Sociale identiteit en groepsgebaseerd schuldgevoel

Transcriptie

1 Sociale identiteit en groepsgebaseerd schuldgevoel Een analyse in het licht van de intergroep emotie theorie Universiteit van Amsterdam Afdeling Psychologie Bachelorthese Sociale Psychologie Auteur: Ira Spits Studentnummer: Begeleider: Sjoerd Pennekamp

2 Samenvatting In deze these wordt de invloed van sociale identiteit op groepsgebaseerd schuldgevoel bekeken in het licht van de intergroep emotie theorie (IET). Deze theorie stelt dat er een positieve relatie bestaat tussen de mate van sociale identificatie en de prevalentie en intensiteit van groepsgebaseerde emoties (Mackie, Silver & Smith, 2004). Er blijkt echter een negatieve relatie te bestaan tussen sociale identificatie en groepsgebaseerd schuldgevoel. De appraisals die leiden tot groepsgebaseerd schuldgevoel vormen namelijk een bedreiging voor de sociale identiteit. Hierdoor proberen vooral de groepsleden met een hoge mate van identificatie hun sociale identiteit te beschermen door de in-groep te verdedigen. Hiertoe maken zij misattributies die voordelig zijn voor de ingroep. Deze strategie lijkt vooral voorspeld te worden door de affectieve component van sociale identificatie. Het is echter nog niet duidelijk wat precies de verschillende componenten van sociale identificatie zijn en hoe deze via bepaalde appraisals invloed hebben op groepsgebaseerde emoties. 2

3 Inhoudsopgave Inleiding 4 1. Schuldgevoel Persoonlijk schuldgevoel Groepsgebaseerd schuldgevoel Sociale identiteit & de IET Sociale identificatie en emotie Sociale identificatie en groepsgebaseerd schuldgevoel De invloed van dreiging op sociale identificatie Misattributie ter bescherming van de sociale identiteit 19 Conclusie 22 Literatuur 27 3

4 Sociale identiteit en groepsgebaseerd schuldgevoel Inleiding Men is uitzinnig van blijdschap en trots als het nationale team het WK wint en net zo kwaad en verontwaardigt als de scheidrechter ons een penalty onthoudt. Dat mensen in hoge mate beïnvloed worden door hun sociale omgeving is evident. Het feit dat men bij bepaalde groepen hoort speelt hierbij een grote rol. Dat het gedrag van mensen onderhevig is aan de invloed van deze groepslidmaatschappen is al langer bekend, maar het idee dat deze ook bepalend kunnen zijn in het veroorzaken van hun emoties is redelijk nieuw. Het idee dat mensen zelfs emoties kunnen ervaren namens andere mensen werd als eerste voorgesteld door Smith (1993,1999; in Yzerbyt, Dumont, Wigboldus & Gordijn, 2003) in zijn model voor sociale emoties. Dit model, dat later de intergroep emotie theorie (IET; Mackie et al., 2004) werd, is gebaseerd op appraisal theorieën over emoties en op de zelf-categorisatie theorie en de sociale identiteitstheorie. Appraisal theorieën stellen onder andere dat verschillende samenstellingen van cognitieve appraisals tot specifieke emoties leiden, die op hun beurt weer bepaalde gedragsmatige reacties veroorzaken (Frijda, Kuipers en ter Schure, 1989). De zelf-categorisatie theorie en de sociale identiteitstheorie stellen onder andere dat in-groepen en lidmaatschappen hiervan een deel van het zelf kunnen worden (Tajfel & Turner, 1986). Mensen categoriseren zichzelf als lid van een bepaalde groep en ontlenen aan dit lidmaatschap een sociale identiteit. Op basis van deze sociale identiteit worden groepsgebaseerde appraisals gevormd en deze leiden tot het ervaren van specifieke emoties namens de groep (Mackie et al., 2004). Volgens de IET hoeven mensen niet eens persoonlijk betrokken geweest te zijn bij een bepaalde gebeurtenis om naar aanleiding hiervan emoties te kunnen ervaren. Het feit dat andere leden van de in-groep wel als dader of slachtoffer betrokken zijn geweest is dan volgens deze theorie genoeg. De effecten van categorisatie zijn echter niet voldoende. De ervaring van intergroepsemoties hangt namelijk af van de mate van sociale identificatie. Dit definiëren we als kennis over de in-groep plus de gevoelsmatige betekenis daarvan. 4

5 De intergroep emotie theorie stelt dat groepsgebaseerde emoties makkelijker, vaker en intenser gegenereerd zullen worden bij een groepslid naarmate hij of zij zich meer identificeert met de in-groep (Mackie et al., 2004). Eén van de studies die de IET ondersteunen is die van Yzerbyt en collega s (2003). Zij onderzochten onder andere de gecombineerde invloed van de categorisatie context en de mate van sociale identificatie op emotionele reacties. In dit onderzoek werden de deelnemers daarom geconfronteerd met mensen die benadeeld worden met een voor hen ongunstige maatregel van een autoriteit. De onderzoekers lieten de deelnemers aan het onderzoek zichzelf categoriseren als lid van de slachtoffergroep of als lid van een andere subgroep. Daarnaast werd de mate van identificatie met de in-groep gemeten. Vervolgens lazen de deelnemers een tekst waarin beschreven werd dat een groep benadeeld werd door een bepaalde maatregel. Zoals verwacht ervaarden de deelnemers significant vaker en intenser boosheid naar aanleiding van de beschreven maatregel wanneer ze zichzelf als leden van de slachtoffergroep zagen en ze zich ook nog in hoge mate identificeerden met deze groep. De mate van identificatie bleek dus een modererende factor te zijn op de relatie tussen het categoriseren van mensen als lid van de in-groep of de uit-groep en het ervaren van emotie naar aanleiding van iets wat deze mensen meemaken. Deze studie toont dus aan dat boosheid ervaren kan worden op basis van groepslidmaatschap en dat de prevalentie en de intensiteit beïnvloed worden door de mate van identificatie. De IET stelt dus dat er een positieve relatie bestaat tussen de mate van identificatie en de prevalentie en de intensiteit van groepsgebaseerde emoties (Mackie et al., 2004). Verschillende onderzoeksresultaten (o.a. Doosje, Branscombe, Spears & Manstead, 1998) suggereren echter dat de IET in dit opzicht niet compleet is. De relatie tussen sociale identificatie en groepsgebaseerd schuldgevoel lijkt zelfs precies andersom te zijn. Een verklaring hiervoor is wellicht de bedreiging die groepsgebaseerd schuldgevoel vormt voor de positiviteit van de sociale identiteit (Doosje et al., 1998). De IET stelt dus dat groepsgebaseerde emoties vaker en intenser ervaren zullen worden naarmate iemand zich meer identificeert met de in-groep. Eén van de eerste studies die, in 5

6 het licht van de IET bekeken, conflicterende resultaten opleverde was het onderzoek van Doosje en collega s (1998) naar groepsgebaseerd schuldgevoel. De achtergrond waartegen deze emotie onderzocht werd, waren de gevoelens van Nederlanders naar aanleiding van het Nederlandse koloniale verleden in Indonesië. In deze studie werd onder andere de invloed van de mate van identificatie met de eigen nationale groep op groepsgebaseerd schuldgevoel onderzocht. Eerst werd de mate van nationale identificatie van de deelnemers gemeten. Vervolgens lazen ze een gunstige, ongunstige of ambigue samenvatting van de geschiedenis van de Nederlandse kolonisatie van Indonesië. In de gunstige en ongunstige condities was er geen verschil in groepsgebaseerd schuldgevoel tussen de mensen met een lage en de mensen met een hoge mate van identificatie. Wanneer men echter op de hoogte was van zowel negatieve als positieve aspecten van het verleden van de eigen groep, zoals in de realiteit meestal het geval is, ervaarden groepsleden met een hoge mate van identificatie minder groepsgebaseerd schuldgevoel dan groepsleden met een lage mate van identificatie. Er lijkt dus een negatief verband te zijn tussen identificatie en groepsgebaseerd schuldgevoel in plaats van het positieve verband dat de IET veronderstelt. In deze these zal groepsgebaseerd schuldgevoel bekeken worden in het licht van de IET. In het bijzonder wordt beschreven hoe deze emotie gerelateerd is aan de mate van sociale identificatie, aangezien bepaalde resultaten suggereren dat dit verband complexer is dan de IET doet vermoeden. Er wordt dus nagegaan wat nu de precieze aard is van de relatie tussen sociale identificatie en groepsgebaseerd schuldgevoel. Om deze specifieke vraagstelling te kunnen beantwoorden wordt ten eerste de emotie schuld behandeld. Hierbij komen zowel persoonlijke schuld als groepsgebaseerde schuld aan bod en daarnaast wordt beschreven welke appraisals aan deze schuldgevoelens vooraf gaan. Ten tweede wordt een analyse gegeven van de invloed van sociale identiteit op groepsgebaseerd schuldgevoel. Ten derde wordt nagegaan wat de invloed is van het feit dat de appraisals die leiden tot groepsgebaseerd schuldgevoel een bedreiging vormen voor de positiviteit van de sociale identiteit. Ten slotte wordt bekeken wat de rol is van attributie als strategie die mensen gebruiken om hun sociale identiteit te beschermen. Hierbij worden de verschillende componenten van sociale identificatie in acht genomen. 6

7 1. Schuldgevoel De emotie schuld wordt hier vanuit twee invalshoeken bekeken. In de eerste plaats komt persoonlijk schuldgevoel aan bod. Hierbij worden de emotie zelf en de appraisals die eraan vooraf gaan behandeld. In de tweede plaats wordt schuld vanuit een intergroepsperspectief beschreven. Bij dit intergroepsperspectief wordt opnieuw gekeken naar de appraisals en deze zullen worden vergeleken met de appraisals die een rol spelen bij persoonlijk schuldgevoel. 1.1 Persoonlijk schuldgevoel Emoties worden vooraf gegaan door appraisals. Dit zijn de evaluaties die mensen maken over bepaalde gebeurtenissen of situaties met betrekking tot hun doelen of behoeftes (Roseman & Smith, 2001; in Zebel, 2005). Frijda en collega s (1989) laten in hun onderzoek zien dat bepaalde patronen van appraisals gerelateerd zijn aan specifieke emoties. De onderzoekers stellen dan ook dat emoties in dat opzicht gezien kunnen worden als ervaringen van bepaalde appraisals. Schuldgevoel bleek voornamelijk geassocieerd te zijn met de veronderstelling dat men zelf verantwoordelijk is voor de negatieve gebeurtenis die de emotie veroorzaakt. Deze belangrijke appraisal, ofwel relationeel kernthema (Bennett, Lowe & Honey, 2003) komt voort uit drie kenmerken van de situatie: de verwachting dat men moeite ergens voor zal gaan doen, een gevoel dat de situatie controleerbaar is en het laten meespelen van de belangen van iemand anders (Frijda et al., 1989). Naast het gevoel van verantwoordelijkheid gaan er drie andere belangrijke appraisals aan schuldgevoelens vooraf (Bennett et al., 2003). In de eerste plaats is dat motivationele relevantie, ofwel de mate waarin een gebeurtenis persoonlijk relevant is. In de tweede plaats leidt motivationele incongruentie tot schuldgevoel. Dit wil zeggen dat de betreffende gebeurtenis of situatie inconsistent is met de verlangens en doelen van de persoon die het schuldgevoel ervaart. In de laatste plaats is zelfverantwoording een appraisal die vooraf gaat aan de emotie schuld. Kortom, schuldgevoel kan ontstaan 7

8 wanneer mensen zichzelf persoonlijk verantwoordelijk achten voor een negatieve, persoonlijk relevante, gebeurtenis (zie ook Lickel, Schmader, Curtis, Scarnier & Ames, 2005). Jezelf verantwoordelijk achten voor een negatieve gebeurtenis of situatie speelt dus een belangrijke rol bij het ontstaan van persoonlijk schuldgevoel. Wanneer mensen een morele transgressie begaan zullen ze inderdaad, zeker bij het vormen van appraisals, naar zichzelf kijken. Men is zich op een dergelijk moment zeer bewust van zichzelf. Schuldgevoel is dan ook een zogenaamde zelfbewuste emotie. Toch is het centrale aandachtspunt bij schuldgevoel niet het zelf op zich, maar het specifieke gedrag. Dit is tevens één van de belangrijkste verschillen tussen schuld en schaamte. Bij de emotie schuld richt de negatieve evaluatie zich niet op het zelf, maar op specifiek, controleerbaar gedrag. Het zelf wordt hierbij wel indirect negatief geëvalueerd doordat het verbonden is met het gedrag. Schuldgevoel is dus zowel zelfbewust als gericht op specifiek gedrag (Lickel et al, 2005; Tangney & Dearing, 2002). De hierboven genoemde combinatie van aspecten zorgt er dan ook voor dat schuldgevoel belangrijke gevolgen heeft voor ons gedrag in interpersoonlijke situaties. Schuldgevoel is bovendien een morele emotie. Dit betekent dat het mensen motiveert zich constructief en verantwoordelijk te gedragen (Tangney & Dearing, 2002). De emotie schuld is geassocieerd met een verlangen naar toenadering. Mensen willen namelijk negatieve, schadelijke acties tegenover andere personen bekennen, excuseren of goed maken (Lickel et al., 2005). Schuld motiveert mensen verantwoordelijkheid te accepteren en het vermindert zelfs de ervaring van boosheid en vijandigheid. Daarnaast bevorderen schuldgevoelens een constructieve manier om boosheid en ontevredenheid te laten blijken in intieme relaties. Bovendien zorgt de ervaring van schuld voor op de ander gerichte empathie. Doordat de aandacht in het geval van schuldgevoelens al bij de handeling en niet bij het zelf ligt, is het makkelijker de negatieve effecten van dat eigen gedrag voor anderen te herkennen. De emotie schuld heeft dus verscheidene functies die positieve effecten hebben op interpersoonlijke relaties (Baumeister, Stillwell & Heatherton, 1994; Tangney & Dearing, 2002). Bovenstaande aspecten en functies van 8

9 schuldgevoel bevestigen dat schuld niet alleen een intraperoonlijke, maar op zijn minst ook een interpersoonlijke emotie is. Uit het feit dat persoonlijk schuldgevoel invloed heeft op interpersoonlijke relaties en dus een sociaal fenomeen is, zou men kunnen afleiden dat groepsgebaseerd schuldgevoel net zo goed invloed kan hebben op intergroepsrelaties. Het is dus op zijn minst zinvol schuldgevoel vanuit een groepsperspectief te bekijken. Al met al lijkt schuldgevoel, ook al is het een negatieve emotie, adaptief te zijn. Wanneer mensen echter door welke reden dan ook niet in staat zijn een bepaalde actie of situatie goed te maken dan wel op te lossen, hebben de schuldgevoelens waarschijnlijk minder constructieve gevolgen. Bij onveranderlijke en serieuze consequenties van een gebeurtenis en de afwezigheid van positieve verandering lijkt schuldgevoel een stuk minder wenselijk te zijn. Men blijft hetzelfde schuldgevoel namelijk keer op keer ervaren, terwijl er niets aan te doen valt. Een van de factoren die dus een negatieve invloed zou kunnen hebben op het nut van schuld is de onveranderlijkheid van de situatie (Tangney & Dearing, 2002). Een ander aspect dat een negatieve invloed heeft en bij het idee van de veranderlijkheid van de situatie past is de zogenaamde misplaatste verantwoordelijkheid (Zahn-Waxler & Robinson, 1995; in Tangney & Dearing, 2002). Mensen voelen zich soms persoonlijk verantwoordelijk voor iets dat buiten hun controle ligt en dat hen eigenlijk niet te verwijten valt. In die gevallen kan het voor mensen uitzonderlijk moeilijk zijn het gedane kwaad te herstellen, omdat dit hen in de eerste plaats al niet aan te rekenen was. Onveranderlijkheid van de situatie en misplaatste verantwoordelijkheid hebben dus in principe dezelfde consequenties. In het geval van misplaatste verantwoordelijkheid bij persoonlijk schuldgevoel acht men zich verantwoordelijk voor de daden van anderen. Bij groepsgebaseerde schuldgevoelens spelen vergelijkbare cognities een rol, maar dan met betrekking tot de daden van de ingroep. 9

10 1.2 Groepsgebaseerd schuldgevoel Intergroepsemoties zijn emoties die we ervaren naar aanleiding van gebeurtenissen of situaties waarbij we niet per se direct betrokken hoeven te zijn (Mackie et al., 2004). Groepsgebaseerd schuldgevoel is de negatieve emotie die mensen voelen wanneer ze accepteren dat een groep waartoe ze zelf behoren verantwoordelijk is voor immoreel gedrag dat een andere groep schade berokkend heeft (Branscombe & Doosje, 2004). Dit is mogelijk doordat mensen zichzelf categoriseren als lid van een groep, in dit geval de dadergroep. De zelf-categorisatie theorie en de sociale identiteitstheorie verklaren hoe groepslidmaatschap de cognities, de emoties en het gedrag van individuen vormt (Tajfel & Turner, 1986). De zelf-categorisatie theorie stelt dat men eerst zichzelf moet categoriseren als een groepslid. De sociale identiteitstheorie stelt onder andere dat het gedrag van de in-groep een emotionele reactie kan oproepen bij een lid als hij of zij zichzelf voldoende identificeert met deze groep. Daarnaast wordt het immorele gedrag van de groep geassocieerd met het groepslid door de gezamenlijke groepsidentiteit. Wanneer iemand zichzelf categoriseert als lid van een groep en het leed dat die groep een andere groep aangedaan heeft saillant is, zijn er alleen nog bepaalde appraisals nodig voor de ervaring van groepsgebaseerd schuldgevoel. In de eerste plaats moeten de daden van de eigen groep als niet te rechtvaardigen beschouwd worden en in de tweede plaats moet de verantwoordelijkheid van de eigen groep voor de gebeurtenis of situatie erkend worden (Branscombe, Slugoski & Kappen, 2004). Vooral deze verantwoordelijkheid ziet men ook terug bij de appraisals die mensen maken voorafgaand aan persoonlijke schuldgevoelens. Volgens Zebel (2005) zit het belangrijkste verschil tussen persoonlijk en groepsgebaseerd schuldgevoel in de appraisal die te maken heeft met het toeschrijven van schuld aan respectievelijk het individuele zelf of het sociale zelf. Het laatste geval impliceert namelijk dat schuldgevoel zelfs kan ontstaan wanneer niet het individu, maar een eigen groep gezien wordt als de daders van negatief gedrag tegenover een andere groep. Doosje en collega s (1998; Studie 1) toonden als eersten aan dat de ervaring van groepsgebaseerd schuldgevoel inderdaad voornamelijk afhangt van een appraisal die zich 10

11 richt op het gedrag van de eigen groep, in tegenstelling tot het eigen gedrag, tegenover leden van een andere groep. Iyer, Leach en Crosby (2003) geven drie gerelateerde eigenschappen aan als belangrijkste kenmerken van groepsgebaseerde schuld. Ten eerste, zoals hierboven al genoemd, erkennen mensen hierbij de verantwoordelijkheid van de eigen groep voor het schenden van een morele norm. Ten tweede is groepsgebaseerd schuldgevoel een emotie die de aandacht naar zichzelf richt (zie ook Miron, Branscombe & Schmitt, 2006). Dit wil zeggen dat het de aandacht op de eigen groep richt in tegenstelling tot op een andere groep. Dit kenmerk komt overeen met het zelfbewuste aspect van persoonlijk schuldgevoel (Tangney & Fischer, 1995; in Branscombe & Doosje, 2004). Ten slotte geven Iyer en collega s (2003) aan dat mensen die groepsgebaseerd schuldgevoel ervaren zich meestal erg ongemakkelijk voelen over de verantwoordelijkheid van hun eigen groep voor het leed van anderen. Hierdoor zullen ze verontschuldigingen maken of proberen de slachtoffers te compenseren. Groepsgebaseerd schuldgevoel heeft dus te maken met de verantwoordelijkheid die mensen kunnen voelen voor een negatieve gebeurtenis of situatie die niet per se henzelf te verwijten valt, maar een groep waartoe ze behoren. Daarnaast richt dit soort schuldgevoel zich heel sterk op het gedrag van de eigen groep en niet op de consequenties hiervan voor andere groepen. Dit in acht nemend lijkt het logisch dat de mate waarin een groepslid de in-groep gevoelsmatig en cognitief als de eigen groep ziet een grote invloed zal hebben op de prevalentie en de intensiteit van groepsgebaseerde schuldgevoelens. Ook bij deze groepsgebaseerde emotie zal de mate van sociale identificatie met de eigen groep dus inderdaad, zoals de IET stelt, een bepalende factor zijn. Zoals echter eerder aangegeven is, is nog niet helemaal duidelijk hoe sociale identiteit van invloed zal zijn op groepsgebaseerd schuldgevoel. Deze relatie zal hierna behandeld worden. 11

12 2. Sociale identiteit & de IET In dit hoofdstuk zal de IET in meer detail uiteengezet worden. Met name de theoretische basis van deze theorie en de rol van sociale identificatie op groepsgebaseerde emoties zullen behandeld worden. Bovendien wordt beschreven waarom en hoe sociale identificatie een ander effect heeft op groepsgebaseerd schuldgevoel dan de IET suggereert. Een paar van de belangrijkste factoren die invloed hebben op de relatie tussen sociale identificatie en groepsgebaseerd schuldgevoel worden besproken. 2.1 Sociale identificatie en emotie Bij de bespreking van intergroepsemoties zijn vooral twee soorten theorieën van belang. In de eerste plaats zijn dat appraisal theorieën over emoties. Deze cognitieve theorieën stellen dat elke emotionele ervaring gerelateerd is aan een cognitieve structuur die bestaat uit een bepaald patroon van evaluaties op bepaalde dimensies (Frijda et al., 1989). Uit de verschillende samenstellingen van deze cognitieve appraisals ontstaan specifieke emoties, die op hun beurt weer bepaalde gedragsmatige reacties veroorzaken. De tweede soort theorieën die een belangrijke rol spelen bij intergroepsemoties zijn theorieën met betrekking tot groepsprocessen, te weten de zelf-categorisatie theorie en de sociale identiteitstheorie. Deze stellen onder andere dat in-groepen en lidmaatschappen hiervan een deel van het zelf kunnen worden. De belangrijkste criteria voor een groepslidmaatschap zijn dat de betreffende individuen zichzelf als lid van een groep zien en dat deze veronderstelling gedeeld wordt door anderen. Deze sociale categorisaties ordenen de sociale omgeving en vormen de basis waarop groepsleden hun sociale identiteit bepalen (Tajfel & Turner, 1986). Smith (1993, 1999; in Yzerbyt et al., 2003) stelde als eerste een model voor aangaande sociale emoties, waarin hij bovenstaande theorieën integreerde. Dit model, dat later de IET werd (Mackie et al., 2004), stelt dat mensen op basis van hun groepslidmaatschap emoties kunnen ervaren. Mensen hoeven dus niet persoonlijk betrokken te zijn geweest bij een bepaalde gebeurtenis om naar aanleiding hiervan emoties te kunnen ervaren. De 12

13 ervaring van intergroepsemoties hangt namelijk af van sociale identificatie. Wanneer een sociale identiteit saillant is, zullen appraisals gerelateerd zijn aan intergroepsrelaties en niet in de eerste plaats te maken hebben met het individu. Deze appraisals op groepsbasis leiden tot het ervaren van emoties namens de groep. De IET suggereert dat hoe meer een lid zich identificeert met zijn of haar in-groep, hoe makkelijker, vaker en intenser groepsgebaseerde emoties ervaren zullen worden. Het idee dat mensen emoties kunnen ervaren op basis van hun groepslidmaatschap werd onderzocht in een studie die deelnemers hun aandacht liet richten op ofwel hun overeenkomsten ofwel hun verschillen met slachtoffers van schadelijk gedrag van een derde groep (Gordijn, Wigboldus & Yzerbyt, 2001). Deelnemers in deze studie bleken bozer en minder blij te zijn wanneer ze zichzelf zagen als lid van dezelfde, in tegenstelling tot een andere, sociale categorie als de slachtoffers. Deze resultaten laten dus zien dat intergroepsemoties op zijn minst afhangen van sociale categorisatie. In latere, vergelijkbare onderzoeken (Gordijn, Yzerbyt, Wigboldus & Dumont, 2006; Yzerbyt et al., 2003) werd ook de mate van identificatie gemeten. Hieruit bleek dat de relatie tussen sociale categorisatie en intergroepsemoties inderdaad, zoals de IET stelt, gemodereerd wordt door sociale identificatie. Zoals in de volgende paragraaf duidelijk zal worden, heeft dit verband in bepaalde gevallen echter een ander effect dan de IET veronderstelt. 2.2 Sociale identificatie en groepsgebaseerd schuldgevoel Mensen die zich in hoge mate identificeren met hun in-groep zullen volgens de IET vaker en intenser groepsgebaseerde emoties ervaren dan mensen die zich minder identificeren met hun in-groep. In dit verband tussen identificatie en emotie moet echter een onderscheid aangebracht worden tussen verschillende situaties en emoties (Doosje et al., 1998). Mensen met een hoge mate van identificatie zullen in situaties die door het zelf als positief waargenomen worden, naar aanleiding daarvan inderdaad meer positieve emoties ervaren dan mensen met een lage mate van identificatie. In situaties die door het zelf als negatief waargenomen worden zal hetzelfde verband gelden voor negatieve emoties, mits 13

14 deze geen gevolgen hebben voor de positiviteit van de sociale identiteit. Negatieve emoties die wel een bedreiging vormen voor de positiviteit van de sociale identiteit, zullen echter vooral ervaren worden door mensen die bereid zijn te accepteren dat hun ingroep iets verkeerd gedaan heeft. Mensen met een hoge mate van identificatie zullen, bewust of onbewust, een sterke neiging hebben de in-groep te verdedigen om de positieve identiteit te behouden. Hierdoor worden emoties die een bedreiging vormen voor de positiviteit van de sociale identiteit van de in-groep, zoals groepsgebaseerde schuld, vooral ervaren door mensen met een lage mate van identificatie met hun in-groep (zie ook Branscombe, Doosje & McGarty, 2002; Doosje, Branscombe, Spears & Manstead, 2004). Een studie onder de niet-inheemse bevolking van Australië wees uit dat nationale identificatie geen voorspeller is van groepsgebaseerde schuldgevoelens over het verleden tegenover de inheemse bevolking (McGarty et al., 2005). Een verklaring voor dit tegenstrijdige resultaat is dat de nationale groep in dit geval niet het juiste referentiekader was. Wellicht was identificatie met deze brede, raciale groep minder relevant en saillant dan identificatie met een kleinere, specifieke groep met een bepaald standpunt. Deze groep zou bijvoorbeeld positief kunnen staan tegenover verzoening tussen de inheemse en de niet-inheemse bevolking. Zoals al aangegeven is het inderdaad een voorwaarde voor het ervaren van groepsgebaseerde schuld dat de juiste sociale categorisatie saillant is (Gordijn et al., 2001). De negatieve relatie tussen sociale identificatie en groepsgebaseerd schuldgevoel wordt echter wel door een aantal factoren beïnvloed. In de eerste plaats bleek, zoals al kort genoemd, de soort relevante informatie die men voor handen heeft van invloed te zijn op het ervaren van groepsgebaseerde schuldgevoelens (Doosje et al., 1998). Wanneer deze informatie geheel gunstig of ongunstig voor de in-groep is, bleken mensen respectievelijk het minst en het meest groepsgebaseerd schuldgevoel te ervaren. Door de ondubbelzinnige aard van de informatie is er in deze gevallen geen verschil in emotie tussen mensen die zich in lage dan wel in hoge mate identificeren met hun in-groep. Naast de motivatie om de in-groep in een positief licht te blijven zien, is er blijkbaar ook 14

15 een motivatie aanwezig om accuraat te zijn. Wanneer men echter op de hoogte is van zowel negatieve als positieve aspecten van het verleden van de in-groep, zoals in de realiteit meestal het geval is, ervaren mensen met een lage mate van identificatie meer groepsgebaseerd schuldgevoel dan mensen met een hoge mate van identificatie. Deze interactie tussen identificatie en de soort informatie is te verklaren doordat mensen met een hoge mate van identificatie meer de neiging hebben de negatieve aspecten van het verleden van hun in-groep te ontkennen. Zij zullen bovendien eventuele aanknopingspunten om de wandaden van hun in-groep te rechtvaardigen aangrijpen. Een tweede factor die invloed heeft op de relatie tussen identificatie en groepsgebaseerd schuldgevoel is de evaluatie van de geloofwaardigheid van de bron van de aanwezige informatie (Doosje, Branscombe, Spears & Manstead, 2003; in Doosje et al., 2004). In een onderzoek naar deze factor werd de identificatie met de in-groep gemeten, waarna de deelnemers een geheel negatieve samenvatting te lezen kregen van de geschiedenis van het koloniale verleden van hun in-groep. Deze informatie was zogenaamd afkomstig van de in-groep of van een uit-groep die niet betrokken was bij de betreffende geschiedenis. Wanneer de uit-groep de bron van de informatie was, leidde een hoge mate van identificatie tot een lage geloofwaardigheid van de bron. Bovendien was er in deze conditie een positieve relatie tussen de geloofwaardigheid van de bron en de mate van groepsgebaseerd schuldgevoel. Bij informatie afkomstig van de uit-groep bleek een hoge mate van identificatie dus via een lage geloofwaardigheid te leiden tot minder groepsgebaseerd schuldgevoel. Bij de in-groep als bron speelde de geloofwaardigheid hiervan, tegen de verwachtingen in, geen significante rol. Een hoge mate van identificatie bleek in deze conditie, zoals de IET voorspelt, te leiden tot meer groepsgebaseerd schuldgevoel dan een lage mate van identificatie. Wellicht ervaarden mensen met een lage identificatie in deze conditie minder groepsgebaseerd schuldgevoel door een opluchting over de erkenning van het verleden door hun in-groep. Voor mensen met een hoge identificatie was deze erkenning misschien zorgwekkender doordat deze in principe toch negatief was voor de identiteit van de in-groep en tot meer groepsgebaseerd schuldgevoel leidde. 15

16 Een derde element dat van invloed is op de relatie tussen identificatie en groepsgebaseerd schuldgevoel is welk perspectief men neemt. Onderzocht werd hoe mensen met een lage dan wel een hoge identificatie omgaan met de gevolgen van negatief gedrag van de ingroep wanneer zij het perspectief van de slachtoffers of de daders proberen te nemen (Zebel, 2005). De mate van identificatie bleek geen invloed te hebben op de neiging het perspectief te nemen van de slachtoffers. Mensen met een hoge mate van identificatie waren echter wel meer geneigd het perspectief van de daders te nemen. Zoals verwacht had dit een afzwakkend effect op de ervaring van groepsgebaseerde schuld. Samengevat bestaat er dus, tegen de voorspellingen van de IET in, een negatieve relatie tussen sociale identificatie en groepsgebaseerd schuldgevoel. Dit verband wordt onder andere beïnvloed door de soort aanwezige informatie, de geloofwaardigheid van de bron van de informatie en of men het perspectief van de slachtoffers of de daders neemt. De IET is dus niet helemaal juist en volledig wat betreft groepsgebaseerd schuldgevoel. De reden hiervoor lijkt de dreiging voor de positiviteit van de sociale identiteit te zijn die de appraisals vormen die vooraf gaan aan groepsgebaseerd schuldgevoel. 3. De invloed van dreiging op sociale identificatie Besproken is dat de appraisals die leiden tot de ervaring van groepsgebaseerd schuldgevoel een bedreiging vormen voor de positiviteit van de sociale identiteit. Dit wordt een collectieve dreiging genoemd door de collectieve aard van sociale identiteiten. Een collectieve dreiging kan het besef zijn dat er een conclusie getrokken kan worden over een gehele groep op basis van het negatieve gedrag van één enkel individu uit die groep (Cohen & Garcia, 2005). Dit is in de eerste plaats bedreigend doordat mensen hun in-groepen gebruiken als een basis waarop ze zichzelf evalueren (Tajfel & Turner, 1986). Mensen willen een positief beeld van zowel zichzelf als hun in-groep behouden en zullen zich dus bedreigd voelen wanneer hun in-groep negatief zou kunnen worden bekeken. In de tweede plaats kunnen mensen negatief gedrag van een lid van hun in-groep als bedreigend ervaren doordat ze beseffen dat anderen hen zouden kunnen evalueren op basis van hun in-groep (Cohen & Garcia, 2005). 16

17 Cohen en Garcia (2005) onderzochten onder andere de relatie tussen sociale identificatie en de manieren waarop mensen omgaan met collectieve dreiging. Uit hun studie bleek dat mensen met een lage mate van identificatie bij een collectieve dreiging associaties met hun sociale identiteit vermijden. Mensen met een hoge mate van identificatie bleken in een dergelijk geval hun sociale identiteit nog meer te bevestigen (zie ook Cameron, Duck, Terry & Lalonde, 2005). Intuïtief zou men echter denken dat in het geval van een collectieve dreiging een hoge mate van identificatie meer persoonlijke dreiging en dus meer vermijding van de sociale identiteit oplevert. Uit bovenstaande resultaten zou men dan ook kunnen afleiden dat mensen met een hoge mate van identificatie hun eigen groep juist willen verdedigen en deze positief willen zien en laten zien. Deze motivaties zorgen voor de vermindering van emoties, zoals schuldgevoelens, die negatief gedrag van de eigen groep suggereren. Dit is precies de verklaring die Doosje en collega s (1998) geven voor de resultaten in hun onderzoek. Zoals hierboven al aangegeven ervoeren mensen met een hoge identificatie in hun onderzoek minder groepsgebaseerd schuldgevoel dan mensen met een lage identificatie. Een dreiging voor de groep gecombineerd met een lage mate van identificatie kan leiden tot vermijding van de sociale identiteit om het zelf te beschermen. Vaak verhoogt deze combinatie echter de kans op prosociale reacties, zoals in het geval van groepsgebaseerd schuldgevoel. Gecombineerd met een hoge mate van identificatie leidt dreiging vaak tot zelfstereotypering, uitingen van loyaliteit naar de groep en een bereidheid tot collectieve actie (Ellemers, Spears & Doosje, 2002). Zelfstereotypering, één van de belangrijkste manieren om bij dreiging de sociale identiteit te bevestigen, is het benadrukken van overeenkomsten tussen het zelf en andere groepsleden. Deze reactie lijkt echter niet voorspeld te worden door het gehele spectrum van sociale identificatie, maar door een specifiek onderdeel hiervan, de in-groep verbintenis (Cameron et al., 2005). Deze term staat voor de verbondenheid die mensen voelen met andere groepsleden. Dit element is dus de belangrijkste modererende factor op de relatie tussen dreiging en zelfstereotypering. Bij een dreiging zorgt deze verbondenheid er voor dat men de sociale 17

18 identiteit juist gaat bevestigen. Dit is zo belangrijk omdat men een positieve sociale identiteit nodig heeft. Het cruciale element in de genoemde relatie is dat deze verbondenheid de bevestiging van de sociale identiteit verzekert, ongeacht eventuele negatieve veranderingen in de evaluatie van de groep (Cameron et al., 2005). De in-groep verbintenis zorgt dus onvoorwaardelijk voor bevestiging van de sociale identiteit. Ook bij dreiging, zoals een appraisal die leidt tot groepsgebaseerd schuldgevoel, zal de verbondenheid die mensen voelen met andere groepsleden hiervoor zorgen. Deze bevestiging leidt tot een hogere mate van sociale identificatie. Dit zal op zijn beurt een vermindering van groepsgebaseerde schuldgevoelens tot gevolg hebben. Uit de zojuist beschreven relatie valt af te leiden dat sociale identificatie bestaat uit verschillende componenten. Dit blijkt inderdaad het geval te zijn (Cameron et al., 2005; Ellemers, Kortekaas & Ouwerkerk, 1999; Leach et al., 2006). In de sociale identiteitstheorie werd één van de eerste verdelingen voorgesteld. Het zou bestaan uit een affectieve, een cognitieve en een evaluatieve component (Tajfel, 1978; in Ellemers et al., 1999). Het is echter nog niet helemaal duidelijk wat deze verschillende componenten precies inhouden, aangezien deze lijn van onderzoek pas recent in ontwikkeling is gekomen. Zoals hierboven genoemd, is volgens Cameron en collega s de in-groep verbintenis één van de drie aspecten van sociale identificatie. Deze is vergelijkbaar met de affectieve component en met de betrokkenheid bij de in-groep van Ellemers en collega s. Naast deze verbondenheid is volgens Cameron en collega s de centraliteit van de identificatie het tweede aspect. Deze term refereert aan de al dan niet prominente aanwezigheid van de groep in de gedachtes van mensen en in het bijzonder in de manier waarop mensen zichzelf zien. Dit aspect is te vergelijken met de cognitieve component en met het zelf-categorisatie aspect van Ellemers en collega s. Het derde aspect van sociale identificatie is volgens Cameron en collega s in-groep affect ofwel de positiviteit van de gevoelens die mensen ontlenen aan hun groepslidmaatschap. Dit laatste aspect is vergelijkbaar met de evaluatieve component en met de eigenwaarde van de groep van Ellemers en collega s (Leach et al., 2006). 18

19 Concluderend kunnen we zeggen dat bij een dreiging, zoals een appraisal voorafgaand aan groepsgebaseerd schuldgevoel, een polariserend effect optreedt. De groepsleden die al weinig verbondenheid met de in-groep voelen, zullen bij dreiging hun sociale identiteit nog meer gaan vermijden. Zij zullen dus juist nog meer groepsgebaseerde schuldgevoelens gaan ervaren door een kleinere of zelfs een afwezige motivatie de ingroep in een positief licht te zien. Hoewel deze leden een lage mate van sociale identificatie hebben, categoriseren ze zichzelf nog wel als groepslid. Doordat ze hier niet onder uit komen, is de dreiging nog steeds relevant voor hen als groepslid. De groepsleden die zich al in hoge mate verbonden voelen met de in-groep zullen dit bij een dreiging voor de sociale identiteit nog meer gaan doen. Deze mensen zullen daardoor nog meer de neiging hebben de in-groep te verdedigen en hierdoor nog minder groepsgebaseerd schuldgevoel ervaren. Een manier die deze groep gebruikt om de ingroep te verdedigen wordt besproken in het volgende hoofdstuk. 4. Misattributie ter bescherming van de sociale identiteit Zoals gezegd vormt het ervaren van groepsgebaseerde schuld een bedreiging voor de sociale identiteit. Vooral mensen met een hoge mate van identificatie met de in-groep zullen hun sociale identiteit proberen te beschermen. Hiertoe zullen ze, bewust of onbewust, hun in-groep verdedigen om deze in een positief licht te kunnen blijven zien (Branscombe et al., 2002; Doosje et al., 1998; Doosje et al., 2004). Bepaalde patronen van attributie die voordelig zijn voor de in-groep lijken hierbij een grote rol te spelen. De ultieme attributiefout (Pettigrew, 1979) werd als eerste gedefinieerd als een systematisch patroon van misattributies tussen groepen die deels gebaseerd zijn op vooroordelen. Deze uitbreiding van de fundamentele attributiefout houdt in dat mensen negatief gedrag van een lid van een uit-groep vaker dispositioneel zullen attribueren dan hetzelfde gedrag van een lid van de in-groep. Daarnaast zullen mensen positief gedrag van een lid van een uit-groep vaker situationeel attribueren dan hetzelfde gedrag van een lid van de in-groep. Onderzoek naar de ultieme attributiefout heeft vooral bewijs gevonden voor drie algemene stellingen (Hewstone, 1990). In de eerste plaats is er meer dispositionele attributie voor positief gedrag en minder situationele attributie voor 19

20 negatief gedrag voor leden van de in-groep dan voor leden van een uit-groep. In de tweede plaats worden mislukkingen van de uit-groep vaker dispositioneel geattribueerd dan mislukkingen van de in-groep. Daarentegen worden successen van de uit-groep vaker situationeel geattribueerd. In de derde plaats bestaat er bij verschillen tussen groepen een voorkeur voor attributies die voordelig zijn voor de in-groep in tegenstelling tot attributies die voordelig zijn voor de uit-groep. Het beschreven patroon van misattributies lijkt een belangrijke mediator te zijn bij de relatie tussen sociale identificatie en groepsgebaseerd schuldgevoel. De invloed van identificatie met de in-groep op de attributies die mensen maken voor negatief gedrag uit het verleden van deze in-groep of een uit-groep werd onderzocht in twee veldstudies (Doosje en Branscombe, 2003). In de eerste studie schreven Joodse mensen meer dispositionele verantwoordelijkheid toe aan Duitsers voor hun daden jegens Joodse mensen tijdens de tweede wereldoorlog dan Duitsers aan hun in-groep toeschreven. In de tweede studie attribueerden mensen de negatieve acties uit het verleden van een ander land meer dispositioneel en minder situationeel dan vergelijkbaar negatief gedrag uit het verleden van hun eigen land. De mate van identificatie bleek verantwoordelijk te zijn voor de sterkte van dit, voor de in-groep voordelige, patroon van attributie (zie ook Ellemers, van Rijswijk, Roefs & Simons, 1997; Tarrant & North, 2004). Mensen die zich in hoge mate identificeren met hun eigen nationale groep bleken negatieve acties uit het eigen groepsverleden dus meer situationeel te attribueren dan mensen met een lage mate van sociale identificatie (Doosje en Branscombe, 2003). Een vergelijkbaar patroon kwam naar voren uit een onderzoek naar de attributies die Nederlandse Surinamers maken ten opzichte van het slavernijverleden (Pennekamp, Doosje, Zebel & Fischer, 2004). Wanneer deze mensen zich identificeerden met Surinamers attribueerden ze de negatieve daden van de Nederlanders uit het verleden dispositioneel. Wanneer ze zich echter identificeerden met Nederlanders maakten ze meer situationele attributies. De kern van situationele attributie is dat de verantwoordelijkheid voor gedrag niet bij de uitvoerende hiervan gelegd wordt (Hewstone, 1990). Dit betekent dat groepsleden met een hoge mate van identificatie geen 20

21 of weinig verantwoordelijkheid van de in-groep zullen erkennen voor diens negatieve gedrag. Deze erkenning van verantwoordelijkheid wordt gezien als één van de belangrijkste kenmerken van groepsgebaseerd schuldgevoel (Branscombe & Doosje, 2004; Branscombe et al., 2004; Iyer et al., 2003). Hieruit kan men afleiden dat een hoge mate van identificatie met de in-groep via situationele attributie van diens negatieve gedrag zal leiden tot minder groepsgebaseerd schuldgevoel. Zoals eerder besproken voorspelt sociale identificatie, naast de zojuist genoemde misattributies, ook de bevestiging van de sociale identiteit bij dreiging. In dat geval bleek uit onderzoek met een aparte meting van de verschillende componenten dat vooral de ingroep verbintenis verantwoordelijk is voor dit effect. Een ander onderzoek met aparte metingen hiervoor wees uit dat een attributiepatroon in het voordeel van de eigen groep vooral afhangt van de affectieve betrokkenheid bij de in-groep. Deze twee verschillende termen, de in-groep verbintenis en de affectieve betrokkenheid, blijken echter ongeveer dezelfde affectieve component te meten. Ze kunnen dan ook geschaard worden onder één noemer, de solidariteit met de in-groep (Leach et al., 2006). Het is dus mogelijk dat niet het gehele spectrum van sociale identificatie een belangrijke invloed heeft op deze factoren. Vooral de solidariteit met de in-groep lijkt een grote rol te spelen in de processen die groepsgebaseerd schuldgevoel helpen te voorkomen. Deze relatie is echter nog niet met zekerheid vast te stellen, omdat de recente ontwikkelingen nog maar weinig onderzoek hebben voortgebracht dat de aparte aspecten van sociale identificatie probeert te meten. De positieve relatie tussen de mate van identificatie met de in-groep, of wellicht de solidariteit met de in-groep, en een voordelig attributiepatroon voor de in-groep is sterk, maar niet ongelimiteerd. Dit verband wordt namelijk beperkt door de sociale realiteit. In een studie naar deze beperking werden leden van twee verschillende studentenverenigingen en niet-leden onderzocht (Ellemers et al., 1997). De deelnemers gaven eerst aan in welke mate zij zich identificeerden met beide verenigingen. Daarna bepaalden ze van een lijst kenmerken hoe typisch deze waren voor elke groep. Als laatste evalueerden ze deze kenmerken op belangrijkheid en positiviteit. De evaluaties van de 21

22 groep van onbevooroordeelde niet-leden fungeerden als een weergave van de werkelijkheid. Bij sommige kenmerken waren de niet-leden het met elkaar eens, maar op andere kenmerken verschilden hun meningen. In het eerste geval bleek de werkelijkheid dus evident te zijn en bij het tweede geval bleek deze op meerdere manieren geïnterpreteerd te kunnen worden. De evaluaties van de twee groepen van verenigingsleden bleken in dit laatste geval af te wijken van deze basiswaarden in het voordeel van de in-groep. De mate van deze vertekende scores was inderdaad positief gecorreleerd met de mate van identificatie met de in-groep. Wanneer de niet-leden het met elkaar eens waren, bleken de scores van de verenigingsleden echter niet vertekend te zijn. In dit geval bleken deze overeen te komen met de eenduidige mening van de nietleden. Er komt dus inderdaad geen vertekening in het voordeel van de in-groep voor met betrekking tot eigenschappen of kenmerken waarbij absoluut duidelijk is hoe deze in werkelijkheid verdeeld zijn over de groepen. De voor de in-groep voordelige voorstellingen of attributies worden namelijk beïnvloed door zogenaamde realiteitsbeperkingen. Zelfs de groepsleden wiens sociale identiteit saillant en bedreigd is nemen de sociale realiteit in acht. Als deze sociale realiteit echter ambigue is, grijpen vooral de groepsleden met een hoge identificatie dit aan om de kenmerken of de attributies voor hun in-groep voordelig te laten uitvallen (zie ook Doosje et al., 1998). Misattributies die voordelig zijn voor de in-groep zijn dus een mediërende factor in de relatie tussen sociale identificatie en groepsgebaseerd schuldgevoel. Daarnaast lijkt het vooral een deel van deze identificatie te zijn, namelijk de solidariteit met de in-groep, die een rol speelt in dit verband. Bovendien staan de misattributies onder invloed van realiteitsbeperkingen. Conclusie In deze these is de relatie tussen sociale identificatie en groepsgebaseerd schuldgevoel bekeken in het licht van de IET. Samengevat bleek groepsgebaseerd schuldgevoel vooral geassocieerd te zijn met een gevoel dat de in-groep verantwoordelijk is voor negatief gedrag. Intuïtief lijkt dit te betekenen dat naarmate deze in-groep belangrijker is voor 22

23 iemand, men zich meer verantwoordelijk zal voelen en dus meer groepsgebaseerd schuldgevoel zal ervaren. Er werd echter een negatieve relatie gevonden tussen sociale identificatie en groepsgebaseerd schuldgevoel. De appraisals die leiden tot groepsgebaseerd schuldgevoel blijken namelijk een bedreiging te vormen voor de positiviteit van de sociale identiteit. Dit heeft tot gevolg dat vooral de groepsleden met een hoge mate van identificatie hun sociale identiteit zullen proberen te beschermen door de in-groep te verdedigen. Bovendien zullen ze hun sociale identiteit nog meer gaan bevestigen. Een van de belangrijkste manieren om de in-groep in een positief licht te kunnen blijven zien is het al dan niet bewust maken van misattributies die voordelig zijn voor de in-groep. Deze strategie lijkt vooral voorspeld te worden door de affectieve component van sociale identificatie ofwel de verbondenheid die mensen voelen met hun in-groep. Met name de mensen die zich sterk verbonden voelen met hun in-groep zullen deze misattributies maken. Hierdoor zullen zij minder verantwoordelijkheid erkennen voor negatieve acties van de in-groep en minder groepsgebaseerd schuldgevoel ervaren. Concluderend kan gezegd worden dat de literatuur over groepsgebaseerd schuldgevoel de IET deels wel en deels niet ondersteunt. De volgende bevindingen bevestigen de voorspellingen van deze theorie. In de eerste plaats bestaat er inderdaad groepsgebaseerd schuldgevoel apart van persoonlijk schuldgevoel. In de tweede plaats blijkt groepsgebaseerd schuldgevoel, zoals de IET veronderstelt, voort te komen uit specifieke appraisals die gemaakt worden op basis van groepslidmaatschap. In de derde plaats worden deze groepsgebaseerde appraisals inderdaad sterk beïnvloed door de mate waarin mensen zich identificeren met hun in-groep. Terwijl de zojuist genoemde voorspellingen van de IET bevestigd worden, blijkt deze theorie op de volgende punten niet helemaal juist en volledig te zijn. Ten eerste stelt de IET dat er een positieve relatie bestaat tussen sociale identificatie en groepsgebaseerde emoties. Groepsgebaseerde emoties zullen volgens deze theorie makkelijker, vaker en intenser gegenereerd worden naarmate mensen zich in hogere mate identificeren met hun in-groep. Hoewel de literatuur deze stelling ondersteund voor bijvoorbeeld blijheid en boosheid, blijkt deze relatie in het geval van groepsgebaseerd schuldgevoel juist negatief 23

24 te zijn. Een verklaring hiervoor is dat deze voorspelling van de IET wel geldt voor positieve emoties en voor negatieve emoties waarvan de appraisals geen consequenties hebben voor de positiviteit van de sociale identiteit, maar niet voor negatieve emoties die hiervoor een bedreiging kunnen vormen. Sociale identificatie speelt dus wel een belangrijke rol bij het ontstaan van groepsgebaseerd schuldgevoel, maar op een andere manier dan de IET veronderstelt. Het tweede punt waarop de IET en de literatuur over groepsgebaseerd schuldgevoel niet helemaal overeenkomen betreft de soort sociale identificatie die invloed heeft op het ontstaan van groepsgebaseerd schuldgevoel. De IET lijkt hierin niet helemaal volledig te zijn. Het is namelijk niet het gehele spectrum van sociale identificatie dat, via bepaalde attributiepatronen, van invloed blijkt te zijn op groepsgebaseerd schuldgevoel. De literatuur geeft aan dat vooral de affectieve component van sociale identificatie een bepalende factor lijkt te zijn op deze relatie. De gevoelsmatige verbondenheid die mensen voelen met hun in-groep leidt dus via voor die in-groep voordelige attributies naar verminderd groepsgebaseerd schuldgevoel. Het feit dat er verschillende componenten van sociale identificatie bestaan zou ook een verklaring kunnen zijn voor de eerstgenoemde bevinding die niet in overeenstemming is met de IET. De aparte componenten zouden namelijk verantwoordelijk kunnen zijn voor de andere effecten die sociale identificatie blijkt te hebben op verschillende groepsgebaseerde emoties. Het is niet alleen mogelijk dat de componenten van sociale identificatie op een andere manier effect hebben op de verschillende groepsgebaseerde emoties, maar ook dat ze via aparte routes groepsgebaseerd schuldgevoel beïnvloeden. Naast de besproken route, zou een tweede route van de cognitieve component, de evaluatieve component of een combinatie van de drie componenten van sociale identificatie via een andere appraisal naar groepsgebaseerd schuldgevoel kunnen lopen. Deze cognitieve en evaluatieve componenten blijken namelijk echt aparte factoren te zijn en ze worden bovendien voorspeld door andere kenmerken van de groep dan waar de affectieve component door voorspeld wordt (Ellemers et al., 1999). Dit verschil in antecedenten zou kunnen leiden tot een verschil in consequenties. Het volgende voorbeeld geeft een mogelijke 24