Gebruik psychosociale zorg voor jeugd stijgt (Jaren 2008 tot en met 2011)

Transcriptie

1 Gebruik psychosociale zorg voor jeugd stijgt (Jaren 2008 tot en met 2011) Niels Zwikker en Daphne Kann Juni Hoewel het aantal 0-17 jarigen in Nederland tussen 2008 en 2011 daalde, steeg tegelijkertijd het gebruik van psychosociale zorg door de jeugd. Dat blijkt uit een inventarisatie van branche- en jaarrapportages. Ook de kosten van de zorg stijgen. In de jaren daalt het aantal 0-17-jarigen in Nederland met zo n 1,2 %. Waren er in 2008 nog jarigen in Nederland, in 2011 is dit aantal met zo n 45 duizend (44.029) afgenomen tot Gelijktijdig is de inzet van bureau jeugdzorg in 4 jaar tijd toegenomen met jeugdigen. Dat is een toename van 10,5 procent sinds In 2009 is met name sprake van een grote toename op alle onderdelen. Binnen de verschillende onderdelen is de toename vooral zichtbaar bij de inzet van het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK). Ook het gebruik van de Kindertelefoon 1 neemt behoorlijk toe, het gebruik verdubbelt bijna tussen 2008 en Ook hier is in 2009 al een behoorlijk verschil met 2008 zichtbaar. Het gebruik van jeugden opvoedhulp lijkt in tegenstelling tot bureau jeugdzorg slechts een geringe toename te hebben. In 4 jaar tijd is het aantal cliënten toegenomen met jeugdigen, een toename van 3,6 procent. Hierbij moet echter worden opgemerkt dat de niet geïndiceerde zorg niet is meegenomen in dit overzicht. De niet geïndiceerde zorg wordt pas sinds 2010 gemeld, waardoor vergelijking met eerdere jaren niet mogelijk is. Nadere beschouwing van de onderdelen van jeugden opvoedhulp laten zien dat de groei met name zit in het ambulante deel. Het aantal jeugdigen dat is opgenomen in de gesloten jeugdzorg of de Justitiële Jeugdinrichtingen (JJI s), lijkt redelijk constant. Na onderlinge vergelijking blijkt dat er met name een verplaatsing van jeugd uit de JJI s naar de gesloten jeugdzorg plaatsvindt. Het aantal Halt-afdoeningen neemt als een van de weinige hulpvormen af in de loop der jaren. Volgens de jaarberichten van Halt-Nederland sluit dit aan op de bevinding dat de criminaliteit onder jeugdigen ook een constante daling laat zien. Het tegenovergestelde beeld is zichtbaar bij het speciaal onderwijs, waar het aantal jeugdigen een constante stijging laat zien. De meeste jeugd in zorg bevindt zich in de geestelijke gezondheid. Bijna zo n 5 procent van de gehele Nederlandse jeugd ontvangt ggz-zorg. Het merendeel hiervan betreft ambulante hulp. In deze sector is de grootste groei te zien, met name in de eerste lijn. Het gebruik van zorg in de eerstelijns-ggz is in 1

2 2011 toegenomen met jeugdigen, zo n 30 procent meer dan in In de tweedelijns-ggz is het aantal jeugdigen tussen 2008 en 2010 toegenomen met jeugdigen, een toename van 10,7 procent. Tot slot is er de zorg voor LVG-jeugd die wordt verzorgd vanuit de orthopedagogische behandelcentra. Hier is een opmerkelijke daling te zien tussen 2009 en 2010, waarna er tussen 2010 en 2011 een stijging zichtbaar is. In tabel 1 zijn het aantal 0-17 jarigen in Nederland en het aantal jeugdigen per zorgonderdeel weergegeven. Bij sommige sectoren bleek het niet mogelijk om het aantal 0-17 jarigen te selecteren. In die gevallen hebben we gebruik gemaakt van andere leeftijdsindelingen. Daarnaast hebben we het percentage berekend van de Nederlandse jeugd in de betreffende zorgvorm. 2

3 Deelsectoren Aantallen 2008 % totale jeugd Aantallen 2009 % totale jeugd Aantallen 2010 % totale jeugd Aantallen 2011 % totale jeugd Jeugd in Nederland (0-17 jaar) Totaal Bureau Jeugdzorg (berekening) ,03% ,59% ,50% ,63% Totaal aanmeldingen hulp ,49% ,85% ,77% ,69% Waarvan geaccepteerd ,52% ,81% ,81% ,80% Jeugdbescherming (JB) ,35% ,45% ,44% ,47% Jeugdreclassering (JRC) ,67% ,66% ,48% ,48% Totaal AMK 3 : ,49% ,68% ,76% ,88% Adviezen ,04% ,21% ,25% ,33% Onderzoeken ,46% ,47% ,51% ,55% Kindertelefoon ,58% ,00% ,49% ,91% Totaal Jeugd- en opvoedhulp ,88% ,91% ,01% Unieke Cliënten Jeugd- en opvoedhulp ,00% ,13% ,23% ,27% Ambulante jeugdhulp ,25% ,37% ,44% ,53% Verblijf deeltijd ,28% ,26% ,26% ,25% Verblijf pleegzorg ,57% ,62% ,57% ,60% Verblijf 24-uurs ,33% ,33% ,32% ,31% Crisiszorg ,26% ,30% ,32% ,32% Totaal JZ Plus en JJI ,09% ,10% ,11% JeugdzorgPlus ,06% ,08% ,09% Justitiële Jeugdinrichtingen ,05% ,03% 681 0,02% 527 0,02% Bureau Halt (12-17 jaar) ,84% ,77% ,53% ,46% Speciaal Onderwijs (cluster 4) ,78% ,82% ,85% ,89% 1e lijn GGZ Jeugd (t/m 20 jaar) ,20% ,22% ,27% ,26% Totaal 2 e lijn GGZ Jeugd (Zvw ) ,34% ,72% ,84% - - Zorg buiten circuit jeugd in GGZ ,32% ,42% ,36% - - Zorg in Circuit jeugd 12, waarvan: ,01% ,98% ,48% - - Ambulante zorg (circuit jeugd) ,57% ,89% ,84% - - Residentieel /klinisch (circuit Jeugd) ,16% ,19% ,21% - - Totaal LVG-zorg in OBC's (t/m 23 jaar) ,23% ,15% ,16% Intramurale zorg ,11% ,07% ,08% Extramurale zorg ,12% ,08% ,08% Tabel 1: Aantal jeugdigen per sector in Budget: totaal, per jeugdige in zorg en in Nederland 3

4 Tabel 2 toont het totaalbudget per zorgonderdeel. Dit budget is met behulp van de gegevens in tabel 1 verrekend met het aantal jeugdigen in zorg en het aantal jeugdigen in Nederland. Op deze manier zijn de kosten in te schatten voor het inzetten van de ene dan wel de andere vorm van zorg. In sommige gevallen is het aantal cliënten in de zorg niet bekend waardoor het onmogelijk is om de kosten per jeugdige in zorg te berekenen. Het aantal 0-17-jarigen in Nederland is per definitie wel altijd bekend waardoor een zorgprijs per jeugdige in Nederland berekend kan worden. Hierbij merken we op dat dit een schatting is, aangezien de berekeningen worden uitgevoerd met de budgetten van de zorg en de daadwerkelijke kosten onbekend zijn. Van sommige zorgvormen is het budget niet bekend, waardoor geen zorgprijs berekend kan worden. Een eerste blik laat zien dat alle budgetten een vergelijkbare groei laten zien als het aantal cliënten in zorg. De duurste zorgvormen zijn zoals te verwachten de Justitiële Jeugdinrichtingen en de intramurale zorg van LVG-jeugd. Goedkoopste zorgvorm is de Kindertelefoon. Aangezien de Kindertelefoon veel gebruikmaakt van vrijwilligers en zich primair richt op preventie is dit niet verwonderlijk. Het budget voor bureau jeugdzorg kent een grote sprong van 2008 naar 2009 en laat daarna een geleidelijke groei zien. Binnen bureau jeugdzorg is de jeugdbescherming de duurste zorgvorm, terwijl de jeugdreclassering de grootste stijging in budget laat zien. Het budget van jeugden opvoedhulp laat een opmerkelijke golfbeweging in budgetten zien. Helaas zijn er onvoldoende gegevens bekend om dit budget uit te splitsen naar onderdelen, waardoor niet duidelijk wordt waar deze beweging primair aan toe te schrijven is. In 2010 is bij JeugdzorgPlus het budget flink verhoogd. Vanuit de brancherapportage komt naar voren dat dit primair voor rekening komt van incidentele subsidies, bedoeld om de overgang van JJI s naar JeugdzorgPlus soepel te laten verlopen. Binnen de ggz is een flinke toename te zien in budget. Die komt primair voor rekening van de klinische zorg. De LVG-zorg binnen de orthopedagogische behandelcentra laat een graduele groei aan budget zien. 4

5 . Deelsectoren 14 Per Per Per Per Per Per Per Per Budget 2008 jeugdige in zorg jeugdige NL Budget 2009 jeugdige in zorg jeugdige NL Budget 2010 jeugdige in zorg jeugdig e NL Budget 2011 jeugdige in zorg jeugdige NL Totaal BJZ Geaccepteerde aanmeldingen Jeugdbescherming Jeugdreclassering AMK Kindertelefoon Totaal Jeugd- en opvoedhulp Totaal JZ plus en JJI JeugdzorgPlus JJI Totaal Jeugd-ggz Zvw circuit jeugd Ambulante zorg Residentieel /klinisch Totaal LVG-zorg in OBC's Intramurale zorg Extramurale zorg Tabel 2: Budget per sector in

6 Kanttekeningen bij de cijfers We proberen met deze factsheet een beeld te schetsen van het gebruik van psychosociale zorg door de Nederlandse jeugd en de bijbehorende kosten. Daarvoor hebben we gebruikgemaakt van diverse branche- en jaarrapportages. We hebben daarbij geselecteerd op het bieden van enige vorm van psychosociale hulp en steun en de beschikbaarheid van voldoende gegevens. Ook hebben we alleen rapportages meegenomen waar specifieke zorg voor jeugd goed uit de gegevens viel te filteren. Daardoor zijn enkele sectoren waar kinderen en jongeren mogelijk ook psychosociale hulp krijgen (bv. gehandicaptenzorg) helaas niet meegenomen. Omdat elke sector zijn eigen systematiek van rapporteren kent is een onderlinge vergelijking helaas niet mogelijk en is deze factsheet primair beschrijvend. Zo is onduidelijk in hoeverre er overlap bestaat tussen de verschillende zorgvormen. Cliënten worden regelmatig in meerdere sectoren geholpen of worden van de ene instelling doorverwezen naar een andere, bijvoorbeeld van een instelling voor jeugden opvoedhulp naar de jeugd-ggz. Zo laat de brancherapportage GGZ 2010 zien dat 15 procent van hun cliënten wordt doorverwezen door de jeugdzorg, waardoor sprake kan zijn van overlap in zorggebruik. Ook wordt veelal niet vermeld in hoeverre de zorg zich alleen richt op jeugdigen of ook (of met name) op de ouders of op het gezin. Hierdoor is onduidelijk of er hulp wordt geboden aan een kind, meerdere kinderen in het gezin, of alleen aan de ouders (die daarmee hun kinderen kunnen helpen). Tot slot zijn de rapportages onderhevig aan interne wijzigingen, zoals nieuwe vormen van beschrijven van de zorg, waardoor er breuken in de gegevens optreden. In diverse gevallen zijn er in latere branche- en jaarrapporten herberekeningen uitgevoerd op de gegevens van eerdere jaren. Om verwarring te voorkomen hebben we in dit overzicht gebruikgemaakt van de rapportages die gemaakt zijn direct na het betreffende jaar. Vanwege deze kanttekeningen is een diepgaande interpretatie van de cijfers niet mogelijk. Ook gaat een dergelijke interpretatie voorbij aan het doel van dit overzicht. Voor de volledigheid merken we op dat er naast de gegevens die de branches verzamelen ook vanuit het ministerie van VWS gegevens over zorggebruik bijeen zijn gebracht. Deze gegevens komen niet altijd met de branche- en jaarrapporten overeen. Helaas zijn daarbij de bronnen niet geheel openbaar. De gegevens van VWS zijn te vinden in het NJi-webdossier Transitie in de Jeugdzorg (onderdeel cijfers). Wel is er begin 2013 een grote uitvraag geweest vanuit het CBS bij de jeugdzorginstellingen over het zorggebruik. Ook zijn er cijfers opgevraagd over AWBZ-zorggebruik en indicaties voor zorg. Daardoor zijn gegevens over zorggebruik van jeugd nu op gemeenteniveau beschikbaar. Deze data zijn beschikbaar op regionaal en gemeenteniveau in de database van Landelijke Jeugdmonitor. Aanbeveling Het is goed om op te merken dat deze exercitie geen eenvoudige taak was. We zijn veelvuldig gestuit op verschillen in terminologie, beperkte en onvolledige gegevens, verwijzing naar bronnen die niet (meer) beschikbaar zijn en in sommige gevallen zelfs elkaar tegensprekende rapportages. We nemen dan ook graag de gelegenheid te baat om te pleiten voor een eenduidige vorm van registratie van zorg en meer afstemming tussen de verschillende branches en sectoren. De notie om registratie te 6

7 verbinden aan de individuele cliënt die de (verschillende vormen van) zorg ontvangt, in plaats van de afzonderlijke zorgvormen zelf, zien wij daarbij als een kansrijke vorm. Gezien het belang van goede cijfers om goed beleid te bepalen pleiten wij ervoor om hier serieuze aandacht aan te besteden. Niet alleen kan dit een behoorlijke kostenbesparing met zich mee brengen, ook worden daarmee positieve prikkels afgegeven om de verschillende zorgvormen beter op elkaar af te stemmen. Bronnen per onderdeel inclusief weblink Jeugd in Nederland (0-17 jaar): CBS: aantal jongeren in NL tot 17 jaar. CBS. Bevolkingscijfers, verkregen via Statline.cbs op 17 april 2013 Bureau Jeugdzorg (aanmeldingen, jeugdbescherming, jeugdreclassering en AMK): Brancherapportage 2008 en Brancherapportages Jeugdzorg over de jaren 2009 t/m Kindertelefoon: Jaarverslagen Kindertelefoon over de jaren 2008 t/m 2011 (aantallen); en Brancherapportage 2008 en Brancherapportages Jeugdzorg (budget) Jeugd en opvoedhulp (Unieke cliënten, ambulant, deeltijd, pleegzorg, 24-uurs zorg, crisiszorg, hulp zonder indicatie): Brancherapportage 2008 en Brancherapportages Jeugdzorg over de jaren 2009 t/m JeugdzorgPlus: Brancherapportage 2008 en Brancherapportages Jeugdzorg over de jaren 2009 t/m JJI: JJi s in getal 2007 t/m Bureau Halt : Jaarberichten Halt over de jaren 2008 t/m 2011, gevonden op 4 juni Speciaal Onderwijs (cluster 4): CBS: Speciale scholen; leerlingen op speciale scholen. Optelsom van de leeftijdscategorieën 0 t/m 17 jaar bij zowel basis als voortgezet onderwijs over de jaren 2008 t/m 2011 per afzonderlijk jaar weergegeven. Verkregen via Statline.cbs op 17 april jarigen buiten circuit jeugd in GGZ: Voor gegevens 2009: GGZ sectorrapport Voor gegevens 2010: Tabellenboek: GGZ in de zorgverzekeringswet, jaar Sectie Jeugd, pag. 8 Patiënten in behandeling naar leeftijd en geslacht, Nog niet gepubliceerd (document in bezit bij het NJi) jarigen circuit jeugd in GGZ (ambulant en residentieel/klinisch): Factsheet Jeugd GGZ Nog niet gepubliceerd (document in bezit bij het NJi). 1e lijn GGZ Jeugd (t/m 20 jaar): Jaarberichten Landelijke Vereniging Eerstelijnspsychologen over de jaren 2008 t/m LVG-zorg in OBC's (intramuraal en extramuraal): LVGNet: Orthopedagogische behandelcentra in Nederland. Nog niet gepubliceerd (document in bezit van het NJi) 7

8 1 Hoewel onderdeel van bureau jeugdzorg houden we de Kindertelefoon hier apart aangezien we te maken hebben met verschillende bronnen. 2 Optelsom van: geaccepteerde aanmeldingen, JB, JRC en AMK (totaal). Het is niet helder in hoeverre er sprake is van dubbeltellingen. 3 Opstelsom van adviezen (en consulten) en onderzoeken. Het is niet helder in hoeverre er sprake is van dubbeltellingen. 4 Eigen berekening voor de jaren 2008 (27634 adviezen consulten) en 2009 (32501 adviezen consulten) 5 Het is niet helder in hoeverre er sprake is van dubbeltellingen 6 Dit betreft de zorg geleverd door instellingen van jeugd en opvoedhulp, excl. hulp zonder indicatie en jeugdzorg plus/jji. 7 Unieke cliënten volgens brancherapportage: Cliënten zijn slechts 1 keer meegeteld ongeacht hoeveel zorgvormen ze gebruikt hebben. 8 Optelsom van JeugdzorgPlus volgens brancherapporten Jeugdzorg + JJI gegevens volgens rapportage JJI s in getal. 9 Dit betreft geen Stopreacties (12-minners). Per 1 januari 2010 heeft Halt de uitvoering van de Stopreactie (voor kinderen jonger dan 12 jaar en hun ouders) beëindigd. Om vergelijkbaarheid te waarborgen hebben de auteurs alleen gebruikgemaakt van Halt-afdoeningen. Cijfers betreffen daarmee enkel jarigen. Het percentage jeugd is dan ook berekend met aangepaste CBS-gegevens: jaar. 10 Berekening op basis van totale aantallen en percentage cliënten jonger dan 21 jaar. Het percentage jeugd is dan ook berekend met aangepaste CBS-gegevens:0-21-jarigen. 11 Optelsom van 0-17-jarigen buiten circuit jeugd in GGZ en 0-17-jarigen in het circuit jeugd in GGZ. 12 In het sectorrapport 2010 wordt er nog een onderscheid gemaakt in residentieel; gemengd residentieel; deeltijd en ambulant. In de factsheet van 2011 wordt er geen onderscheid meer gemaakt naar deeltijdbehandeling, maar is er gekeken of er sprake was van een (periode van) opname. Zodra er in een zorgtraject of DBC sprake is van opnamedagen is het zorgtraject of DBC toegewezen aan de categorie klinisch. Voor de vergelijkbaarheid tussen de jaren is er daarom voor gekozen hier de cijfers uit de factsheet 2011 voor zowel 2009 als 2010 te gebruiken. 13 Betreft het aantal kinderen met een lichte verstandelijke beperking dat gebruik maakt van orthopedagogische behandelcentra. Percentages berekend met CBS cijfers betreffende het aantal 0-23-jarigen in NL aangezien de OBC-cijfers cliënten betreffen t/m 23 jaar. 14 De budgetten van Halt, Speciaal onderwijs (cluster 4) en de eerstelijns-ggz zijn niet bekend. 15 De budgetten voor onderdelen van bureau jeugdzorg over: Geaccepteerde aanmeldingen, Jeugdbescherming, Jeugdreclassering en AMK zijn berekend via de percentages van het totaalbudget in de respectievelijke rapportages Jeugdzorg 2008 t/m 2010 per afzonderlijk jaar. Voor de brancherapportage 2011 zijn absolute getallen beschikbaar. Herberekening van latere jaren niet meegenomen. 16 Berekend via een combinatie van de brancherapporten Jeugdzorg (2008 t/m 2011) en de jaarberichten van de Kindertelefoon. Berekening: budget * aantal contacten van de Kindertelefoon (telefoongesprekken + chatgesprekken). 8

9 17 Berekening: Totaal budget Jeugd- en opvoedhulp * aantal unieke cliënten. Helaas is uitsplitsing van het budget naar onderdelen van zorg (ambulant, verblijf deeltijd) niet mogelijk door onvoldoende gegevens. 18 Berekend met aantallen vanuit JJI s in getal en het budget vanuit de brancherapportage Jeugdzorg. 19 Totaal budget LVG-zorg door orthopedagogische behandelcentra, bestaande uit: budget intramuraal, budget extramuraal én overige budgetonderdelen. 9