Visie op Duurzame Energie West-Brabant

Transcriptie

1 Visie op Duurzame Energie West-Brabant Pieter Klep Theo Voskuilen Rapportnummer: 05PK BuildDesk Benelux B.V., Delft, 7 december 2010 BuildDesk Benelux i

2 COLOFON BuildDesk Benelux B.V., Delft Postbus 2960, 2601 CZ Delft Oude Delft 49, Delft Telefoon: Telefax: Internet: Projectnummer: Projecttitel: Regionale regisseur duurzame energie Opdrachtgever: Milieu & Afval Regio Breda Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm, elektronisch op geluidsband of op welke andere wijze ook zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van BuildDesk Benelux BV.

3 Samenvatting BuildDesk heeft een nulmeting uitgevoerd naar het huidige energiegebruik en de hoeveelheid duurzame energie opwekking in de regio West Brabant. Het gaat hierbij om alle gemeenten van de West-Brabantse Vergadering. Het huidige energiegebruik is 78 miljoen GJ (Gigajoule), waarbij achtereenvolgens de sectoren woningen (35% van het gebruik), vervoer (24%) en landbouw (15%) de meeste energie gebruiken. De hoeveelheid duurzame energie opwekking bedraagt momenteel bijna 3,2 PJ 1. Het aandeel duurzame energie voor de regio West-Brabant bedraagt 4,16%, iets boven het landelijk gemiddelde van 3,8%. Uit de inventarisaties kan worden geconcludeerd dat er ruim voldoende potentieel is om de 20% duurzame energiedoelstelling voor 2020 (Verklaring van Dussen) te realiseren. Aan de hand van een aantal aannames is het energieverbruik voor 2020 voorspeld. Op dit voorspelde verbruik van 2020 is een aantal correcties, als gevolg van grootschalige landelijke duurzame energieopties zoals wind op zee, toegepast. Deze correctie bedraagt in totaal 6,5%. De regio moet zelf dus nog 13,5% ofwel 9,78 PJ, opwekken. Omdat al 3,2 PJ duurzaam wordt opgewekt, bedraagt de regionale 20% doelstelling voor 2020 concreet 6,55 PJ. Dat betekent grofweg nog tweemaal zoveel duurzame energie als nu al wordt opgewekt. Vervolgens is een adviesscenario samengesteld waarmee de regio de doelstelling kan gaan bereiken. Hierbij is rekening gehouden met de volgende criteria: Bijdrage aan duurzame energiedoelstelling Rentabiliteit Invloed van de gemeente Bijdrage aan werkgelegenheid Bijdrage aan economische ontwikkeling in de regio Draagvlak bij bewoners en bedrijven Voorbeeldfunctie Positief effect voor burgers Realisatiesnelheid Het adviesscenario bestaat uit een mix van windenergie, bio-energie en gebouwgebonden opties (GGO), aangevuld met extra energiebesparing. Het adviesscenario is als volgt te typeren: 1 1 PJ (Petajoule) = 1 miljoen GJ BuildDesk Benelux i

4 Miljoenen GJ Windenergie: kansrijke en vergunde projecten volbrengen en opschalen waar mogelijk Bio-energie: vol voor gaan Gebouwde omgeving: maximaliseren met beleid Per toepassing beschrijven we de huidige situatie (landelijk, provinciaal en regionaal), het regionale aandeel in het energiescenario, de mogelijke rol van de gemeenten en de voor- en nadelen. Het energiescenario leidt tot de volgende verdeling: % 26% GGO Windenergie Bio-energie % 1 0 Op basis van het uitgewerkte energiescenario is een langetermijnambitie geformuleerd en een visie op duurzame energie in De langetermijnambitie luidt: West-Brabant energieneutraal De visie op duurzame energie in 2020 is als volgt; West-Brabant hanteert voor de realisatie van de Verklaring van Dussen de volgende subdoelen: Windenergie : 1,7 Petajoule Bio-energie : 3,4 Petajoule Gebouwgebonden opties : 1,4 Petajoule Het gaat hierbij om hoeveelheden aanvullend op de gerealiseerde duurzame energie. BuildDesk Benelux ii

5 BuildDesk Benelux iii

6 Inhoudsopgave 1 Inleiding Aanleiding Werkwijze Leeswijzer Inventarisatie Regionaal energiegebruik Resultaten duurzame energie Duurzame energiedoelstelling Duurzame energiedoelstelling Energievraag Duurzame energiedoelstelling 2020 voor West-Brabant Nationaal en lokaal Mogelijkheden Energiescenario West-Brabant Windenergie Huidige situatie Regionaal aandeel windenergie Rol gemeenten: Voor- en nadelen Bio-energie: Huidige situatie Regionaal aandeel bio-energie Rol gemeenten Voor- en nadelen Gebouwgebonden opties Huidige situatie Regionaal aandeel gebouwgebonden opties Rol gemeenten Voor- en nadelen Samenvatting: Visie op duurzame energie Lange termijn Visie duurzame energie Bijlagen Bijlage 1: Notitie energiescenario West-Brabant Bijlage 2: Hoeveelheden gebouwgebonden opties BuildDesk Benelux iv

7 1 Inleiding 1.1 Aanleiding Als onderdeel van het SLoK-project Regisseur Duurzame Energie Plan heeft BuildDesk voor de regio West-Brabant een aantal inventarisaties uitgevoerd: huidig energiegebruik; gerealiseerde duurzame energie projecten; duurzame energieprojecten in de pijplijn; potentiëlen van de belangrijkste duurzame energieopties. Het SLoK-project Regisseur duurzame energieplan bestaat uit drie fasen: 1. Inventarisatiefase 2. Uitwerken regionale visie op duurzame energie 3. Opstellen uitvoeringsplan Dit rapport betreft de uitwerking van de regionale visie op duurzame energie. 1.2 Werkwijze De gegevens uit de inventarisatie dienen als basis voor het uitwerken van een regionale visie op duurzame energie. In twee workshops, zowel ambtelijk als bestuurlijk, is gewerkt met een model dat inzicht heeft gegeven in de onderlinge weging van de duurzame energieopties. Het mogelijke scenario dat de basis vormt voor de regionale visie is besproken in de Stuurgroep Duurzame Ontwikkeling West-Brabant op 12 oktober. Als basis voor de discussie diende een notitie met een globaal uitgewerkt adviesscenario. De notitie is opgenomen als bijlage Leeswijzer In deze notitie wordt allereerst teruggeblikt op de inventarisatiefase. Vervolgens wordt in hoofdstuk 3 op basis daarvan de duurzame energiedoelstelling gekwantificeerd. In hoofdstuk 4 wordt het adviesscenario uitgewerkt. Dit scenario borduurt voort op de uitgangspunten zoals deze aan de Verklaring van Dussen ten grondslag hebben gelegen. In hoofdstuk 5 wordt op basis van het energiescenario een visie geformuleerd. BuildDesk Benelux 2

8 2 Inventarisatie 2.1 Regionaal energiegebruik Uit de inventarisatie is gebleken dat het regionale energieverbruik 78 PJ bedraagt. In de onderstaande cirkeldiagram is te zien hoe dat verbruik over de verschillende sectoren is verdeeld. 0% 1% 2% 3% 4% 35% 6% 10% Horeca Gemeentelijke gebouwen Onderwijs Zorggebouwen Kantoren Handel Industrie Landbouw 15% Vervoer Woningen 24% Figuur 1: Regionaal energiegebruik per sector BuildDesk Benelux 3

9 2.2 Resultaten duurzame energie De resultaten van de inventarisatie van de gerealiseerde duurzame energie, de pijplijnprojecten en de potentiëlen van de drie opties, windenergie, bio-energie en gebouwgebonden opties (GGO) zijn in figuur 2 samengevat. De potentiëlen zijn berekend op basis van ontwikkelingen en aannames. Meer informatie daarover staat in de rapportage van de inventarisatie. De pijplijn projecten zijn geïnventariseerd in mei van De hoeveelheid gerealiseerde duurzame energie is, met uitzondering van biobrandstoffen voor mobiliteit, afkomstig uit de DE-monitor van De gerealiseerde duurzame energie en de pijplijnprojecten benutten al een deel van het potentieel. Dit is in figuur 2 te zien. In figuur 2 staat de duurzame energiedoelstelling als een rode lijn weergegeven. De kwantificering van deze doelstelling komt later in hoofdstuk 3 aan de orde. 3 Figuur 2: Resultaat inventarisatiefase BuildDesk Benelux 4

10 Duurzame energiedoelstelling De ambitie van de regio West-Brabant zoals verwoord in de verklaring van Dussen is haar bijdrage te leveren aan de nationale klimaatdoelstellingen van het kabinet Balkenende V. De regionale doelstelling is daarmee dat 20% van de energievraag in de regio in 2020 duurzaam wordt opgewekt. Van belang is te weten wat de energievraag in het doeljaar 2020 zal zijn. 3.1 Energievraag 2020 Om de energievraag in 2020 te bepalen gaan we uit van het huidige energieverbruik in West-Brabant van 78 miljoen Gigajoule. Vervolgens hebben we in een rekenmodel de volgende aannames gedaan voor toekomstige invloeden: Toename energiegebruik als gevolg van economische groei van gemiddeld 2% per jaar tot 2020 Een gerealiseerde energiebesparing van 2% per jaar (conform de landelijke klimaatdoelstelling) Een rendementsverbetering van de gemiddelde Nederlandse energiecentrale waardoor minder verliezen optreden en dus minder fossiele brandstof nodig zal zijn. Op basis van deze aannames komt de te verwachten energievraag in 2020 op 72,5 miljoen GigaJoule. We gebruiken voor energie de eenheid GigaJoule, omdat we daardoor alle vormen en soorten energie bij elkaar kunnen optellen en aftrekken. 1 GigaJoule is ongeveer 31 m 3 aardgas, 275 kwh of 27 liter diesel. 3.2 Duurzame energiedoelstelling 2020 voor West-Brabant De conclusie zou kunnen zijn dat de duurzame energiedoelstelling 20% van 72,5 PJ bedraagt, ofwel 14,5 PJ op te wekken in de regio West-Brabant. Daarmee zou de regio meer bijdragen aan de nationale klimaatdoelstelling dan naar rato mag worden verwacht. Omdat er op nationaal niveau aan grootschalige duurzame energieopties wordt gewerkt, mag de regio dit aandeel naar zich toerekenen Nationaal en lokaal Grootschalige duurzame energieopties die aan de inspanningen van het Rijk mogen worden toegerekend zijn: Windenergie op zee Windenergie op land, daarvan de majeure opgave in 10 concentratiegebieden. De 20% doelstelling van het Rijk is dus op te delen in een deel dat op nationaal niveau wordt gerealiseerd en een deel dat de lokale besturen moeten realiseren. Om zuiver te maken welke bijdrage de regio West-Brabant moet leveren corrigeren we de doelstelling. BuildDesk Benelux 5

11 Even rekenen De doelstellingen voor de nationale opties zijn als volgt: Windenergie op zee: Megawatt in 2020 Windenergie op land, majeure opgave: Megawatt in 2020 Deze doelen komen overeen met 5% respectievelijk 1,5% van het totale landelijke energieverbruik. Samen dus goed voor 6,5% van de nationale doelstelling van 20%. De resterende 13,5% is lokale/regionale verantwoordelijkheid. De doelstelling voor West-Brabant komt daarmee op 13,5% duurzame energie van het energieverbruik in 2020 van 72,5 PJ, ofwel 9,78 PJ. Gelukkig heeft West-Brabant de laatste jaren niet stilgezeten en al 3,23 PJ aan duurzame energie gerealiseerd. Dat betekent dat West-Brabant in de periode tot en met 2020 nog 6,55 PJ aan duurzame energie moet realiseren. Doel: nog 6,55 PJ te gaan voor 20% duurzame energie in Mogelijkheden Deze doelstelling kan met een combinatie van de volgende opties worden gerealiseerd: Bio-energie Windenergie Gebouwgebonden duurzame energieopties Meer energiebesparing dan 2% per jaar leidt tot een lagere energievraag in 2020 In onderstaande tabel is het potentieel aan duurzame energie opties weergegeven. Optie Potentieel (GJ) GGO Bio-energie Windenergie Totaal Hieruit valt op te maken dat de gebouwgebonden opties en windenergie elk afzonderlijk ruim voldoende potentieel hebben om de doelstelling te realiseren. Ook met bio-energie kan zo goed als de gehele doelstelling gehaald worden. In deze potentiëlen is nog geen rekening gehouden met een slaagkans. Doen we dat wel, dan liggen de getallen aanmerkelijk lager. Optie Potentieel met slaagk ans GGO Bio-energie Windenergie Totaal BuildDesk Benelux 6

12 Het gaat hierbij om realiseerbare potentiëlen ten behoeve van het energiescenario, dus exclusief gerealiseerde duurzame energie. Meer informatie daarover is te vinden in de rapportage Inventarisatie energieverbruik en duurzame energie West-Brabant. De slaagkans heeft bij windenergie voornamelijk betrekking op draagvlak, deels op technische belemmeringen. Bij bio-energie is dat onbekendheid met en beschikbaarheid van technieken. En bij gebouwgebonden opties heeft de kostprijs en productiecapaciteit op dit moment een grote invloed. Energiebesparing Ook wordt nadrukkelijk energiebesparing als een optie genoemd. Energiebesparing is strikt genomen geen vorm van duurzame energieopwekking. Maar er wordt wel inzet van fossiele energie vermeden. Aangezien de regionale energievraag al is gecorrigeerd met de landelijke 2% besparingsdoelstelling, gaat het hier om extra besparingsmaatregelen. In het volgende hoofdstuk wordt hier nader op ingegaan. Daarbij wordt de extra besparing uitgedrukt in GJ primaire energie als ware het duurzaam opgewekt. BuildDesk Benelux 7

13 Miljoenen GJ 4 Energiescenario West-Brabant De doelstelling is bekend. De mogelijkheden om de doelstelling te bereiken zijn bekend. Dan gaat het nu om de vraag met welke mix van maatregelen de regio West-Brabant de duurzame energiedoelstelling wil gaan bereiken. Het adviesscenario in bijlage 1 dient als basis voor een verdere uitwerking in dit hoofdstuk. In dit adviesscenario is de gerealiseerde duurzame energie buiten beschouwing gebleven. Deze is immers al in de doelstelling verrekend. Hoofdlijnen Het adviesscenario wordt als volgt getypeerd: Windenergie: kansrijke en vergunde projecten volbrengen en opschalen bestaande molens Bio-energie: vol voor gaan Gebouwgebonden opties (GGO): maximaliseren met beleid De onderstaande figuur toont de verdeling van de opties zoals opgenomen in het adviesscenario Zonneboilers 4 Extra besparing Warmtepompen/WKO 3 Zonnecellen 2 Windenergie 1 Bio-energie 0 Figuur 3: Verdeling duurzame energieopties In de volgende paragrafen worden de gekozen opties nader onderbouwd. We beschrijven daarbij per optie de huidige situatie (landelijk, provinciaal en regionaal), het aandeel in het energiescenario, de mogelijke rol van de gemeenten en de voor- en nadelen. BuildDesk Benelux 8

14 4.1 Windenergie Huidige situatie Landelijk: Het landelijk beleid voor windenergie op land gaat uit van MW opgesteld vermogen in Van deze doelstelling is momenteel bijna MW gerealiseerd MW van de MW hoort tot de nieuwe majeure opgave die in 10 concentratiegebieden zal worden vormgegeven. Het is niet uitgesloten dat er een groot windpark in West-Brabant komt. De Crisis- en herstelwet regelt bevoegdheden en maakt inpassingplannen afdwingbaar voor windparken van 5 tot 100 MW. Provinciaal: Het huidige (nieuwe) provinciale beleid staat toe dat: bekende lopende ontwikkelingen worden afgemaakt (binnen tijdlimiet) nieuwe parken minimaal 8 turbines tellen en alleen bij grote bedrijventerreinen mogen worden gerealiseerd in West-Brabant 2 concentratiegebieden worden gerealiseerd. De provinciale ambitie luidt 320 MW opgesteld vermogen in Nu is dat 70 MW. Regionaal: De regio heeft de Verklaring van Dussen opgesteld, maar deze kent geen specifieke doelstelling voor windenergie. Onderstaande tabel geeft de resultaten van de regionale inventarisatie weer. Deze cijfers zijn de basis voor figuur 2 op pagina 4. Windenergie Opbrengst GJ Vermogen MW Gerealiseerd Pijplijn Potentieel Regionaal aandeel windenergie De majeure opgave windenergie is in de doelstelling van het energiescenario buiten beschouwing gelaten; deze wordt gezien als een inspanning van de nationale overheid. In het energiescenario is windenergie als volgt opgenomen: 1. Opschaling van bestaande windparken Van de huidige windmolens kunnen enkele parken worden vervangen door nieuwe grotere molens. Gezien de leeftijd komt hiervoor één bestaand windpark in aanmerking. Het gaat om 12 MW extra te realiseren windvermogen. 2. Realiseren van nieuwe locaties waarvan de ontwikkeling bekend is bij de provincie Het gaat om een te verwachten vermogen van 90 MW. Hiertoe worden alle initiatieven gerekend die in de inventarisatie zijn aangeduid met een slaagkans van 70% of hoger. Er zijn ook initiatieven die bij de provincie bekend BuildDesk Benelux 9

15 zijn, maar die een slaagkans hebben van minder dan 70%. Deze worden cijfermatig in het energiescenario niet meegenomen. Windenergie draagt zo voor 26% bij aan de duurzame energiedoelstelling van 6,55 miljoen GJ (= 6,55 Petajoule). 26% Rol gemeenten: 1. Medewerking aan opschaling Dit geldt specifiek voor de gemeente Steenbergen, waar de bestaande windturbines een leeftijd hebben waarbij voor 2020 vervanging en opschaling aan de orde is. 2. Medewerking aan lopende trajecten en vergunde locaties De gemeenten zullen zich maximaal inspannen voor het verwerven van draagvlak. Vervolgens worden aanvragen snel in behandeling genomen en worden eventuele procedures snel gestart. Wat de opbrengst binnen het energiescenario betreft is rekening gehouden met de slaagkans ( 70%). Daarmee is niet bedoeld dat de overige initiatieven kunnen worden stopgezet. Het is goed denkbaar dat een pril initiatief een lage slaagkans heeft omdat nog een lang traject is te gaan, maar uiteindelijke een heel goed perspectief heeft. Van belang is ervoor te zorgen dat voor de lopende initiatieven de ruimtelijke procedure vóór 1 juli 2011 is doorlopen. Dit zijn de spelregels die de Provincie heeft vastgelegd in de Verordening Ruimte Voor- en nadelen De voor- en nadelen worden voor een aantal criteria uitgedrukt in een score met een range van -- (zeer slecht) tot ++ (zeer goed). Criterium Score Bijdrage aan duurzame energiedoelstelling ++ Rentabiliteit ++ Invloed van de gemeente ++ 2 Bijdrage aan werkgelegenheid 0 Bijdrage aan economische ontwikkeling in de regio 0 Draagvlak bij bewoners en bedrijven -- 3 Voorbeeldfunctie + Positief effect voor burgers 0 Realisatiesnelheid De ervaring leert dat gemeenten het verschil maken. Doorzettingsvermogen en vastberadenheid lonen. 3 Met name in de ontwikkelfase is er veel weerstand. Participatie is een mogelijkheid om weerstand weg te nemen, maar biedt geen garantie. Staan de turbines eenmaal dan neemt de weerstand sterk af. 4 Op dit moment kent de ontwikkeling van windenergie een lange doorlooptijd. Deze kan met een heldere visie en eventueel in combinatie met de Crisis- en herstelwet aanzienlijk worden ingekort. BuildDesk Benelux 10

16 4.2 Bio-energie: Huidige situatie Landelijk: Nederland heeft geen specifieke doelstelling voor bio-energie. Het rijk heeft in het klimaatakkoord met de provincies concrete afspraken gemaakt voor de diverse duurzame energieopties. Provinciaal: In het Klimaatakkoord 2009 tussen Rijk en Provincies zijn afspraken gemaakt over de hoeveelheden te realiseren duurzame energie. In onderstaande tabel zijn de hoeveelheden weergegeven. In het nieuwe provinciale beleid, de Energieagenda Noord-Brabant , is de biobased economy een speerpunt voor West-Brabant. Onderdeel daarvan is biomassa als brandstof voor energieopwekking. Regionaal: In de Verklaring van Dussen staat geen specifieke doelstelling voor bio-energie. Resultaten inventarisatie: Bio-energie Opbrengst GJ Gerealiseerd Pijplijn Potentieel BuildDesk Benelux 11

17 4.2.2 Regionaal aandeel bio-energie In het energiescenario is bio-energie als volgt opgenomen: 1. Mestvergisting, nieuwe projecten Er is nog een aanzienlijk potentieel voor mestvergisting. Aangenomen is dat 80% van het potentieel, ofwel GJ, tot 2020 kan worden gerealiseerd. Een flink deel daarvan ( GJ) zit al in de pijplijn. 2. Inzet van houtachtig materiaal voor energieopwekking Hout kan op verschillende manieren worden geconvergeerd naar energie. Voor het energiescenario gaan we uit van verbranding. Houtvergassing zal op termijn beschikbaar komen, mogelijk al voor 2020 op kleine schaal. Verbranding is een ruimschoots bewezen techniek. Daarom is de verwachting dat het volledige potentieel tot 2020 zal kunnen worden benut. 3. GFT-vergisting Voor GFT is aangenomen dat binnen het verlengde contract met Attero sprake zal zijn van vergisting van GFT. Dit is echter niet contractueel opgenomen. Voor de periode vanaf 2017 zal een aanbesteding plaatsvinden voor de verwerking van GFT afval. Het is zaak om daarbij de duurzame energieopwekking contractueel te regelen. 4. Vergisting afval voeding- en genotmiddelenindustrie In de voeding- en genotsmiddelenindustrie is een groot potentieel beschikbaar om te worden vergist. De benutting daarvan zal in de komende jaren op gang komen. Aangenomen wordt dat de helft van het potentieel tot 2020 kan worden benut. Eén project zit al in de pijplijn, namelijk bij een paprikateler in Woudrichem. 5. Slibvergisting bij rioolwaterzuiveringsinstallaties De verwachting is dat de helft van het beschikbare potentieel tot 2020 kan worden benut. Eén project zit al in de pijplijn, nog in de onderzoeksfase. Waterschappen hebben overigens ook een Klimaatakkoord gesloten dat moet leiden tot 40% duurzame energieopwekking in Zij vormen daarmee een natuurlijke partner. De slaagkans van bovengenoemde mix wordt vooral bepaald door de beschikbaarheid van de techniek. Dit leidt tot de volgende aannames voor de benutting van de verschillende stromen in Optie Benutting VGI-stromen 50% Agarische reststromen 0% Slibvergisting RWZI's 50% Bermggras 0% Mest 80% Snoeihout 100% Bijmenging bio-brandstof (10%) 100% In totaal is dit bio-energiepakket goed voor 52% van de duurzame energiedoelstelling van 6,5 PJ. 52% BuildDesk Benelux 12

18 Voor een concurrentie van grondstoffen in het kader van de biobased economy hoeft niet te worden gevreesd. Daarvoor zijn de agrarische reststromen interessant. De benuttingsfactor voor de opwekking van energie uit deze stroom is vanwege het ontbreken van een geschikte techniek op 0% gezet Rol gemeenten 1. Het stimuleren en ondersteunen van (mest)vergistingsprojecten en zorg dragen voor een vlotte vergunningverlening. Vergistingsprojecten zijn voor vergunningverleners nog geen gemeengoed. Een adequaat kennisniveau zal het vergunningproces versnellen. Het organiseren van regionale deskundigheid is een prima optie, zodat niet steeds het wiel hoeft te worden uitgevonden. Op regionale schaal is van belang dat voor vergisters de juiste locatie wordt gekozen. Goede locaties liggen bij voorkeur in de nabijheid van warmtevragers. Als de warmte uit een vergistingsinstallatie kan worden benut neemt de effectiviteit van de installatie fors toe. De provincie ziet hier voor zichzelf een coördinerende rol. Binnen enkele jaren zal het ook mogelijk zijn om direct groen gas terug te leveren aan het gasnet, zoals nu ook met elektriciteit gebeurt. Dan is nabijheid van een warmtevrager minder belangrijk. 2. Blijvende aandacht voor energie-eisen aan verwerking reststromen (groen, hout, GFT, restafval) In de periode tot 2020 zullen meerdere aanbestedingstrajecten plaatsvinden. Het is zaak om de duurzaamheidseisen, waaronder energieopwekking daarbij een prominente rol te geven Voor- en nadelen Criterium Score Bijdrage aan duurzame energiedoelstelling ++ Rentabiliteit + Invloed van de gemeente + Bijdrage aan werkgelegenheid 0 Bijdrage aan economische ontwikkeling in de regio 0 Draagvlak bij bewoners en bedrijven 0 Voorbeeldfunctie + Positief effect voor burgers 0 Realisatiesnelheid + BuildDesk Benelux 13

19 4.3 Gebouwgebonden opties Huidige situatie Landelijk: Nederland heeft geen specifieke doelstelling voor gebouwgebonden opties. Wel is in het werkprogramma Schoon & Zuinig uitgewerkt hoe de gebouwde omgeving kan bijdragen aan de nationale klimaatdoelen. Uit het programma Schoon & Zuinig is een aantal convenanten voortgevloeid, waaronder het Lenteakkoord en Meer met Minder. De verbeteringen waarop in deze convenanten wordt aangestuurd zijn uitgedrukt in energieindexen en energieprestatiecoëfficiënten (EPC). Het gaat daarbij om een niet nader gespecificeerde mix van besparing- en duurzame energiemaatregelen. Voor de bestaande bouw gelden geen wettelijke verplichtingen. Voor de nieuwbouw geldt een energieprestatienorm, voor woningen momenteel EPC 0,8. Deze norm wordt per 1 januari 2011 aangescherpt naar 0,6 en per 1 januari 2015 naar 0,4. De energieprestatienorm (of de opvolger daarvan, de EPG) zal naar verwachting rond 2020 uitkomen op een EPC-waarde van 0,0 wat overeenkomt met een energieneutrale woning. In het convenant Meer met Minder is een uitgangspunt dat tot 2020 bij 30% van de woningvoorraad de energieprestatie met 20-30% wordt verbeterd. Dat kan worden bereikt door die woningen 2 energielabel-sprongen of de sprong naar label B te laten maken. In de praktijk wordt de labelsprong naar B nog niet gehaald. Van de totale voorraad is 85% van de woningen verbeterbaar, met andere woorden heeft een label C of slechter. Provinciaal: In het provinciale beleid is becijferd dat in Brabant tot 2020, woningen energieneutraal gemaakt moeten worden wil de klimaatdoelstelling worden gehaald. Dit is vooral een taak voor gemeenten en woningcorporaties. De rol van de provincie is het faciliteren van deze partijen en het creëren van experimenteerruimten. Voor de nieuwbouw is er de proeftuin Geerpark in de gemeente Heusden waar tal van innovaties worden getoond. Voor de bestaande bouw wordt door de provincie momenteel gekeken naar mogelijkheden voor experimenten waarbij een labelsprong naar minimaal A wordt bereikt. Dit met de bedoeling voor een brede uitrol in geheel Brabant. De provincie kent geen harde doelstellingen voor de gebouwde omgeving. Regionaal: De Verklaring van Dussen bevat geen subdoelen voor gebouwgeboden opties. De gemeenten in het verzorgingsgebied van MARB hebben een regionaal SLoKprogramma waarin een project is opgenomen voor de nieuwbouw van woningen. In dit project wordt ervan uitgegaan dat er wordt gebouwd met een 10% aangescherpte nieuwbouweis. Per 1 januari 2011 wordt dat een EPC van 0,54. Om dat te bereiken is al BuildDesk Benelux 14

20 een fors isolatiepakket nodig en wordt de tapwater- en ruimteverwarming verzorgd door een warmtepomp, vaak in combinatie met een zonnecollector. Voor een aantal gemeenten in het verzorgingsgebied van de Regionale Milieudienst geldt ten aanzien van de aangescherpte epc hetzelfde uitgangspunt. Dit is geregeld met een convenant. De resultaten van de inventarisatie: GGO Opbrengst GJ Gerealiseerd Pijplijn Potentieel Regionaal aandeel gebouwgebonden opties De gebouwgebonden opties zijn als volgt opgenomen in het energiescenario: 1. Alle nieuwbouw die vanaf heden in procedure komt, wordt energieneutraal Dit lijkt erg ambitieus. Als het uitgangspunt is, om nu al de gehele huishouding van de woning energieneutraal te maken, dan is het in feite ook erg ambitieus. In de meeste concepten, behalve waar met een collectieve voorziening warmte in combinatie met elektriciteit wordt opgewekt, wordt de elektriciteit met zonnecellen opgewekt. En deze zonnecellen zijn nu nog kostbaar. Met name dat maakt het uitgangspunt ambitieus. Wat in elk geval kan en moet gebeuren is de woning warmtetechnisch neutraal maken. Hiervoor bestaan meerdere mogelijkheden. Naast de genoemde collectieve voorziening kan worden gekozen voor de toepassing van een warmtepomp met warmtekoudeopslag voor een duurzame warmtelevering. Een andere mogelijkheid is de neutraliteit te zoeken in de vorm van maximale besparing zoals bij de passiefhuis bouwmethode. Wanneer de zonnecellen prijstechnisch concurrerend worden kunnen ze worden toegevoegd zodat alsnog volledige energieneutraliteit wordt bereikt. ECN verwacht dat zonnecellen vanaf 2015 concurrerend zijn. De intentie van het rijk is om vanaf 2020 alle nieuwbouw standaard energieneutraal te bouwen. Door nu al hier op voor te sorteren, in ieder geval warmtetechnisch, wordt geen energievraag aan de balans toegevoegd en wordt duurzame energie opgewekt. Door nu al rekening te houden met dakvorm en dakrichting kan worden geanticipeerd op de toepassing van zonnecellen. In de berekeningen is ervan uitgegaan dat de helft van de nieuwbouwopgave (helft van woningen) met een warmtepomp wordt uitgevoerd en de andere helft met de passiefhuis bouwmethode in combinatie met een zonneboiler. De ene helft krijgt (vanaf 2015) meteen al een systeem met 40 m 2 zonnecellen, de andere helft na Maximalisatie van de toepassing van zonnecellen op bestaande gebouwen De mate waarin zonnecellen op grote schaal kunnen worden toegepast hangt af van de prijsontwikkeling en de productiecapaciteit. Beide aspecten zullen worden beïnvloed door de aangekondigde subsidieregeling SDE+. Hoe gunstiger de uitwerking van deze nieuwe regeling voor zonnecellen uitpakt, des te positiever is de BuildDesk Benelux 15

21 invloed op prijsontwikkeling en productiecapaciteit. De zuidelijke provincies zetten fors in op een toekomst met zonne-energie, Brabant door middel van een onderzoeksketen en Limburg met productieketen. Hierdoor zal het rendement van zonnecellen gaan verbeteren en de productiecapaciteit fors gaan toenemen. In het energiescenario is gerekend tot 2020 met 5% van de woningen waarbij een systeem van 20 m 2 is geïnstalleerd. In de utiliteitsbouw is de aanname dat 100 gebouwen een systeem van elk 100 m 2 krijgt. 3. Warmtekoudeopslag (WKO) en warmtepompen voor nieuwe en bestaande woonzorgcomplexen, kantoren en andere utiliteitsgebouwen WKO heeft een groot potentieel in zowel de bestaande als de nieuwbouw. In de nieuwbouw liggen de kansen vooral in de kantoren en qua omvang vergelijkbare utiliteitsgebouwen. De besparing op met name koeling is groot. In de bestaande bouw liggen ook juist op het vlak van koeling kansen. Waar in bestaande kantoren momenteel traditioneel wordt gekoeld is een systeem met WKO snel haalbaar te maken. Voor het verwarmen van een gebouw met een warmtepomp in combinatie met WKO is het noodzakelijk om besparingsmaatregelen en installatiemaatregelen (zoals aanbrengen van vloerverwarming) te treffen. Aansluiten bij een natuurlijk moment zoals groot onderhoud ligt daarom voor de hand. Om deze reden is in het energiescenario terughoudend gerekend met deze optie: in 2020 zijn 100 gebouwen in de hele regio voorzien van WKO. 4. Maximaal inzetten op besparing in de bestaande bouw Hoewel strikt genomen geen vorm van duurzame energie, wordt energiebesparing wel meegenomen in het energiescenario. Bespaarde energie hoeft niet (duurzaam) te worden opgewekt. Besparing reduceert de energievraag en verhoogt het aandeel duurzame energie dat al is gerealiseerd. Daarbij is het besparingspotentieel in de bestaande bouw enorm groot. In de landelijke besparingsdoelstelling van 2%, die al is verwerkt in de regionale energievraag 2010, zit het pakket maatregelen dat aan Meer met Minder is gekoppeld. De besparing die hier in het energiescenario wordt opgevoerd moet dus extra zijn ten opzichte van Meer met Minder. Meer met Minder gaat uit van twee labelsprongen voor 30% van de woningvoorraad. Het verhogen van het aantal te verbeteren woningen is niet realistisch omdat het beoogde aantal woningen bij het huidige tempo al niet gehaald worden. Het woningaantal van 30% ( woningen) wordt daarom gehandhaafd. Blijft over het verbeteren van het besparingsniveau. In het energiescenario wordt daarom uitgegaan van label B (in plaats van 2 labelsprongen) voor 30% van de woningvoorraad. Als eenmaal forse ingrepen worden gepleegd aan een woning, dan maakt een dikker isolatiepakket geen groot verschil meer. Bovendien zijn er renovatiesystemen in ontwikkeling, onder andere als prefab bouwdelen, waardoor een renovatie sneller en energetisch beter te realiseren is. Omdat vanwege bouwkundige belemmeringen niet alle woningen met isolatiemaatregelen alleen naar label B kunnen worden verbeterd, wordt ook een deel BuildDesk Benelux 16

22 met duurzame energievoorzieningen bereikt. 9% van de woningen krijgt daarom ook een zonneboiler en 25% een klein zonnecelsysteem van 10 m 2. 22% Met deze mix aan gebouwgebonden opties wordt 22% van de te realiseren 6,55 PJ bereikt. In bijlage 2 staan alle hoeveelheden in een overzicht Rol gemeenten 1. Gezamenlijk beleid vaststellen voor energieneutrale nieuwbouw en dit uitvoeren en handhaven. De gemeente in de rol van regisseur biedt hierbij de beste kansen. Dit zal opgenomen moeten worden in enkele andere SLoK-projecten. 2. Het opzetten van slim beleid voor zonnecellen. Te beginnen op de daken van gemeentelijke gebouwen waar meer dan 100 m 2 ineens geplaatst kan worden, dan grotere bedrijfsdaken, daarna of parallel daaraan woningen. De snelheid van dit beleid zal afhangen van de subsidiemogelijkheden die nog gaan komen, gecombineerd met de verwachte prijsdalingen. Er zijn ook al goede voorbeelden waarbij gemeenten niet zelf investeren, maar hun daken beschikbaar stellen voor de plaatsing van zonnecellen door grote energiebedrijven of lokale duurzame energiebedrijven. 3. Het stimuleren van WKO Dit kan op verschillende manieren. Voor de nieuwbouw kan bijvoorbeeld worden afgezien van de aanleg van gasinfrastructuur. Voor de bestaande bouw kan worden gekozen voor voorlichting. Zelfs een meer dwingende rol hoort tot de mogelijkheden. Omdat veel gebouwen nadien zijn voorzien van koeling voldoen ze niet meer aan de energieprestatie-eis. WKO kan in die gevallen uitkomst bieden. Hier kan ook het nieuwe fenomeen ESCO, Energy Service Company, een rol vervullen. Daarmee hoeven partijen niet zelf te investeren en kan op basis van een niet-meer-dan-anders principe (zoals in een traditionele situatie met gas) worden overgestapt op een duurzame energievoorziening. Het is aannemelijk dat na de aanscherping van de EPC-eis per 1 januari 2011 het warmtepompconcept de referentie wordt. Duurzame warmteconcepten introduceren zich daarbij als vanzelf. 4. Het vaststellen van beleid dat leidt tot woningverbetering van minimaal label B Het vast te stellen beleid kan verschillende aanvliegroutes hebben. Bijvoorbeeld via een woonvisie. Maar ook armoedebeleid is een mogelijkheid. Door de stijgende energieprijzen zullen meer en meer gezinnen in financiële problemen komen. Het beleid mag best ambitieus zijn. De markt wordt zich namelijk meer en meer bewust van de urgentie tot verduurzaming van de energiehuishouding. En dat zal leiden tot productinnovaties en nieuwe financieringsvormen die renovaties tot op het niveau van energieneutraal mogelijk maken. BuildDesk Benelux 17

23 PJ Voor- en nadelen Criterium Score Bijdrage aan duurzame energiedoelstelling + Rentabiliteit ++ Invloed van de gemeente ++ Bijdrage aan werkgelegenheid +++ Bijdrage aan economische ontwikkeling in de regio ++ Draagvlak bij bewoners en bedrijven ++ Voorbeeldfunctie 0 Positief effect voor burgers ++ Realisatiesnelheid Samenvatting: In onderstaande grafiek is het energiescenario samengevat. Hieruit valt op te maken dat voor de gebouwde omgeving het grootste deel van het realiseerbare potentieel wordt benut. Dat correspondeert met het uitgangspunt maximaliseren met beleid. Voor bio-energie geldt vol voor gaan. Het volledige realiseerbare potentieel wordt dan ook volledig benut. En voor windenergie is te zien dat er bij het gekozen aandeel nog een belangrijk deel van het realiseerbare potentieel onbenut blijft. 4,00 3,50 Resterend realiseerbaar potentieel Aandeel in energiescenario 3,00 2,50 2,00 1,50 1,00 0,50 0,00 GGO Bio-energie Windenergie Figuur 4: opties energiescenario t.o.v. van benutbaar potentieel BuildDesk Benelux 18

24 5 Visie op duurzame energie Met het energiescenario zoals uitgewerkt in hoofdstuk 4 is het mogelijk om de regionale ambitie voor duurzame energie in de Verklaring van Dussen te verwezenlijken. 5.1 Lange termijn Zoals eerder aangegeven houden de doelstellingen niet op bij Naarmate de urgentie groter wordt (bijvoorbeeld door snellere temperatuurstijging, energieprijsstijgingen of geopolitieke ontwikkelingen) zullen de doelstellingen ambitieuzer worden. Het ultieme doel is energieneutraliteit. Uit de inventarisatie blijkt dat het regionale potentieel aan duurzame energie nimmer in de energievraag kan voorzien. Vergaande energiebesparing is daarom van cruciaal belang. Besparing zal altijd voorop moeten staan. De trias energetica wordt vaak als leidraad gebruikt voor de te maken keuzes voor het oplossen van energievraagstukken. Deze methode blijkt bij uitstek geschikt te zijn voor het bereiken van energieneutraliteit. De trias energetica gaat als volgt. Stap 1 Reduceer de energievraag maximaal; Stap 2 Pas duurzame energie toe om de energievraag in te vullen; Stap 3 Eventueel resterende fossiele energie zo efficiënt mogelijk inzetten. De derde stap zal op termijn verdwijnen. De ambitie voor de lange termijn luidt: West-Brabant energieneutraal Om dat te bereiken moet bij elk besluit een afweging worden gemaakt aan de hand van de trias energetica. Dat is direct ook de reden waarom energiebesparing in het duurzame energiescenario voor 2020 is opgenomen. 5.2 Visie op duurzame energie 2020 Het doel voor duurzame energie heeft de regio vastgelegd in de Verklaring van Dussen: 20% duurzame energie in De hoeveelheid duurzame energie die de regio voor haar rekening zal nemen is, na aftrek van de nationale inspanningen, geraamd op in totaal 13,5% van de energievraag in Op basis van de inventarisatie van de potentiëlen en op basis wat praktisch en bestuurlijk haalbaar geacht wordt, zet de regio zich in voor de verdeling van de duurzame energieopties uit het energiescenario in hoofdstuk 4 zoals die is weergegeven in figuur 4. BuildDesk Benelux 19