Shiatsu en het Prikkelbaar Darm Syndroom. de zoektocht naar een behandeling

Transcriptie

1 Shiatsu en het Prikkelbaar Darm Syndroom de zoektocht naar een behandeling Bianca Vollering Dutch Shiatsu Academy Groep 2004 Begeleidend docent Renske de Jong Naaldwijk, oktober 2009

2 Inhoudopgave: Voorwoord 4 Inleiding 5 1. Wat is PDS? Definitie PDS Onderzoeken PDS Hoofdklachten PDS De meest voorkomende bijklachten PDS Op PDS gelijkende ziekten Verklaring PDS klachten vanuit Westers oogpunt Het spijsverteringsstelsel Darmflora Indeling zenuwstelsel Het vegetatieve zenuwstelsel Aansturing darmen Serotine Welke anatomische verstoring treedt op bij PDS? Het ontlastingspatroon Hersen-darm-interactie Serotonine Darmflora Voedselintolerantie en allergie Verklaring PDS klachten vanuit Oosters oogpunt Begrippen TCM Yin Yang Qi Meridianen, acupunctuurpunten en organen Organen en hun bijbehorende aspecten De vijf elementenleer PDS gezien vanuit de Oosterse literatuur Diagnose PDS vanuit Oosters oogpunt Uitwerking pathologie PDS vanuit Oosters oogpunt Wat zijn de meest gangbare therapieën voor PDS? Voeding Stress Mogelijke therapieën Bezochte therapeuten Medicijnen Pro- en prebiotica Voedselintolerantie en allergie 38 Afstudeerscriptie Bianca Vollering

3 5. Drie complementaire shiatsu-behandelingen voor PDS Nadere uitleg shiatsu Gesprek voor aanvang behandeling en zelfzorg Drie shiatsu-behandelingen voor PDS Uitwerking type Uitwerking type Uitwerking type Conclusie 53 Bijlagen Bijlage I : Uitwerking PDS vanuit de TCM (bij hfdst 3) 55 Bijlage II : Vragenlijst shiatsu-therapeut J. Wikkerink (bij hfdst 4 en 5) 57 Bijlage III : Vragenlijst (pds) hypnotherapeut E.van Paassen (bij hfdst 4 en 5) 60 Bijlage IV : Vragenlijst Acupuncturist D. Rangkuti (bij hfdst 4 en 5) 63 Bijlage V : Buikmassage (bij hfdst 4 en 5) 65 Bijlage VI : Stoelmassage (bij hfdst 5) 66 Bijlage VII : Driedelige afronding Shiatsu Release Therapie (bij hfdst 5) 67 Bronvermelding 69 Afstudeerscriptie Bianca Vollering

4 Voorwoord Deze scriptie heb ik geschreven ter afronding van mijn opleiding tot natuurgeneeskundig shiatsu-therapeut aan de Dutch Shiatsu Academie (DSA.) Deze academie is erkend door de Namikoshi Shiatsu School in Japan. In deze scriptie verdiep ik mij in het Prikkelbaar Darm Syndroom (PDS) met als doel een shiatsu-behandeling samen te stellen. Op deze manier wil ik aantonen dat ik de theorie beheers om een eigen shiatsu-praktijk te beginnen en mij kan aansluiten bij de Nederlandse Werkgroep van Praktizijns in de Natuurlijke Geneeskunst (NWP.) Ik heb het maken van deze scriptie ervaren als een grote uitdaging waar ik veel van heb geleerd. De gehouden zoektocht naar een shiatsu-behandeling kan ik toepassen op meerdere ziekten en/of syndromen. Ik ben klaar voor de toekomst! Om mijn opleiding en uiteindelijk deze scriptie te voltooien heb ik hulp gekregen van vele mensen en instanties. Als eerste wil ik Piet de Jong bedanken. Hij bracht mij in contact met shiatsu en adviseerde mij de opleiding van de DSA. Verder wil ik mijn vriend Karel, de medestudenten van de DSA, vriendinnen, vrienden, familie en collega s bedankten voor de steun de afgelopen jaren. Zonder hun onbewuste, soms kleine maar belangrijke bijdrage zou ik deze opleiding niet hebben afgerond. Voor het voltooien van deze scriptie heb ik vanuit verschillende invalshoeken hulp en advies gekregen. Ik dank de door mij bezochte (pds) hypnotherapeut Elles van Paassen, de shiatsutherapeut José Wikkerink en de acupuncturist Darwin Rangkuti voor de gastvrijheid en vooral openheid tijdens mijn bezoek. Verder dank ik twee leraressen van de DSA opleiding; Ria Trompert voor de theoretische input met betrekking tot de Oosterse geneeskunde en shiatsutherapeute Yvonne Hansen die mij behulpzaam is geweest met het samenstellen van de shiatsu-behandelingen. Ook bedank ik Laura van Loon, oud student van de DSA-opleiding. De telefonische gesprekken en adviezen waren voor mij weer voldoende om vooruit te kunnen. Mijn vriendin Belinda van der Gaag bedank ik voor de waardevolle aanwijzingen die ervoor hebben gezorgd dat deze scriptie ook voor een niet medisch geschoold persoon boeiend en begrijpend is. Renske de Jong, de stagebegeleidster vanuit de DSA, heeft met haar sturende adviezen ervoor gezorgd dat dit geen encyclopedie is geworden. Als laatste wil ik de medewerkers en leden van de Prikkelbaar Darm Syndroom Belangenvereniging bedanken. Door hun hulp en input heb ik antwoord kunnen geven op mijn hoofdvraag. Afstudeerscriptie Bianca Vollering

5 Inleiding Als afsluiting van mijn opleiding aan de Dutch Shiatsu Academy (DSA) heb ik besloten het Prikkelbaar Darm Syndroom (PDS) uit te diepen met als doel een shiatsu-behandeling samen te stellen. De door mij geleerde theorie en praktijk van de afgelopen vijf jaar kwam daarbij goed van pas. De theorie van de DSA bestaat uit Westerse geneeskunde, Traditionele Chinese Geneeskunde (TCM), Natuurgeneeskunde en vele aanverwante vakken. De praktijk bestaat met name uit het geven van de shiatsu-therapie. Tijdens een shiatsu-behandeling drukt een shiatsu-therapeut met de duim of hand op het lichaam van een patiënt. De locatie waar wordt gedrukt is zorgvuldig uitgekozen, soms zijn het acupunctuurpunten. De patiënt zit hierbij op een stoel of ligt op een mat. In het begin was de theorie en praktijk een grote uitdaging voor mij maar gedurende mijn opleiding merkte ik vorderingen. Nu, aan het einde van mijn opleiding ben ik in staat een doelgerichte, dus een voor dat probleem betreffende, shiatsubehandeling samen te stellen. Elke behandeling is een grote uitdagende puzzel; Waar zit de oorzaak van het probleem en hoe pak ik die middels shiatsu en/of andere mogelijkheden aan? Tijdens de opleiding heeft de buikmassage mij geïntrigeerd. De buik is een veel omvattend orgaan waar wij, westerlingen, niet veel aandacht aan besteden. Een fysiotherapeut of sportmasseur masseert niet of nauwelijks de buik en bij onszelf doen we het al helemaal niet. Tijdens een shiatsu-behandeling wordt wel aandacht besteed aan de buik. De organen worden apart behandeld en het spijsverteringsstelsel wordt op gang gebracht. Onze manier van denken en handelen, oftewel de hersenen, boeien mij ook enorm. Het is mij bekend dat de buik ook het tweede hersenstelsel wordt genoemd en in verbinding staat met de hersenen. Deze twee onderwerpen brachten mij naar het veel voorkomende PDS. De oorzaak van dit complexe syndroom is nog niet precies bekend. De hoofdklacht bestaat uit buikpijn en problemen met de stoelgang. Deze stoelgang bestaat uit een heftige vorm van obstipatie, diarree of een afwisseling hiervan. Tegelijkertijd kunnen er bijkomende klachten zijn zoals depressiviteit en angst. Een citaat van een PDS patient: De diagnose PDS gaf me een soort rust. Bijna een jaar lang had ik vage klachten waar niemand zich raad mee wist, ikzelf ook niet. PDS is tenminste iets Wat me ook rust gaf was dat ik niet de enige bleek te zijn, maar dat er een heleboel mensen zijn zoals ik (Zorgboek 2006 p.34) Naar schatting heeft 10 tot 20% van alle mensen een ernstige vorm van PDS. De mensen met een lichtere vorm zullen nooit een arts bezoeken maar de kans dat ze naar een shiatsutherapeut gaan is des te groter. Tijdens mijn opleiding is PDS nauwelijks behandeld, veel shiatsu-therapeuten weten er géén raad mee. Hierdoor heb ik besloten dit onderwerp verder uit te diepen. Op deze manier ontstaat er meer bekendheid over PDS en shiatsu. Dit kan in het voordeel werken van de shiatsu-therapeut en een PDS patiënt. Na deze verdieping is het mijn bedoeling een shiatsu-behandeling voor PDS samen te stellen. De vraag is alleen: Kán ik een standaard shiatsu-behandeling voor PDS samenstellen? Hiervoor is in hoofdstuk 1 de vraag beantwoord wat PDS is. Door lid te worden van de Prikkelbare Darm Syndroom Belangenvereniging ben ik op de hoogte gebleven van de actuele ontwikkelingen met betrekking tot PDS. Deze vereniging bezit een goede internetsite met adviezen, recent wetenschappelijke onderzoek en een forum. In hoofdstuk 2 is PDS Afstudeerscriptie Bianca Vollering

6 vanuit Westers oogpunt benaderd. Het zenuwstelsel speelt in dit hoofdstuk een belangrijke rol, met name de hersen-darm-as. In hoofdstuk 3 is PDS vanuit Oosters oogpunt benaderd. De verschillen tussen beide geneeswijze zijn nu duidelijk geworden. In hoofdstuk 4 zijn enkele therapeuten bezocht die een affiniteit hebben met PDS. In dit hoofdstuk worden ook de mogelijkheden genoemd om PDS klachten te verminderen. Door middel van de theorie uit voorgaande hoofdstukken wordt in hoofdstuk 5 mijn vraagstelling beantwoordt. Dit antwoord is vanuit meerdere oogpunten benaderd. Een goede shiatsu-behandeling bestaat namelijk niet alleen uit puntjes drukken, meerdere factoren doen mee voor het beste resultaat! Afstudeerscriptie Bianca Vollering

7 1. Wat is PDS? In dit hoofdstuk is beschreven wat het Prikkelbaar Darm Syndroom (PDS) is. Hiervoor is de definitie van PDS toegelicht en aangevuld met enkele interessante onderzoeken die zijn gehouden om dit syndroom zo effectief mogelijk te begeleiden en behandelen. De meest voorkomende hoofd- en bijklachten van PDS zijn in een aparte paragraaf toegelicht. Opvallend is de hoeveelheid, en met name de veelzijdigheid van deze klachten. Aan het eind van dit hoofdstuk zijn enkele op PDS gelijkende ziekten kort en zakelijk toegelicht. Maar voordat de definitie van PDS is beschreven, is het belangrijk een algemeen beeld te krijgen van dit syndroom PDS is niet levensbedreigend en het is ook geen ziekte. PDS is een syndroom. Een syndroom is een ziektebeeld dat ontstaat door één of meerdere stoornissen. Deze stoornissen worden als één geheel beschouwd middels het verzamelwoord syndroom. In grote lijnen ontstaat het ziektebeeld van PDS door: bewegelijkheid van de darm(en), overgevoeligheid van de darmwand, ontregeling van het immuunsysteem in de darmwand, verandering in de darmflora, het niet goed functioneren van de zenuwimpulsen die betrekking hebben op het spijsverteringskanaal, erfelijkheid. In grote lijnen bestaat het ziektebeeld van PDS voornamelijk uit: buikpijn en/of een naar gevoel in de buik dat minder kan worden na de ontlasting, verandering van vorm van de ontlasting: hard of zacht, verandering van frequentie van de ontlasting: diarree of ophoping (obstipatie), opgeblazen gevoel, winderigheid en/of klachten in bovenbuik. PDS is een vervelende aandoening. Voor een grote groep mensen is PDS zo ernstig dat de klacht(en) een flinke stoorzender is bij een groot aantal activiteiten in het dagelijks leven. De duur en heftigheid kan zo ingrijpend zijn dat normale werk- en bezigheden gestopt moeten worden. De kans om door PDS een andere ernstige darmaandoening te krijgen zoals de Ziekte van Crohn of darmkanker is niet groter. PDS is wel een chronisch syndroom. Het kan plotseling ontstaan en is in de meeste gevallen niet te genezen. De klachten kunnen heftig of mild zijn. Het tijdstip van de klacht kan ook verschillend zijn. Veel mensen hebben klachten gedurende de ochtend, andere direct na het eten. Klachten kunnen ook de hele dag of in vlagen voorkomen. Bij veel mensen wisselen de klachten in de loop van jaren, het kan heftiger worden of juist minder heftig. Soms verdwijnen de klachten voor een bepaalde tijd en komen ze plotseling weer terug. Bij veel vrouwen vindt er een verandering van de klacht(en) plaats tijdens de menstruatie, zwangerschap of overgang. Bij het hebben van buik- of darmklachten bestaat een ziekenhuisonderzoek uit een bloedanalyse, stoelgangonderzoek, rontgenonderzoek, endos-, recto, sigmoido-, en/of coloscopie. Naar schatting heeft 10 tot 20% van de Nederlandse bevolking PDS. Er zijn echter geen duidelijke statische cijfers bekend, omdat niet iedereen een huisarts bezoekt. Veel mensen hebben een lichte vorm van PDS en bezoekt daardoor geen arts. Zij hopen dat de klacht(en) vanzelf over gaan. Daarbij komt dat er verschillende benamingen voor PDS worden gebruikt. Afstudeerscriptie Bianca Vollering

8 De meest gebruikte term is een prikkelbare darm maar ook de benaming spastische dikke darm of Irritable Bowel Syndrome (IBS) worden genoemd. IBS is de term die Internationaal wordt gebruikt. Er zijn twee- tot driemaal meer vrouwen dan mannen met PDS. De klachten zijn vanaf de kindertijd of ontstaan op oudere leeftijd. In de helft van de gevallen begint PDS tussen de 35 en 50 jaar (Zorgboek 2006 p.9.) Van de 20% wordt 1% van de PDS patiënten doorverwezen naar een ziekenhuis voor verder onderzoek (Smout 1994 p.13.) Wetenschappelijk onderzoek naar PDS vindt plaats in een academische ziekenhuis waar wordt gewerkt met een groep patiënten die een ernstige vorm van PDS hebben. Wereldwijd wordt, bij het doen van onderzoek, gebruik gemaakt van de Rome criteria. De Nederlandse huisarts stelt de ziekte of syndroom vast (diagnose) middels een protocol dat is gemaakt door het Nederlands Huisartsen Genootschap (NHG). 1.1 Definitie PDS. Het is lastig één definitie van PDS te omschrijven. Inhoudelijk is er een verschil tussen de criteria van Rome en de NHG-standaard. Beide zijn daarom in deze paragraaf uitgediept. Voordat iemand aan de ruime definitie van PDS voldoet, moet er een diagnose gesteld worden door een arts. Ook de diagnose kan op verschillende wijze geïnterpreteerd worden. Deze twee punten maken het lastig om één ziektebeeld (pathologie) te bepalen waar uiteindelijk een of één shiatsu-behandeling voor wordt samengesteld. Ik beperk mij dus tijdens deze scriptie tot drie pathologische typen PDS. Deze zijn aan het eind van dit hoofdstuk beschreven en beargumenteerd. De letterlijke vertaling van diagnose is; De vaststelling van de aard van een ziekte door geneeskundig onderzoek. Aan het stellen van de diagnose PDS is één belangrijke voorwaarde verbonden. Bij de patiënt mag anatomisch géén storing worden aangetroffen. Dat betekent dat alle oorzaken van buikklachten door onderzoek moeten zijn uitgesloten (Smout p.43.) Hierdoor is het stellen van de diagnose PDS tijdrovend en lastig. In de inleiding van dit hoofdstuk zijn de vele onderzoeken beschreven die plaats zouden moeten vinden in een ziekenhuis. In ons land blijkt dat, op een bloedonderzoek na, deze onderzoeken niet altijd gebeuren. Om wereldwijd onderzoek naar maag- en darmproblemen te verrichten, is het belangrijk dat dezelfde criteria worden gesteld. Om deze criteria vast te stellen komen sinds 1996 gastro-enterologen (specialisten in maag darmkanaal) vanuit de gehele wereld bij elkaar in Rome. De laatste bijeenkomst werd gehouden in oktober De afspraken die hier zijn gemaakt met betrekking tot PDS zijn genoemd in de Rome III-criteria. Hierin is gesteld dat er sprake is van PDS indien: 1. De symptomen langer dan zes maanden bestaan. Gedurende deze zes maanden moeten tenminste zes weken buik(pijn) klachten zijn geweest. 2. Deze buik(pijn) klachten moeten met twee van onderstaande symptomen gepaard zijn gegaan: buikpijn die vermindert na ontlasting buikpijn die gerelateerd is aan een verandering in de frequentie van de ontlasting: meer dan drie keer per dag ontlasting (diarree) of minder dan drie keer per week ontlasting (obstipatie) buikpijn die gerelateerd wordt met verandering in de vorm van de ontlasting: de ontlasting wordt te hard of te waterig. Afstudeerscriptie Bianca Vollering

9 Samengevat blijkt dat de Rome III- criteria PDS classificeert door een tijdsduur van klachten, een pijnindicatie, het aantal toiletbezoeken op één dag en de vorm van de geproduceerde ontlasting. Aan de twee laatst genoemde punten wordt niet veel aandacht geschonken omdat 75% van de patiënten binnen één jaar van type veranderd ( en Zorgboek 2006 p.33.) Een Nederlandse huisarts stelt zijn eigen diagnose naar aanleiding van de NHGstandaard voor PDS. Hierin staat genoemd dat: 1. Er geregeld of langere tijd buikklachten aanwezig moeten zijn. 2. Deze gaan gepaard moet gaan met één of meer van onderstaande punten: een opgeblazen gevoel in de buik winderigheid een wisselend ontlastingspatroon; diarree afgewisseld met obstipatie slijm bij de ontlasting een dikke darm die gevoelig is bij druk. Samengevat blijkt dat de NHG-standaard alléén buikklachten noemt en deze gepaard moeten gaan met één of meer verschillende klachten. De Nederlandse huisarts maakt onderscheid in drie typen PDS; PDS met hoofdzakelijk obstipatie, diarree of een mengvorm hiervan. Ook nu is het mogelijk dat het ene type het andere type afwisselt. (nhg-artsennet.nl en Zorgboek 2006 p.33) Omdat PDS een veelomvattend syndroom is, beperk ik mij tijdens het samenstellen van een shiatsu-behandeling tot drie typen PDS. Deze gekozen typen zijn een samenvoeging van het NHG-standaard, de Rome criteria en de beschreven belevingen van mensen op het forum van de Prikkelbaar Darm Syndroom Belangenvereniging (hierna te noemen PDSB-vereniging). Hieruit blijkt dat buikpijn een ernstig en steeds terugkerend probleem is en dat verstopping vaak gepaard gaat met een opgeblazen gevoel. Ik maak géén gebruik van een tijdsduur zoals genoemd in de Rome-criteria. De drie typen PDS vanuit Westers oogpunt zijn: 1. Obstipatie en/of opgeblazen gevoel, gecombineerd met buikpijn. 2. Diarree gecombineerd met buikpijn. 3. Mengvorm van obstipatie en diarree, gecombineerd met buikpijn. In hoofdstuk 4 is aan deze drie typen PDS een pathologie gekoppeld vanuit Oosters oogpunt. 1.2 Onderzoeken PDS Binnen de gezondheidszorg vindt er voortdurend onderzoek plaats. Hierdoor is en wordt er steeds meer over PDS bekend. Er zijn en worden steeds meer anatomisch aanwijsbare storingen aangetroffen bij PDS patiënten. Dit is in strijd met de beschreven diagnosestelling in de vorige paragraaf. In hoofdstuk 2 is dit verder toegelicht. Door de uitkomst van deze onderzoeken vindt er regelmatig een wijziging plaats binnen de Criteria van Rome en de diagnosestelling van het NHG. Hieronder beschrijf ik twee interessante onderzoeken die gehouden zijn onder PDS patiënten. Het NHG heeft samen met de PDSB-vereniging en VWBIntermedical een uitgebreide enquête onder PDS patiënten gehouden (Patientenonderzoek PDSB, februari 2009, L.J. Stellingwerf Beinterna en M. Welters.) Het doel van dit onderzoek was; het stellen van een Afstudeerscriptie Bianca Vollering

10 snelle en effectieve diagnose door een huisarts die past bij de ervaring en wens van de PDS patiënt. Samengevat bleek dat de Nederlandse PDS patiënt elke dag of enkele dagen per week darm of buikklachten heeft. De ernst van deze pijn varieert sterk en neemt niet altijd af na de ontlasting. Opvallend is dat dit wel is benoemd in de Rome III criteria. Verder blijken klachten als hoofdpijn, spierpijn en/of rugpijn en vermoeidheid veel voor te komen. Procentueel komen depressies of stemmingswisselingen vaker voor bij PDS patiënten. Verder bleek dat obstipatie vaker voorkomt bij vrouwen dan bij mannen. Hormonen kunnen hierbij een rol spelen. Verder bleek dat stress en voeding een grote rol spelen. In 2006 werd onder PDS patiënten een onderzoek gehouden over de behandelwijze van PDS patiënten. (Het Prikkel Darm Syndroom. Ervaringen met alternatieve geneeswijzen. Onderzoeksproject van E.L.M. Bouten, Juli 2007.) Samengevat bleek 45 % ontevreden, 40 % neutraal en 13% tevreden te zijn over de behandeling. 34% Wenst een betere behandeling oftewel geneesmiddel, 23% meer betrokkenheid van de arts oftewel serieus genomen te worden en 9% meer voorlichting over het syndroom PDS te krijgen. Als conclusie kan gesteld worden dat er klachten worden genoemd die niet gerelateerd zijn tot buikklachten. Opvallend is ook dat de gemoedstoestand van een PDS patiënt wordt genoemd. Het blijkt dat er een hogere kwaliteit van leven voor een PDS patiënt kan ontstaan indien er meer samenwerking plaatsvindt tussen de betrokken partijen. Daarbij zou het geven van meer informatie, meer begrip voor de patiënt en een snellere diagnose van de huisarts ook een verbetering kunnen zijn ( Deze waarnemingen zijn niet verwerkt in de NHGstandaard of de Rome Criteria. Dit bevestigt dat, naast de verschillen genoemd in de NHGstandaard en de Rome III criteria, het lastig is één definitie te geven van PDS. Steeds zijn er nieuwe ontdekkingen, met name bij medische onderzoeken onder PDS patienten. Hierdoor worden er, ondanks de definitie van een PDS diagnose, toch anatomische afwijkingen gevonden. In hoofdstuk twee wordt dit verder toegelicht Hoofdklachten PDS Inmiddels is het duidelijk dat PDS niet in een paar woorden is te beschrijven. Om duidelijkheid te krijgen van de meest voorkomende klachten zijn ze in dit hoofdstuk benoemt. De hoofdklacht bestaat uit buikpijn en/of problemen met de stoelgang, zij komen altijd bij een PDS patiënt voor.vaak gaan deze klachten samen met andere klacht(en) uit het maagdarmkanaal zoals zuurbranden. Ook deze klacht(en) zijn kort toegelicht. Buikpijn Buikpijn of ernstige gevoeligheid is vaak de grootste klacht van een PDS patiënt. De pijn bestaat uit krampen, steken, en/of een zeurend of brandend gevoel. Iedere PDS patiënt ervaart de pijn anders (Smout p.10.) Krampen kunnen zo heftig zijn dat een houding wordt aangenomen waardoor de pijn dragelijk is. Men spreek dan over koliekpijnen. De pijn kan door de gehele buik worden waargenomen maar ook daar is veel verschil in tussen PDS patiënten. Een veel voorkomende pijn is links onderin de buik. Daar bevindt zich een vernauwing van de dikke darm waar, door spastische samentrekking, een tijdelijke afsluiting kan plaatsvinden. De locatie waar de pijn zich bevindt hoeft niet altijd het probleem te zijn. Dit is bewezen middels een test met een ballon. Deze werd via de anus bij testpersonen ingebracht en opgeblazen. De testpersonen voelde een andere pijnlocatie in de buik dan waar de ballon zich op dat moment bevond. Bijvoorbeeld: de ballon werd rechtsboven in de dikke darm opgeblazen, de testpersoon nam dit linksonder in de buik waar (Smout p.23.) Afstudeerscriptie Bianca Vollering

11 Stoelgangproblemen Stoelgangproblemen zijn verschillend van aard. De ontlasting kan te hard (obstipatie) of te waterig zijn (diarree). Er wordt ook gesproken over waterige flatsen of een slijmvlies rond de ontlasting. Obstipatie kan ontstaan doordat de dikke darm teveel beweegt en water onttrekt aan de ontlasting. De passage door de darm gaat daarbij traag, er ontstaat ophoping. Na enkele dagen wordt de hardlijvige ontlasting uit de darm verwijderd waarbij aambeien of kleine kloofjes (fissuren) in de anus kunnen ontstaan. Bij diarree verloopt de passage door de dikke darm te snel. De darm onttrekt géén vocht aan de ontlasting, deze blijft waterig. Diarree gaat vaak gepaard met krampen en kan een signaal geven tot een zeer plotseling, niet te beheersen aandrang. Deze diarree is niet zeer ernstig. Metingen hebben uitgewezen dat er nog voldoende voedingsstoffen achterblijven in het lichaam om te overleven. Diarree wordt ook omschreven als waterige flatsen. Vanuit de buik komt de ontlasting plotseling vrij waardoor er een flats in de toiletpot ontstaat. Soms zit er slijm aan de buitenzijde van de ontlasting. Dit ziet eruit als een soort vlies of een vel. Dit betreft slijm van een geïrriteerde wand van de dikke darm. Het slijm heeft zich niet genoeg vermengd met de ontlasting. Deze aandoening is niet schadelijk of verontrustend. Deze stoelgangproblemen kunnen elkaar op lange of korte termijn afwisselen. Veel voorkomend is bijvoorbeeld dat een PDS patiënt s morgens harde keutelige ontlasting heeft en gedurende de dag nog enkele malen een kleine hoeveelheid dunne ontlasting. Het is mogelijk dat pijn in de buik verdwijnt na de ontlasting, met name na obstipatie. De darm heeft zich dan geleegd, er gaan geen pijnlijke signalen meer van de darmwand naar de hersenen. Andere veel voorkomende klacht(en) die samengaan met deze hoofdklachten zijn: Opgeblazen gevoel, braken en winderigheid Bij ieder mens komt er bij afbraak van voedsel in de dikke darm darmgassen vrij. Ieder mens slikt ook lucht in tijdens het eten en praten. Gassen en lucht behoren dus in ons lichaam Bij PDS patiënten geeft dit problemen, zij kunnen de gassen en lucht niet goed kwijtraken. Hierdoor kan een opgeblazen gevoel, misselijkheid en braken (dyspepsie) en winderigheid ontstaan. Gevoeligheid bij druk op de buik Door de buik- en stoelgangklachten en de hoge gevoeligheid van de sensoren in de buik is het bedrukken (palperen) van de buik voor een PDS patiënt vaak pijnlijk. Toch zal een arts middels palpatie van de buik proberen een diagnose te stellen. Zuurbranden Zuurbranden komt ook voor bij mensen die niet lijden aan PDS maar door de grote gevoeligheid binnen het maagdarmkanaal komt het bij PDS patiënten vaker voor. Zuurbranden ontstaat door de regelmatig terugstromende zure maaginhoud in de slokdarm (reflux.) Dit geeft een brandend gevoel achter het borstbeen. Slikklachten en brok in de keel PDS patiënten hebben vaak het gevoel dat de voeding niet goed door de keel zakt, het geeft een beklemd gevoel achter het borstbeen. Bij onderzoek aan de slokdarm wordt er géén oorzaak gevonden, vaak is het een afwijkend bewegingspatroon veroorzaakt door prikkeling van de slijmvlies. Ook kan er een gevoel van brok in de keel zijn. Bij géén fysiologische afwijkingen kan dit ontstaan door de reflux vanuit de maag, hoge spierspanning in de Afstudeerscriptie Bianca Vollering

12 bovenste slokdarmkringspier of psychische factoren. Bij emotionele stress is de brok in de keel een veel genoemd symptoom. 1.4 De meest voorkomende bijklachten PDS Naast de hoofdklachten zijn er vele bijklachten die genoemd worden door mensen met PDS. Deze bijklachten zijn niet direct gerelateerd aan het maagdarmkanaal, de samenhang tussen de hoofdklacht(en) en een bijklacht is niet altijd duidelijk. Niet iedere PDS patiënt hoeft last te hebben van één van deze bijklachten. Pijn in gewrichten en spieren Veel PDS patiënten klagen over pijn in de gewrichten en spieren. Tijdens een ziekenhuisonderzoek blijkt het niet te gaan om slijtage of ontsteking in gewrichten, er wordt niets gevonden. Uit het onderzoek genoemd in paragraaf 1.2, blijkt dat lage rugpijn regelmatig voorkomt. Mogelijk straalt de pijn in de buik uit naar de rug of leidt de buikpijn tot een verkramping van de rompspieren waardoor pijn in de rug ontstaat. De spierklachten bij PDS patiënten lijken op symptomen van fibromyalgie, bij onderzoek blijkt er vaak geen sprake van deze ziekte te zijn. Problemen met urinelozing Een veel gehoorde klacht bij PDS patiënten is het vaak moeten plassen maar met kleine hoeveelheden. Ook urineverlies komt voor. Oorzaak is mogelijk dat de darmen en de blaas elkaar prikkelen waardoor de plasdrang ontstaat maar er is nog niet voldoende onderzoek naar verricht. Onregelmatige menstruatie en pijn bij het vrijen Deze klacht wordt door vrouwen met PDS genoemd. Bij lichamelijk onderzoek wordt geen afwijkingen gevonden. Vermoedelijk ontstaat er druk in de buik tijdens het vrijen waardoor pijn ontstaat. Vaginisme blijkt veel voor te komen bij vrouwen met PDS. Moeheid, slapeloosheid Hiermee wordt moeheid bedoeld die niet in verhouding staat tot de inspanning of activiteit. Moeheid is niet te meten, een ieder heeft wel eens last van moeheid. Langdurige of extreme moeheid maakt je somber, het verstoort je leven. Een PDS patiënt kan al vermoeid zijn na een kleine inspanning, bijvoorbeeld de afwas. De moeheid wordt verschillend ervaren, de een voelt zich lusteloos, de ander volledig uitgeput of compleet leeg zijn. Mogelijk dat de PDS zoveel energie vraagt dat er uitputting in en van het lichaam ontstaat. Slapeloosheid kan ontstaan doordat PDS patiënt vroeg wakker wordt. In het lichaam begint de dikke darm omstreeks 05:00 uur te werken. Dit is dan ook het tijdstip van de innerlijke wekker. Psychische klachten Neerslachtigheid of een depressie kunnen voortvloeien uit moeheid en/of slapeloosheid. Neerslachtigheid kan ook gewoon tijdelijk ontstaan, de persoon is dan lusteloos en somber. Als dit langere tijd duurt kan iemand zich machteloos voelen. Vaak gebeurt dit als de PDS patiënt geen greep krijgt op de klacht. Een andere voorkomend psychische klacht is angststoornis. De persoon heeft zonder enige logische reden een angststoornis ontwikkeld die zich verder kan ontwikkelen tot een fobie zoals straatvrees. Zowel depressie als angststoornissen gaan gepaard met vermijding van activiteiten of bepaalde plekken. Gevolg is dat er geen sprake meer is van een normaal dagelijkse leefpatroon. Afstudeerscriptie Bianca Vollering

13 1.5 Op PDS gelijkende ziekten Er zijn vele ziekten waarmee PDS verward kan worden. Het is belangrijk hier enige kennis over te hebben. De meest voorkomende, gelijkende ziekten zijn in deze paragraaf kort toegelicht.. Voedselintolerantie Voedselintolerantie houdt in dat het lichaam bepaalde voedingsstoffen niet goed kan verdragen. Dit komt omdat een bepaald enzym, die verantwoordelijk is voor die vertering, ontbreekt. Hierdoor ontstaan typische PDS klachten zoals buikpijn, winderigheid en diarree. In tegenstelling tot allergie is het bij voedselintolerantie niet noodzakelijk de slecht te verdragen voedingsstof niet meer te eten. De ingenomen hoeveelheid is beslissend. Een voedselintolerantie wordt ook wel een niet-allergische voedselovergevoeligheid genoemd. Er zijn mensen die een voedselintolerantie en PDS hebben. Lactose en fructose intolerantie zijn enkele voorbeelden. Respectievelijk moeten in dat geval melkproducten en vruchtensuiker (gedeeltelijk) worden vermeden. Coeliakie Coeliakie is de naam van een veel voorkomende glutenintolerantie. Gluten zijn een eiwit die voorkomt in tarwe, rogge, gerst, spelt, kamut en vaak haver. Deze voedingsmiddelen beschadigen het slijmvlies van de dunne darm, waardoor deze géén voedsel opneemt. De klachten kunnen zeer verschillend zijn en daarbij vergelijkbaar met PDS. De oorzaak van coeliakie is vermoedelijk erfelijkheid. Voedselallergie oftewel een reactie van het immuniteitsysteem Voedselallergie is iets anders dan voedselintolerantie. Bij een voedselallergie is er een abnormale reactie van het immuunsysteem op een bepaalde stof(fen), ook allergenen genoemd. Deze allergenen moeten resoluut vermeden worden uit het voedingspatroon, omdat een zeer kleine hoeveelheid een directe, heftige reactie kan veroorzaken. Bij een intolerantie is het immuunsysteem niet direct betrokken, bij de allergie wel. Zij kunnen, buiten andere klachten, lijken op klachten van PDS. Vaak voorkomende voedselallergieën zijn reacties op pinda s, schaal- en/of schelpdieren. Infecties van het maagdarmkanaal In het maagdarmkanaal bevinden zich bacteriën, virussen en parasieten. Bacteriële infecties komen in deze omgeving veel voor. De buikpijn, krampen en ontlastingsproblemen beginnen heftig maar na enkele dagen is de klacht, op sommige uitzonderingen na, over. Er zijn bacteriën die een infectie kunnen veroorzaken, het Salmonella soort is het bekendste. Virussen zijn moeilijk aan te tonen, het vermoeden is dat er vaak sprake is van een virale infectie. Darmparasieten kunnen chronische darmklachten veroorzaken. Ze kunnen op meerdere wijzen in het lichaam komen, maar de meest voorkomende is via water of voedsel dat afkomstig is uit de minder ontwikkelde delen van de wereld. Ook door een parasiet kan een infectie ontstaan. Middels onderzoek van de ontlasting worden deze bacteriën, virussen en parasieten aangetoond. Ziekte van Crohn en colitis ulcerosa Deze darmziekten gaan gepaard met ontstekingen in het slijmvlies van de dikke- en of dunne darm in geval van de ziekte van Crohn en bij de ziekte colitius ulcerosa uitsluitend in de dikke darm. Deze ontstekingen zijn chronisch en kunnen lang aanwezig blijven. De oorzaak van deze ziekten zijn niet bekend, waarschijnlijk betreft het een auto-immuunziekte. De symptomen zijn vaak buikpijn met diarree en bloedverlies. Om zeker te zijn of het de ziekte Afstudeerscriptie Bianca Vollering

14 van Crohn of van colitis ulcerosa betreft wordt een stukje slijmvlies uit de darmen weggenomen voor onderzoek. Andere op PDS gelijkende ziekten zijn een chronische ontsteking van de alvleesklier, een tumor in het maag-darmkanaal of de na een maag- of darmoperatie vergelijkende symptomen. Afstudeerscriptie Bianca Vollering

15 2. Verklaring PDS klachten vanuit Westers oogpunt In dit hoofdstuk zijn de PDS klachten benaderd vanuit de Westerse geneeskunde. In hoofdstuk 3 worden deze klachten benaderd vanuit de Oosterse geneeskunde. Om de klachten te begrijpen wordt eerst de werking van het spijsverteringskanaal met zijn darmflora kort samengevat. Vervolgens is het zenuwstelsel in een aparte paragraaf behandeld. Er blijkt een interessante wisselwerking te zijn tussen de aansturing van de darmen en de hersenen. De afgifte van de hoeveelheid serotonine, een stof die zorgt voor de overdracht van zenuwimpulsen, is verschillend bij darmen van een PDS patiënt en darmen van een niet PDS patiënt. Dit betekent dat er een anatomisch aanwijsbare stoornis is aangetroffen bij PDS patiënten. Deze en andere anatomisch aantoonbare stoornissen zijn in de laatste paragraaf van dit hoofdstuk beschreven Het spijsverteringskanaal Het spijsverteringskanaal is een holle buis van zeven meter die begint in de mond en eindigt bij de anus. Het voedsel verplaatst zich binnen de vijftien en twintig uur van het begin naar het eind van deze holle buis. In deze periode wordt voedsel opgenomen en verteerd, de onverteerbare voedingsresten worden afgevoerd als ontlasting. Spijsverteringssappen zijn belangrijk, met name gal en het sap uit de alvleesklier. Hormonen en zenuwen geven het signaal voor beweging van de darmen, de darmflora zorgt dat onverteerbare plantaardige stoffen alsnog worden afgebroken. Een goed eindproduct dient aan bepaalde voorwaarden te voldoen. 1 = Mond 2 = Slokdarm 3= Maag 4 = Lever 5 = Galblaas 6 =Alvleesklier 7 =Dunne darm 8 =Dikke darm 9 =Enderldarm en anus (Zorgboek 2006 p.14) Afstudeerscriptie Bianca Vollering

16 De holle buis begint met de mond waar de vertering van voedsel van start gaat. De slokdarm bevindt zich tussen de mondholte en maag. Zijn enige functie is het transport van voedsel naar de maag. In de maag wordt het voedsel verder verkleind en verwerkt. Als de vaste voedselbestanddelen één tot twee millimeter zijn, gaan ze via de maagportier naar het eerste gedeelte van de dunne darm. In de dunne darm wordt het sap van de alvleesklier en gal aan het voedsel toegevoegd en wordt dit verwerkt. Enzymen vanuit de darmwand spelen hierbij ook een rol. Het voedsel is dan zo bewerkt dat de nuttige voedingsstoffen door het bloed kunnen worden opgenomen. Voor daadwerkelijk gebruik van dit bewerkte voedsel zorgt de lever middels een chemische omzetting dat schadelijke stoffen worden omgezet in onschadelijke. Door peristaltische contractie wordt het voedsel in de dunne darm gekneed en langzaam getransporteerd richting de dikke darm. Via de klep van Bauhin komt de inmiddels dunne waterige brij (chymus), in de dikke darm. Dit restant bestaat uit water, zouten en onverteerbare plantaardige stoffen. De wand van de dikke darm bestaat uit drie lagen: aan de buitenzijde een dubbele spierlaag die rondom de darm bevestigd is, een bindweefsellaag en een slijmvlieslaag die zich aan de binnenzijde van de darm bevindt. Met name aan het begin van de dikke darm wordt vocht onttrokken aan de chymus, het laatste gedeelte wordt gebruikt als opslag. De dikke darm maakt twee soorten bewegingen; peristaltische bewegingen en massacontractie. Door peristaltische bewegingen vindt het onttrekken van vocht plaats. De chymus wordt in contact gebracht met het slijmvlies door insnoering van de dikke darm. Deze insnoering ontstaat door spieren in de vorm van een ring over de gehele lengte van de dikke darm Deze spieren trekken onbewust samen, het is glad spierweefsel. De chymus wordt nu goed gekneed en gemengd, er ontstaat een stevige massa (feces). Het opgenomen water wordt teruggegeven aan de bloedbaan. Deze insnoering kan een tiental seconden tot wel enkele minuten duren en wordt niet gevoeld. De massacontractie vindt plaats doordat de chymus of feces in de dikke darm over grote afstanden wordt getransporteerd richting de endeldarm, het laatste gedeelte van de holle buis. Als dit gedeelte gevuld is met feces ontstaat er aandranggevoel. Het lozen van feces wordt defecatie genoemd. Defecatie vindt plaats door het aanspannen van de buikspieren. De feces verlaat de endeldarm middels de anus die uit twee kringspieren bestaan; een bewust- en onbewust werkende spier. Bij defecatie ontspant de onbewust kringspier zich middels een reflex, de bewuste kringspier wordt bewust op het toilet ontspannen. Een gezond persoon produceer 100 tot 150 gram feces per dag. Transport van de feces vindt dus plaats middels massacontractie. Dit gebeurt ongeveer zes keer per dag. De contractie vindt met name plaats in de ochtenduren; na het ontwaken, het ontbijt of de ochtendkoffie. Het kan gevoeld worden als een lichte kramp of als aandrang. De peristaltische bewegingen en massacontractie in de dikke darm worden geactiveerd door stoffen die vrij komen na vertering van oplosbare vezels en hormonen en zenuwen. Dit gaat onbewust, de wand van de darm bestaat uit glad spierweefsel. Wat vele mensen niet weten is dat, bij het waarnemen van voedsel in de maag en dunne darm, er ook beweging plaatsvindt in de dikke darm. Hormonen uit de maag en dunne darm zetten de wand van de dikke darm aan tot beweging. Beweging van de dikke darm vindt dus al plaats voordat het voedsel deze locatie heeft bereikt. (Smout p.30) Ontlasting De ontlasting (feces) bestaat uit voedselresten, water, slijm, bacteriën, afgestoten darmwandcellen, zouten en galkleurstof die de feces een bruine kleur geeft. De normale feces bij volwassenen is worstvormig en compact van samenstelling. De kleur bruin is afhankelijk van de voeding die gegeten wordt. Voornamelijk vleesvoeding geeft een kastanjebruine kleur, uitsluitend plantaardige voeding geeft een bruingele en moedermelkvoeding geeft een goudgele kleur. Bij zwart, grijszwart en wit gekleurde feces kan er sprake zijn van een pathologie. Afstudeerscriptie Bianca Vollering

17 2.1.2 Darmflora Darmflora bevindt zich volop in de dikke darm en minder in de dunne darm. Een gezonde darmflora bestaat uit nuttige en schadelijke bacteriën, dit moet in evenwicht zijn. Er zijn wel vier- tot vijfhonderd verschillende bacteriesoorten. Zij hebben ieder hun eigen functie en bevinden zich daarom op specifieke plaatsen in de darm. De darmflora zorgt voor gisting en rotting van de darminhoud. Daar komen stoffen bij vrij die de beweging van de dikke darm stimuleren en de defecatie bevorderen. Daarnaast is de darmflora van belang voor de aanmaak van vitamine K (bloedstolling), B (stofwisseling en zenuwstelsel) en foliumzuur. Een verstoorde darmflora kan van grote invloed zijn voor PDS (Smout p.37.) 2.2. Indeling zenuwstelsel Het zenuwstelsel is een complex dradenstelsel dat zich in het gehele lichaam bevindt. De werking van het zenuwstel is complex, nog steeds is hier nog niet alles over bekend. Anatomisch gezien behoort tot het zenuwstelsel alles dat omgeven is door een benig omhulsel, dus de hersenen en het ruggenmerg. Alle verbindingen die hieruit ontstaan en naar de armen en benen toe leiden behoren ook tot dit zenuwstelsel. Het zenuwstelsel speelt dus een belangrijke rol bij elke gedachte, beweging of beleving. Daardoor is het zenuwstel een onmisbaar en vooral interessant onderwerp voor het samenstellen van een PDS behandeling. In deze paragraaf is met name het vegetatieve, onwillekeurige zenuwstelsel verder uitgediept. Dit stelsel is onderverdeeld in het sympatische- parasympatisch en enterisch stelsel. In het zenuwstel wordt gebruik gemaakt van de stof serotonine voor de juiste communicatie. Serotonine speelt daardoor een grote en belangrijke rol voor een PDS patiënt Het vegetatieve zenuwstelsel Voordat dit stelsels verder wordt beschreven is het belangrijk enige kennis over de fysiologische indeling van het zenuwstelsel op te frissen. Fysiologisch gezien wordt het zenuwstelsel onderverdeeld in het animale zenuwstelsel en het vegetatieve zenuwstelsel. Het animale stelsel zorgt voor de bewuste integratie van de mens en zijn omgeving. Het wordt ook het somatische- bewuste of het willekeurige zenuwstelsel genoemd. Een voorbeeld is communicatie. Het vegetatieve stelsel reguleert en coördineert automatisch verschillende stelsels binnen het lichaam. Het wordt ook het autonome- onbewust of het onwillekeurige zenuwstelsel genoemd. Een voorbeeld is de bloeddrukregulatie of de ademhaling. Met name dit vegetatieve stelsel is interessant voor een behandeling van een PDS patiënt en wordt verder uitgediept in het sympatische- parasympatisch en enterisch stelsel. Fysiologisch zenuwstelsel Animale zenuwstelsel Vegetatieve zenuwstelsel. Sympathisch zenuwstelsel Para-Sympatisch zenuwstelsel. Enterisch zenuwstelsel Het sympatische stelsel is actief als de mens uiterlijk actief is. Het bloed met zijn voedingsstoffen gaat hoofdzakelijk naar het hart en de spieren. Dit stelsel stimuleert de hartactiviteit, de ademhaling, verhoogt het bloedsuikerspiegel en de spanning in de skeletspieren. Het sympatisch stelsel remt de werking van de spijsvertering op één uitzondering na. Bij stress of heftige angst neemt de productie van darmsap toe waardoor de passage van voedselbrij door de dunne- en dikke darm wordt versneld. Er ontstaat diarree. In dit geval wordt er geen vocht of voedingsstoffen opgenomen. Een toepasselijk speekwoord is hierbij het in je broek doen van angst! Het sympatisch stelsel voert zijn werk uit middels Afstudeerscriptie Bianca Vollering

18 impulsen vanuit het ruggenmerg tussen Thorocaal 1 en Lumbaal 3. Het impuls gaat naar de grensstreng die zich aan beide zijde naast de wervelkolom bevindt. Er zijn dus twee grensstrengen of kralenkettingen. Op deze grensstreng bevinden zich namelijk meerdere knopen (ganglia s) waardoor de grensstreng op een kralenketting lijkt. Vanuit deze ganglia s gaan de impulsen middels zenuwen naar de organen. In dit geval beïnvloeden ze de buik. Het parasympatisch stelsel is actief als de mens uiterlijk passief is. Het bloed gaat hoofdzakelijk naar het spijsverteringsstelsel. Dit stelsel stimuleert de spijsvertering, zorgt voor de productie van darmsappen, vertraagt de hart- en ademhaling en remt de spieractiviteit. De darmsappen worden in een constante hoeveelheid aan de voedselbrij toegevoegd zodat er een rustige verwerking van de voedselbrij kan plaatsvinden. De grootste parasympatische zenuw is de nervus vagus; ook wel de 10 e hersenzenuw genoemd. De n.vagus komt vanuit de hersenen en heeft vele rondzwervende vertakkingen, met name in de buikstreek. Vanuit het 2 e tot en met het 5 e gat van het heiligbeen gaan er zenuwen naar het onderste deel van de dikke darm, blaas en geslachtsorganen. Het sympatisch- en para sympatsich stelsel zijn in hun werking nauwkeurig op elkaar afgestemd. In actie zorgt het sympatisch systeem voor een goede sportprestatie, in rust zorgt het parasympatisch systeem voor verwerking van de voeding in het spijsverteringsstelsel. (Smout p. 21, Wolfgang p.39, Cokelaere p.313 e.v.) Aansturing darmen De werking van de darmen werd in de vorige paragraaf besproken. De aansturing van de darmen vindt hoofdzakelijk plaats door het vegetatieve zenuwstelsel waarbij een samenspel plaatsvindt tussen het sympatisch- en parasympatisch zenuwstelsel. Het enterisch zenuwstelsel zorgt in detail voor de aansturing van de darmen. Het enterisch zenuwstelsel Het eigen zenuwstelsel van de darmen wordt het enterisch zenuwstelsel genoemd. Deze bestaat uit miljoenen zenuwcellen die middels uitlopers met elkaar in contact staan. Zij heten receptorcellen en bevinden zich in de darmwand. De receptoren zijn in staat veel functies van de maag en darmen volledig zelfstandig te regelen. Ze zorgen voor de bewegelijkheid van de darmen en de afgifte van bepaalde enzymen. Er zijn receptoren die gevoelig zijn voor chemische of mechanische prikkels zoals stoffen uit de voeding of lichaamseigen signaalstoffen. Ook het trekken en drukken van het darmwandweefsel wordt waargenomen door de receptoren. Zij geven hun informatie door aan het enterisch zenuwstelsel. Dit stelsel reageert hierop door te bewegen of door afgifte van enzymen. Pijnprikkels uit het darmweefsel worden ook door de receptoren geregistreerd en direct naar de hersenen geleid. Door de werkwijze van de receptoren is het enterisch zenuwstelsel constant geïnformeerd over de inhoud van de darm en kan daardoor volledig zelfstandig werken. Het enterisch stelsel wordt ook het tweede brein genoemd, gezien de structuur en functie is het vergelijkbaar met de hersenen. Het enterisch zenuwstelsel valt in de categorie van het vegetatieve zenuwstel, samen met het sympatisch- en parasympatisch stelsel (Smout p.19 e.v., Wolfgang p.28 e.v.) Hersen-darm-as De hersen-darm-as bestaat uit veel zenuwen die zich tussen de darmen en hersenen bevinden. Middels de hersen-darm-as vindt er samenwerking plaats tussen de hersenen, het enterisch zenuwstelsel, het algemeen zenuw- en hormonenstelsel en het immunologisch systeem. Door middels van de hersen-darm-as beïnvloeden het vegetatieve zenuwstel en het enterisch zenuwstelsel elkaar, er is een tweerichtingsverkeer. De verhouding tussen deze twee stelsels is echter scheef, 90% van de communicatie loopt van de buik naar de hersenen. De overige 10% loopt van de hersenen naar de buik en heeft voornamelijk te maken met angst, vrees of Afstudeerscriptie Bianca Vollering

19 emotie. Zij hebben een directe werking op de darm. Hieruit kun je concluderen dat er veel signalen van de buik naar het hoofd gaan. Angst blijkt de waarneming van een prikkel op de darm te bevorderen, afleiding en ontspanning verminderen de waarneming van de prikkel. Hieruit blijkt dat angst veel invloed heeft op de darmen en dat ontspanning de darmen tot rust brengt. Geen enkele schrijver van een boek maakt duidelijk waar exact deze hersen-darm-as loopt. Blijkbaar is deze as nog niet fysiologisch aangetoond. Tijdens interviews die ik met therapeuten heb gehouden (hoofdstuk 4) werd mij duidelijk dat een ieder zijn eigen interpretatie heeft over de locatie van deze hersen-darm-as. Duidelijk is wel dat hij er is. (Kaptein p.224 en Rangkuti p.88 e.v.) Serotonine Serotonine is een boodschapstof die zorgt voor de communicatie binnen het zenuwstelsel. Een algemeen woord voor deze boodschapstof is neurotransmitterstof. Een neurotransmitterstof zorgt voor het doorgeven van een signaal van zenuwcel naar zenuwcel, van zenuwcel naar een orgaan of van een zenuwcel naar een ander deel van de hersenen. Een zenuwcel is voorzien van een overdrachtsmechanisme (synaps) waarin transmitterstof is opgeslagen. Bij een binnenkomend signaal komt de transmitterstof vrij en activeert vervolgens de ontvanger van een volgende zenuwcel of orgaancel. De transmitterstof wordt door een speciaal proces afgebroken. Een neurotransmitter, oftewel serotonine, is dus onmisbaar bij de aansturing van het zenuwstelsel. Serotonine speelt een zeer belangrijke rol met betrekking tot de overdracht van informatie uit het spijsverteringskanaal naar de hersenen. Van alle serotonine receptoren in het menselijk lichaam bevindt zich 95% in het spijsverteringskanaal, de overige 5% bevindt zich in het centrale zenuwstelsel (Wolfgang p.38.) Serotonine zorgt binnen het spijsverteringskanaal voor de beweging, gevoeligheid en afscheiding van stoffen in de darm. Daarnaast heeft het onder andere ook werking op de bloedstolling. In de hersenen speelt serotonine een belangrijke rol voor het ontstaan van stemming, depressie en angststoornissen. 2.3 Welke anatomische verstoring treedt op bij PDS? In hoofdstuk 1 is duidelijk geworden dat, voor de diagnosestelling PDS, géén aanwijsbare anatomische stoornissen mogen worden aangetroffen. Om dit volledig uit te sluiten moeten er vele lichamelijke onderzoeken in een ziekenhuis plaatsvinden. Dit blijft vaak achterwege. Door wetenschappelijk onderzoek wordt steeds meer duidelijk dat er wel anatomisch aanwijsbare afwijkingen worden aangetroffen bij PDS patiënten. Zo komt er steeds meer bewijs dat er zich kleine, microscopische ontstekingen bevinden in de darmwand van een PDS darm. (A.Thijssen, arts onderzoeker Diaconessenhuis in Leiden, Lezing PDS-Infodag, 3 november 2007.) Vele denken ook dat PDS alleen maar in de dikke darm plaatsvindt. Ook dit wordt de laatste jaren niet meer beweerd. PDS vindt plaats in alle delen van het spijsverteringskanaal doordat er in al deze organen een afwijkend bewegingspatroon kan ontstaan. Het is ook bekend dat PDS kan ontstaan na een buikoperatie, flinke buikgriep of een darminfectie. Er wordt nog veel onderzoek gedaan naar de erfelijkheid van PDS. Er is nog geen 100% bewijs maar het is bekend dat familieleden van PDS patiënten een hogere kans hebben om PDS te krijgen (A.Thijssen, 2007.) In deze paragraaf worden nog een aantal anatomisch aanwijsbare verstoringen beschreven die bij PDS patiënten zijn aangetroffen. Het ontlastingspatroon is ruim toegelicht omdat dit het meest herkenbaar is bij een PDS patiënt Het ontlastingspatroon Ontlasting kan veel informatie bevatten over gebeurtenissen in het lichaam. Ontlasting geeft informatie over de kleur, de compactheid, de hoeveelheid, en geur. Door vele oorzaken kan de samenstelling van ontlasting veranderen. Verkeerde eet- en leefgewoonten zijn het meest Afstudeerscriptie Bianca Vollering

20 voorkomend. De Nederlandse huisarts diagnosticeert volgens de NHG-norm PDS in het type diarree, obstipatie of een mengvorm hiervan. Er is sprake van diarree als er vaker dan driemaal per dag ontlasting plaats vindt en deze een geringe vastigheid heeft. Diarree kan ontstaan vanuit de dunne- of dikke darm. De dunne darm neemt bijvoorbeeld voedingsmiddelen niet goed op zoals bij een lactose intolerantie. Het kan ook dat de dunne darm spastische samentrekkingen vertoont met als gevolg diarree. Bij diarree vanuit de dikke darm vindt de peristaltische contractie minimaal plaats, de massacontractie werkt volop. Hierdoor ontstaat een versnelde passage van chymus door de dikke darm met grote hoeveelheden ontlasting of een regelmatig toiletbezoek als gevolg. Deze massacontractie kan ook het gevoel van plotseling en nauwelijks te controleren aandrang veroorzaken. Bij hevige, plotseling opkomende diarree en diarree die langer dan vijf dagen duurt moet een huisarts geraadpleegd worden (Smout p.25, Wolfgang p.33.) Er is sprake van obstipatie als er, met veel moeite, minder dan driemaal per week ontlasting plaats vindt en deze een harde structuur heeft. Bij obstipatie vindt volop peristaltische contractie plaats waardoor het vocht aan de chymus wordt onttrokken. In veel gevallen vindt er in het linkergedeelte van de dikke darm in plaats van peristaltische bewegingen juist afsluitende bewegingen plaats hetgeen een pijnlijk gevoel geeft. De massacontractie vindt minimaal plaats in de dikke darm en de chymus beweegt zich moeizaam voort richting de anus; er ontstaat obstipatie. Een huisarts moet geraadpleegd worden als er bloed in de ontlasting zichtbaar is en er gedurende twee weken géén defecatie plaatsvindt (Smout p.25, Wolfgang p.32.) De afwisseling tussen diaree en obstipatie vindt plaats door de afwisselende, veranderende werking van de darm. Bij PDS is de oorzaak van een afwijkend ontlastingspatroon voornamelijk een verkeerde darmwerking. Hierdoor ontstaan pijnlijke samentrekking van de spieren in het spijsverteringskanaal. (C.H.M.Clemens, Diaconessehuis Leiden, Lezing PDS-Infodag 5 november 2005.) Door meting is ook aangetoond dat bij PDS patiënten de dikke darm voor de maaltijd actiever in zijn bewegelijkheid is dan bij een niet PDS patiënt. Ook na de maaltijd blijkt deze bewegelijkheid actief en lang aanwezig te zijn bij de PDS patiënt (Smout p.31.) Opgeblazen, pijnlijk gevoel in buik Bij ieder mens bevindt zich gas in het spijsverteringskanaal. Door winden te laten (flatulentie) raak je dit gas kwijt. Het vasthouden van gas geeft gasretentie (bloating) met als gevolg een opgeblazen gevoel in de buik. Daarbij komt dat bij een PDS patiënten extra gasvorming ontstaat door ophoping van voeding in de darmen en/of in de maag. Gevolg is rekking van de (gevoelige) gevoelsensoren in de darmwand. Het geheel geeft een opgeblazen, pijnlijk gevoel in de buik. Vaak kan flatulentie niet plaatsvinden omdat PDS patiënten hun buikspieren niet op de juiste manier kunnen spannen of ontspannen. Het gas blijft in de buik aanwezig Hersen-darm-interactie Bij PDS kan er een storing aanwezig zijn in de hersen-darm-as. Deze hersen-darm-as is beschreven in hoofdstuk 2, paragraaf 2 onder 2. Door deze storing ontstaat er meer of minder bewegelijkheid van de darmen. Het blijkt dat mensen met PDS gevoeliger zijn voor de bewegelijkheid van de darmen en dit eerder als pijnlijk ervaren dan niet PDS patiënten (Smout p.23.) Het enterisch zenuwstelsel neemt een prikkeling waar van gebeurtenissen in de darm, bijvoorbeeld het passeren van voedsel in de darm of defecatie. Ten gevolg hiervan kan dit zenuwstelsel opdracht geven voor extra contractie van de darm (kneden voeding) of ontspanning (de darm is leeg.) Als de prikkels te heftig zijn voor het enterisch Afstudeerscriptie Bianca Vollering