Quick Scan Duurzame energie infrastructuur Europapark Groningen. 27 januari 2012
|
|
- Leo Geerts
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 QuickScan Duurzameenergie infrastructuureuropaparkgroningen 27januari2012
2 Nadereinformatie: OpdrachtgevernamensdegemeenteGroningen:M.vanMaanenenM.Klooster Telefoon: UitvoeringmedenamensdeStichtingEnergyValley:S.deHaanenP.F.J.Brandsen Telefoon:
3 1 Inleiding 1.1 Aanleiding HetEuropaparkisalsstadsdeelvanGroningensterkinontwikkeling.Ineengebiedvan43hawordenwonen, werkenenrecreërengecombineerd.deontwikkelingvindtineenviertaldeelgebiedenplaats:daarbijkentelk kwadrantzijneigentypischekarakter 1 : hetkwadranteuroborg:wonen,werken,studerenenuitgaan hetkantorenkwadrant:ca m2kantoorruimteenzo'n120woningen hetkwadrantdelinie:wonenenwerkennabijbinnenstadensterrebos hetkwadranthelperpark/nsstation:kantoren,woneneneenp+r voorziening Figuur1.OntwikkelingskwadrantenEuropapark NabijhetEuropaparkontwikkeltzichhetgebiedKemkensberg/EngelseKamp. OpdeKempkensbergwordtnieuwvastgoedontwikkeldenwordtbestaandegesloopt.Inmaart2011hebben debelastingdienstendedienstuitvoeringonderwijshunintrekgenomenineennieuwgebouw.nudeeerste fasevanhetprojectisvoltooid,volgtdesloopvandetweebestaandekantoortorens,deaanlegvan deondergrondseparkeergarageeneenopenbarestadstuin.hethuidigekantoorgebiedvandeengelsekamp 1 algemeen/ 3
4 zalwordenomgevormdtoteengemengdstedelijkgebied.opdekempkensbergkomenrondomeentuin onderanderenieuwekantorenenwoningen.debouwvandekantorenisgestart.ophetengelsekamp moetenminimaal150woningenkomen. Figuur2.TopgrafischekaartmetdeontwikkelingsgebiedenEuropaparkenKemkensberg/EngelseKamp 1.2 Doelenresultaat DegemeenteGroningenheeftdeambitieomin2035eenenergieneutralestadteworden.Ookvoor 2 heteuropaparkendekemkensberg/engelsekamp geldtdezeambitie. BijdevoorgenomenontwikkelingvanhetEuropaparkisalsdoelgesteldommaatschappelijkeneconomisch rendementtegenererenterondersteuningvanstructuurversterkingrondomgroningen.ditmoetworden bereiktdooreenintegralegebiedsaanpakgerichtopeenkwalitatiefhoogwaardigenleefbaargebied.de ruimtelijkeconomischeontwikkelingwordtgestimuleerddoorhet(her)ontwikkelenvanwoon en werklandschappenenvastgoedenhetrealiserenvangebiedsbredenutsvoorzieningen.hierbijstaathet strevennaarzelfvoorzieningmetbetrekkingtotenergiecentraal,waarbijdoorketenefficiencyeenduurzame enverantwoordegebiedsontwikkelingwordtnagestreefd. DegemeentewilderhalvevoorhetgebiedEuropaparkeenduurzameenergie infrastructuurontwikkelen, welkegebiedsbreedwordtgerealiseerd.insamenspraakmetenergyvalleyiseenstappenplanopgesteldomte komentotdezeduurzameenergie infrastructuur. 2 DeRijksgebouwendienststreeftophetgebiedvanduurzaamheideenhoogambitieniveau,datuitgaatbovendewettelijke eisen.gestreefdwordtnaareenzolaagmogelijkenergiegebruik,debenuttingvanduurzameenergiebronneneneen maximaleefficiencydoorapparatenenvoorzieningeninhetkantorencomplex.menstreeftnaarco2 neutralegebouwen. 4
5 Figuur3.Stappenplanontwikkelingenergie infrastructuur IndeQuickscanmoeteenconceptwordenontwikkeldvooreenenergie infrastructuureneenaanzetvooreen organisatievorm.hetvoorgesteldeenergiescenariomoetgebaseerdzijnopdetechnischeenruimtelijke mogelijkhedenvanhetgebied.ditgeldtvoorzowelbestaandegebouwenalsvoor(toekomstige)nieuwbouw. OmtotdezeQuickscantekomenzullenbestaanderapportageswordengeanalyseerdenruimtelijkeplannen wordengeactualiseerd.hiertoezalgesprokenwordenmetdestakeholders.opbasisvandezeverkenning zullen(hybride)energiescenario swordenontwikkeld,opbasiswaarvaneenvoorkeursvariantwordt voorgesteld.ookzalereenopzetwordenontwikkeldvooreenmogelijkeorganisatievorm. 1.3 Gebruiktebronnen VoordezeQuickscanzijndevolgendehoofdbronnen 3 gebruikt EnergievisiebedrijventerreinZuid OostGroningen.Deerns,2009.Rapport Energie &waterscanhelperpark.techniplan,2009:rapportgmg 101X1 E RY001Cd.d.23juli2009 EnergievisieEuropapark/Helperpark.E kwadraat,2010.projectnummer Masterplanwarmte /koudeopslag(wko).techniplan,2011.rapportgmg 101X2 E RY001C GebiedsconceptHelperpark(presentatie).GemeenteGroningen,2011. Rapportage Expertmeeting duurzame energie Groningen geeft energie (28 januari 2010). Gemeente Groningen, Viagesprekkenmetmarktpartijenzijnderuimtelijkeplannengeactualiseerdenzijndeplannenenambitiesten aanzienduurzameenergieverkend. 3 Indetekstwordtwaarrelevantverwezennaaranderebronnen. 5
6 1.4 Leeswijzer Erisindeafgelopen3jaaralonderzoekgedaannaardeenergievoorzieningvanhetstudiegebiedofdirecte omgevinghiervan.inhoofdstuk2wordendezekortbesprokenenvindteenanalyseplaatsvanderesultaten, metalsdoeomaangrijpingspuntentevindenvoordevoorliggendequickscan. Viagesprekkenmetgebouweigenaren,ontwikkelaarsenanderestakeholdersiseenactueeloverzichtgekregen vanderuimtelijkeontwikkelingenendeambitiesopenergiegebied.opbasisvandezeinformatiekonde energievraagvanhetgebiedwordengeactualiseerd.dezeinformatieisopgenomeninhoofdstuk3. Vanuitdezesituatieisinhoofdstuk4eenanalyseopgenomenvanmogelijkeenergieconcepten.Hierbijiseen scenarioanalysegebruikt.naeenafwegingiseenrichtinggevendadviesopgesteldvoorverderuittewerken scenario s.ookwordtingegaanopderesultatenvandemarktconsultatieenwordtaanaanzetgedaanvoorde organisatievanhetenergieconcept. Hoofdstuk5tenslottegeeftdehoofdconclusiesweerendevervolgstappen. 6
7 2 Rapportagesenergie 2.1 EnergievisiebedrijventerreinZuid OostGroningen(Deerns,2009) Resultaten DegemeenteGroningenenEssentMilieuheeftaanDeernsgevraagdomteonderzoekenwatde mogelijkhedenzijnomhetbedrijventerreinzuidoostgroningenteverduurzamen,waarbijonderandere gezochtdiendetewordennaarhetinzettenvandeduurzameenergievandevagron.hetstudiegebiedisgroot enomvatallebedrijventerreinenaandezuidoostkanvandestad.heteuropaparkmaaktdeeluitvandestudie (zieookfiguur7). Hetonderzoekisverdeeldindriefasen.Indeeerstefaseiseeninventarisatieuitgevoerdvandeverschillende (typen)bedrijvenophetterrein.opbasisvandezeinventarisatieenverbruikskengetallenvandediverse bedrijfsfunctiesiseenverdelingopgesteldvandewarmte,koude enelektriciteitsvraaginhetgebied. Daarnaastisereenonderzoeknaarhetdraagvlakvoorduurzamemaatregelenuitgevoerd,doorhetbrengen vanbedrijfsbezoekenaanachtpotentieelinteressantebedrijven.uitdezegesprekkenisgeblekendatde meestebedrijvenwelgeïnteresseerdzijninduurzamemaatregelen,maaralleenwanneer dezeopkortetermijn(1 4jaar)eenfinancieelvoordeelopleveren.Duurzaamheidwordtnietalseen doelopzichgezien.investeringenwordenopditmomenttoteenminimumbeperkt,vanwegedehuidige kredietcrisis.detechnischesystemenindebedrijvenzijnveelalnietaanvervangingtoe. Indetweedefase(duurzaamheidscan)zijnverschillendemogelijkhedentotverduurzamingvanhet energiegebruikvanhetbedrijventerreinonderzocht.vandezemogelijkhedenzijndeenergetische, technische,financiëleenorganisatorischeconsequentiesinbeeldgebracht. Tenslottezijnindederdefasedeverschillendemaatregelenmetelkaarvergeleken,methulpvaneen zogenaamdeurgentiekaart.indezeurgentiekaartzijndeverschillendemogelijkhedengerangschiktopbasis vandeinvesteringpervermedenkgco2 emissie. UitdeverkenningblijktdatdevolgendeoptiesvoorverduurzamingvolgensTechniplanhetmeestinteressant zijn: Hetplaatsenvaneenbio gastankstationophetterreinvandevagron; Toepassenvangrootschaligewindturbines; Uitwisselenvanderestwarmtedievrijkomtbijkoelprocessentussennabijgelegenbedrijven. Analyse DerelevantievanhetonderzoekvoorhetbedrijventerreinEuropaparkisbeperkt,omdathetonderzoekvooral gerichtisgeweestopdebestaandebedrijvenenheteuropaparkmaareenmarginaalonderdeeluitmaaktvan detotalevraagnaarenergie. Kijkenwenaarbovengenoemde(interessante)energieoptiesdankanhetvolgendegeconstateerdworden: GrootschaligetoepassingvanwindenergieisnietvoorzienophetEuropaparkterrein; EriseenbeperktaantalbedrijvenophetEuropaparkwaarbijkoelprocessenwarmtevrijkomt. 7
8 DezeoptieszijnderhalvenietvoorhetEuropaparkvantoepassing. DeaanlegvaneenstadsverwarmingnetachtDeernsmoeilijkrealiseerbaar,vanwegedebestaande infrastructuur(vangas)endelangeterugverdientijd.hierbijmoetbedachtwordendatdeafstandtussende locatievagronendebedrijvenindebedrijventerreinengrootis,zodateenrelatiefdureinfrastructuurmoet wordenaangelegd.hetwarmtenetmoetviadewarmteconcurrerenmetaardgasendeaanaardgas gekoppeldeinstallaties. VoorhetEuroparkgeldtdatdeafstandtotaandeAtterolocatierelatiefbeperktis(circa2500m)endaternog veelpotentiëlenieuweafnemerszijn.voordeeconomischehaalbaarheidvanhetwarmtenet,inclusiefde leveringvankoude,iseenminimaleschaalgroottebepalend. HetonderzoekvanDeernsgeeftnuttigeinformatievanpotentiëlebestaandeafnemersindegebieden noordoostelijkvanheteuropapark.dezeinformatiekangebruiktworden,indiendeenergievoorzieningvanhet Europaparkineenruimer(ruimtelijk)perspectiefmoetwordenbezien. 2.2 Energie enwaterscanhelperpark(techniplan,2009) Resultaten InopdrachtvandeGemeenteGroningenheeftTechniplanAdviseursbveenenergie enwaterscanuitgevoerd voorhethelperpark,waarindehaalbaarheidvanenergiebesparendegebouwmaatregeleneneenduurzame energie infrastructuur 4 zijnonderzochtincombinatiemeteenonderzoeknaarwaterbesparingenwaterberging inhethelperpark.hetprojectomvatkantoren,eengezinswoningenenappartementenendienttevoldoenaan destappenvandeenergieladderopgestelddoordegemeentegroningen,waarbijhetuiteindelijkedoel klimaatneutraliteit 5 ofzelfsenergieneutraliteit 6 isvoorhetgebiedhelperpark. Deonderzochteconceptenzijn: Referentie:(EPC=standaard) Concept1:Alleengebouwgebondenmaatregelen(EPCwoningen 25%,EPCkantoren 25%) Concept2:Alleeninfrastructuurmaatregelen(EPCwoningen 23%/appartementen 33%,EPC kantoren 1%). Concept3:Combinatievangebouw eninfrastructuurmaatregelen(epcwoningen 34%/ appartementen 34%,EPCkantoren 11%). Concept4:Energiebesparingenduurzameopwekking(inclusiefwind enzonne energie) Inconcept2wordtuitgegaanvaneenduurzaamenergiedistributiesysteemmetwarmtepompenenergieopslag indebodem(wko).concept2voldoetaandeambitievanenergieneutraliteitdiegesteldisdoordegemeente Groningen.DebesparingopCO2uitstootisechterbeperktdoordeaanwezigheidvanWKOindereferentievan dekantorenenerontbrekenzichtbareduurzameoplossingen.concept2heeftweleengoedeterugverdientijd. Techniplanadviseert,geziendeterugverdientijdenhetvoldoenaandeambitievanenergieneutraliteit, concept2uittevoeren.wanneermendeambitievanklimaatneutraliteitnastreeftenduurzameoplossingen zichtbaarwilmaken,isconcept4demeestgeschiktevorm,waarbijmenechterwelrekeningmoethoudenmet eenlangeterugverdientijd. TenslotteadviseertTechniplanomeenMasterplanWKOoptestellenvoorhetgebiedHelperpark,omzode 4 Warmte/koudeopwekking(WKO)metwarmtepompenenergieopslagindebodem. 5 Klimaatneutraliteit:geenCO2uitstoottengevolgevanhetenergieverbruikinhetgebied. 6 Energieneutraliteit:binnenhetgebiedwordtevenveelenergieopgewektalserverbruiktwordt. 8
9 energie infrastructuurvastteleggen.hiermeekandegemeentegroningeninvloeduitoefenenopdedoorde ontwikkelaarsteontwikkelenprojecten. Analyse Hetrapportgeefteenhelderoverzichtvandeeffectiviteitvanmaatregelenvoorhetbereikenvande geformuleerdeduurzaamheiddoelstellingen. Inconcept2isalsinfrastructuurmaatregelgekozenvooreenduurzaamenergiedistributiesysteemmet warmtepompenenergieopslagindebodem(wko).voorkantorenishetgebruikvanbodemenergieinmiddels zeergangbaareneeneffectiefmiddelvoorhetbereikenvanduurzaamheids enenergiedoelstellingen:voorde opwekkingvanwarmteenkoudekangebruikgemaaktwordenvaneenwarmtepompincombinatiemet warmte enkoudeopslag(wko)ofeenwarmtepompincombinatiemetoppervlaktewater. Hoewelhetgebruikvanbodemenergieinkantorenlocatieseffectiefiskanevenwelgeconstateerdkanworden datandereinfrastructuurmaatregelennietonderzochtzijn,tedenkenvaltaan: AanlegvaneenwarmtenetmetwarmtevanuitAttero(voordewarmte enkoudevraag) IndividueleofcollectieveWKKopbiogas(gasnetvanuitAttero) Individueleofcollectievehoutgestooktecentrale. Hetnietverderverkennenvandezeinfrastructuurmaatregelenkanwordengezienalseenomissieinhet onderzoek. OmdatWKO systemenelkaarsterkkunnenbeïnvloedenisdeaanbevelingomeenmasterplanoptestellen overigensterechtopgenomen.degemeenteheefthierookverdereinvullingaangegeven(zieparagraaf2.4). 2.3 EnergieconceptEuropapark/Helperpark(2010) Resultaten HetonderzoekvanE kwadraatverkenteenenergieconceptomdezetevertalennaareenvisieopeen duurzameenergievoorzieningopheteuropapark/helperpark.daarnaastgeefthetonderzoekeenvisieopde vraaginhoeverremarktpartijen(deenergiebedrijven)bereidzijndezevisie(mede)vormtegevenende manierwaaropdesamenwerkingingevuldkanworden. DoorE kwadraatiseenschattinggemaaktvandeenergieverbruiken(warmteenelektra),dereedstoegepaste energiesystemenzijnverkendeneriseeninschattinggemaaktvanhetenergiegebruik,wanneerhet Europapark/Helperparkgevuldis: Warmtevraag:3,4mioaardasequivalentenperjaar Elektravraag:19,3miokWHperjaar GeconstateerdwordtdatdetoepassingvanWKOwaarschijnlijkgelimiteerdistotdehuidigeinstallatiesendat voordeuitbreidingvandewarmtevraageenaantalconceptenincombinatie(gestapeld)kunnenworden ingezet: WKK(opbiogas),alsbasislastindezomer Toepassing(bestaande)WKOmetovercapaciteit(IBG,Menzis,Noorderpoort) Restwarmteuitdeomgeving(hoeveelheidrestwarmteAtteroingeschatop0,5MW th ) Houtketelvooroverblijvenderegulierewarmtedekking Piekenbedienenmetbiogasgestookteketel Dekoudevraagiswelgevisualiseerd,maarnietgekwantificeerdinGJ.AangegevenwordtdathettotalekoudeaanbodvandehuidigeWKO systemenalgroterisdandehuidigeentoekomstigevraag. 9
10 Omdeverschillendebronnenmetelkaartekunnenkoppelenenflexibeltekunneninspelenopde ontwikkelingeninhetgebied,adviseerte kwadraatomdewarmtetedistribuerenviaeenwarmtenet.viahet warmtenetkanindezomerwordengekoeld.voorhettapwaterwordteenseparaatwarmtenetaangelegd. OmdeelektravraagtedekkenvoorzietE kwadraatdevolgendebenadering.detotaledekkingzou9,96mio kwhkunnenbedragen,ofwel52%vandeelektravraag: PVpanelen(10.000m 2 ):1,2miokWh UrbanWindTurbines(150):0,21kWh UitWKKopbiogasvoorwarmtevoorziening:5,95kWh Uitelektramodulehoutketelvoorwarmtevoorziening:2,6miokWh Hetrapportgeeftverdereenvisieopderolvandegemeenteindeontwikkelingvanhetwarmtenetende mogelijkeparticipatiemodellenbijrealisatieenexploitatie. Opbasisvaneenbeperktemarktconsultatiewordtaangegevendatervoldoendepartijentoekomstzieninde verduurzamingvanhetgebieddoormiddelvaneenwarmtenet.zegevenaandatdeongewissefaseringde grootstefinanciëlerisico sgeven.overheidenmarktpartijenmoetengezamenlijkoptredenomdeonrendabele topvandeinvesteringentekunnenfinancieren.enigevormvanpubliekprivatesamenwerkingishierbij noodzakelijk. Analyse DerapportagevanE kwadraatkomttoteenadviesomgefaseerdeenwarmtenetaanteleggen.hierbijzullen meerderebronnenhetwarmtenetgaanvoeden.naastdebestaandewkozijnditderestwarmtevanattero, eenwkkopbiogaseneenhoutgestookteketel. Deaanlegvaneenwarmtenetmetmeerderebronnenisvanuitflexibiliteitenfaseerbaarheidinprincipeeen logischekeuze.hierbijisgekozenvooreenbiogas gestooktewkk,eenhoutkachelendebenuttingvan restwarmtealsbronnen. Bijderesultatenkaneenaantalkanttekeningenwordengeplaatst: Hetisnietduidelijkwelkeruimtelijkeontwikkelingen(kantoren,woningen)meegenomenzijninde berekeningvandetotalewarmtevraagenhoedeovercapaciteitvandewko svanibg,menzisen Noorderpoortzijnbepaald. Indeanalyseisaangenomendaterindehuidigesituatiealvoldoendekoelcapaciteitaanwezigisinde WKO s,omdeuitbreidingtevoorzienwatsterkbetwijfeldwordt 7.Erlijktdanookeenonderschatting tezijnvandekoelvraaginhetgebied,hetgeenhetvoorgesteldeconcept(warmtenet)ende hoeveelheidenergievraagterdiscussiestelt. OokisaangenomendatergeennieuweWKOgeplaatstkanworden,terwijlditnogwelmogelijkis 7 Onduidelijkiswelketemperatuurniveausmoetenwordenaangehoudeninhetwarmtenet.Viahet warmtenetwordtookkoudegeleverd.ditkanalleenalsereenapartkoudenetwordtgerealiseerd. DehoeveelheidteleverenwarmtedoorAtteroisnietgeverifieerd.DeinschattingisdatAtteroveel meerwarmtekanleverendan0,5mw th. 8 NietonderzochtisofdebestaandepartijenbereidzijnomdeWKOintezettenvoorvoedingvanhet warmtenet. Erwordtuitgegaanvaneenstapelingvanverschillendebronnen.Devraagdoetzichvoorofdit effectiefisgezienaanleg enexploitatievandezeverschillendesystemen. 7 UithetonderzoekvanTechniplan(2011)blijktditookniethetgevaltezijn. 8 DitisookgeblekendoorrecenteaanvullendegesprekkenmetAttero 10
11 E kwadraatgeeftterechtaandateenaantalbasisvereistenvooreenwarmtenetgeregeldkunnenwordendoor gemeentelijkbeleideneeneigenenergievisie.ominvloeduittekunnenuitoefenenopanderebasisvereisten wordtaangeradenomdeparticiperen(mede investeren)inhetwarmtenet.indevoorbereidendefasevervult degemeenteeenfaciliterenderoldoorhaarvisiekenbaartemaken,haalbaarheidsstudiesuittevoerenen potentiëledeelnemersteenthousiasmeren. DoorE kwadraatwordtnietaangegevenwelkestappengenomenzoudenkunnenwordenomtotrealisatievan eenduurzameenergie infrastructuurtekomen.omdatindestudieslechtseenzeerbeperktaantal stakeholdersisgesprokenzaleennadereverkenningvanbronnenenafnemersprioriteitmoetenkrijgen. 2.4 Masterplanwarmte /koudeopslag(wko)(techniplan,2011) UiteeneerderdoorTechniplanAdviseursbvuitgevoerdeenergiescan(2009)voorhetHelperparkisgebleken datwarmte /koudeopslag(wko)eengoedhaalbareoptieisomeenstapverdertekomennaarenergieneutraliteit. IndehuidigesituatieiserreedseenaantalbestaandegebouwenmetWKOophetEuropaparkenzijnertwee nieuweontwikkelingen,tewetensozaweenalfacollege,diewkogaantoepassen. DezebestaandeWKO systemenvormeneenaandachtspuntindetoepassingvanwkovoordenieuwte ontwikkelengebouwen,indienuitgegaanwordtvanopensystemen. OmalleinhetplangeprognosticeerdeontwikkelingentekunnenvoorzienvaneenindividueelWKO systeem zijnercirca15brondoublettenbenodigd.indienmenzonderverderesturingindividueelwko systemengaat aanleggen,isernogruimtevoorcircadrieàvierbrondoubletten.hierbijishetdusnietmogelijkomalle nieuweontwikkelingentevoorzienvanwko,indienwordtuitgegaanvaneenopensysteem 9. Indienersturingplaatsvindtisernogruimtevoorcircavijfàzesbrondoublettengebaseerdopde aandachtsgebiedenuitfiguur4engebruikmakendevanclusteringvanbrondoublettenwaarbijwarme en koudebellenwordengevormd. 9 Bijeen"openWKO systeem"wordtgrondwateropgepomptenookweerwordtteruggevoerd.opensystemencirculeren grondwater.daarnaastbestaanook geslotenwko systemen.daarbijwordtdewarmteofdekoudevanhetgrondwater overgenomendooreenvloeistofineenbuisdieindebodemwordtgebracht.geslotensystemenwordenookwel bodemwarmtewisselaars genoemd.hetonttrekkenvanwater(vooropensystemen)isopbasisvandewaterwet vergunningplichtig,waarbijdeprovinciebevoegdgezagis.voorhetverkrijgenvaneenvergunningwordendepotentiële milieuhygiënischeenhydraulischegevolgenvanhetopensysteemonderzochtenwaarmogelijkbeperktofvoorkomen. 11
12 Figuur4.AandachtsgebiedennieuweWKOontwikkelingen(Techniplan,2011) Uitbovenstaandeblijktdat,zelfsalsmenstuurtopdeplaatsingvandebrondoubletten,hetmaximumaante plaatsenbronnennietgrootgenoegisomallegebouwenindividueeltekunnenvoorzienvanwko.hetzaldus noodzakelijkzijnomdebronnenvoordegebouwentecombineren.uitonderzoeknaareencollectiefwkosysteemvoorhetheleprojectennaareensemicollectiefsysteemwaarbijclustersvangebouwenworden gevormdopbasisvanbenodigdecapaciteitenfaseringkomtnaarvorendateencollectiefsysteemminimaal vierbrondoublettenheeftbenodigdeneensemicollectiefsysteemminimaalvijf. Uitdeanalysetussenhetcollectievesysteemenhetsemicollectievesysteem,waarbijonderandereisgekeken naardeflexibiliteitinbeidesystemenendeonzekerheidindefasering,isgeblekendatdemeestegeschikte vormvanwko,vantoepassingvoorheteuropapark,desemicollectievesysteemvariantis. Uithetonderzoeknaardetechnischeeneconomischehaalbaarheidzijnonderstaandebelangrijke kernfeitennaarvorengekomen: opheteuropaparkiseenbroncapaciteitvan150m 3 /hmogelijkindeondergrond.meteen broncapaciteitvan150m 3 /hiscirca m2BVOtevoorzienvanduurzamewarmte en koudeopwekkingdoormiddelvaneenwko installatie; voorgebouwenofgebouwclusters<7.500m 2 BVOgeldtdatWKOeconomischslechthaalbaaris.Hier issamenwerkingmetanderegebouwenindeomgevingnoodzakelijk; gebouwenofgebouwclustersvanaf7.500m 2 BVOtot15.000geldtdatWKOeconomischredelijkgoed haalbaaris; gebouwenofgebouwclusters>15.000m 2 BVOgeldtdatWKOeconomischzeergoedhaalbaaris. Omgoederegietekunnenhoudenophetzoefficiëntmogelijktoepassenvandeondergrond,beveelt Techniplanaandatiederenieuweontwikkelingvolgenshetopgesteldeflowchartstappenplanwordt beoordeeld.zokanwordenvoorkomendatdenieuweontwikkelinghetgroteredoel(wkovoorallenieuwe 12
13 ontwikkelingopheteuropapark)indewegstaat.organisatorischmoetendevolgendestappenworden onderzocht: Houdingvandebetrokkenpartijentegenoverditplanendemogelijkhedenvoordegemeenteom dittebeïnvloeden; Demogelijkhedendiedegemeenteheeftomeisenopteleggenaandeontwikkelaars; Inoverlegmetdeprovincievaststellenvanhetbeleidtenaanzienvandeondergrondenofer eenondergrondsmasterplanzalwordenopgesteld; Wildegemeente(mede)eenregierolgaanspelenindeleveringvanenergie? Analyse HetonderzoekvanTechniplangeefteenhelderbeeldvandemogelijkeinzetvanWKOinhetEuropapark.Uit detechnischeanalyseisduidelijkgewordendaternogenigeruimteisvooruitbreidingvanwko,maardat alleendooreffectievesamenwerkinginhetgehelegebiedgebruikgemaaktkanwordenvanwko. DekeuzevooreensemicollectiefWKO systeembetekentdatereenstevigeregieopdeaanlegmoetworden gevoerd(gemeente/exploitatiemaatschappij)endatdebestaandewko systemenzomogelijkingebracht moetenwordenineencollectiefbedrijf. Vanuitdezestudiekaneendrietalontwikkelingsrichtingenwordenvastgesteldvooreenenergievoorziening, waarinwkoeenrolspeelt: 1. GeennieuweWKO systemenmeer(geennieuwebronnen) 2. ZonderregieWKOtoestaan,totdathetgebied vol is. 3. (Zoveelmogelijk)samenwerkenineen(semi)collectiefsysteem HoeweldeactueleruimtelijkeontwikkelingleertdatdeoppervlaktetebouwenBVO senaantalwoningen afwijktvandegegevensdietechniplanheeftgebruikt(doorplanaanpassingen),ishetrapportgoedbruikbaar indeverdereanalyse. Omdathetrapportvoortborduurtophetonderzoekuit2010,isergeenaandachtbesteedaananderevormen vanenergie infrastructuur.zogaathetrapportnietinopdemogelijkheiddatéénofmeerderepartijenniet willenmeewerkenineencollectiefsysteem,ofdateenalternatieveenergievoorzieningecologischeen economischconcurrerendkanzijn. Ookdeproblematiekvandeonbalans(kantorenvragenopjaarbasisveelalmeerwarmtedankoude)wordt nietbesproken,maarmoetwelopgelostworden.ditkandooreenadditionelebron(zoalsrestwarmteof zonne energie). Vooroptie3ligtereenduidelijkeregierolbijdegemeente. 13
14 3 Ruimtelijkeontwikkelingenenenergievraag 3.1 Europaparkendirecteomgeving EuropaparkenKemkensberg/EngelseKamp Opbasisvangesprekkenmetstakeholdersishetoverzichtvanderuimtelijkeontwikkeling,zoalsopgenomenin hetrapportvantechniplan2011,geactualiseerd,zietabel1enfiguur5. Tabel1.ActualisatieruimtelijkeontwikkelingenEuropaparkenKemkensberg/EngelseKamp.Situatie5december2011. IndezetabelisnietopgenomendathetspeelveldvandeEuroborgisvoorzienvaneenveldverwarming(met HDPEhoofdleidingenenPE RTveldleidingen)welkewordtgevoedvanuiteengasgestookteinstallatie. 14
15 Figuur5.RuimtelijkeontwikkelingEuropapark,Kemkensberg/Engelsekampmetbouwplanning Omgeving NabijdeEuroborgdoetzicheenaantalontwikkelingenvoordierelevantisvoordeontwikkelingvaneen energieconcept.dezeontwikkelingenzijnintabel2samengevat. 15
16 Figuur6.Gebiedsnummeringbijtabel1. Tabel2.ActualisatieruimtelijkeontwikkelingennabijhetEuropapark.Situatie5december2011. DoorDeernsisin2009onderzoekgedaannaardemogelijkhedenomhetbedrijventerreinZuidoostGroningen teverduurzamen,waarbijookgekekenisnaardemogelijkeaanlegvaneenwarmtenet(zieook2.1).hettotale gasgebruikvoorhetbedrijventerreinzuidoostbedraagtca m³,hiervanwordtca m³ gebruiktvoorklimatiseringvandegebouwen.hetoverigedeelvanhetaardgaswordtgebruiktvoor proceswarmteenkannietgeleverdwordendoorhetwarmtenet. Hetverwarmingsvermogendatbenodigdisvoorklimatiseringvandegebouwenisingeschatopcirca40MW. Uitgaandevaneentotalegelijktijdigheidsfactorvan40%isdeeffectievewarmtevraag16MW,exclusief verliezen. Kijkenwenaardegroteregebruikersdankanwordengeconcludeerddatdegroothandels(Makro,Hanosetc.) eenvrijhoogaardgasgebruikhebben,eenvoudigwegvanwegehetgrotegebouwoppervlakdatverwarmdmoet worden.ditsoortgebouwenlijkthetmeestinteressantvoorstadsverwarming,vanwegehetbenodigde temperatuurniveauvan±90 Cendegroottevandewarmtevraag. 16
17 DebedrijvenHanosenDeliXLliggenophetbedrijventerreinWinschoterdiepopredelijkeafstand(1 1,5km)van heteuropark.debedrijvenmakroensligroliggenopdeeemspoortendaarmeealwatverderweg(2 2,5km) vaneuropapark(figuur7). OokeldersinGroningenkanereenwarmtevraagontstaanvanuitbedrijvenenwoningbouw.Inhetkadervan eenonderzoeknaaraardwarmteiseeninventarisatiegedaandoortno NTIG(2005)naardetoekomstige warmtevraag(figuur8). 10 Figuur7.KarakteristiekenvandedeelgebiedenvanhetbedrijventerreinZuidoostGroningen. 10 Deerns(2009) 17
18 Figuur8.ToekomstigewarmtevraagindestadGroningen. 11 Deblauwebolletjesrepresenterendewarmtevraagvande bedrijven,derodebolletjeshebbenbetrekkingopnieuwtebouwenwoningen.dekleinstebolletjes representereneenwarmtevraagkleinerdan10.000gj/jaar,hetgrootste(blauwe)bolletjerepresenteerteen vraagvanmeerdan gj. 3.2 Energievraag Europapark Opbasisvanbovenstaandeinformatiekaninprincipedeenergievraagwordengeactualiseerd,aandehandvan dekengetallenzoalsdoortechniplan(2011)gebruikt. UitdeberekeningenvanTechniplan(2011)isgeblekendatdetotalecapaciteitsbehoeftevoorhetEuropapark aanwarmtecirca7.000kwwarmteisenkoudecirca7.200kw.ditiswanneerallegebouwenzijn gerealiseerd: m2bvoen40 50woningen. Opbasisvaneenactualisatiekanafgeleidwordendat m2BVOwordtgerealiseerden40 50woningen. Ditgeeftglobaaleenwarmtevraagvan6.500kWeneenkoudevraagvan6.600kW(vermogen). IndezeberekeningisdevraagvanSOZAWEmeegenomen.Dezewordtechteropkortetermijngerealiseerd. Voordeopwekkingvanwarmtewordtgebruikgemaakteenwarmegrondwaterbronincombinatiemeteen elektrischewarmtepomp.dewkovansozaweisalleenineencollectiefsysteemintezettenalsandere gebruikerseenafwijkendenergievraagpatroonhebben.geletopdegeplandebebouwingrondomsozawelijkt hetnietaannemelijkdatteverwachten.eenoplossingisomdebrontevergotenofeendeelvande warmteopwekkingtelatenplaatsvindendooreenpieklastvoorziening(restwarmteofcv ketel) 12. OokvoordeoverigebestaandeWKO systemen(ziefiguur9)zalgeldendatdeinzetbaarheidineencollectief systeemalleeneffectiefisindienersprakeisvanovercapaciteit.ofschoonditinhetonderzoekvane kwadraat (2010)isgesuggereerd,isditnognietgeverifieerd.Datzalineenverdereplanuitwerkingalsnogmoeten 11 HaalbaarheidsstudieAardwarmtewinningvoordegebiedsontwikkelingGroningen Meerstad.TNO NITG A(2005). 12 Techniplan(2011)/memoDeerns(10mei2011) 18
19 plaatsvinden.ookbestaatdemogelijkheiddatdethermischebalansvandebestaandesystemennietgeheelin ordeis.ookdankanaansluitingeenmeerwaardebetekenen 13. HetkanookzonderdezeargumentenevenwelaantrekkelijkzijnomdeWKOtochintebrengenineen collectiefsysteem,omtebesparenoponderhoud enbeheerskosten(outsourcingvandewko). Kemkensberg/Engelsekamp NabijhetEuropaparkzalinhetgebiedKemkensberg/Engelsekampooknogcirca m2BVOaan kantorengerealiseerdwordenencirca wooneenheden.Ditgeefteencapaciteitsvraagvanglobaal 2.400kWwarmteen2.400kWkoudeenenigecapaciteitvoordetapwatervoorziening.Omdatzichopde KemkensbergaleengroteWKObevindt,zaluitbreidingmetnogeenbronnenpaarnaarverwachtingtot bewarengaanleiden.hierzaleenalternatiefmoetenwordengevonden. 13 InNederlandzijncirca1.500duurzamekantoorpandenvoorzienvanenergieopslagindebodem(WKO).DezeWKOinstallatieskunnenhetenergieverbruikmet40tot60%verlagentenopzichtevaneenconventioneleklimaatinstallatie.Inde praktijkblijktechterdatveelwko systemen(>75%)geenthermischebalanshebben.ditheefttotgevolgdatnietde maximaleenergieefficiëntiebehaaldwordt.insommigegebouwenwordtondanksdewkozelfsmeerenergiegebruiktdan metconventioneleverwarmingenkoeling. 19
20 Figuur9.BestaandeengeplandeWKO systemen 20
21 4 Energieconcept 4.1 Analyse Opbasisvandebeschikbareinformatieiseenanalyseopgesteldvanmogelijkeenergieconceptenmiddelseen scenariobenadering.deresultatenvandezebenaderingzijnsamengevatintabel3. UitgangspuntindebenaderingisdatdebestaandeWKOeengegevenis 14 endatwkoalsduurzame energievoorzieningdebenchmarkisvoorkantorenlocaties. Tabel3.Scenario senergievoorzieningeuropapark. Indezescenariobenaderingzijdeuiterstescenario s: Scenario0 14 Welisermogelijkwinsttebehalendoordeovercapaciteitvandebronnentebenutten.BestaandeWKO skunnenookvia outsourcingingebrachtwordenineencollectiefsysteem. 21
22 o Scenario2 o DitscenariogaatuitvaneenmaximalesamenwerkingensturingophetEuropapark,zoals aanbevoleninhetonderzoekvantechniplan(2011).hierbijmoetgekozenwordenvoorde semi collectievesystemen(clustersvanwko netwerken) 15 DitscenariogaatervanuitdatergéénnieuweWKOmeerwordtgeplaatst,maardater wordtgekozenvooreen(collectieve)opwekkingvanwarmteenkoude.ditkanophet terreinzelf(scenario2a).dewarmtekanookvanelders(attero)wordenaangeleverd: scenario2b Descenario szijnhieronderweergegeveninfiguur10t/m12. Figuur10 12.Visualisatiescenario 0,2Aen2B. Deoverigescenario szijntussenvormen,zijgaanuitvaneenmixtussenwko uitbreidingenexterne aanvulling. Kijkenwenaardescenario sdankunnenwehetvolgendeconcluderen: Deuiterstenzijnextreemenhoudendaarmeeweinigrekeningmetderealiteit: o Bijdekeuzevoorscenario2wordtergeennieuweWKOmeertoegestaaninhetgebied, omwillevanhetmaximaliserenvande(de)centraleopwekkingeenaanlevering. 15 VoordeKemkensbergzalditmogelijknietvoldoendeleidentoteenvoldoendekoude enwarmteaanbod. 22
23 o Dekeuzevoorscenario 0 vraagtomeenmaximalesamenwerkingtussendepartijeneneen duidelijkeregierol(voordegemeente). Descenario s3en4zijnwatrealistischer: o Scenario3:vuldenogbeschikbareruimteWKOinenbiedtvervolgenswarmteenkoudeaan o dat(de)centraalwordtopgewekt Scenario4:kiesvooreenWKO concept,waarzoveelmogelijkwordtsamengewerkt,maar waarookruimteisvooradditionele(de)centraleopwekking. IndebesluitvormingoverdeverderstappenishetvanbelangookdeontwikkelingenopdeKemkersberg/ EngelseKamptebetrekken.GeletopdeaanwezigegroteWKO bronzalookhierwaarschijnlijkmoeilijkeen bronbijgeplaatstkunnenwordenenismenafhankelijkvaneenalternatievewarmte enkoudevoorziening. Ookverderweg,inhetstadscentrumenopdebedrijventerreinenWinschoterdiepenEemspoort,liggen mogelijkhedenvoorwarmtelevering. 4.2 Ontwikkelrichting Indienweuitgaanvanadditioneleaanvullingvanwarmte enkoudedanligthetvoordehandombijbeperkte aanvullingalsontwikkelingsrichtingtekiezenvooreendecentralebiogasgestookteketelenbijveelaanvulling tekiezenvoorrestwarmteteleverendooreen multi fuel conversie installatie,metalsuitgangspuntregionaal verzameldebiomassa(feedstock).opbasisvanrekenmodellenmoetindebusinessanalysefaseblijkenwelk alternatiefhetmeestecologischeneconomischrendementgenereert.infiguur11zijndetweescenario sdie hetbestepassenbijdezeontwikkelingsrichtingenweergegeven. Figuur13.Voorkeurscenario senergieconcepteneuropapark Scenario3B(warmtenet,beperkteinzetWKO) Ditscenario(figuur15)gaatuitvandebenaderingdatdeWKOruimtedienunogaanwezigiswordt opgevuld. UithetonderzoekvanTechniplan(2011)isgeblekendatwanneermeninhetgebiedlukraakbrondoubletten 23
2 3 4 5 6 7 8 9 10 12,999,976 km 9,136,765 km 1,276,765 km 499,892 km 245,066 km 112,907 km 36,765 km 24,159 km 7899 km 2408 km 76 km 12 14 16 3 6 11 1 12 7 1 2 5 4 3 9 10 8 18 20 21 22 23 24 25 26 28
Nadere informatie1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 12,999,976 km 9,136,765 km 1,276,765 km 499,892 km 245,066 km 112,907 km 36,765 km 24,159 km 7899 km 2408 km 76 km 12 14 16 1 12 7 3 1 6 2 5 4 3 11 9 10 8 18 20 21 22 23 24 26 28 30
Nadere informatieBENG en NTA. Stand van zaken
BENG en NTA Stand van zaken Ir. Harm Valk Nieman Groep ZEN-Platformbijeenkomst 20 juni 2017 BENG, maar ook ZEN! Integraal benaderen comfort gebruik energie Werkgroep BENG Nieuwe projecten BENG vanaf het
Nadere informatieNotitie 20091271-02 Gelijkwaardigheidsverklaring ClimaLevel voor NEN 2916 en NEN 5128 Opzet van onderzoek en resultaten
Notitie 0097-0 Gelijkwaardigheidsverklaring ClimaLevel voor NEN 96 en NEN 58 Opzet van onderzoek en resultaten Datum Referentie Behandeld door 4 februari 0 0097-0 M. Ritmeijer/LSC Opzet Climalevel klimaatsysteem
Nadere informatieStand van zaken energievoorziening Veemarkt terrein
Energievoorziening Veemarkt update februari 2012 29/02/2012 Martin Mooij Ecofys Stand van zaken energievoorziening Veemarkt terrein Ambitie EPC 0,3 Ecofys 2011: warmtre meest aantrekkelijk Hoog milieuresultaat
Nadere informatieRabin Baldewsingh. 27 juni SBR congres
Samen op weg naar een klimaatneutraal Den Haag Rabin Baldewsingh wethouder duurzaamheid gemeente Den Haag 27 juni SBR congres Den Haag Ambitie Den Haag klimaatneutraal in 2040 CO 2 -emissie reduceren door:
Nadere informatieEnergievoorziening nieuwbouw. Hans van Wolferen 24 november Wageningen
Energievoorziening nieuwbouw Hans van Wolferen 24 november 2016 - Wageningen Van Wolferen Research Ervaring Verwarming, warmtapwater, koeling Rapporteur EPG en EMG (NEN 7120 / 7125) Betrokken bij CEN normen
Nadere informatieVoorwaarden aansluiting appartementen en woningen op WKO bron DSKII
Voorwaarden aansluiting appartementen en woningen op WKO bron DSKII Stichting Spaarnesant 04 februari 2014 9X3803 Entrada 301 Postbus 94241 1090 GE Amsterdam +31 20 569 77 00 Telefoon 020-5697701 Fax info@amsterdam.royalhaskoning.com
Nadere informatieBusinesscase voor thermische energie uit water t.b.v. beschermde stadskern Blokzijl 18 april 2019
Businesscase voor thermische energie uit water t.b.v. beschermde stadskern Blokzijl 18 april 2019 BC Thermisch uit oppervlaktewater Blokzijl I. TEO en WKO Algemeen II. Locatie III. Energievraag IV. Energiebesparing
Nadere informatieWKO Uw grondwater is goud waard
11/03/15 WKO Uw grondwater is goud waard agenda 15:00 uur Inleiding 15:10 uur De theorie van een WKO 15:30 uur Het onderzoek van 10 WKO s 15:50 uur Beheer en optimalisatie 16:05 uur Eigenaar aan het woord
Nadere informatiepartners partners Aardwarmte Den Haag Zuid-West Het project Aardwarmte Den Haag Zuid-West basis in de nieuwe organisatie Aardwarmte
Het project is een initiatief van de volgende zes partijen. Deze zes partners participeren op gelijkwaardige basis in de nieuwe organisatie Aardwarmte Den Haag VOF die de realisatie en exploitatie van
Nadere informatieVerduurzaming warmtenet Almelo Biogas Rotonde Twente e.o.
Verduurzaming warmtenet Almelo Biogas Rotonde Twente e.o. Gerard Bauhuis Business Developer I&O g.bauhuis@cogas.nl 06-22972715 Wie is Cogas? Cogas: Netbeheer (Gas, Electra, Kabel en Glasvezel) Cogas Infra
Nadere informatieEen goed ontwerp voor 50 jaar bedrijfszekerheid
Een goed ontwerp voor 50 jaar bedrijfszekerheid Ronald Wennekes IF Technology bv, Arnhem Inhoud 1. Fasering 2. Ontwerp en kwaliteitseisen 3. Voorbeelden 1 1 Fasering 1. Programma / haalbaarheid 2. Ontwerp
Nadere informatieHaalbaarheidsonderzoek warmtenetten Brugge en Oostende. Peter Clauwaert Brugge - 18/04/2013
Haalbaarheidsonderzoek warmtenetten Brugge en Oostende Peter Clauwaert Brugge - 18/04/2013 1 ostende Brugge situering situering Oostende: warmteaanbod (890 GWh/jaar) warmtevraag (150 GWh/jaar) Brugge:
Nadere informatieThermische Energie uit Oppervlaktewater
Thermische Energie uit Oppervlaktewater 1. Wat is TEO 2. Potentie in Nederland 3. Ervaringen 4. Eigen pilots 5. Waar in te zetten 6. Waar rekening mee houden TEO met en zonder WKO WKO Seizoenen TEO Bron:
Nadere informatieDe weg van de energietransitie d.d VEBOA - Alphen aan den Rijn Dhr. E.J. Reemst
De weg van de energietransitie d.d. 20-11-2018 - VEBOA - Alphen aan den Rijn Dhr. E.J. Reemst M3E groep (Vestigingen Rotterdam, Breda, Amsterdam ) M3E Kostenmanagement M3E Brandveiligheid consultants M3E
Nadere informatieEconomische waarde van de ondergrond in de Drechtsteden. Mark in t Veld
Economische waarde van de ondergrond in de Drechtsteden Mark in t Veld Martijn Blom Tauw CE Delft 1 Onderzoek Economische baten van Denken Zonder Maaiveld Duurzame (bodem) energie Wateradaptatie Meer regie
Nadere informatieSystem integrator. ing. Ad van der Aa Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs BV
System integrator ing. Ad van der Aa Cauberg-Huygen Raadgevende Ingenieurs BV Huidige praktijk Gezond EPC DuBo A a n n e m e r Afgifte (St. LTV) Installateur Warmteverlies en koellast Regeltechniek Warmtepompen
Nadere informatiePresentatie Energieplus bouwen Trebbe Groep B.V. Nunspeet, mei 2013 Nico Blaauw hoofd Werkvoorbereiding Technisch adviseur Trebbe Basiswonen
Presentatie Energieplus bouwen Trebbe Groep B.V. Nunspeet, mei 2013 Nico Blaauw hoofd Werkvoorbereiding Technisch adviseur Trebbe Basiswonen Inhoud presentatie Wie is/ wat doet Trebbe? Wat is de Trebbe
Nadere informatieSamen naar een duurzaam verwarmde gebouwvoorraad zonder aardgas. Hans Schneider (Liander) programma
Samen naar een duurzaam verwarmde gebouwvoorraad zonder aardgas Hans Schneider (Liander) programma Alliander en de warmtetransitie Verantwoord van het aardgas af, op naar een nieuwe (lokale) warmtevoorziening
Nadere informatieAardgasvrije nieuwbouw. Zen Congres 29 maart 2018 Utrecht
Aardgasvrije nieuwbouw Zen Congres 29 maart 2018 Utrecht Even voorstellen oprichting in 1995 (23 jaar), vestiging in Delft (60 medewerkers) ontwikkeling, productie, verkoop, projectleiding, servicedienst
Nadere informatieNVN 7125 Berekenen energiebesparende gebiedsmaatregelen als onderdeel van de EPC-eis
NVN 7125 Berekenen energiebesparende gebiedsmaatregelen als onderdeel van de EPC-eis 11 oktober 2011 Bert Elkhuizen Cofely Energy Solutions Definities NEN 7120: nieuwe norm voor het bepalen van de energieprestatie
Nadere informatiecollectieve energiewinning uit de bodem
Hertogensite en Janseniushof collectieve energiewinning uit de bodem een MIP-demonstratieproject ir. Pedro Pattijn 3 december 2014 Masterplan Energie Hertogensite Stap 1: Energiestrategie Stap 2: demoproject
Nadere informatieENERGIE PRESTATIE VERGOEDING. Maurice Coen
ENERGIE PRESTATIE VERGOEDING Maurice Coen Arnhem, 10 oktober 2015 13$miljard BIOBASED( BOUWEN DUURZAAM( BOUWEN ENERGIE( ZUINIG( BOUWEN EPC(0,4 EPC(0 Nul7op7 de7meter Energie( leverend NUL-OP-DE-METER
Nadere informatieStand van zaken Stadswarmte in Utrecht
Stand van zaken Stadswarmte in Utrecht Stan de Ranitz Jaarbijeenkomst Warmtenetwerk 12 mei 2016 Inhoud presentatie 1. Stadswarmte Utrecht 2. Het equivalent opwek rendement (EOR) in Utrecht 3. Verdere verduurzaming
Nadere informatieBUIKSLOTERHAM INTEGRATED ENERGY SYSTEM
BIES BUIKSLOTERHAM INTEGRATED ENERGY SYSTEM Naar een duurzaam en geïntegreerd energiesysteem voor een wijk in transitie Een onderzoek uitgevoerd door: Met ondersteuning van: Foto: AEROPHOTO-SCHIPHOL 1
Nadere informatieConcepten voor nieuwbouw woningen EPC 0,4. 20 september 2013 Han Verheul
Concepten voor nieuwbouw woningen EPC,4 2 september 213 Han Verheul Concepten voor EPC,4 Concept 1: isolatie Rc = 5, HR-WTW en PV; Concept 2: warmtevraagbeperking, Rc = 7, zonneboiler en HR-WTW; Concept
Nadere informatieDuurzame energie in de woningbouw
Duurzame energie in de woningbouw Voorbeelden van warmtepomp- en zonneboiler projecten Vincent van Hoegaerden - Ecofys Martin Mooij - Ecofys Bouwlokalen (september / oktober 2007) Bouwlokalen: wat vooraf
Nadere informatieThermische energie uit oppervlaktewater (TEO) Presentatie studie TEO Beurskwartier. Rik Molenaar 18 februari 2019
Thermische energie uit oppervlaktewater (TEO) Presentatie studie TEO Beurskwartier Rik Molenaar 18 februari 2019 Opdrachtgever Living Lab Utrecht Slimme en Gezonde stad Klimaatneutrale en klimaatbestendige
Nadere informatiekijk Warmtegids Informatieavond Aa-landen / Holtenbroek 12 maart 2019 Raymond Frank, Energieadviseur Gemeente Zwolle
kijk Warmtegids Informatieavond Aa-landen / Holtenbroek 12 maart 2019 Raymond Frank, Energieadviseur Gemeente Zwolle 13-3-2019 1 Energie(k)! Nederland 2 kijk Landelijk - Gaswinning Groningen sluit in 2030
Nadere informatieRapportage in opdracht van Bio Forte BV De effecten van de uitstoot van stof en NOx bioenergieinstallatie van Bio Forte BV te Zeist Versie 2
Rapportage in opdracht van Bio Forte BV De effecten van de uitstoot van stof en NOx bioenergieinstallatie van Bio Forte BV te Zeist Versie 2 Ir. J. Koppejan (Procede Biomass BV) Enschede, 30 augustus 2016
Nadere informatieWKO-coach Drenthe Kansen gemeente Westerveld in beeld. Rutger Wierikx IF Technology 9 februari 2012
WKO-coach Drenthe Kansen gemeente Westerveld in beeld Rutger Wierikx IF Technology 9 februari 2012 Inhoud 1. Introductie 2. Inventarisatie a. Bodemgeschiktheid b. Bouwontwikkelingen c. Omgevingsbelangen
Nadere informatieWarmtezoneringskaart svz Gent
Warmtezoneringskaart svz Gent 25/04/2019 Warmtezoneringskaart Amsterdam Wat ermee beogen? Schetst potentieel toekomstbeeld voor bepaalde zones wat 2050- doelstellingen tastbaar maakt Mijden lock-in Brengt
Nadere informatieMogelijkheden voor aardgasloze Benedenbuurt
Notitie Contactpersoon Harry de Brauw Datum 14 juni 2017 Kenmerk N001-1246856HBA-rvb-V01-NL Mogelijkheden voor aardgasloze Benedenbuurt De aanstaande rioolvervanging in de Benedenbuurt is aanleiding voor
Nadere informatieWelkom in uw energieneutrale woning
0 Uw nieuwe woning is EPC = 0 Welkom in uw energieneutrale woning 0 te veel betaald U gaat voor nul! Welkom in uw energieneutrale woning Eteck, aangenaam U heeft een woning met een duurzame installatie
Nadere informatieBeheer en onderhoud in de praktijk. Warmtepompsystemen met verticale bodemwisselaar technieken. Peter Centen Nathan Group
Beheer en onderhoud in de praktijk Warmtepompsystemen met verticale bodemwisselaar technieken Peter Centen Nathan Group 2 1 COLLECTIEF BRONSYSTEEM (WARMTEPOMP INDIVIDUEEL PER APPARTEMENT) VERTICALE BODEMWARMTE-
Nadere informatieThermische Energie uit Oppervlaktewater
Thermische Energie uit Oppervlaktewater Jan Mimpen Expertise Centrum Techniek Nationaal Symposium Gebruikersplatform Bodemenergie 22-11-2018 1. Wat is TEO 2. Potentie in Nederland 3. Ervaringen 4. Eigen
Nadere informatienearly Zero Energy Buildings
nearly Zero Energy Buildings samen op weg naar energieneutraal Jan-Maarten Elias Unica Ecopower Naslag werk in whitepaper www.unica.nl Visie Gebouwen Faciliteren bedrijfsprocessen. Duurzame gebouwen zijn
Nadere informatieWest-Friesland: warmte in transitie. Cor Leguijt, VVRE, 6 april 2017
West-Friesland: warmte in transitie Cor Leguijt, VVRE, 6 april 2017 Inhoud Warmtetransitie, van het aardgas af, hoezo???? Aanpak in het project Uitkomsten regio West-Friesland Eindbeeld (welke oplossing
Nadere informatieWarmtepompen. Wie, wat, hoe, waar, waarom?
Warmtepompen Wie, wat, hoe, waar, waarom? Even voorstellen Thomas Engberts Adviseur energietransitie Specialist (hybride) warmtepompen Gasunie Transport Services B.V. Groningen woont SLIM 3 jaar bezig
Nadere informatieDe snelste route naar aardgasvrije wijken
De snelste route naar aardgasvrije wijken Smart Energy NL, 5 juni 2018 Marijke Kellner, Gasunie #2 Energieverbruik: gebouwde omgeving 32% Bron: NEV 2017. Aandeel van sectoren in het bruto eindverbruik
Nadere informatieBas van Golde Sales Manager Noord & Oost Nederland (
Bas van Golde Sales Manager Noord & Oost Nederland (06-54354008 bas.van.golde@ennatuurlijk.nl) Datum 15-06-2016 Wie is Ennatuurlijk Warmtenetten in Twente (Overijssel) Discussie: de rol van biomassa in
Nadere informatieIn het hol van de leeuw?
In het hol van de leeuw? Ing. Ruud Brunst Manager Applications 5-10-2016 remeha.nl We horen vaak Gas raakt op of fosiele brandstoffen worden schaars maar is dat wel zo? remeha.nl Gas zal nog lang beschikbaar
Nadere informatieInleiding Gebiedsenergie. Balanceren tussen milieu, woonlasten en haalbaarheid
Inleiding Gebiedsenergie Balanceren tussen milieu, woonlasten en haalbaarheid bpd ontwikkeling Focus - Woonconcept- en gebiedsontwikkeling - Betrekken klanten en stakeholders - Nieuwe samenwerkingsvormen
Nadere informatieRaf Schildermans. Business unit manager IFTech
Raf Schildermans Business unit manager IFTech Collectieve energievoorziening vanuit bodem/grondwater Inhoud 1. Collectieve energievoorziening vanuit bodem/grondwater 2. Ervaringen in het buitenland 3.
Nadere informatieBEVINDINGEN ENERGIECONCEPT ORANGERIE VAN KASTEEL AMSTENRADE Aan: Mevrouw L. van Lidth de Jeude-d'Ansembourg en Arjan Oosterhof
BEVINDINGEN ENERGIECONCEPT ORANGERIE VAN KASTEEL AMSTENRADE Aan: Mevrouw L. van Lidth de Jeude-d'Ansembourg en Arjan Oosterhof Van: Kamiel Jansen en Jörg Blass [NIBE] Datum: 18-01-2015 (laatste aanpassingen
Nadere informatieBegrippenlijst Naar groen is goed te doen
Begrippenlijst Naar groen is goed te doen Begrip Trias Energetica Toelichting De drie stappen van de Trias Energetica zijn basisvuistregels bij het duurzaam ontwerpen en verbouwen van gebouwen, ontworpen
Nadere informatieRealisatie WKO. WKO-coach Drenthe - Voorlichtingsbijeenkomst WKO
Realisatie WKO WKO-coach Drenthe - Voorlichtingsbijeenkomst WKO 1 Bouwopgave: Case: realisatie 4 woontorens, totaal 200 appartementen 2 gemeente convenant (stap 2) duurzame ambities DE scan besluit gemeenteraad
Nadere informatieDe ondergrond als basis voor een duurzame toekomst.
De ondergrond als basis voor een duurzame toekomst. Bodemenergie in Haarlem Marc van Someren (Bodem en Water Consultancy) 14 februari 2012 ILB Congres Media Plaza - Utrecht De ondergrond als basis voor
Nadere informatieTEO/WKO WARMTE EN KOUDE
TEO/WKO WARMTE EN KOUDE BEDRIJVENTERREIN MARSLANDEN Op het bedrijventerrein de Marslanden in Zwolle zijn bedrijven gevestigd, met uiteenlopende behoefte aan warmte en koeling. Vanuit gegevens over het
Nadere informatieEnergie neutrale Gebiedsontwikkeling
Energie neutrale Gebiedsontwikkeling Dag van de Projectontwikkeling Pieter Hameetman, directeur 23 mei 2013 Koninklijke BAM Groep nv Energie neutrale gebiedsontwikkeling Energienota = 0 Betekend communiceren
Nadere informatieWarmtenetten: hoe en waarom? Wim Mans 18 april 2018 Arnhem
Warmtenetten: hoe en waarom? Wim Mans 18 april 2018 Arnhem Warmte is belangrijker dan elektriciteit Het is afgelopen met aardgas! Bestaansrecht van warmtenetten collectieve warmtebronnen: Duurzamer en/of
Nadere informatieCO 2 -Prestatieladder
Adviesbureau B.V Sint Bavostraat 60C 4891 CK RIJSBERGEN Telefoon (076) 597 47 16 CO 2 -Prestatieladder 3.3.2 Emissie-inventaris met CO 2 -Footprint 7 juli 2014 www.apconbv.com ..........................................................................................
Nadere informatieDuurzame energie. Intergrale projecten, samenwerking en praktijk. door Arno Wurkum
Duurzame energie Intergrale projecten, samenwerking en praktijk door Arno Wurkum Inhoud Wie is Cogas? Wat doet Cogas Duurzaam? Voorbeelden van intergrale duurzame energieprojecten WKO Biomassa Biogas Opmaat
Nadere informatiePodiumbijeenkomst Duurzame Energie Oss. Ruimtelijke mogelijkheden voor duurzame energie
Podiumbijeenkomst Duurzame Energie Oss Ruimtelijke mogelijkheden voor duurzame energie Wilco Wolfs - 9 februari 2017 De vijf hoofdvormen Bio energie Bodemenergie Waterkracht Windenergie Zonne-energie Bio-energie
Nadere informatieRapport Aansluitvoorwaarden lage temperatuur warmtenetten
01 september 2016 Rapport Aansluitvoorwaarden lage temperatuur warmtenetten Project: Projectnr: 20140156 Behandeld door: Adnan Dedeoglu, Ger Kempen (ESCOplan). Huygen Ingenieurs en Adviseurs B.V. Parkweg
Nadere informatieToekomstbestendig, innovatief warmtenet in Amsterdam Zuidoost. Caryl Jonis (programmamanager BU Heat NL) 10 oktober 2018
Toekomstbestendig, innovatief warmtenet in Amsterdam Zuidoost Caryl Jonis (programmamanager BU Heat NL) 10 oktober 2018 Onderwerpen Studieproject Kantorenstrook Amstel III Basis technisch concept Voorlopige
Nadere informatieInspiratiesessie Hybride Warmtepompen in de Sociale Woningbouw
Inspiratiesessie Hybride Warmtepompen in de Sociale Woningbouw Inleiding en techniek Paul Friedel Patrimonium, Groningen 13 maart 2018 Versnellingsprogrammma (hybride) warmtepompen Marktontwikkeling voor
Nadere informatiePostbus ZG OPHEUSDEN. Uitgevoerd door Duitslandweg 4 Postbus AG BODEGRAVEN Telefoon adres
Onderzoek invulling CO 2 -neutraliteit Neder-Betuwe Verkenning ten behoeve van windvisie Datum 24 augustus 2016 Projectnummer 15784 Status Concept Opdrachtgever Gemeente Neder-Betuwe Postbus 20 4043 ZG
Nadere informatieGebruik en Beheer van WKO Systemen
installatiegroep Gebruik en Beheer van WKO Systemen Enkele aandachtspunten in de exploitatiefase Bedrijventerreinen Peter Slot 1 Agenda Even voorstellen De noodzaak van goed beheer WKO op bedrijventerreinen
Nadere informatieCO 2 -Prestatieladder
Adviesbureau B.V Sint Bavostraat 60C 4891 CK RIJSBERGEN Telefoon (076) 597 47 16 CO 2 -Prestatieladder 3.C.1-4.B.2 5.B.1 Halfjaarrapportage 2017 H1 www.apconbv.com ..........................................................................................
Nadere informatieBasis 0,6 Basis 0,4 Extra isolatie. Vraaggestuurde ventilatie (CO2)
Galerij complex: 36 appartementen, 5 bouwlagen Basis 0,6 Basis 0,4 Extra isolatie Collectieve Warmtepomp, individuele warmtepompboiler Verbeterde psi waarden koudebruggen ja ja ja ja collectieve warmtepomp
Nadere informatieCO 2 -Prestatieladder
Adviesbureau B.V Sint Bavostraat 60C 4891 CK RIJSBERGEN Telefoon (076) 597 47 16 CO 2 -Prestatieladder 3.A.1 Emissie-inventaris met CO2-Footprint www.apconbv.com ..........................................................................................
Nadere informatieBodemenergie in Arnhem Stimuleren en regie
Stimuleren en regie 12 juni 2013 Marc van der Burght Gelders netwerk Energie Beleidsmedewerker Bodem en Energie Open systeem 2011 Zes programmalijnen: 1. Energieneutraal Arnhem 2. Toonaangevend cluster
Nadere informatieARN, uw duurzame innovatieve partner!
ARN, uw duurzame innovatieve partner! WELKOM! 5 maart 2019 ARN als energie- en grondstoffenproducent Aandeelhouders/PPS-structuur Regio Nijmegen 37,5% Regio De Vallei 11,76% Regio Rivierenland 5,88% REMONDIS
Nadere informatieWarmte Koude Opslag. Wat is WKO? Diep onder Drenthe
Warmte Koude Opslag Wat is WKO? Diep onder Drenthe Klimaatbestendig Drenthe Klimaatveranderingen van vele eeuwen zijn nog steeds zichtbaar in het Drentse landschap. Voorbeelden hiervan zijn de Hondsrug
Nadere informatieDuurzaam warmtenet in Ede
Duurzaam warmtenet in Ede Octobre 2011 ) Direction Marketing Corporate 1 Wie zijn wij? Octobre 2011 ) Direction Marketing Corporate Structuur MPD Holding BV 80% 20% Breeveld Holding BV MPD Holding Nieuwe
Nadere informatieToelichting Instrument 5. Onderdeel Toolbox voor energie in duurzame gebiedsontwikkeling
Toelichting Instrument 5 Onderdeel Toolbox voor energie in duurzame gebiedsontwikkeling Instrument 5, Concepten voor energieneutrale wijken De gehanteerde definitie voor energieneutraal is als volgt: Een
Nadere informatiemet lage temperatuur warmtebron Kennisgroep lage temperatuur warmtenetten
Effectieve Kostenefficiënte of woonlasten of woonlastenefficiënte efficiënte aardgasvrije aardgasloze oplossingen wijken met lage temperatuur warmtebron Kennisgroep lage temperatuur warmtenetten Algemene
Nadere informatieeen toekomst zonder aardgas? Warmtepomp Het Warmte Effect
een toekomst zonder aardgas? Warmtepomp Het Warmte Effect Programma 20.00 uur Opening 20.05 uur De initiatiefnemers: ZMf & Zeeuwind 20.15 uur Alles over de warmtepomp Niek Tramper, Zeeuwind 20.45 uur Ervaringen
Nadere informatieVeemarkt terrein. Invulling energieambities. Martin Mooij. 13 december 2010
Veemarkt terrein Invulling energieambities Martin Mooij 13 december 2010 0 Veemarkt terrein Programma 500 woningen 60% koop 20% sociale koop 20% huur Gestapeld/ laagbouw Ambitie duurzaamheid Toonaangevend
Nadere informatieRegio Stedendriehoek
Regio Stedendriehoek 1 Energieneutrale regio Energietransitie Stedendriehoek Apeldoorn, Brummen, Deventer, Epe, Lochem, Voorst,Zutphen Netbeheer en Duurzame Gebiedsontwikkeling Pieter van der Ploeg, Alliander
Nadere informatieMARKTWAARDE ORIENTATIE WKI PALEISKWARTIER PALEISKWARTIER
MARKTWAARDE ORIENTATIE WKI PALEISKWARTIER MARKTWAARDE ORIENTATIE WKI Beoordeling PALEISKWARTIER digitale dossier Beoordeling digitale dossier 20 SEPTEMBER 2016 20 SEPTEMBER 2016 MARKTWAARDE ORIENTATIE
Nadere informatieAgromere Serre. Glastuinbouw in de Stad. Beperkingen. Concepten. AVAG ledenvergadering 25 juni 2008 Eric Poot, Wageningen UR Glastuinbouw
Agromere Serre AVAG ledenvergadering 25 juni 2008 Eric Poot, Wageningen UR Glastuinbouw Met dank aan Marc Ruijs en Bram van der Maas Glastuinbouw in de Stad Beperkingen Ruimte Regels Kansen Meerwaarde
Nadere informatieKansrijke WKO concepten
Kansrijke WKO concepten Wilfried Huis in t Veld IF Technology Kansen voor bodemenergie? Beperken van: - emissie broeikasgassen: Verdrag Kyoto, Kopenhagen? - afhankelijkheid van fossiele brandstoffen Hoger
Nadere informatieHOGE TEMPERATUUR OPSLAG VAN WARMTE IN DE ONDERGROND ONDERZOEK EN DEMONSTRATIE
HOGE TEMPERATUUR OPSLAG VAN WARMTE IN DE ONDERGROND ONDERZOEK EN DEMONSTRATIE JORIS KOORNNEEF DERDE NATIONAAL CONGRES BODEMENERGIE UTRECHT 29 JUNI 2018 GEOTHERMIE FAMILIE Ondiepe geothermische systemen
Nadere informatieWorkshop Gebiedsenergiestudie. Van idee tot realisatie. Congres 2010: Ruimte voor Energie!
Congres 2010: Ruimte voor Energie! Workshop Gebiedsenergiestudie Van idee tot realisatie Groningen, 5 februari 2010 Ir. P.A. Buurman Ir. I.M. Bouwman Inleiding Duurzaamheid is kiezen Challenge the future!
Nadere informatieeen toekomst zonder aardgas? Warmtepomp Het Warmte Effect
een toekomst zonder aardgas? Warmtepomp Het Warmte Effect Programma 10.00 uur Opening 10.05 uur De initiatiefnemers: ZMf & Zeeuwind 10.10 uur Alles over de warmtepomp Niek Tramper, Zeeuwind 10.45 uur Ervaringen
Nadere informatieGas als zonnebrandstof. Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030
Gas als zonnebrandstof Verkenning rol gas als energiedrager voor hernieuwbare energie na 2030 1 Inhoudsopgave 1 2 3 4 5 Introductie Meer hernieuwbare energie Extra hernieuwbare energie in Nederland? Verkennen
Nadere informatieSessie Geothermie; Onze nieuwe bron van energie!
Kennisconferentie Duurzame Ontwikkeling van de Ondergrond Sessie ; Onze nieuwe bron van energie! 1 L. Kramers (TNO) Roelof Migchelsen (Provincie Overijssel) Agenda Wat houdt geothermie in? Even voorstellen:
Nadere informatieEnergiecafé Bongerd Wingerd en omgeving
Energiecafé Bongerd Wingerd en omgeving 12 november 2018 Programma Energiecafé 1. Welkom: welke ontwikkelingen zijn er in uw buurt? verkennen toekomstige warmtevoorziening 2. In groepjes met elkaar in
Nadere informatieVeemarkt terrein. Invulling energieambities. Martin Mooij. Met aanvulling 17 mei 2011
Veemarkt terrein Invulling energieambities Martin Mooij Met aanvulling 17 mei 2011 0 Veemarkt terrein Programma 500 woningen 60% koop 20% sociale koop 20% huur Gestapeld/ laagbouw Ambitie duurzaamheid
Nadere informatieQuick scan business case energievoorziening Harinxmaland
Quick scan business case energievoorziening Harinxmaland Quick scan business case energievoorziening Harinxmaland Door: Martin Mooij Datum: 12 december 2012 Projectnummer: BENNL11881 Ecofys 2012 in opdracht
Nadere informatieWelkom Samen naar een klimaatneutraal Mariahoeve
Welkom Samen naar een klimaatneutraal Mariahoeve 1 29 maart 2018 Deze presentatie Doel bijeenkomst: toelichten en dialoog Ambities gemeente Den Haag Waarom Mariahoeve als pilotwijk Wat willen we bereiken
Nadere informatiePresentatie Het morfologisch ontwerpproces in het project Vroomshoop Carl-peter Goossen
Oog voor samenhang In samenwerking met Presentatie Het morfologisch ontwerpproces in het project Vroomshoop Carl-peter Goossen 1 22 Zorgappartementen te Vroomshoop 3 Duurzaamheid Moeten we het glas verduurzamen
Nadere informatieNotitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland
Notitie totale investeringen warmtetransitie provincie Noord-Holland Samenvatting De totale investeringsomvang om de woningen en utiliteitsgebouwen in de provincie Noord-Holland in 2050 klimaatneutraal
Nadere informatieWARMTENET POWER TO X EN ONTWIKKELINGEN IN RIJNHUIZEN
WARMTENET POWER TO X EN ONTWIKKELINGEN IN RIJNHUIZEN 12-03-2019 Initiatieven in Rijnhuizen: plannen voor zo n 2.000 woningen Ron deelt de initiatievenkaart. Er zijn veel initiatieven die lopen en op dit
Nadere informatieCO 2 -Prestatieladder
Adviesbureau B.V Sint Bavostraat 60C 4891 CK RIJSBERGEN Telefoon (076) 597 47 16 CO 2 -Prestatieladder 3.C.1-4.B.2 5.B.1 Halfjaarrapportage 2016 H2 www.apconbv.com ..........................................................................................
Nadere informatieWelkom in uw energieneutrale woning
0 Uw nieuwe woning is EPC = 0 Welkom in uw energieneutrale woning 0 te veel betaald U gaat voor nul! Welkom in uw energieneutrale woning Eteck, aangenaam U heeft een woning met een duurzame installatie
Nadere informatieENERGY NETWORKS. Introductie. Gerealiseerd Business case Quick Scan
Introductie www.energy-networks.nl Gerealiseerd Business case Quick Scan Introductie Verbinden van beleidsdoelen (Ver)binden Markt & Overheid Verbinden van projecten waarbij energie de verbindende factor
Nadere informatiedelft energieneutraal delft smart city thema
thema delft energieneutraal delft smart city afbeelding: Prêt-à-Loger Gemeente Delft heeft de ambitie om in 2050 energieneutraal te zijn. Dit betekent: geen door fossiele brandstofverbruik veroorzaakte
Nadere informatieDefinitie Voorbeelden Roadmap Cases
1 Definitie Voorbeelden Roadmap Cases 2 DEFINITIE LATENT = LAge Temperatuur EnergieNeT Lage temperatuur: energiebron < 40 C Energienet: energielevering aan verschillende verbruikers Warmte en/of Koude
Nadere informatieGroene warmtenet Ede. Douwe van den Berg 19 april 2017
Groene warmtenet Ede Douwe van den Berg 19 april 2017 Inhoud Korte introductie BTG Animatiefilm groene warmtenet Ede Ontstaan van het groene warmtenet Ede SvZ en plannen groene warmtenet Ede 2 Inhoud Korte
Nadere informatieDuurzame Greenport Westland Oostland
12 oktober 2009 Duurzame Greenport Westland Oostland EFRO programma Doel: Duurzame Greenport (p p p) Greenport Westland Oostland gemeentes Westland, Pijnacker Nootdorp, Lansingerland Kennisinstellingen
Nadere informatieAandeelhoudende gemeenten van Cogas willen
Aandeelhoudende gemeenten van Cogas willen Energie verduurzamen maar: Nationaal landschap leent zich minder voor zonne- en windenergie; Ondergrond minder geschikt voor WKO en geothermie; Inzet hout: beperkt
Nadere informatieAardgasvrije nieuwbouw
Aardgasvrije nieuwbouw Het kan, nu alleen nog doen Peter-Paul Smoor/Wienand van Dijk 02-10-2017 Doel van vandaag Komen tot commitment voor een gezamenlijke aanpak om z.s.m. aardgasvrije nieuwbouw te realiseren
Nadere informatieBerkum Energieneutraal Welkom!
Berkum Energieneutraal 2025 Welkom! 30 oktober 2018 Doelstelling voor vanavond U informeren over: Waar staan we met ons project? Wat is er de afgelopen periode gebeurd? Hoe gaan we verder? We gaan in op
Nadere informatiePassen duurzame ontwikkelingen binnen het vergunningenbeleid anno 2008
Symposium Vink Sion Passen duurzame ontwikkelingen binnen het vergunningenbeleid anno 2008 Beetgum, 24 januari 2008 Douwe Faber Directeur E kwadraat advies Inhoudsopgave E kwadraat advies Vergunningen
Nadere informatie