Evaluatie OVHG Opvang Voorziening voor Harddrug Gebruikers Van der Vennestraat 85 t Zieken 107 juni oktober 2006

Transcriptie

1 Evaluatie OVHG Opvang Voorziening voor Harddrug Gebruikers Van der Vennestraat 85 t Zieken 107 juni oktober 2006

2 INHOUDSOPGAVE INLEIDING... 3 DOELSTELLING... 3 Inhoudelijke doelstelling van de OVHG...3 Openingstijden...3 Bezoekers...4 Overige doelstellingen...4 VEILIGHEID... 4 Omgeving...4 Toegangsbeleid...4 TOELEIDING... 5 Aantal inschrijvingen...5 Aantal afwijzingen...5 Toelatingsprocedure...5 ZORGAANBOD... 5 BEGELEIDINGSCOMMISSIE... 6 KNELPUNTEN... 6 AANBEVELINGEN... 6 SAMENVATTING

3 INLEIDING Als beheerder van de voorziening beschikt Parnassia over belangrijke informatie voor de evaluatie van de Opvang Voorziening voor Harddrug Gebruikers (OVHG). In het kader van een brede evaluatie van de OVHG s door de gemeente Den Haag, heeft Parnassia deze evaluatie geschreven. In deze evaluatie zal vanuit het zorgperspectief worden beschreven in welke mate de OVHG s voldoen aan doelen en verwachtingen, zoals door Parnassia vastgesteld in samenspraak met de gemeente bij de beleidsontwikkeling van de OVHG. Voorts zal er aandacht worden besteed aan knelpunten en aanbevelingen. Binnen de verslavingszorg en wetenschappelijke literatuur over verslavingszorg, bestaat consensus over het feit dat verslaving aan harddrugs, zeker wanneer er sprake is van langdurig gebruik, moet worden gezien als een chronische ziekte met een progressief verloop. Wanneer behandelingen en interventies niet leiden tot duurzame abstinentie (clean zijn), verschuiven behandeldoelen naar stabilisatie en het voorkomen van verslechtering in geestelijk, lichamelijk en sociaal opzicht. Door chronisch verslaafden daarin voorzieningen en diensten te bieden, verbetert voor hen de kwaliteit van leven en wordt de overlast van verslaafden in de openbare ruimte teruggedrongen. Een van de voorzieningen die hieraan bijdraagt, is de gebruiksruimte. Er zijn in Nederland inmiddels meer dan 35 gebruiksruimten, verspreid over circa 20 gemeenten. Na jaren van voorbereiding zijn er vorig jaar ook in Den Haag twee Opvang Voorzieningen voor Harddrug Gebruikers geopend. De start is zeer turbulent geweest, voor alle betrokken partijen geldt dat het een ingewikkelde en soms ook bedreigende periode was. Inmiddels heeft de OVHG een plaats gevonden in de ketenzorg aan sociaal kwetsbare inwoners van Den Haag. Ketenzorg is een term die duidt op samenwerking en afstemming tussen verschillende organisaties voor hulp- en dienstverlening, die zich richten op een groep sociaal kwetsbaren. Gezamenlijk zorgen deze instellingen voor een sluitend aanbod van zorg- en dienstverlening gedurende 24 uur per etmaal. Parnassia verslavingszorg werkt onder meer binnen de OVHG intensief samen met deze instellingen die gezamenlijk worden aangeduid als ketenpartners. DOELSTELLING Inhoudelijke doelstelling van de OVHG De OVHG beoogt een bijdrage te leveren aan een verbeterde kwaliteit van leven voor de doelgroep, door het bieden van een plaats waar langdurig verslaafden in rust en onder hygiënische omstandigheden drugs kunnen gebruiken. Enerzijds door te voorzien in adviezen en materialen waardoor bezoekers minder risico lopen op drugsgerelateerde lichamelijke en geestelijke problemen. Anderzijds beoogt de voorziening een brug te slaan naar vormen van reguliere hulp- en dienstverlening. Doelstellingen blijven daarbij bescheiden. Abstinentie (afkicken) is niet een eerste doelstelling. Stabiliteit op verschillende leefgebieden kan een voorwaarde zijn voor langdurig verslaafden om de mogelijkheid van behandeling te overwegen. Bijdragen aan een toename van stabiliteit op één of meerdere leefgebieden is daarom wel een doelstelling. Ervaring in andere gebruiksruimten leert dat het ontspannen en rustig kunnen gebruiken van drugs, er voor verslaafden toe leidt dat het totale gebruik afneemt en dat zij meer openstaan voor hulpverleningscontacten. Naast een plaats waar langdurig verslaafden drugs kunnen gebruiken, voorziet de voorziening in het aanbod van een aantal ondersteunende diensten (artsenspreekuur, schuldhulpverlening, maatschappelijk werk, reclassering en infectieziektebestrijding). Voorts is er gelegenheid tot douchen en het wassen/drogen van kleding. Er is een huiskamer waar men geen drugs gebruikt, wel kan men daar iets eten en drinken. In die huiskamer zijn altijd medewerkers aanwezig. Openingstijden Opening gedurende tien uur van de dag zou erg kostbaar worden en problemen opleveren bij de werving van personeel. Daarom is gekozen voor openstelling van 9.15 tot uur op alle dagen van de week. In verband met juridische procedures is van weekendopening op het Zieken nog geen sprake. 3

4 Bezoekers De capaciteit van de gebouwen en de beschikbare personele formatie is beperkt. Dit leidt tot een limitering van het maximale aantal bezoekers dat op enig moment aanwezig kan zijn. Op de Van der Vennestraat is dat vastgesteld op 30 bezoekers. Op het Zieken kunnen maximaal 25 bezoekers gelijktijdig binnen zijn. Uit onderzoek van het Trimbos Instituut 1, is gebleken dat circa een derde deel van het aantal personen met een lidmaatschap ook daadwerkelijk de voorziening bezoekt (uitgerekend naar gemiddelden per dag). Dat heeft geleid tot een doelstelling van 75 lidmaatschappen voor het Zieken en 90 lidmaatschappen voor de Van der Vennestraat. De gemiddelde opkomst die door het trimbos instituut wordt gemeld, is tot nu toe overeenkomstig de situatie in Den Haag. Mocht de dagelijkse opkomst onder de prognose van 30% vallen, dan kan het aantal uit te geven passen worden verruimd zodat toch de capaciteit van de voorzieningen maximaal wordt benut. Om in aanmerking te komen voor een lidmaatschap dienen bezoekers te passen in een vastgesteld profiel. Het belangrijkste criterium daarbij is dat zij door hun situatie gedwongen zijn om drugs te gebruiken in de openbare ruimte in de omgeving van de voorziening en dat zij volwassen zijn. Overige doelstellingen Er zijn allerlei doelstellingen af te leiden van de inhoudelijke doelstelling. Denk daarbij aan de plaats van een OVHG in de ketenzorg aan sociaal kwetsbaren en ook aan de samenwerking met ketenpartners. Deze samenwerking krijgt aandacht in de tekst. Vooral het in kaart brengen van een groep (veelal) zorgmijdende ernstig verslaafden, die zonder OVHG buiten het bereik van de zorg zou vallen, kan als een afgeleide doelstelling worden beschouwd. Voor ketenpartners zoals het Team OGGZ Parnassia (TOP), Drugpunt en GGD vangnet Zorg en Advies, is de OVHG van groot belang gebleken als vindplaats voor de doelgroep. De overige doelstellingen van de OVHG hebben te maken met overlastbestrijding en worden in deze evaluatie buiten beschouwing gelaten omdat de bijdrage van Parnassia zich beperkt tot het interne beheer van de OVHG. VEILIGHEID Omgeving In de periode rond opening van de voorziening aan de Van der Vennestraat, was de samenwerking tussen de gemeente, Politie Haaglanden en Parnassia van groot belang. Allerlei -preventieve- maatregelen hebben bijgedragen aan een toegenomen gevoel van veiligheid bij bezoekers en personeel. Gedurende de verbouwing van de Van der Vennestraat en gedurende de eerste maanden na opening, is Homewatch (beveiliging/anti kraak) aanwezig geweest in het pand gedurende uren dat de voorziening gesloten was. Niet alleen door de dreiging van agressie en intimidatie vanuit de omgeving, maar ook door het uitstellen van de opening ten behoeve van bezoekers, is deze periode buitengewoon belastend geweest voor betrokken medewerkers. Parnassia heeft zich hierdoor genoodzaakt gevoeld maatregelen te nemen ten aanzien van veiligheid en ondersteuning, onder meer door training van personeel. Toegangsbeleid Parnassia is verantwoordelijk voor de interne veiligheid van medewerkers en bezoekers. Hiertoe zijn maatregelen getroffen bij de verbouwing en inrichting van de voorziening. Zo komen bezoekers binnen in een afgesloten hal waar zij door een portier worden ontvangen en gecontroleerd op lidmaatschap. Dankzij fotoregistraties hoeven bezoekers geen pasjes bij zich te dragen en is het risico op ongewenst of onbedoeld bezoek minimaal. Indien nodig worden aanvullende controles gedaan voordat bezoekers toegang krijgen tot de voorziening. Belangrijke deuren zijn voorzien van elektronische ontgrendelaars en personeel maakt gebruik van een systeem voor persoonsgebonden beveiliging (Tyco). Voorts zijn er op bepaalde punten camera s en spiegels opgehangen. Het aantal incidenten binnen de voorziening dat tot schorsing leidt, is beperkt. Slechts vijf incidenten op de Van der Vennestraat hebben geleid tot een schorsing van enkele dagen. Op het Zieken ligt dit aantal op 15 (toegekend aan 4 personen!). De incidenten die leidden tot schorsing betroffen verbale agressie, dreigen met geweld en/of vernieling van materiaal of gebouw. 1 Grootschalige onderzoek naar het functioneren van gebruiksruimten in Nederland, Bevindingen zijn gepubliceerd in het boek Gebruiksruimten in Beeld, handreiking bij organisatie en inrichting (Trimbos Instituut 2002). 4

5 In verband met gezondheidsrisico s ten gevolge van de slechte somatische toestand waarin sommige bezoekers verkeren, zijn er voor medische incidenten altijd medewerkers in huis met een medische opleiding en beschikt Parnassia over een gespecialiseerde achterwacht voor consultatie en crisisinterventie. TOELEIDING Aantal inschrijvingen De eerste bezoekers voor de OVHG op het Zieken zijn toegelaten vanaf eind juni 2005 en in de Van der Vennestraat vanaf november Op dit moment zijn er op het zieken 60 uitgegeven lidmaatschappen en 66 op de Van der Vennestraat. Van dit aantal bezoekt tweederde deel de voorziening regelmatig en is eenderde deel tijdelijk buiten beeld. In de meeste gevallen betreft het hier afwezigheid vanwege detentie of een opname in een kliniek. Soms is de oorzaak van afwezigheid onbekend. Als men vier achtereenvolgende weken de voorziening niet bezoekt wordt de pas opgeschort. Twee personen zijn overleden. Aantal afwijzingen Er zijn sinds opening 139 nieuwe aanmeldingen gedaan in de Van der Vennestraat en 131 op het Zieken. Het aantal nieuwe aanmeldingen per maand varieert van 1 tot 22. Van alle aangemelde personen zijn er op de Van der Vennestraat 73 (!) afgewezen. Van hen zijn 7 personen uit zorgperspectief toch toegelaten. Op het zieken zijn 43 nieuwe aanmeldingen afgewezen. Parnassia rekent veel van de afgewezen personen wel tot de doelgroep die geïndiceerd is voor de voorziening. Hier wordt in de paragraaf aanbevelingen verder op ingegaan. Toelatingsprocedure In het twee wekelijks cliëntenoverleg worden nieuwe aanmeldingen ingebracht en wordt een besluit genomen over toelating. Naast eigen medewerkers zijn bij dit overleg ook medewerkers van TOP, het methadonprogramma en het vangnet Zorg en Advies van de GGD aanwezig. Nieuwe aanmeldingen worden gescreend door de politie. Met name het feit dat zij voorkomen op een lijst van criminele overlastgevende druggebruikers in het werkgebied van de politie heeft tot nu toe bepaald of zij in aanmerking kwamen voor een lidmaatschap. Wanneer mensen worden toegelaten wordt een foto van hen gemaakt en worden zij geregistreerd in een digitaal persoonsbestand. Nieuwe bezoekers ondertekenen ook een huisreglement waarin afspraken over gedrag in en om de voorziening zijn opgenomen. Alle in- en uitgaande bewegingen van de ingeschreven cliënten worden geregistreerd, evenals alle doorverwijzingen en de mate waarin gebruik wordt gemaakt van ondersteunende diensten binnen de OVHG. ZORGAANBOD De OVHG biedt primair een plaats waar verslaafden in rust en onder hygiënische omstandigheden drugs kunnen gebruiken. De bezoekers van de OVHG s hebben sinds opening gezamenlijk meer dan keer gebruik gemaakt van de rookruimte. Het gebruik van de spuitruimte is uitzonderlijk, daarom is deze ruimte ook voor rokers toegankelijk gemaakt. Naast de mogelijkheid tot druggebruik wordt veel gebruik gemaakt van het dienstenaanbod en de medische zorg. Wassen, douchen, kluisjes, maaltijdverstrekking en kledingomruil zijn mogelijk in beide OVHG s. Een arts houdt wekelijks spreekuur waardoor mensen in een eerder stadium medische zorg geboden kan worden. Tevens is hij aanspreekpunt voor de verpleegkundigen en geeft hij advies over hoe te handelen in specifieke situaties met betrekking tot de gezondheid van cliënten. 5

6 Een verrassend aantal bezoekers is toegeleid naar vormen van zorg- en dienstverlening of eigen huisvesting. In een aantal van deze gevallen is de OVHG niet langer geïndiceerd en wordt het bezoek aan de voorziening langzaam afgebouwd. De behandelmedewerkers verwijzen en begeleiden cliënten naar instellingen en treden zonodig op als intermediair om hulpverlening en zorg op te starten en/of te herstellen. In veel gevallen worden bezoekers letterlijk door een medewerker van de OVHG naar een kliniek of andere voorziening gebracht, om zeker te zijn van aankomst aldaar. Met de ketenpartners vindt regelmatig overleg plaats om het zorgaanbod goed af te stemmen, mensen op te zoeken en het toelatingsbeleid te monitoren. Bovendien zijn een aantal ketenpartners structureel vertegenwoordigd bij de twee wekelijkse bezoekersbespreking. Een aantal bezoekers is toegeleid naar reguliere huisvesting, zowel in begeleid als zelfstandig wonen. Samenwerking met ketenpartners heeft dit mogelijk gemaakt en de OVHG heeft daarin een cruciale rol gespeeld. BEGELEIDINGSCOMMISSIE Zowel op het Zieken als in de Van der Vennestraat zijn begeleidingscommissies samengesteld conform de afspraken in het convenant dat begin 2005 werd opgesteld tussen gemeente, politie en Parnassia. Parnassia participeert in de begeleidingscommissie en zal dat blijven doen zolang dat nodig is. KNELPUNTEN Het grote aantal afwijzingen wordt door Parnassia beschouwd als een knelpunt. Er wordt bij toelating een lijst gehanteerd waarop namen staan van mensen die in het verzorgingsgebied van de politie rondom de voorziening twee of meer malen zijn aangehouden voor drugsgerelateerde criminaliteit. Personen die op deze lijst voorkomen, komen in aanmerking voor een pasje. Hoewel dit garandeert dat toegelaten bezoekers tot de overlastgevende groep behoren, sluit deze lijst anderen uit die in de perceptie van Parnassia wel geïndiceerd zijn voor de OVHG. Het gaat daarbij om verslaafden die door hun persoonlijke omstandigheden voor drugsgebruik zijn aangewezen op de openbare ruimte. Een deel van deze gemiste groep pleegt niet/nauwelijks delicten, een ander deel is voor dergelijke delicten niet aangehouden, of althans niet in de omgeving van de voorziening aangehouden. Dat bepaalde verslaafden niet op de gehanteerde lijst voorkomen, wil niet zeggen dat zij niet voor overlast zorgen in de omgeving van de voorziening. Parnassia schat in dat zeker 50% van de afgewezen aanmeldingen wel voor een lidmaatschap in aanmerking zou moeten komen. Het aantal bezoekers van de OVHG dat is verwezen naar andere vormen van hulp- en dienstverlening overtreft de verwachting. Hierdoor wordt echter ook duidelijk dat het aantal beschikbare voorzieningen voor deze doelgroep te weinig capaciteit heeft voor de omvang en behoefte van de doelgroep. Denk hierbij aan projecten voor dagactivering, dagloonprojecten en woonvoorzieningen. Met de OVHG is een groep moeilijk bereikbare verslaafden in beeld gebracht. Met veel van de bezoekers is sprake van een duurzame relatie en voor velen voorziet de voorziening in een dagstructuur. De OVHG is echter niet ingericht of bedoeld voor dagactivering. De Haagse Zaak aan de Laan van Meerdervoort voorziet wel in dagactivering voor deze doelgroep, maar kan de grote toestroom van bezoekers nauwelijks nog aan. Waar het gaat om woonvoorzieningen wordt opgemerkt dat plaatsing in de maatschappelijke opvang of sociale pensions, vaak leidt tot voortijdig gedwongen vertrek ten gevolge van harddrug gebruik. Aan woonvoorzieningen voor actueel gebruikende verslaafden is dan ook grote behoefte. AANBEVELINGEN Parnassia dringt aan op een versoepeling van de toelatingsprocedure. Dit is overeenkomstig het beleid zoals omschreven in de ontwikkelfase. Daarin is vastgesteld dat alle drugsverslaafden die door hun persoonlijke omstandigheden gedwongen zijn om hun drugs in de openbare ruimte in de omgeving van de voorziening te gebruiken, in aanmerking komen voor een lidmaatschap. Er wordt niets gezegd over het minimum aantal drugsgerelateerde delicten dat verslaafden zouden moeten hebben gepleegd om in aanmerking te komen voor een pasje. 6

7 Parnassia vraagt met klem aandacht voor de ontwikkeling van voorzieningen ten behoeve van de groep dak- en thuisloze verslaafden in Den Haag. Verslaving is een chronische ziekte met een progressief verloop. Voor de meeste mensen die tot deze doelgroep behoren geldt dat zij altijd afhankelijk zullen blijven van verslavende middelen en dat de gezondheidswinst moet worden gevonden in stabilisatie en relatieve verbetering op diverse leefgebieden (lichamelijk, geestelijk, sociaal, justitieel enzovoort). Vormen van huisvesting waarbinnen voldoende begeleiding aanwezig is en het gebruik van drugs niet leidt tot exclusie, zouden een aanzienlijke bijdrage leveren aan het behalen van deze gezondheidswinst. Daarnaast laagdrempelige voorzieningen voor dagactivering of werk. Uitvoering van de nota Den Haag Onder dak die geschreven is in het kader van de MO G4 middelen, zou uitkomst kunnen bieden bij het terugdringen van het huisvestingstekort onder ernstig verslaafden in Den Haag. SAMENVATTING De OVHG heeft een belangrijke plek verworven in de ketenzorg aan sociaal kwetsbaren, zoals die in Den Haag is opgezet. Door harddrugverslaafden te voorzien van een plek waar zij in rust en onder hygiënische omstandigheden drugs kunnen gebruiken, worden meerdere doelen gediend. Parnassia kan dankzij de OVHG makkelijker in contact komen met moeilijk bereikbare verslaafden en daarmee een functionele relatie aangaan over langere periode. De OVHG draagt bij aan meer stabiliteit op verschillende leefgebieden. Doordat bezoekers zich minder opgejaagd voelen, minder drugs gebruiken en meer mogelijkheden hebben om te voorzien in basale levensbehoeften (wassen, kledingomruil, eten en drinken e.d.), ontstaat er ook meer ruimte om hen te motiveren en te begeleiden naar diverse vormen van zorg- en dienstverlening. In een verrassend aantal gevallen is sprake van toeleiding naar (klinische) zorgprogramma s en eigen huisvesting. De tientallen bezoekers die dagelijks in de OVHG komen, zijn voor hun drugsgebruik tijdens opening van de voorziening niet langer aangewezen op de openbare ruimte, er is in totaal al meer dan keer gebruik gemaakt van de gelegenheid om binnen de OVHG drugs te gebruiken. Intern hebben zich geen ernstige incidenten voorgedaan. De maximumcapaciteit van beide voorzieningen is nog niet bereikt. Er zijn op t Zieken momenteel 60 ingeschreven bezoekers, terwijl er 75 lidmaatschappen kunnen worden uitgegeven. Op de Van der Vennestraat zijn er 66 lidmaatschappen uitgegeven, terwijl de capaciteit een uitgifte van 90 lidmaatschappen toelaat. Parnassia beveelt een versoepeling van het toelatingsbeleid aan, overeenkomstig eerder beschreven beleid. Voorts wordt er met klem aandacht gevraagd voor de ontwikkeling van andere voorzieningen voor deze doelgroep. Met name aan huisvesting is grote behoefte, daarnaast ook projecten voor dagactivering en werk. Samenvattend t Zieken v/d Vennestr. Actuele lidmaatschappen (begin oktober 2006) Percentage bezoekers dat regelmatig/vaak komt 70% 70% Aanmeldingen sinds opening Afgewezen nieuwe aanmeldingen (+7) Definitief uitgeschreven 7 8 Pas tijdelijk opgeschort ivm afwezigheid langer dan 4 weken 20 0 Overleden 1 1 Verwijzing naar (opgeteld sinds opening): Kliniek verslavingszorg (IMC of detox drugs) Ambulante zorg 8 11 (ziekenhuis, methadon, tandarts, TOP, maatschappelijk werk, reclassering) eigen artsspreekuur Reclassering 1 3 Huisvesting (begeleid wonen/sociaal pension)

8 Gemiddeld gebruik van faciliteiten per voorziening: rookruimte Douche Ontbijt Lunch Wasmachine Medische verzorging (geleverd door medewerkers) Begeleiding (persoonlijk gesprek met medewerkers) Internet Samenwerking ketenpartners Team OGGZ Parnassia (TOP) Vangnet Zorg en Advies (GGD) MSO (methadonprogramma) Drugpunt Outreachend werk bij Leger des Heils (2 lokaties) SHOP RG-consult (o.a. regelen verzekering en zorgtoeslag) Politie Haaglanden/wijkagent X per maand 3 bezoekers per dag 5 bezoekers per dag 6 bezoekers per dag 3 bezoekers per dag 2 x per week 6 bezoekers per dag 3 bezoekers per dag 2 x per maand cliëntenoverleg Wekelijks spreekuur 2 x per maand cliëntenoverleg Consult op afroep 2 x per maand cliëntenoverleg Consult op afroep 1 x per week spreekuur 2 x per week Consult op afroep Spreekuur op afroep Regelmatig en op afroep 8