BESLUIT. Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel van de Mededingingswet.

Transcriptie

1 Nederlandse Mededingingsautoriteit BESLUIT Besluit van de directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit als bedoeld in artikel van de Mededingingswet. Nummer 3085/ 14.B115 Betreft zaak: 3085/Dura Vermeer Groep - Dubbers-Malden I. MELDING 1. Op 17 juli 2002 heeft de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit een melding ontvangen van een voorgenomen concentratie in de zin van artikel 34 van de Mededingingswet. Hierin is medegedeeld dat Dura Vermeer Infra B.V. voornemens is zeggenschap te verkrijgen, in de zin van artikel 27, onder b, van de Mededingingswet, over B.V. Aannemingsbedrijf Dubbers-Malden. Van de melding is mededeling gedaan in Staatscourant 135 van 18 juli Naar aanleiding van de mededeling in de Staatscourant zijn geen zienswijzen van derden naar voren gebracht. II. PARTIJEN 2. Dura Vermeer Infra B.V. is een besloten vennootschap naar Nederlands recht. Alle aandelen in Dura Vermeer Infra B.V. worden gehouden door Dura Vermeer Groep N.V. (hierna: Dura Vermeer). Dura Vermeer is een naamloze vennootschap naar Nederlands recht. 3. Dura Vermeer is actief in de bouwnijverheid, met name op het terrein van woning- en utiliteitsbouw, grond-, water- en wegenbouw, projectontwikkeling en daarmee verbonden advisering. 4. B.V. Aannemingsbedrijf Dubbers-Malden (hierna: Dubbers-Malden) is een besloten vennootschap naar Nederlands recht. Alle aandelen in Dubbers-Malden worden gehouden door de curator van Philipp Holzmann A.G., de heer RA O. Hermann. Philipp Holzmann A.G. is een Duits bouwbedrijf dat momenteel in staat van faillissement verkeert. Dubbers-Malden heeft een 50% deelneming in Silde B.V. (hierna: Silde). 5. Dubbers-Malden is actief in de bouwnijverheid, met name op het terrein van droge waterbouw (de bouw van bruggen, tunnels, viaducten, sluizen etc.) en in mindere mate woningen utiliteitsbouw. Silde is actief als voorspan(staal)bedrijf. Voorspanstaal wordt gebruikt om betonnen constructiedelen onder voorspanning te zetten. III. DE GEMELDE OPERATIE 1 Openbare versie

2 6. De gemelde operatie betreft een aandelentransactie waarbij Dura Vermeer Infra B.V. alle uitgegeven en geplaatste aandelen in Dubbers-Malden zal verwerven van de curator van Philipp Holzmann A.G. De transactie is vastgelegd in een Share Purchase Agreement d.d. 12 juli IV. TOEPASSELIJKHEID VAN HET CONCENTRATIETOEZICHT 7. De gemelde operatie is een concentratie in de zin van artikel 27, onder b, van de Mededingingswet. De hierboven, onder punt 6, omschreven transactie leidt er toe dat Dura Vermeer uitsluitende zeggenschap zal verkrijgen over Dubbers-Malden. 8. Betrokken ondernemingen zijn Dura Vermeer Infra B.V. en Dubbers-Malden. 9. Uit de bij de melding ter beschikking gestelde omzetgegevens blijkt dat de gemelde concentratie binnen de werkingssfeer van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht valt. V. BEOORDELING A. RELEVANTE MARKTEN Rel evant e pr oduct mar kt en 10. Partijen hebben aangegeven dat als gevolg van de onderhavige concentratie de markt voor burgerlijke en utiliteitsbouw (hierna: B&U) en de markt voor grond-, wegen- en waterbouw (hierna: GWW) horizontaal worden beïnvloed. Daarnaast is er een verticale relatie tussen de activiteiten van Dura Vermeer op het gebied van projectontwikkeling en die van Dubbers-Malden op de B&U markt, aldus partijen. Voorts bestaat een verticale relatie tussen de ingenieursdiensten van Dura Vermeer en de activiteiten van Dubbers-Malden op de B&U en de GWW markt. Tenslotte hebben partijen aangegeven dat er een verticale relatie is tussen de activiteiten van Dubbers-Malden op het gebied van voorspanstaal en die van Dura Vermeer op de B&U markt en de GWW markt. 11. Dura Vermeer heeft zoals de meeste grote bouwbedrijven ook een eigen materieeldienst waarin al het materieel nodig voor het verrichten van bouwprojecten is ondergebracht. Hieronder wordt onder meer begrepen: kranen, asfaltsets, vrachtwagens, walsen, keetwagens, pompen et cetera. Deze materieeldienst levert alleen in-house en wordt in het geheel niet (zelfstandig) op de markt gebracht. Aan deze dienst kan derhalve geen eigen omzet worden toegerekend. In het navolgende wordt derhalve niet verder ingegaan op deze activiteiten. B&U 2 Openbare versie

3 12. Partijen geven aan dat de NMa in eerdere besluiten heeft overwogen dat de B&U markt een aparte relevante productmarkt vormt. 1 Hierin heeft de NMa steeds in het midden gelaten of deze markt nader moet worden onderverdeeld naar woningbouw, utiliteitsbouw en onderhoud/ renovatie. Partijen zijn van mening dat het onderscheid tussen woning- en utiliteitsbouw niet gemaakt zou moeten worden omdat er sprake is van aanbodsubstitutie; vrijwel alle bouwbedrijven zijn volgens partijen actief op beide segmenten. 13. In eerdere besluiten is de markt voor B&U binnen de bouwsector als aparte relevante productmarkt afgebakend. 2 Of er binnen deze markt een nader onderscheid gemaakt moet worden naar (deel)markten voor woningbouw (nieuwbouw en herstel/verbouw), utiliteitsbouw (nieuwbouw en herstel/verbouw)en onderhoud/renovatie kan in het onderhavige geval in het midden blijven aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie de punten 29-31). In eerdere besluiten is verder overwogen dat het niet ondenkbaar is dat er binnen de markt voor B&U nog een ander onderscheid gemaakt zou moeten worden met betrekking tot grote en/of specialistische projecten. 3 Immers voor een aantal projecten is vanwege de omvang en/of specialisatiegraad bij de aannemer specialistische kennis en ervaring nodig voor de aansturing en uitvoering van het project. Dit mogelijke onderscheid kan in het onderhavige geval echter in het midden blijven aangezien de materiële beoordeling hier niet door wordt beïnvloed (zie punt 31). GWW 14. Partijen hebben aangegeven dat de NMa in haar besluiten de GWW markt als aparte relevante productmarkt heeft afgebakend. 4 In eerdere besluiten is door de NMa eveneens overwogen dat deze markt wellicht nader kan worden onderverdeeld, aldus partijen. Partijen merken op dat de NMa verder heeft gesuggereerd dat er mogelijk een onderscheid gemaakt kan worden tussen grote en kleine GWW projecten. Partijen zijn echter van mening dat het maken van een dergelijk onderscheid geen invloed heeft op de beoordeling van de onderhavige concentratie omdat ook bij een onderscheid tussen grote en kleine projecten de marktaandelen van Dura Vermeer en Dubbers-Malden beperkt blijven. 15. Binnen de markt voor GWW kan wellicht een nader onderscheid gemaakt worden naar de diverse werkzaamheden in deze sector. Hiervoor zou de volgende indeling gehanteerd kunnen worden: a) grondwerk, b) wegenbouw, c) droge waterbouw, d) straatwerk, e) railbouw, f) kust- en 1 Partijen verwijzen hierbij naar het besluit van de d-g NMa d.d. 2 juli 1998 in zaak 752/NBM-Amstelland - Wilma en het besluit van de d-g NMa d.d. 31 oktober 2000 in zaak 2082/BAM NBM-Amstelland. 2 Zie hiervoor onder andere zaak 433/Heijmans - Seignette, punt 8. 3 Zie - onder meer - het besluit van de d-g NMa d.d. 31 oktober 2000 in zaak 2082/BAM NBM-Amstelland, punten 12 en 13 en het besluit van de d-g NMa d.d. 1 juli 2002 in zaak 3011/Heijmans - Proper Stok, punt Zie voetnoot 2. 3 Openbare versie

4 oeverwerk (natte waterbouw), g) baggerwerk en h) kabel- en buizenwerk. 5 In het onderhavige geval kan het genoemde onderscheid echter in het midden worden gelaten aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punt 34). Het maken van een nader onderscheid naar grote en kleine projecten binnen de GWW markt(en) kan om diezelfde reden eveneens in het midden blijven (zie punt 35). Projectontwikkeling 16. Partijen hebben aangegeven dat ook de markt voor projectontwikkeling eerder door de NMa als aparte relevante productmarkt is afgebakend. De projectontwikkelingsmarkt is in het onderhavige geval een verticaal beïnvloede markt aangezien de activiteiten van Dura Vermeer op dit gebied verticaal gerelateerd zijn aan de B&U markt. Binnen de markt voor projectontwikkeling zou een nader onderscheid gemaakt kunnen worden naar de ontwikkeling ten behoeve van woningbouw en de ontwikkeling van utiliteitsbouw, aldus partijen. Partijen zijn echter van mening dat het niet nodig is een dergelijk onderscheid te maken gezien de beperkte omvang van de activiteiten van Dubbers-Malden op de B&U markt. 17. In het onderhavige geval kan een eventuele nadere onderverdeling van de markt voor projectontwikkeling 6, bijvoorbeeld in een markt voor de ontwikkeling van woningen en een markt voor de ontwikkeling van commercieel vastgoed (waarbinnen weer een nadere onderverdeling zou kunnen worden gemaakt naar kantoorruimte, winkelruimte en bedrijfsruimte) 7, achterwege blijven aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punt 34). Eveneens kan in het midden blijven of er sprake is van een aparte markt voor de ontwikkeling van grote projecten aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punt 34). Ingenieursdiensten 18. Partijen hebben aangegeven dat Dura Vermeer in de vorm van ADVIN over een eigen advies- en ingenieursbureau beschikt dat actief is op het gebied van bouw en infrastructuur, milieu en installaties. Een deel van deze diensten wordt in-house verricht. Een ander deel wordt aan derden geleverd. Deze diensten zijn verticaal gerelateerd aan de B&U en GWW markten. Naar de opvatting van partijen vormen ingenieursdiensten mogelijk een aparte productmarkt, waarbij 5 Zie het besluit van de d-g NMa d.d. 7 november 2001 in zaak 2708/Koninklijke Wegenbouw Stevin - Gebr. Van Kessel Holding, punten 14 en Zie bijvoorbeeld het besluit van de d-g NMa d.d. 9 juli 1998 in zaak 754/ ABN AMRO Projectontwikkeling - Bouwfonds Vastgoed Ontwikkeling en het besluit van de d-g NMa d.d. 15 mei 2001 in zaak 2460/BAM NBM - Van den Bruele & Kaufman. 7 Zie het besluit van de d-g NMa d.d. 1 mei 2000 in zaak 1848/ABN AMRO Bouwfonds - Proverko en het besluit van de d-g NMa d.d. 1 juli 2002 in zaak 3011/Heijmans - Proper Stok. 4 Openbare versie

5 mogelijk een onderverdeling gemaakt kan worden naar ingenieursdiensten ten behoeve van B&U en GWW. 19. In het onderhavige geval kan in het midden blijven of er binnen de ruimere markt voor algemene ingenieursdiensten (een) aparte markt(en) voor ingenieursdiensten ten behoeve van B&U en GWW projecten moet worden afgebakend, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punt 35). Vervaardiging van voorspanstaal 20. Zoals in punt 4 aan de orde kwam, heeft Dubbers-Malden een 50% deelneming in het voorspanbedrijf Silde. Voorspanstaal wordt gebruikt om betonnen constructiedelen onder voorspanning te zetten. Partijen hebben opgemerkt dat ongeveer drie/vierde van de productie van Silde door Dubbers-Malden in-house wordt gebruikt. Partijen schatten dat een marktaandeel wordt behaald van minder dan 4% op een mogelijke aparte markt voor voorspanstaal en geven aan dat één van de belangrijkste aanbieders op een dergelijke markt Spanstaal (een dochteronderneming van Ballast-Nedam) is. Gezien de beperkte omvang van de activiteiten van Dubbers-Malden op het gebied van voorspanstaal worden deze in het navolgende verder buiten beschouwing gelaten. Rel evant e geogr af ische mar kt en B&U 21. Partijen zijn van mening dat de B&U-markt aangemerkt moet worden als een nationale markt. De meeste aanbieders opereren op landelijke schaal. 22. In het onderhavige geval kan in het midden blijven of de B&U markt(en) regionaal of nationaal moet(en) worden afgebakend aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie de punten 30 en 31). GWW 23. Partijen zijn van mening dat de GWW markt in beginsel nationaal moet worden afgebakend. Ook voor deze markt geldt dat grote spelers landelijk opereren, waarbij zij op regionaal niveau concurrentie ondervinden van een groot aantal kleinere regionale marktpartijen. Deze kleinere en middelgrote ondernemingen zijn bovendien in staat zich op de landelijke markt te begeven door middel van het vormen van consortia, aldus partijen. 24. In het onderhavige geval kan in het midden blijven of de GWW markt(en) regionaal of nationaal moet(en) worden afgebakend, aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punt 34). 5 Openbare versie

6 Projectontwikkeling 25. Partijen zijn van mening dat de geografische dimensie van de markt voor projectontwikkeling ten minste nationaal is. 26. Met partijen en conform eerdere besluiten kan worden aangenomen dat de markt(en) voor projectontwikkeling ten minste nationaal is/zijn. 8 Ingenieursdiensten 27. Partijen zijn van mening dat de markt voor ingenieursdiensten in beginsel nationaal moet worden afgebakend. Ingenieursdiensten worden door ingenieursbureaus door geheel Nederland uitgevoerd. Er bestaan grotere ingenieursbureaus, die landelijk opereren en kleinere bureaus die eerder regionaal of lokaal actief zijn. Middelgrote en grotere ingenieursbureaus opereren doorgaans door middel van verschillende vestigingen in het gehele land, hetgeen echter niet betekent dat de markt voor ingenieursdiensten daarom regionaal is. Vanwege keteneffecten zijn de concurrentievoorwaarden in geheel Nederland gelijk, aldus partijen 28. In het onderhavige geval kan in het midden blijven of de markt(en) voor ingenieursdiensten regionaal of nationaal moet(en) worden afgebakend aangezien de materiële beoordeling hierdoor niet wordt beïnvloed (zie punt 35). B. GEVOLGEN VAN DE CONCENTRATIE B&U 29. De omvang 9 van de Nederlandse B&U markt (woningbouw (nieuwbouw en herstel/verbouw), utiliteitsbouw (nieuwbouw en herstel/verbouw) en onderhoud gebouwen) in 2001 bedroeg EUR 32,525 miljard. 10 Dura Vermeer en Dubbers-Malden behaalden in 2001 op de Nederlandse B&U markt een gezamenlijk marktaandeel van ongeveer 1% (Dura Vermeer: 1% en Dubbers-Malden: 0,03%). Dubbers-Malden en Dura Vermeer zijn uiterst beperkt actief op het gebied van herstel/verbouw in de B&U-markt(en). Zelfs indien alleen naar nieuwbouw zou worden gekeken, blijft het gezamenlijke marktaandeel ver beneden 15%. 8 Zie het besluit van de d-g NMa d.d. 10 november 1999 in zaak 1563/ ABN AMRO - Bouwfonds Nederlandse Gemeenten, punt 17 en het besluit van de d-g NMa d.d. 15 mei 2002 in zaak 2460/BAM NBM - Van den Bruele & Kaufmann, punt Overal waar in het hiernavolgende wordt gesproken van omvang van een markt wordt bedoeld de productie op een markt exclusief interne leveringen, machines en overige investeringen, handelsmarge en saldo uitvoer diensten, basis Nationale rekeningen; excl. btw. 10 Zie de raming in het rapport Verwachtingen bouwproductie en werkgelegenheid in 2002 van het Economisch Instituut voor de Bouwnijverheid (EIB), blz Openbare versie

7 30. Indien binnen de B&U markt een onderverdeling zou worden gemaakt zoals beschreven in punt 13 dan kan worden opgemerkt dat de bedrijfsactiviteiten van Dura Vermeer en Dubbers- Malden elkaar uitsluitend overlappen in de segmenten woningbouw en utiliteitsbouw. Partijen hebben namelijk aangegeven dat Dubbers-Malden niet actief is op het gebied van onderhoud/renovatie. Met betrekking tot het segment woningbouw kan worden opgemerkt dat Dubbers-Malden haar activiteiten uitsluitend verricht in Oost-Nederland. Uit de cijfers van het EIB blijkt dat de omvang van de woningbouwmarkt (nieuwbouw en herstel/verbouw) in Oost- Nederland in 2001 ongeveer EUR 2,8 miljard bedroeg. 11 Dura Vermeer en Dubbers-Malden behaalden in 2001 op deze markt een gezamenlijk marktaandeel van 1,5%. De omvang van de ruimere Nederlandse woningbouwmarkt (nieuwbouw en herstel/verbouw) in 2001 bedroeg EUR 13,825 miljard. 12 Dura Vermeer en Dubbers-Malden behaalden in 2001 op deze markt een gezamenlijk marktaandeel van minder dan 2%. 31. Op het gebied van utiliteitsbouw is er alleen sprake van overlap tussen de activiteiten van Dura Vermeer en Dubbers-Malden in Oost-Nederland en in Zuid-Nederland. Uit de cijfers van het EIB blijkt dat de omvang van de utiliteitsbouwmarkt (nieuwbouw en herstel/ verbouw) in Oost- Nederland in 2001 ongeveer EUR 2 miljard bedroeg. 13 In Oost-Nederland behaalden Dura Vermeer en Dubbers-Malden in 2001 een gezamenlijk marktaandeel van minder dan 2,5%. Uit de cijfers van het EIB blijkt dat de omvang van de utiliteitsbouwmarkt (nieuwbouw en herstel/verbouw) in Zuid-Nederland in 2001 ongeveer EUR 2,75 miljard bedroeg. 14 In Zuid- Nederland behaalden Dura Vermeer en Dubbers-Malden een gezamenlijk marktaandeel van minder dan 1%. De omvang van de ruimere Nederlandse utiliteitsbouwmarkt (nieuwbouw en herstel/verbouw) in 2001 bedroeg EUR 11 miljard. 15 Gezien de beperkte omvang van de activiteiten van Dubbers-Malden op het gebied van de woningbouw en de utiliteitsbouw is het niet aannemelijk dat als gevolg van de onderhavige concentratie een economische machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op een mogelijke markt voor grote en/of specialistische projecten in de B&U sector op significante wijze wordt belemmerd. GWW 32. De totale omvang van de Nederlandse GWW markt (nieuwbouw en herstel en onderhoud) in 2001 bedroeg EUR 10,7 miljard. 16 Dura Vermeer en Dubbers-Malden behaalden in 11 Zie voetnoot 10, blz Zie voetnoot 10, blz Zie voetnoot 10, blz Zie voetnoot 10, blz Zie voetnoot 10, blz Zie voetnoot 10, blz Openbare versie

8 2001 op de Nederlandse markt voor GWW een gezamenlijk marktaandeel van ongeveer 4% (Dura Vermeer: 3,5% en Dubbers-Malden: 0,5% 17 ). Noch Dubbers-Malden, noch Dura Vermeer zijn actief op het gebied van onderhoud binnen de GWW-markt(en). Het gezamenlijk marktaandeel op het segment nieuwbouw blijft beneden 15%. Op regionaal niveau doet de grootste overlap tussen de activiteiten van Dura Vermeer en Dubbers-Malden zich voor in West-Nederland. Indien de totale gezamenlijke omzet van Dura Vermeer en Dubbers-Malden zou worden afgezet tegen de West-Nederlandse GWW markt (EUR 5,6 miljard in ) dan is het gezamenlijke marktaandeel van Dura Vermeer en Dubbers-Malden ongeveer 8%. Wanneer de GWW zou worden onderverdeeld, zoals hierboven beschreven in punt 15, dan kan worden opgemerkt dat de bedrijfsactiviteiten van Dura Vermeer en Dubbers-Malden elkaar uitsluitend overlappen op het gebied van de droge waterbouw. In tegenstelling tot Dura Vermeer is Dubbers-Malden niet actief op de andere in punt 15 genoemde segmenten. De totale omvang van een Nederlandse markt voor droge waterbouw wordt door partijen geschat op EUR 2,2 miljard 19. Dubbers-Malden en Dura Vermeer behaalden een gezamenlijk marktaandeel van circa 4,6% (Dura Vermeer: 2% en Dubbers-Malden: 2,6% 20 ). Indien de relatieve verdeling van de GWW-productie over de regio s op het segment droge waterbouw zou worden toegepast, doet de grootste overlap tussen de activiteiten van Dura Vermeer en Dubbers-Malden zich voor in Zuid-Nederland met een geschat gezamenlijk regionaal marktaandeel van 7%. Zelfs al zouden Dura Vermeer en Dubbers-Malden iets sterker of minder sterk zijn in één van de regio s, dan nog zal er naar de schatting van partijen in geen enkele regio een gezamenlijk marktaandeel van meer dan 15% worden bereikt. Dura Vermeer is slechts marginaal actief op het gebied van kust- en oeverwerk/natte waterbouw. Naar schatting is het gezamenlijke marktaandeel van Dura Vermeer en Dubbers-Malden op het gebied van waterbouw (droge én natte waterbouw) in Nederland maximaal 5%. 33. Met betrekking tot grote projecten in de GWW sector kan worden opgemerkt dat Dubbers-Malden in de afgelopen jaren bij een aantal grotere (droge waterbouw-)projecten als zelfstandig aannemer of in combinatie met andere bouwondernemingen betrokken is geweest 21. Het betreft hier de onderbouw Valburg-Pannerdensch kanaal (onderdeel van de Betuweroute), twee viaducten van de Zijpse Poort te Arnhem, het Metroproject Beneluxlijn Rotterdam, het aquaduct van de Zuidtangent bij Schiphol, de Tweede schutsluis bij Lith, de Tweede Lekbrug bij Vianen, de Martinus Nijhoffbrug te Zaltbommel. Het betreft hier steeds projecten waarvan de 17 Zelfs indien de volledige omzet van de bouwcombinaties waar Dubbers-Malden zelf de combinant is aan Dubbers- Malden zou worden toegerekend, dan bedraagt dit marktaandeel maximaal 2,5%. 18 Zie voetnoot 10, blz Hierin is onderhoud meegewogen. Onderhoud maakt een zeer beperkt deel van het totale segment voor droge waterbouw uit. Dubbers-Malden schat dit op ongeveer 5%. 20 Zelfs indien de volledige omzet van de bouwcombinaties waar Dubbers-Malden zelf de combinant is aan Dubbers- Malden zou worden toegerekend, dan bedraagt dit marktaandeel maximaal 11,6%. 21 Dubbers-Malden is niet actief op het gebied van PPS-projecten, ook niet in combinatieverband. 8 Openbare versie

9 totale waarde van het project het bedrag van EUR 10 miljoen 22 te boven gaat, aldus de opgave van partijen. Dubbers-Malden is in 2001 slechts in een middelgroot project op de GWW markt betrokken geweest. Dit betreft het project Strijpse Kampen met een omzet van meer dan EUR 10 miljoen. Op basis van marktervaring schatten partijen dat ongeveer 25% van de GWW markt bestaat uit grote projecten. Als wordt aangenomen dat ongeveer 25% van de omzet gehaald op de GWW markt en op het segment voor droge waterbouw kan worden toegerekend aan grote projecten, dan zijn de marktaandelen van Dubbers-Malden 0,4% in het segment voor grote projecten in de GWW markt en 1,9% in het segment grote projecten in de droge waterbouw. Zelfs als zou alle omzet van Dura Vermeer op de GWW markt respectievelijk het segment droge waterbouw uitsluitend in grote projecten zijn gerealiseerd (hetgeen uiteraard niet het geval is), dan nog zou het gezamenlijk marktaandeel niet hoger zijn dan 15%. De omzetten van Dura Vermeer zouden een marktaandeel van 14,1% vertegenwoordigen op het segment grote projecten in de GWW markt en 8% in het segment grote projecten in de droge waterbouw. De gezamenlijke marktaandelen zouden daarmee uitkomen op 14,5% voor grote projecten in de GWW markt en 9,9% voor grote projecten in de droge waterbouw. Naast Dura Vermeer zijn op het gebied van grote projecten in de GWW sector of binnen het segment droge waterbouw diverse andere grote bouwondernemingen actief zoals BAM NBM, Heijmans, HBG, Koninklijke Volker Wessel Stevin, Ballast Nedam, Strukton en TBI. Gezien de omvang van de onderneming Dubbers-Malden en de genoemde concurrenten is het niet aannemelijk dat als gevolg van de onderhavige concentratie een machtspositie zal ontstaan of worden versterkt op de mogelijke markt voor grote projecten in de GWW sector of binnen het segment droge waterbouw. Projectontwikkeling 34. De markt voor projectontwikkeling is een verticaal beïnvloede markt aangezien de activiteiten van Dura Vermeer op dit gebied verticaal gerelateerd zijn aan de B&U markt(en). In een eerder besluit is de omvang van de markt voor projectontwikkeling ten behoeve van woningen geschat op ten minste EUR 5,46 miljard. 23 Op grond van deze marktomvang behaalt Dura Vermeer een marktaandeel van 2,5%. In een eerder besluit is de omvang van de markt voor projectontwikkeling ten behoeve van commercieel vastgoed geschat op ten minste EUR 5 miljard. 24 Hiermee behaalt Dura Vermeer een marktaandeel van minder dan 1%. Indien de gehele omzet van Dura Vermeer op het gebied van projectontwikkeling van commercieel vastgoed zou worden afgezet tegen de markttotalen van de segmenten voor de ontwikkeling van kantoren, winkels of bedrijfsruimte dan behaalt Dura Vermeer op geen van deze segmenten een marktaandeel dat hoger is dan 12%. Met betrekking tot een mogelijke aparte markt voor grote projecten kan worden opgemerkt dat het gezien de positie van Dura Vermeer op de markt voor 22 Volgens partijen ligt de grens tussen grote en kleine projecten rond EUR 10 miljoen. 23 Zie het besluit van de d-g NMa d.d. 1 juli 2002 in zaak 3011/Heijmans Proper Stok, punt Zie het besluit van de d-g NMa d.d. 1 juli 2002 in zaak 3011/Heijmans Proper Stok, punt Openbare versie

10 projectontwikkeling niet aannemelijk is dat Dura Vermeer een machtspositie zal innemen op een mogelijke markt voor grote projecten op het gebied van projectontwikkeling. Op het gebied van projectontwikkeling is bovendien een aantal andere grotere partijen actief zoals Amstelland, MAB, ING Vastgoed, Bouwfonds, Heijmans en BAM NBM. Op grond van het bovenstaande en de positie van Dubbers-Malden op de B&U markt(en) (zie punten 29 tot en met 31) kan geconcludeerd worden dat er geen reden bestaat om aan te nemen dat zich als gevolg van de onderhavige concentratie marktafsluitende effecten zullen voordoen op de Nederlandse markt voor projectontwikkeling of op delen daarvan. Ingenieursdiensten 35. De markt voor ingenieursdiensten is eveneens een verticaal beïnvloede markt aangezien de activiteiten die Dura Vermeer op een dergelijke markt verricht via haar eigen advies- en ingenieursbureau ADVIN verticaal gerelateerd zijn aan de markt(en) voor B&U en aan de markt(en) voor GWW. Partijen schatten de omvang van een markt voor ingenieursdiensten ten behoeve van de GWW markt op ongeveer EUR 796 miljoen 25. Dura Vermeer behaalde op een dergelijke markt in 2001 een marktaandeel van ongeveer 2%. ADVIN/Dura Vermeer verricht haar ingenieursdiensten vrijwel uitsluitend voor de GWW-markt(en). Het marktaandeel van Dura Vermeer op een markt voor ingenieursdiensten ten behoeve van B&U bedroeg in ,2%. In het onderhavige geval is het, gelet op de positie van Dura Vermeer op de nationale markt(en) voor ingenieursdiensten en de geografische spreiding van de activiteiten van ADVIN, niet aannemelijk dat Dura Vermeer op regionale markten voor ingenieursdiensten marktaandelen behaalt die groter zijn dan 20%. Op grond van het bovenstaande en de positie van Dubbers- Malden op de markten voor B&U en GWW (zie punten 29 tot en met 33) kan geconcludeerd worden dat er geen reden bestaat om aan te nemen dat zich als gevolg van de onderhavige concentratie marktafsluitende effecten zullen voordoen op de Nederlandse markt voor ingenieursdiensten of op delen daarvan. VI. CONCLUSIE 36. Na onderzoek van deze melding is de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit tot de conclusie gekomen dat de gemelde operatie binnen de werkingssfeer valt van het in hoofdstuk 5 van de Mededingingswet geregelde concentratietoezicht. Hij heeft geen reden om aan te nemen dat als gevolg van die concentratie een economische 25 De totale marktomvang in 1999 is door het Centraal Bureau voor de Statistiek berekend op EUR 7,242 miljard. Op basis van de omzetverdeling per activiteit zoals deze is gemaakt door de Rabobank in haar Cijfers & Trends 2001/2002 is berekend dat het GWW-segment ongeveer 10% van de totale markt bedroeg (derhalve EUR 724 miljoen). Vervolgens is door partijen geschat dat de markt tussen 1999 en 2001 zal zijn gegroeid met ongeveer 10%. Dit leidt tot een totaal van EUR 796 miljoen voor het segment GWW. 10 Openbare versie

11 machtspositie kan ontstaan of worden versterkt die tot gevolg heeft dat een daadwerkelijke mededinging op de Nederlandse markt of een deel daarvan op significante wijze wordt belemmerd. 37. Gelet op het bovenstaande deelt de directeur-generaal van de Nederlandse mededingingsautoriteit mede dat voor het tot stand brengen van de concentratie waarop de melding betrekking heeft geen vergunning is vereist. Datum: 22 augustus 2002 De directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit, voor deze: W.g. Dr. K.F. Roszbach Wnd. plv. directeur Concentratiecontrole 11 Openbare versie