klachten had. Ook tijdens de telefonische vragenlijst gaven sommigen deelnemers aan niet meer mee te willen werken, omdat men geen hinder of klachten meer had. Op T3 zijn mensen die op T2 aangaven geen hinder of klachten meer te hebben, niet meer gebeld, maar wel in de verwerking van de uitkomsten meegenomen. De vragenlijst was bestemd voor personen ouder dan 18 jaar. Hierdoor is niet bekend hoe kinderen de overlast ervaren hebben. Volgens enkele respondenten hadden hun kinderen hier wel veel last van. 4.2 Zone-indeling De zone-indeling is gebaseerd op basis van geluid- en trillingsberekeningen van maart Uit een nieuwe berekening na verplaatsing van de heimachines (juni 2009) is gebleken dat de zones verschoven zijn (zie figuur 13). Hierdoor zijn 44 woningen die eerst in zone II lagen (60-65 db(a) en buiten trillingscontour) in zone I terecht gekomen (>65 db(a) en/of binnen trillingscontour). Daarnaast bleken 211 woningen die eerst in zone III lagen (<60 db(a)) bij de nieuwe berekening in zone II te liggen (60-65 db(a)). Veel respondenten die in dit onderzoek tot zone III zijn gerekend, zijn dus aan hetzelfde geluidsniveau blootgesteld als de respondenten uit zone II. Dit kan deels verklaren waarom bijvoorbeeld ook in zone III relatief veel hinder ervaren werd. 19

22 Figuur 13. Zone-indeling nieuwe berekening 4.3 Hinder en gezondheidsklachten Hinder Het percentage ernstig gehinderden door heiwerkzaamheden ligt op V1 met 73% relatief hoog. Wanneer deze percentages bijvoorbeeld vergeleken worden met andere bronnen, blijkt dat ze redelijk overeenkomen met de dosis-effectrelatie die voor militair vliegverkeer (AWACS) is opgesteld. Bij blootstelling aan 64 db L den door dit vliegverkeer is ongeveer 80% van de omwonenden ernstig gehinderd (RIVM, 2008). De respondenten ervaren, zoals te verwachten, vooral hinder door de heiwerkzaamheden en in mindere mate ook door bouw- en sloopwerkzaamheden. Van de overige bronnen wordt nauwelijks ernstige geluidhinder ervaren (max. 10%). De resultaten uit dit onderzoek (V1) komen redelijk overeen met de resultaten uit de GGD-gezondheidsmonitor die periodiek wordt gehouden. 7% van de Eindhovenaren (19-64 jaar) ervoer in 2005 geluidhinder door wegverkeer, 1% door treinen en 4% door buren (GGD BZO, 2007). Niet-akoestische factoren en gezondheidsklachten Het percentage ernstig gehinderden en aantal mensen met lichamelijke gezondheidsklachten tijdens de heiwerkzaamheden lag relatief hoog. De niet-akoestische factoren als bezorgdheid en beperkt vertrouwen in en betrokkenheid van de gemeente hebben hier mogelijk een rol in gespeeld. Ongeveer 70% van de deelnemers aan het onderzoek is bezorgd dat de heiwerkzaamheden tot gezondheidsklachten kunnen leiden, zowel door geluid en trillingen. Daarnaast vindt ongeveer de helft van de deelnemers dat de gemeente er niet alles aan gedaan heeft om de overlast te beperken en dat zij niet heeft laten merken begaan te zijn met de bewoners van het gebied. 20

23 Opvallend is, dat ook na het stoppen van de heiwerkzaamheden er nog hinder en vooral nog gezondheidsklachten gerapporteerd worden. Ook de bezorgdheid dat de heiwerkzaamheden tot gezondheidsklachten kunnen leiden blijft hoog. Mogelijk dat de relatief lange periode (5 maanden) van heiwerkzaamheden er voor zorgt, dat er nog een soort na-ijleffect is. Er is nog weinig onderzoek gedaan naar de gezondheidseffecten van langdurige heiwerkzaamheden, waardoor niet vergeleken kan worden of hier sprake is van meer of minder hinder en klachten dan bij langdurige heiwerkzaamheden elders. In Zevenaar is wel onderzoek gedaan naar de gezondheidseffecten van heiwerkzaamheden ten behoeve van een spoortunnel voor de Betuwelijn. De heimethodiek was hierbij echter anders, waardoor er vooral laagfrequent geluid ontstond (Dijkema, 2001). Ook werden andere effecten gemeten (metingen van bloeddruk, hartfrequentie en het stresshormoon cortisol). De resultaten zijn daardoor niet vergelijkbaar met de resultaten van dit onderzoek. Anderzijds lijken de klachten uit dit onderzoek overeen te komen met lichamelijk onverklaarbare klachten die na rampen worden aangetoond (Gezondheidsraad, 2006). Dit zijn klachten zonder aantoonbare lichamelijke oorzaken. Hierbij worden ook klachten als hoofdpijn, vermoeidheid en spierpijn genoemd. Bij de meeste getroffenen zijn de klachten het sterkst direct na een ramp. Binnen 1,5 jaar zijn bij het merendeel de klachten verdwenen. Ca % houdt jarenlang klachten. Een ramp is uiteraard van een grotere omvang dan de heiwerkzaamheden, waardoor de vergelijking slechts deels kan worden getrokken. Uit dit onderzoek in Eindhoven zijn de lichamelijke klachten na 3 weken bij 78% van de respondenten verdwenen. Wel blijft ook hier 22% van de mensen langer klachten houden die aan de heiwerkzaamheden worden toegeschreven. In het onderzoek van de Gezondheidsraad is ook gekeken naar factoren die het herstel bevorderen. Dit waren onder andere: aandacht, erkenning en respect en een adequate financiële steunregeling. Ervaren gezondheid Het percentage mensen dat zijn/haar gezondheid in het algemeen als niet goed (gaat wel, slecht, zeer slecht) ervaart (V1), ligt relatief hoog met 45%. In de periode lag dit in de regio Brabant-Zuidoost aanzienlijk lager met 17% (CBS, 2007). Ook in de periodieke gezondheidsmonitor van de GGD was dit percentage lager; gemiddeld 14% van de Eindhovenaren van jaar rapporteerde een matig tot slecht ervaren gezondheid (situatie 2005). Bij ouderen (>65 jaar) was dit 34% (situatie 2006) (GGD Brabant-Zuidoost, 2007). Overigens heeft de vraag in de GGD-monitor andere antwoordcategorieën (uitstekend, zeer goed, goed, matig, slecht), waardoor de cijfers niet exact met elkaar te vergelijken zijn. Geestelijke gezondheid Wanneer de score voor ervaren geestelijke gezondheid uit dit onderzoek vergeleken wordt met landelijke cijfers, blijkt dat in Philipsdorp e.o. de geestelijke gezondheid tijdens de heiwerkzaamheden een stuk lager ligt dan het landelijke gemiddelde (61 versus 77). Waarschijnlijk spelen de heiwerkzaamheden hierbij een belangrijke rol. Zone III In zone III, waar volgens de berekeningen (maart 2009) de overlast gering zou moeten zijn, wordt toch relatief veel hinder en gezondheidsklachten ervaren, veelal meer dan in zone II. Deels kan dit veroorzaakt zijn door een gewijzigde indeling in zones, door verplaatsing van heimachines (zie ook 4.2). Mogelijk speelt echter hierbij ook mee dat personen uit zone III geen recht hebben op schadevergoeding. Dit kan ook verklaren dat zij vaker aangeven contact met de gemeente te hebben opgenomen en minder vertrouwen in de gemeente hebben. 21

24 Verschil schriftelijke en telefonische vragenlijst Het is opmerkelijk dat er een verschil zit tussen de hinder en gezondheidsklachten de schriftelijke (V1) en telefonische vragenlijst (T1). Bij de schriftelijke vragenlijst is gevraagd naar de hinder en klachten in de afgelopen drie maanden, terwijl dit bij de telefonische vragenlijst over de afgelopen paar dagen ging. Mogelijk dawas de overlast van de heiwerkzaamheden afgenomen door verplaatsing van heimachines of door het gebruik van minder heimachines. Een ander aspect dat meegespeeld kan hebben, is dat de respondenten bij telefonische vragenlijst mogelijk eerder een sociaal wenselijk antwoord geven, dan bij (schriftelijke) vragenlijsten zonder interviewer (Miller, Panjikaran, 2001). Oftewel men schetst een positiever beeld over de situatie bij een telefonische dan bij een schriftelijke vragenlijst. 4.4 Overige onderzoeken en activiteiten Individuele casuïstiek Voorafgaand aan en deels tijdens dit onderzoek was het Bureau GMV samen met de GGD Brabant- Zuidoost ook op een andere manier betrokken bij de heiwerkzaamheden. Bewoners met klachten hebben half januari, vlak na het starten van de heiwerkzaamheden, al contact gezocht met de GGD. Bureau GMV heeft de gemeente Eindhoven geadviseerd over de gezondheidskundige aspecten. In overleg is besproken dat de GGD contact zou opnemen met mensen die zich bij de gemeente meldden met hinder en gezondheidsklachten, die zij aan de heiwerkzaamheden toeschreven. De GGD heeft tijdens een huisbezoek hun klachten bevraagd en vervolgens in overleg met de gemeente besproken welke oplossingen mogelijk waren. In totaal ging het hier om ruim 100 bewoners. Hierbij is ook gekeken naar de gemelde gezondheidsklachten, waarbij onderscheid is gemaakt naar de zone, waarin men woont. Het aantal gemelde gezondheidsklachten in zone I was gemiddeld 4,9 (n=40), in zone II was dit 3,8 (n=30) en in zone III was dit 4,0 (n=33) (GGD BZO, 2009). Dit komt overeen met de resultaten uit dit vragenlijstonderzoek, waarbij ook de meeste klachten in zone I voorkomen en zone III meer klachten lijkt te rapporteren dan zone II. De meest genoemde klachten tijdens de huisbezoeken waren concentratieproblemen, slaapproblemen, hoofdpijn en stress. Bewoners (ca ) die langdurig klachten hielden zijn doorverwezen naar de eerstelijns gezondheidszorg. Vragenlijstonderzoek bewoners Naast het hier gepresenteerde vragenlijstonderzoek dat door Bureau GMV is uitgevoerd, heeft een van de bewoners zelf ook een vragenlijstonderzoek uitgevoerd. Uit de beknopte resultaten blijkt dat 1500 bewoners zijn benaderd, waarvan er 207 hebben gereageerd (BOS, 2009). Opvallende uitkomsten waren, dat vooral mensen die binnen de eerste 200 meter wonen gigantisch veel overlast ervoeren zowel door geluid als door trillingen. Tot op 900 meter werd nog overlast ervaren. De vraag is hoe representatief dit onderzoek is, gezien de lage respons. 22

25 5. Conclusies en aanbevelingen Doel van dit onderzoek was inzicht krijgen in het verloop van gezondheidsklachten van bewoners van de wijk Philipsdorp e.o. tijdens en na afronding van de heiwerkzaamheden. Conclusies De heiwerkzaamheden hebben een duidelijke invloed op de hinderbeleving en de ervaren gezondheid van de bewoners van Philipsdorp e.o. gehad: Het percentage ernstig gehinderden door geluid en trillingen van de heiwerkzaamheden ligt met gemiddeld 73% op V1 relatief hoog. Het percentage ernstig gehinderden verschilt significant tussen de zones. In zone I is deze het hoogst. Van de respondenten geeft 68% aan gezondheidsklachten te ervaren die ze wijten aan de heiwerkzaamheden. Ongeveer 70% van de respondenten is bezorgd dat zowel het geluid als de trillingen van de heiwerkzaamheden tot gezondheidsklachten kunnen leiden. In zone I worden de meeste hinder en klachten ervaren. Opvallend is dat mensen uit zone III veelal meer hinder en klachten ervaren dan mensen uit zone II. De ervaren geestelijke gezondheid wordt tijdens de heiwerkzaamheden (V1) in Philipsdorp en omgeving lager beoordeeld dan gemiddeld in Nederland. 88% van de respondenten heeft actie ondernomen om de overlast te verminderen. De meeste mensen geven aan vaker de ramen te hebben gesloten (55%), gevolgd door contact opgenomen met gemeente (46%) en vaker van huis (39%).12% heeft niets ondernomen. Ongeveer de helft van de respondenten vindt dat de gemeente er niet alles aan heeft gedaan om de overlast te beperken en dat zij niet heeft laat merken begaan te zijn met de bewoners van het gebied. Na afronding van de heiwerkzaamheden is een duidelijke afname te zien in de ervaren overlast: De hinderscore voor geluid op een 10-puntsschaal neemt af van 8,2 op V1 naar 0,3 op T3. Voor trillingen geldt ongeveer hetzelfde; de score neemt af van 7,9 op V1 naar 0,3 op T3. Het aantal gemelde gezondheidsklachten en/of hoe vaak ze optreden neemt ook af na het stoppen van de heiwerkzaamheden. Toch heeft ca. 3 weken na afronding van de heiwerkzaamheden 22% van de respondenten nog lichamelijke klachten die aan de heiwerkzaamheden worden toegeschreven. Vooral respondenten uit zone I rapporteren dan nog klachten. Het percentage respondenten dat na het stoppen van de heiwerkzaamheden bezorgd is dat de heiwerkzaamheden tot gezondheidsklachten kunnen leiden verandert niet. Aanbevelingen voor Philipsdorp en omgeving Naast de resultaten van het vragenlijstonderzoek beschreven in dit rapport, zijn bewoners die zich bij de gemeente hadden gemeld met hinder en gezondheidsklachten als gevolg van het heien individueel bezocht door verpleegkundigen van de GGD Brabant Zuidoost. Op basis van de resultaten uit zowel het vragenlijstonderzoek als de individuele huisbezoeken wordt geadviseerd de nazorg voor de bewoners van Philipsdorp en omgeving als volgt in te vullen: Informeer de bewoners over de resultaten van het onderzoek in een wijkinfo. Geef aan met wie (contactpersoon) mensen contact kunnen opnemen in geval van vragen. Informeer huisartsen en andere (2e lijns) zorginstellingen over de resultaten van het onderzoek via een brief van de GGD. 23

26 De individuele begeleiding van de mensen door verpleegkundige van de GGD is in de meeste gevallen naar beider tevredenheid afgerond. Bij een klein aantal mensen is dit in mindere mate het geval. Het is raadzaam om deze mensen nogmaals te laten benaderen door de verpleegkundigen van de GGD voor een afrondend gesprek. Indien nog verdere nazorg gewenst is, dient deze overgedragen te worden aan de reguliere zorg (huisarts, behandelend arts, enz.) De heiwerkzaamheden zijn begin juni afgerond. De bouwwerkzaamheden zijn daarentegen nog in volle gang. Wij raden aan om alert te zijn op de mogelijke overlast en (extra) gevoeligheid van de bewoners voor geluid en trillingen veroorzaakt door de bouwwerkzaamheden en de aannemer te vragen hier nadrukkelijk rekening mee te houden. Daarnaast is het belangrijk om tijdig te communiceren over momenten waarop er weer hogere geluids- en/of trillingsniveaus waarneembaar zijn. Bespreek met de wijkverenigingen of er behoefte is aan een nadere toelichting op de ervaringen uit dit onderzoeken in relatie tot mogelijke overlast van de verdere bouwwerkzaamheden in Philipsdorp en omgeving. Houd aandacht voor de gezondheidssituatie, die door het merendeel van de bewoners negatief werd ervaren. Dit kan bijv. via een periodieke gemeentelijke dan wel GGD-monitor. 24

27 Referenties Aaronson NK, Muller M, et al, Translation, validation and norming of the Dutch language version of the SF-36 health survey in community and chronic disease populations. Journal of Clinical Epidemiology, 51, Belangengroep Omwonenden Stadionkwartier (BOS), mei Presentatie Enquête heioverlast. Dijkema M, sept Laagfrequent geluid. Gezondheidseffecten ten gevolge van het heien van de spoortunnel in Zevenaar. Stage-onderzoek Dienst Brandweer en Volksgezondheid/GGD regio Arnhem. Franssen EAM, Dongen JEF van, et al, Hinder door milieufactoren en de beoordeling van de leefomgeving in Nederland. Inventarisatie Verstoringen RIVM Rapport GGD Brabant-Zuidoost, Overzicht klachten heien Eindhoven. (intern document) GGD Brabant-Zuidoost, mei Gezondheidsatlas. Gezondheidsraad, Gevolgen van rampen voor de gezondheid op middellange en lange termijn. Publicatie nr. 2006/18 Gezondheidsraad, Geluid en gezondheid. Publicatie nr. 1994/15. Gezondheidsraad, Hinder door trillingen. Kempen EEMM van, Staatsen BAM, Kamp I van, Selection and evaluation of exposure-effect relationships for health impact assessment in the field of noise and health. RIVM rapport Miller TW, Panjikaran KJ, Studies in comparability. The propensity scoring approach. University of Wisconsin-Madison. Poll R van, Breugelmans O, Dreijerink L, Belevingsonderzoek vliegbasis Geilenkirchen. Percepties van inwoners in Nederland. RIVM rapport Terluin B, De VierDimensionale Klachtenlijst (4DKL). Handleiding. Woudenberg F, Slob R, Elsman MG, Belasting en beleving: de rol van non-akoestische factoren. GGD Rotterdam e.o. 25

28 Bijlagen Bijlage 1. Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Schriftelijke vragenlijst + begeleidende brief Telefonische vragenlijst Responspercentages Resultaten hinder en ervaren gezondheidsklachten 26

29 Bijlage 1 Schriftelijke vragenlijst en begeleidende brief Onderwerp: Onderzoek naar overlast bouwwerkzaamheden Geachte heer/mevrouw, De afgelopen periode is er flink gewerkt in uw buurt. U heeft het ongetwijfeld gemerkt. Ook de komende periode is dit nog het geval. Maar de heiwerkzaamheden zijn bijna voorbij. Deze werkzaamheden hebben bij een aantal mensen tot hinder en klachten geleid. Om een goed beeld te krijgen van het verloop van deze klachten vraagt de GGD u mee te werken aan een onderzoek. Dit onderzoek is van belang om overlast bij nieuwe bouwwerkzaamheden te beperken; in Eindhoven, maar ook elders in Nederland. Voor het onderzoek hebben we willekeurig een aantal adressen in uw buurt geselecteerd, waaronder die van u! Wij hopen van harte dat u wilt meewerken aan dit onderzoek. De GGD voert dit onderzoek uit op verzoek van de gemeente Eindhoven. Allereerst vragen wij u om bijgevoegde vragenlijst in te vullen. Daarnaast wordt u in de komende weken maximaal 3x gebeld (afhankelijk van de overlast die u ervaart) met het verzoek een paar vragen te beantwoorden. Deze vragen gaan over de overlast die u op dat moment ervaart. Ook als u geen overlast heeft gehad van de werkzaamheden, is het belangrijk dat u de vragenlijst invult. Het invullen van de lijst duurt ongeveer 5 à 10 minuten. Uw antwoorden worden strikt vertrouwelijk behandeld en alleen voor dit onderzoek gebruikt. Het is belangrijk dat u de vragenlijst zo snel mogelijk invult en terug stuurt. Wilt u daarom de vragenlijst vóór 16 mei in de bijgevoegde antwoordenvelop terugsturen? Een postzegel plakken is niet nodig. Mocht u vragen hebben over het invullen van de vragenlijst, dan kunt u contact opnemen met Natascha van Riet, telefoon (lokaal tarief) of n.van.riet@ggdbureaugmv.nl). Ik dank u hartelijk voor uw medewerking. Met vriendelijke groet, Mw. A.H. Stevens Algemeen directeur GGD Brabant-Zuidoost Toelichting bij vragenlijst Het is de bedoeling dat de vragenlijst wordt ingevuld door de bewoner van dit adres, die 18 jaar of ouder is. Beantwoord de vraag door het vakje bij het antwoord dat het meest op u van toepassing is aan te kruisen. 27

30 TOELICHTING Leest u, voordat u de vragenlijst gaat invullen, onderstaande aanwijzingen aandachtig door. Het is de bedoeling dat de vragenlijst wordt ingevuld door een bewoner van dit adres, die 18 jaar of ouder is. Het is belangrijk dat u alle vragen invult. Er zijn geen goede of foute antwoorden. Het gaat om uw eigen ervaringen. Kies dus steeds het antwoord dat het beste bij u past. Beantwoord de vraag door het vakje bij het antwoord dat het meest op u van toepassing is aan te kruisen. Als u een antwoord wilt veranderen, kunt u het foute antwoord doorstrepen en het juiste antwoord omcirkelen of invullen. Eventueel kunt u er een pijltje bijzetten. Wij verzoeken u vriendelijk de vragenlijst in te vullen en zo snel mogelijk aan ons terug te sturen in de bijgevoegde retourenvelop. Een postzegel plakken is niet nodig. Wij danken u bijzonder hartelijk voor uw medewerking. 28